Ir al contenido

Diferencia entre revisiones de «Atleta»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Jpbot (descutir | contrebucions)
→‎Preparación: replaced: tant → tan
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Referencias: clean up
 
(No se muestran 7 ediciones intermedias de 3 usuarios)
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía EFA}}
Un '''atleta''' (d'o [[Idioma griego|griego]] antigo αθλος (''athlos''), 'competición') ye una persona que poseye una [[capacidat fisica]], fuerza, [[achilidat]] u resistencia superior a la meya y, en conseqüencia, ye apta ta la realización d'actividatz fisicas, especialment ta las competitivas.
Un '''atleta''' (d'o [[Idioma griego|griego]] antigo αθλος (''athlos''), 'competición') ye una persona que poseye una [[capacidat fisica]], fuerza, [[achilidat]] u resistencia superior a la meya y, en consecuencia, ye apta ta la realización d'actividaz fisicas, especialment ta las competitivas.


Tamién recibe iste nombre a persona que practica l'[[atletismo]].
Tamién recibe iste nombre a persona que practica l'[[atletismo]].
Linia 5: Linia 6:
Antis mas, recibioron o nombre d'atletas os qui participaban en os [[Chuegos Olimpicos]].<ref>[[drae:atleta|Diccionario de la]] [[Reyal Academia Espanyola|RAE]]<span> </span></ref> 
Antis mas, recibioron o nombre d'atletas os qui participaban en os [[Chuegos Olimpicos]].<ref>[[drae:atleta|Diccionario de la]] [[Reyal Academia Espanyola|RAE]]<span> </span></ref> 


Os quatro pilars d'un atleta son a resistencia, a [[fuerza]], a [[velocidat]] y a [[flexibilidat]] (4 capacidatz fisicas basicas) y muitos atletas destacan en quantas disciplinas (eix.: [[Carl Lewis]] como velocista y [[Mariusz Pudzianowski]] como [[atleta de fuerza]]).
Os cuatro pilars d'un atleta son a resistencia, a [[fuerza]], a [[velocidat]] y a [[flexibilidat]] (4 capacidaz fisicas basicas) y muitos atletas destacan en cuantas disciplinas (eix.: [[Carl Lewis]] como velocista y [[Mariusz Pudzianowski]] como [[atleta de fuerza]]).


== Historia ==
== Historia ==
[[Imachen:Apoxyomenos_Pio-Clementino_Inv1185_n5.jpg|miniaturadeimagen|Apoxiomenos, estatua romana copia d'una griega en bronce]]
[[Imachen:Apoxyomenos_Pio-Clementino_Inv1185_n5.jpg|miniaturadeimagen|Apoxiomenos, estatua romana copia d'una griega en bronce]]
Se deciban asinas entre os griegos a os hombres robustos y valerosos que exercitaban o suyo cuerpo ta obtener un premio en prebas fisicas y, tamién, a os poetas, [[historiador]]s y [[musico]]s que competiban publicament ta aconseguir o premio atorgau a os vencedors en os certamens. En l'[[Antiga Roma|Roma]] se conoixeba como atletas a os luitadors y a os boxeyadors, ya que totz os partecipants en atras especialidatz teneban nombres especificos.
Se deciban asinas entre os griegos a os hombres robustos y valerosos que exercitaban o suyo cuerpo ta obtener un premio en prebas fisicas y, tamién, a os poetas, [[historiador]]s y [[musico]]s que competiban publicament ta aconseguir o premio atorgau a os vencedors en os certamens. En l'[[Antiga Roma|Roma]] se conoixeba como atletas a os luitadors y a os boxiadors, ya que toz os partecipants en atras especialidaz teneban nombres especificos.


