Izvorni kôd stranice Pravoslavna crkva

{{Nedostaju izvori}}
[[Datoteka:Mosaik-Ikone Christus der Barmherzige.jpg|mini|desno|Ikona s likom Isusa Krista]]'''Pravoslavna crkva''' je jedna od nastarijih vjerskih institucija na svijetu i druga po veličini [[hrišćanska crkva]] na svijetu, sa procijenjenih 225 - 300 miliona sljedbenika. U prošlosti je bila ujedinjena sa [[Rimokatolička crkva|Rimokatoličkom crkvom]] do [[Crkveni raskol|Crkvenog raskola]] 1054. godine. Od tada je bila glavna državna crkva [[Bizantijsko carstvo|Bizantijskog carstva]] do njegovog pada 1453. godine. Danas ima važnu ulogu u evropskim, bliskoistočnim, slavenskim i nekim afričkim kulturama. Na čelu Pravoslavne crkve se nalazi [[Patrijarh]].

== Pravoslavlje ==
Od samog početka, svi hrišćani su bili pripadnici jedne univerzalne Apostolske crkve. Pravoslavna crkva tvrdi da je ona nasljednik i čuvar te iste crkve. Veliki broj drugih hrišćanskih crkava su napravili slične crkve: [[Rimokatolička crkva]], [[Anglikanska zajednica]], [[Asirijska crkva]] i [[Orijentalna pravoslavna crkva]]. Prema pravoslavnom mišljenu, Asirci i istočnjaci su napustili pravoslavnu crkvu u godinama nakon [[Treći vaseljenski sabor|Trećeg vaseljenskog sabora]] u Efesu 431. godine i [[Četvrti vaseljenski sabor|Četvrtog vaseljenskog sabora]] u Halkidonu 451. godine. Na sličan način, crkve u Rimu i Carigradu su razdvojene u događaju poznatom kao [[Crkveni raskol]] 1054. godine. [[Crkva Engleske|Engleska crkva]] je razdvojena od [[Rimokatolička crkva|Rimokatoličke crkve]] prvi put 1530. godine i ponovo 1558. godine. Prema tome, ujedinjeno pravoslavlje je uspostavljeno preko rada [[Sv. Augustin Kanteberijski|sv. Augustina Kanteberijskog]] početkom 7. stoljeća.

== Organizacijska struktura ==
Stvaranje autokefalnih Crkava na Mediteranu jeste historijski proces koji je započeo uspostavljanjem pet drevnih patrijaršija: 
# [[Rim]]a, koja obuhvata zapadnu Evropu, tačnije zapadni dio Rimskog carstva;
# [[Carigrad]]a, čija se crkvena vlast prostirala na Malu Aziju, Pont, [[Balkan|Balkansko poluostrvo]] i Rumunske Zemlje.
# Aleksandrije, koja obuhvata Afrički kontinent;
# Antiohije, od koje su zavisili Arabija, Fenicija i Sirija;
# [[Jerusalem]]a, koji je obuhvatao Palestinu.