A establita d'os combates atleticos ye muito antigua. Se creye que [[Licaón (mitolochía)|Licaón]] estió o primer que establió unos chuegos en [[Arcadia]], y [[Heracles]] aquell que fació celebre [[Olimpia]].<ref>Pausanias, <nowiki>''Description of Greece''</nowiki>, 8. 2. 1</ref> Seguntes o testimonio d'[[Homero]] pareixe que antes d'a [[guerra de Troya]] se celebraban competicions ya ta fer mas solemnes os [[funeral]]s d'os grans homes. Pero ye de creyer que alavez no sería una profesión diferent, sino parte d'os exercicios militars como succedió dimpués, un sieglo antes de [[Platón]], quan a freqüencia d'os mesmos chuegos y a esperanza d'o premio y d'a fama metió en sumo credito a chimnastica d'os atletas.
A establita d'os combates atleticos ye muit antiga. Se creye que [[Licaón (mitolochía)|Licaón]] estió o primer que establió unos chuegos en [[Arcadia]], y [[Heracles]] aquel que fació celebre [[Olimpia]].<ref>Pausanias, <nowiki>''Description of Greece''</nowiki>, 8. 2. 1</ref> Seguntes o testimonio d'[[Homero]] pareixe que antes d'a [[guerra de Troya]] se celebraban competicions ya ta fer mas solemnes os [[funeral]]s d'os grans homes. Pero ye de creyer que alavez no sería una profesión diferent, sino parte d'os exercicios militars como succedió dimpués, un sieglo antes de [[Platón]], cuan a frecuencia d'os mesmos chuegos y a esperanza d'o premio y d'a fama metió en sumo credito a chimnastica d'os atletas.


En Grecia, os atletas yeran de condición libre, mientres que os romanos yeran [[Esclavitut|esclaus]] u libertos.
En Grecia, os atletas yeran de condición libre, mientres que os romanos yeran [[Esclavitut|esclaus]] u libertos.


Istos chuegos, inventaus por a valor y a virtut, decheneroron en vicio y vanidad. L'oficial que presidiba os exercicios se deciba ''agonistarco'', nombre derivau d'a voz griega agon, combate u baralla, por o que se diz ''agonística'' a la sciencia de los combates u arte d'os atletas y tamién ''chimnastica'' por peliar despullaus.
Istos chuegos, inventaus por a valor y a virtut, decheneroron en vicio y vanidad. L'oficial que presidiba os exercicios se deciba ''agonistarco'', nombre derivau d'a voz griega agon, combate u baralla, por o que se diz ''agonística'' a la ciencia de los combates u arte d'os atletas y tamién ''chimnastica'' por peliar despullaus.


=== Preparación ===
=== Preparación ===
[[Imachen:Gladiateur_bronze.jpg|miniaturadeimagen|Boxeyador en reposo, escultura griega, d'o sieglo III aC.]]
[[Imachen:Gladiateur_bronze.jpg|miniaturadeimagen|Boxiador en reposo, escultura griega, d'o sieglo III aC.]]
Os atletas teneban un rechimen de vida particular. En os primers tiempos, seguntes  [[Plinio o Viello|Plinio]] y  Pausanias, no se manteneban sino de [[figas secas]], [[Nuez (fruito)|nueces]] y [[queso]] tierno. Seguntes Plinio, un famoso mayestro de palestra clamau Pitagoras, contemporanio d'o filósofo d'o mesmo nombre, fuo o primer que les permitió l'uso d'a carne y o primer atleta que la minchó se deciba Eutímenes. En tiempo de [[Hipocrates|Hipócrates]] la minchaban como se deduz d'a suya ''Epidemia.'' Manimenos, no minchaban indistintament de qualsiquier especie de carne: a mas solida y por tanto a mas propia ta suministrar fuerza y un alimento mas nutritivo yera a preferita a todas as atras. O [[Buei|bue]]<nowiki/>i y o tocino condimentados con [[vinagre]], con una especie de pan sin [[levadura]]s muito pesau y cubierto con queso tierno clamau ''coliphium'', yeran as preferitas; istas carnes yeran mas bien rustidas que bullidas u guisadas. Iste modo d'alimentar-se ye clamau por qualques autors ''gerophagia'', isto ye, nutrimento ixuto. Os atletas minchaban con exceso istos alimentos. [[Galén|Galeno]] cuenta que un atleta creyeba haber feito una minchada muit frugal quan no heba minchau mas que dos minas u dos libras de carne y o pan proporcionau. Milon de Crotona tasament yera saciado con vinte minas de carne, senglas de pan y quince pintas de vin.
Os atletas teneban un rechimen de vida particular. En os primers tiempos, seguntes  [[Plinio o Viello|Plinio]] y  Pausanias, no se manteneban sino de [[figas secas]], [[Nuez (fruito)|nueces]] y [[queso]] tierno. Seguntes Plinio, un famoso mayestro de palestra clamau Pitagoras, contemporanio d'o filósofo d'o mesmo nombre, fuo o primer que les permitió l'uso d'a carne y o primer atleta que la minchó se deciba Eutímenes. En tiempo de [[Hipocrates|Hipócrates]] la minchaban como se deduz d'a suya ''Epidemia.'' Manimenos, no minchaban indistintament de cualsiquier especie de carne: a mas solida y por tanto a mas propia ta suministrar fuerza y un alimento mas nutritivo yera a preferita a todas as atras. O [[Buei|bue]]<nowiki/>i y o tocino condimentados con [[vinagre]], con una especie de pan sin [[levadura]]s muito pesau y cubierto con queso tierno clamau ''coliphium'', yeran as preferitas; istas carnes yeran mas bien rustidas que bullidas u guisadas. Iste modo d'alimentar-se ye clamau por cualques autors ''gerophagia'', isto ye, nutrimento ixuto. Os atletas minchaban con exceso istos alimentos. [[Galén|Galeno]] conta que un atleta creyeba haber feito una minchada muit frugal cuan no heba minchau mas que dos minas u dos libras de carne y o pan proporcionau. Milon de Crotona tasament yera saciado con vinte minas de carne, senglas de pan y quince pintas de vin.


Manimenos d'istos excesos, os antigos aplauden en cheneral a suya templanza:
Manimenos d'istos excesos, os antigos aplauden en cheneral a suya templanza:
* Primer, porque usaban con muita moderación o [[vin]] y as mullers
* Primer, porque usaban con muita moderación o [[vin]] y as mullers
* ''Segundo'', porque preparaban con extrema simplicidat os suyos alimentos
* ''Segundo'', porque preparaban con extrema simplicidat os suyos alimentos
* ''Tercer'', porque s'absteneban muito mas d'ells en haber de dentrar a la liza y porque sufriban con una paciencia constantísima las fatigas y os trucos.
* ''Tercer'', porque s'absteneban muito mas d'éls en haber de dentrar a la liza y porque sufriban con una paciencia constantísima las fatigas y os trucos.
[[Imachen:Javelin_thrower_Petit_Palais_ADUT00344.jpg|cucha|miniaturadeimagen|Lanzador de chabalina, S. VI a.C.]]
[[Imachen:Javelin_thrower_Petit_Palais_ADUT00344.jpg|cucha|miniaturadeimagen|Lanzador de chabalina, S. VI a.C.]]
A naturaleza d'os exercicios atleticos, a calor d'o clima y a estación en que se celebraban aquells chuegos obligaban a os atletas a combatir espullaus. Levaban manimenos una mena de tapacodas u faixa clamada ''zona'', que o suyo uso cesó entre os griegos en a XV Olimpiada, con motivo que habendo-se-le caito a un tal Orispo en meyo d'a palestra y enredádose os suyos pietz, con ella cayió y estió venciu.
A naturaleza d'os exercicios atleticos, a calor d'o clima y a estación en que se celebraban aquels chuegos obligaban a os atletas a combatir espullaus. Levaban manimenos una mena de tapacodas u faixa clamada ''zona'', que o suyo uso cesó entre os griegos en a XV Olimpiada, con motivo que habendo-se-le caito a un tal Orispo en meyo d'a palestra y enredádose os suyos piez, con ella cayió y estió venciu.


A desnudez d'os atletas facilitaba l'uso d'as uncions en todas as partes d'o cuerpo. Por o común s'usaba o aceite mezclau con una determinada cantidat de cera y de polvos, con o que se feba una especie de ungüento clamau ''ceroma'', nombre que qualques vegadas se daba tamién a o puesto mesmo que os atletas s'untaban clamau ''eleothesion'', ''alepterion'' y ''unctuarium''.
A desnudez d'os atletas facilitaba l'uso d'as uncions en todas as partes d'o cuerpo. Por o común s'usaba o aceite mezclau con una determinada cantidat de cera y de polvos, con o que se feba una especie de ungüento clamau ''ceroma'', nombre que cualques vegadas se daba tamién a o puesto mesmo que os atletas s'untaban clamau ''eleothesion'', ''alepterion'' y ''unctuarium''.