<big>Danas su poznate sljedeće:</big>

=== Carigradska Patrijaršija ===
[[Datoteka:Chora Church Constantinople 2007 Panorama.jpg|mini|desno|Istanbulska [[Manastir Hora|Crkva Hora]] jedan je od najznačajnijih sakralnih objekata u kojem se nalaze posljednja remek djela iz kasnog perioda [[Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine dinastije Paleolog|bizantijske umjetnosri za vrijeme vladavine dinastije Paleolog]].]] 
[[Bizantion]] je u početku bio episkopija potčinjena prijestolu [[Herakleja|Herakleje]], u [[Trakija|Trakiji]], ali čim je, zahvaljujući [[Konstantin Veliki|caru Konstantinu]] ([[306]]-[[331]]), postao prijestonica carstva, drugi [[Rim]], on je stekao veliku crkvenu i političku važnost. 
Jurisdikciju carigradskog patrijarha odredili su vaseljenski sabori: [[Drugi Vaseljenski Sabor|Carigradski]] ([[381]]), Trećim kanonom, daje mu prvenstvo časti, poslije [[Rim]]a; [[Četvrti Vaseljenski Sabor|Halkidonski]] ([[451]]), Dvadeset osmim kanonom, dodaje mu eparhije [[Trakija|Trakije]], [[Mala Azija|Male Azije]] i Ponta. U [[11. vijek]]u pod njegovom jurisdikcijom nalaze se ne samo [[Grci]] [[Bizantijsko carstvo|bizantijskog carstva]] nego i kršćani Sjeverne [[Afrika|Afrike]], [[Južna Italija|Južne Italije]] i [[Sicilija|Sicilije]], [[Mala Azija|Male Azije]] , [[Balkan|Balkanskog poluostrva]], [[Rusija|Rusije]] i [[Rumunija|Rumunskih Zemalja]]. U to vrijeme Vaseljenska Patrijaršija imala je 600 [[episkop]]skih tronova. Latinski [[Križari]] osvajaju [[Carigrad]] [[1204]]. godine; poslije toga [[Patrijarh]] premješta svoje sjedište u [[Niceja|Niceju]], gdje je ostao u izgnanstvu sve do [[1272]]. godine. Zatim [[Carigrad]] pada pod [[Osmanlije]] [[1453]]. godine. Taj događaj je utjecao da se znatno svede crkvena važnost Vaseljenske Patrijaršije. Isto tako i formiranjem pomjesnih autokefalnih Crkava, na kraju [[19. vijek]]a, njena se jurisdikcija sužava. Godine [[1928]]. četrdeset i devet episkopija bilo je predano [[Grčka Pravoslavna Crkva|Grčkoj Crkvi]]. Pod sadašnju njenu jurisdikciju ulaze [[Grci]] vjernici u [[Carigrad|Istanbulu]], eparhije u [[Turska|Turskoj]], nekoliko dodekaniskih eparhija, kao i [[Sveta Gora]].

=== Aleksandrijska Patrijaršija ===
To je najstariji patrijaršijski prijestol; spominje ga već Prvi Vaseljenski Sabor. Patrijarh, koji sebe smatra nasljednikom evanđelista Marka i nosi titulu "papa i patrijarh Aleksandrije i Afrike", u početku po časti zauzimaše drugo mjesto, poslije episkopa Rima. Uslijed monofizitskog spora, 457. god. Aleksandrijska Crkva podijelila se na dvije grupe: jednu koja je prihvatila kristološko halkidonsko učenje (451) i vlast bizantskog cara ("melkiti"), i drugu koja je odbacila Halkidon i oformila se kao Koptska Egipatska Crkva ("monofiziti"). Aleksandrijski patrijarh potječe od "melkita" iz Egipta. Isprva je Aleksandrijska Crkva upotrebljavala koptski ili aleksandrijski obred, a između 11. i 13. vijeka prešla je na bizantski obred pošto su i vjernici i svećenici grčkog porijekla. Sadašnja jurisdikcija Aleksandrijske Patrijaršije pruža se na [[Egipat]], [[Sudan]], [[Tunis]], [[Kongo]], [[Kenija|Keniju]], [[Kamerun]] i [[Južna Afrika|Južnu Afriku]], zemlje za koje su hirotonisali afričke episkope i svećenike. Patrijaršija ima sjedište u Aleksandriji ([[Egipat]]).

=== Antiohijska Patrijaršija ===
Spominje je Drugi kanon Drugog Vaseljenskog Sabora (381). U 5. vijeku, zbog monofizitske hereze, nastaje i ovdje isti raskol kao i u Aleksandriji. Današnja Antiohijska Patrijaršija potječe od Sirijaca halkidonaca (ili melkita). Ona je upotrebljavala antiohijski ili sirijski obred sve do 13. vijeka, kada je od Carigrada preuzela bizantski obred. Godine [[1366]]. sjedište patrijarha seli se iz Antiohije (danas grad u Turskoj) u Damask u Siriji. A [[1899]]. patrijarh je Arapin, kao i većina klera i vjernika. [[Arapski jezik|Arapski]] je liturgijski jezik. Patrijaršija, sa sjedištem u Damasku, obuhvata eparhije u Siriji, Libanu, Iraku, Sjedinjenim Američkim Državama, Australiji, Novom Zelandu, Brazilu i Argentini.