Os atletas se feban untar por os criaus d'a palestra clamaus ''aliptæ unctores'' y qualques vegadas s'untaban ells mesmos mutuament. Dimpués d'untaus, se cubriban por lo común con o baleyo que i heba en a palestra y con mas freqüencia, d'arena u de polvo, rechirando-se en ell u bien chitando-se-lo por dencima. Yera isto un preliminar tan esencial en a luita y a o pancracio, que os griegos deciban d'un atleta, que hese levau o premio sin combatir, que heba venciu sin polvo, ye decir, sin de fatiga y sin de pena. Dimpués d'o certamen os atletas se limpiaban y se tornaban a ungir.
Os atletas se feban untar por os criaus d'a palestra clamaus ''aliptæ unctores'' y cualques vegadas s'untaban éls mesmos mutuament. Dimpués d'untaus, se cubriban por lo común con o baleyo que i heba en a palestra y con mas frecuencia, d'arena u de polvo, rechirando-se en él u bien chitando-se-lo por dencima. Yera isto un preliminar tan esencial en a luita y a o pancracio, que os griegos deciban d'un atleta, que hese levau o premio sin combatir, que heba venciu sin polvo, ye decir, sin de fatiga y sin de pena. Dimpués d'o certamen os atletas se limpiaban y se tornaban a ungir.


=== Admisión ===
=== Admisión ===
[[Imachen:Three_runners_BM_GR_1856.10-1.1.jpg|miniaturadeimagen|Corredors, ceramica, S. IV aC.]]
[[Imachen:Three_runners_BM_GR_1856.10-1.1.jpg|miniaturadeimagen|Corredors, ceramica, S. IV aC.]]
Ta estar admitius ta competir caleba meter-se baixo a tutela d'os mayestros d'a palestra ta observar diez meses consecutivos y perfeccionar-se con un treballo asiduo en totz os exercicios. Istos preliminars se feban publicament en os chimnasios y quan s'amanaba o diya en que heban de celebrar-se os chuegos olimpicos se redoblaban las fatigas d'os atletas que heban de combatir en ells. Entre os atletas no s'admitiban a os foranos, a os esclaus, ni as personas de naixencia fosca u incierta. Os agonotetas, os atlotetas y os elanódicos yeran encargaus d'informar-se d'a naixencia y costumbres d'os atletas. A istos se les manifestaban as condicions con que yeran admitius y dimpués un heraldo devantando a man ta imposar silencio a o pueblo, la posaba sobre o tozuelo de cadagún d'os atletas y conducindo-los por o estadio preguntaba en alta voz si belún l'acusaba de bell delito, si yera de buenas costumbres y si yera libre, entre d'atras preguntas. Dimpués se feba en Olimpia churar a os atletas:
Ta estar admitius ta competir caleba meter-se baixo a tutela d'os mayestros d'a palestra ta observar diez meses consecutivos y perfeccionar-se con un treballo asiduo en toz os exercicios. Istos preliminars se feban publicament en os chimnasios y cuan s'amanaba o diya en que heban de celebrar-se os chuegos olimpicos se redoblaban las fatigas d'os atletas que heban de combatir en éls. Entre os atletas no s'admitiban a os foranos, a os esclaus, ni as personas de naixencia fosca u incierta. Os agonotetas, os atlotetas y os elanódicos yeran encargaus d'informar-se d'a naixencia y costumbres d'os atletas. A istos se les manifestaban as condicions con que yeran admitius y dimpués un heraldo devantando a man ta imposar silencio a o pueblo, la posaba sobre o tozuelo de cadagún d'os atletas y conducindo-los por o estadio preguntaba en alta voz si belún l'acusaba de bel delito, si yera de buenas costumbres y si yera libre, entre d'atras preguntas. Dimpués se feba en Olimpia churar a os atletas:
# Que s'heban emparau por diez meses a totz os exercicios y a todas as prebas d'institución atletica.
# Que s'heban emparau por diez meses a toz os exercicios y a todas as prebas d'institución atletica.
# Que yeran obligaus de respetar todas as leis prescritas en cada tipo de certamen y que no ferían brenca contra o buen orden y o gubierno establiu en os chuegos, churamento que se pronunciaba debant d'a estatua de [[Chupiter (mitolochía)|Chupiter]].
# Que yeran obligaus de respetar todas as leis prescritas en cada tipo de certamen y que no ferían brenca contra o buen orden y o gubierno establiu en os chuegos, churamento que se pronunciaba debant d'a estatua de [[Chupiter (mitolochía)|Chupiter]].