=== Jerusalemska Patrijaršija ===
Na Saboru u Halkidonu (451) episkop Juvenalije dobija saglasnost da Jerusalem bude autonomna patrijaršija. Zauzevši peto mjesto u poretku [[Pentrahija|pentarhije]], imala je jurisdikciju nad Palestinom i Sinajskim Poluostrvom. Uslijed invazije Perzijanaca i Arapa u 7. vijeku, a naročito zbog osnivanja latinskih država u 12. i 13. vijeku, [[Jerusalem]] je izgubio od svog crkvenog značaja. Kasnije je ušao pod uticaj Carigradske Patrijaršije, a tek u 19. vijeku ponovo je stekao drevnu autonomiju. Većina vjernika porijeklom su [[Arapi]], naseljeni u [[Izrael]]u i [[Jordan]]u.

=== Moskovska Patrijaršija i cijele Rusije ===
Obuhvata pravoslavne u nekadašnjem Sovjetskom Savezu, osim onih u Gruziji. Čuvaju stari, neispravljeni kalendar i u bogosluženju upotrebljavaju crkvenoslavenski jezik. Godine 989. kijevski knez Vladimir nameće krštenje narodu te tako kršćansko pravoslavlje postaje službena vjera njegove države. Knez Jaroslav (1019-1054) stavlja Crkvu pod jurisdikciju carigradskog patrijarha, koji imenovaše kijevskog mitropolita. Godine 1240. Kijev su osvojili Mongoli. Moskovski knez Dimitrije ustaje protiv Tatara 1380, ali je tek Ivan III Moskovski (1440-1505), odmah poslije pada Carigrada ([[1453]]), uspio osloboditi zemlju. Ivan je smatrao Moskvu "trećim Rimom". Godine 1589. carigradski patrijarh Jeremija daje mitropolitu Jovu titulu patrijarha Rusije. Patrijaršiju je ukinuo Petar Veliki ([[1721]]) i zamijenio je Svetim Sinodom. Patrijaršija je ponovo uspostavljena tek poslije 1917. izborom patrijarha Tihona (+1925). Poslije izvjesnog interregnmuma, [[1943]]. godine izabran je za patrijarha mitropolit Sergije, koga je naslijedio patrijarh Aleksije ([[1945]]-[[1971]]). Historija Ruske Crkve poznaje velike crkvene i duhovne vođe, kao Sergija Radonješkog ([[1314]]-[[1391]]), Dimitrija Rostovskog ([[1651]]-[[1709]]), Tihona Zadonskog ([[1724]]-[[1783]]), Serafima Sarovskog ([[1759]]-[[1833]]), ali i velike raskolničke pokrete, kao "raskoljnike", za vrijeme patrijarha Nikona ([[1652]]-[[1658]]). Moskovska Patrijaršija je dala autonomiju Japanskoj i Kineskoj pravoslavnoj Crkvi.

=== Srpska Patrijaršija ===
[[Datoteka:Hram Sv. Save 007.JPG|mini|desno|Hram sv. Save u Beogradu]]
Kršćanstvo na prostorima Balkana počinje prvih vijekova nove ere. Osnivač Srpske Crkve bio je [[Sveti Sava]], sin župana [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]] (oko 1167-1196). Monah na Svetoj Gori, Sveti Sava se vraća u zemlju 1204, a hirotonisan je za arhiepiskopa Srbije 1219. godine u Nikeji od vaseljenskog patrijarha Manojla I. Poznate su u historiji tri Srpske patrijaršije:
# ona koju je proglasio car [[Stefan Uroš IV Dušan|Dušan Veliki]] 1346, a Turci je ukinuli 1458;
# Srpska Patrijaršija između 1557. i 1776. (sa sjedištem u Peći), kad je Carigrad ponovo ukida;
# Patrijaršija tek obnovljena 1920. poslije osnivanja države Jugoslavije, sa sjedištem u Beogradu, iako je Srbija stekla nezavisnu državu još [[1878]]. godine. U periodu Drugog svjetskog rata Srpska Crkva i njen patrijarh Gavrilo (1937-1950), pretrpjeli su najveće gubitke i stradanja u cijeloj svojoj historiji. Godine 1969. od Srpske Patrijaršije odvojila se samozvana Crkva Makedonije. Njen mitropolit ima sjedište u Skopju i nosi titulu arhiepiskopa ohridskog. Kanonska pozicija ove Crkve nije priznata od pravoslavnih Crkava. Srpska Patrijaršija je dala autonomiju Arhiepiskopiji Ohridskoj [[2002]] godine.

=== Gruzijska Patrijaršija (katolikosat) ===
Kršćanstvo je prodrlo u Gruziju još u 5. vijeku zahvaljujući Svetoj Nini. Do [[1053]] godine, kad postaje autokefalna, Gruzijska Crkva bila je u tijesnoj vezi s Antiohijskom Patrijaršijom. Od [[1817]] pa do [[1917]] zavisila je od Moskovske Patrijaršije i nije imala autonomiju. Godine [[1918]] ponovno postaje nezavisna, ali Ruska Crkva priznaje joj status autokefalne Patrijaršije tek [[1944]] godine. Sjedište Patrijaršije je u Tbilisiju. Crkva upotrebljava u bogosluženju [[gruzijski jezik]]. [[3. mart]]a [[1990]] Konstantinopoljska Patrijaršija je priznala autokefalnost gruzijske pravoslavne crkve kao i patrijahalnu čast ''Katolikosata''. Nakon sticanja gruzijske nezavisnosti [[1991]], gruzijska pravoslavna crkva je stekla punu afirmaciju.

=== Rumunska Patrijaršija ===
Kršćanstvo se ukorijenilo u Dakiji još početkom 2. vijeka, u periodu okupiranja ove regije od Rimljana, što znači jednovremeno sa formiranjem rumunskog naroda. Već 325. godine jedan gotski episkop prisustvuje Nicejskom Saboru. Arijanski svećenik Ulfila (oko 310-381) prevodi Sveto Pismo na gotski jezik. U [[15. vijek]]u organiziraju se dvije velike mitropolije, u Vlaškoj i Moldaviji, pod jurisdikcijom carigradskog patrijarha. Također, postojala je i mitropolija za pravoslavne Rumune u Transilvaniji, zatvorena za vrijeme austrougarskog carstva. Poslije sjedinjenja rumunskih zemalja 1859. godine, Rumunija 1877. dobija državnu nezavisnost, a 1885. godine Rumunska Crkva stiče autonomiju. Godine [[1925]]. osniva se Rumunska Patrijaršija, uzdizanjem bukureštanskog arhiepiskopa na stepen patrijarha. Prvi patrijarh bio je Miron Kristea (1925-1939). Liturgija i propovjedi vrše se na rumunskom jeziku.

=== Bugarska Patrijaršija ===
Bugare, ogranak južnih Slovena, pokrstili su bizantski misionari koje je poslao patrijarh Focije 865. godine. Car Boris (853-889) primio je kršćanstvo u formi bizantskog obreda. Bugarska Patrijaršija osnovana je 1017. godine, za vrijeme cara Simeona, ali nju je ukinuo bizantski car Bazilije II (Bugaroubica) 1019. Godine 1186. zahvaljujući [[Sveti Sava|Svetom Savi]] obnavlja se Patrijaršija sa centrom u Trnovu, no nju su ukinuli otomanski Turci (1393). Za vrijeme otomanske okupacije Crkva se nalazila pod Carigradskom Patrijaršijom, koja je pokušala da ukine liturgiju na crkvenoslavenskom jeziku. Godine [[1879]]. Bugari dobijaju od sultana Abdul Aziza pravo da imaju nezavisnu Patrijaršiju. To Carigrad nije prihvatio, te [[1882]]. Bugarsku Crkvu proglašava "raskolničkom". Ta se nesloga prevazilazi [[1945]]. godine, kada Carigrad daje autokefaliju Bugarskoj Crkvi, priznavši za egzarha mitropolita Stefana. Tek [[1959]]. godine, poslije 560 godina, ponovo je uspostavljena Bugarska Patrijaršija izborom patrijarha Kirila (+1971). Bugarska Patrijaršija prešla je na novi kalendar, u bogosluženju čuva stari crkvenoslavenski jezik, a sjedište joj je u Sofiji.

== Autonomne pomjesne Crkve ==
To su crkve koje su jurisdikcijski zavisne od pojedine patrijaršije. To su sljedeće crkve: kiparska, grčka, albanska, poljska, finska, čehoslovačka i druge.

== Pogledajte ==
* [[Kršćanstvo]]
* [[Pravoslavlje]]
* [[Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini]]
* [[Srpska pravoslavna crkva]]
* [[Vaseljenski sabori]]
* [[Makarije]]
{{Commonscat|Orthodox Church}}

[[Kategorija:Kršćanstvo]]