Linia 43: Linia 44:
<div class="listaref" style=" list-style-type: decimal;">
<div class="listaref" style=" list-style-type: decimal;">
</div>
</div>

{{Control d'autoridaz}}


[[Categoría:Atletismo]]
[[Categoría:Atletismo]]

Zaguera versión d'o 15:14 7 chul 2024

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un atleta (d'o griego antigo αθλος (athlos), 'competición') ye una persona que poseye una capacidat fisica, fuerza, achilidat u resistencia superior a la meya y, en consecuencia, ye apta ta la realización d'actividaz fisicas, especialment ta las competitivas.

Tamién recibe iste nombre a persona que practica l'atletismo.

Antis mas, recibioron o nombre d'atletas os qui participaban en os Chuegos Olimpicos.[1] 

Os cuatro pilars d'un atleta son a resistencia, a fuerza, a velocidat y a flexibilidat (4 capacidaz fisicas basicas) y muitos atletas destacan en cuantas disciplinas (eix.: Carl Lewis como velocista y Mariusz Pudzianowski como atleta de fuerza).

Apoxiomenos, estatua romana copia d'una griega en bronce

Se deciban asinas entre os griegos a os hombres robustos y valerosos que exercitaban o suyo cuerpo ta obtener un premio en prebas fisicas y, tamién, a os poetas, historiadors y musicos que competiban publicament ta aconseguir o premio atorgau a os vencedors en os certamens. En l'Roma se conoixeba como atletas a os luitadors y a os boxiadors, ya que toz os partecipants en atras especialidaz teneban nombres especificos.

A establita d'os combates atleticos ye muit antiga. Se creye que Licaón estió o primer que establió unos chuegos en Arcadia, y Heracles aquel que fació celebre Olimpia.[2] Seguntes o testimonio d'Homero pareixe que antes d'a guerra de Troya se celebraban competicions ya ta fer mas solemnes os funerals d'os grans homes. Pero ye de creyer que alavez no sería una profesión diferent, sino parte d'os exercicios militars como succedió dimpués, un sieglo antes de Platón, cuan a frecuencia d'os mesmos chuegos y a esperanza d'o premio y d'a fama metió en sumo credito a chimnastica d'os atletas.

En Grecia, os atletas yeran de condición libre, mientres que os romanos yeran esclaus u libertos.

Istos chuegos, inventaus por a valor y a virtut, decheneroron en vicio y vanidad. L'oficial que presidiba os exercicios se deciba agonistarco, nombre derivau d'a voz griega agon, combate u baralla, por o que se diz agonística a la ciencia de los combates u arte d'os atletas y tamién chimnastica por peliar despullaus.

Preparación

[editar | modificar o codigo]
Boxiador en reposo, escultura griega, d'o sieglo III aC.

Os atletas teneban un rechimen de vida particular. En os primers tiempos, seguntes  Plinio y  Pausanias, no se manteneban sino de figas secas, nueces y queso tierno. Seguntes Plinio, un famoso mayestro de palestra clamau Pitagoras, contemporanio d'o filósofo d'o mesmo nombre, fuo o primer que les permitió l'uso d'a carne y o primer atleta que la minchó se deciba Eutímenes. En tiempo de Hipócrates la minchaban como se deduz d'a suya Epidemia. Manimenos, no minchaban indistintament de cualsiquier especie de carne: a mas solida y por tanto a mas propia ta suministrar fuerza y un alimento mas nutritivo yera a preferita a todas as atras. O buei y o tocino condimentados con vinagre, con una especie de pan sin levaduras muito pesau y cubierto con queso tierno clamau coliphium, yeran as preferitas; istas carnes yeran mas bien rustidas que bullidas u guisadas. Iste modo d'alimentar-se ye clamau por cualques autors gerophagia, isto ye, nutrimento ixuto. Os atletas minchaban con exceso istos alimentos. Galeno conta que un atleta creyeba haber feito una minchada muit frugal cuan no heba minchau mas que dos minas u dos libras de carne y o pan proporcionau. Milon de Crotona tasament yera saciado con vinte minas de carne, senglas de pan y quince pintas de vin.

Manimenos d'istos excesos, os antigos aplauden en cheneral a suya templanza:

  • Primer, porque usaban con muita moderación o vin y as mullers
  • Segundo, porque preparaban con extrema simplicidat os suyos alimentos
  • Tercer, porque s'absteneban muito mas d'éls en haber de dentrar a la liza y porque sufriban con una paciencia constantísima las fatigas y os trucos.
Lanzador de chabalina, S. VI a.C.

A naturaleza d'os exercicios atleticos, a calor d'o clima y a estación en que se celebraban aquels chuegos obligaban a os atletas a combatir espullaus. Levaban manimenos una mena de tapacodas u faixa clamada zona, que o suyo uso cesó entre os griegos en a XV Olimpiada, con motivo que habendo-se-le caito a un tal Orispo en meyo d'a palestra y enredádose os suyos piez, con ella cayió y estió venciu.

A desnudez d'os atletas facilitaba l'uso d'as uncions en todas as partes d'o cuerpo. Por o común s'usaba o aceite mezclau con una determinada cantidat de cera y de polvos, con o que se feba una especie de ungüento clamau ceroma, nombre que cualques vegadas se daba tamién a o puesto mesmo que os atletas s'untaban clamau eleothesion, alepterion y unctuarium.

Os atletas se feban untar por os criaus d'a palestra clamaus aliptæ unctores y cualques vegadas s'untaban éls mesmos mutuament. Dimpués d'untaus, se cubriban por lo común con o baleyo que i heba en a palestra y con mas frecuencia, d'arena u de polvo, rechirando-se en él u bien chitando-se-lo por dencima. Yera isto un preliminar tan esencial en a luita y a o pancracio, que os griegos deciban d'un atleta, que hese levau o premio sin combatir, que heba venciu sin polvo, ye decir, sin de fatiga y sin de pena. Dimpués d'o certamen os atletas se limpiaban y se tornaban a ungir.

Corredors, ceramica, S. IV aC.

Ta estar admitius ta competir caleba meter-se baixo a tutela d'os mayestros d'a palestra ta observar diez meses consecutivos y perfeccionar-se con un treballo asiduo en toz os exercicios. Istos preliminars se feban publicament en os chimnasios y cuan s'amanaba o diya en que heban de celebrar-se os chuegos olimpicos se redoblaban las fatigas d'os atletas que heban de combatir en éls. Entre os atletas no s'admitiban a os foranos, a os esclaus, ni as personas de naixencia fosca u incierta. Os agonotetas, os atlotetas y os elanódicos yeran encargaus d'informar-se d'a naixencia y costumbres d'os atletas. A istos se les manifestaban as condicions con que yeran admitius y dimpués un heraldo devantando a man ta imposar silencio a o pueblo, la posaba sobre o tozuelo de cadagún d'os atletas y conducindo-los por o estadio preguntaba en alta voz si belún l'acusaba de bel delito, si yera de buenas costumbres y si yera libre, entre d'atras preguntas. Dimpués se feba en Olimpia churar a os atletas:

  1. Que s'heban emparau por diez meses a toz os exercicios y a todas as prebas d'institución atletica.
  2. Que yeran obligaus de respetar todas as leis prescritas en cada tipo de certamen y que no ferían brenca contra o buen orden y o gubierno establiu en os chuegos, churamento que se pronunciaba debant d'a estatua de Chupiter.

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. Diccionario de la RAE
  2. Pausanias, ''Description of Greece'', 8. 2. 1