Edukira joan

Zeus: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
 
(18 erabiltzailek tartean egindako 42 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Kultura klasikoa}}
{{mitologia infotaula}}
⚫
[[Greziar mitologia]]n, '''Zeus'''<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0082.pdf Euskaltzaindiaren 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak]</ref> ([[greziera|grekoz]] Ζεύς) edo '''Dias''' (Δίας, «errege jainkotiarra») jainkoen eta gizakiaren aita da<ref>[[Hesiodo]], ''[[Teogonia]]'' 36–52.</ref> eta [[Olinpiar jainko]]en buruzagia <ref>[[Homero]], ''[[Iliada]]'' i.503–533.</ref>: haren seme-alaba ez zirenek ere aita deitzen zioten. Jainkoen erregea zen eta unibertsoaren ikuskatzailea<ref>«Que Zeus es el rey del cielo es un dicho común a todos los hombres.» ([[Pausanias (geografoa)|Pausanias]] ii.24.2.)</ref>. [[Zerua]]ren eta [[trumoi]]aren [[jainko]]a ere izanik, haren sinboloak [[tximista]], [[arrano]]a, [[zezen]]a eta [[haritza]] ziren. Haren oinordekotza indoeuropearraz aparte, Ekialde Hurbileko atributu ikonografiko batzuk ere lortu zituen, adibidez, aginte-makila edo zetroa. Artista greziarrek, gehienetan, Zeus bi modutan irudikatzen zuten: zutik, aurrera eginez eta eskuineko eskuan tximista bat duelarik, edo dotoretasunez eserita.


⚫
[[Kronos]] eta [[Rea]] titanen seme gazteena izan zen. Tradizio gehienetan, arreba [[Hera]] jainkosarekin ezkonduta agertzen da, baina [[Dodona]]ko orakuluan emaztea [[Dione]] zuen, eta [[Iliada]]ren arabera, harekin [[Afrodita]]<ref name="afrodita">Bi historia ezberdin eta kontraesankor daude: Hesiodok bere ''Teogonia''an dio itsasoko bitsetik jaio zela Kronosek Urano irendu eta gero; beraz, haren alaba izan omen zen; Homerok, berriz, ''Iliada''n dio (V. liburuan) Zeus eta Dionesen alaba zela. [[Platon]]en arabera (''El banquete'' 180e), bi horiek entitate guztiz ezberdinak dira: [[Afrodita#Afrodita Urania eta Afrodita Pandemos|Afrodita Urania eta Afrodita Pandemos]].</ref> alaba izan zuten. Oso ezaguna da anitz maitale izan zituelako; horren ondorioz, jainko-jainkosa eta heroi asko haren seme-alabak izan ziren: [[Atenea]], [[Apolo]] eta [[Artemisa]], [[Hermes]], [[Persefone]], [[Dioniso]], [[Perseo]], [[Herakles]], [[Helena]], [[Minos]] eta [[Musa]]k. [[Hera]]rekin aldiz, [[Ares]], [[Hebe (mitologia)|Hebe]] eta [[Hefesto]]ren<ref>Hamilton Edith, "Mythology", 467. orr, Back Bay Books, 1942, {{ISBN|978-0-316-34114-1}}. </ref> aita izan zela esaten da.
[[Fitxategi:Jupiter Tonans.jpg|thumb|250px|right]]
⚫
[[Greziar mitologia]]n, '''Zeus'''<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0082.pdf Euskaltzaindiaren 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak]</ref> ([[greziera|grekoz]] Ζεύς) edo '''Dias''' (Δίας, «errege jainkotiarra») "jainkoen eta gizakiaren aita da"<ref>[[Hesiodo]], ''[[Teogonia]]'' 36–52.</ref>, [[Olinpiar jainko]]en buruzagia huaek familia bateko aita balitz bezala zuzenduz<ref>[[Homero]], ''[[Iliada]]'' i.503–533.</ref>. Ondorioz, bere semeak ez zirenak ere aita deitzen zioten. "Jainkoen erregea" zen eta unibertsoaren ikuskatzailea<ref>«Que Zeus es el rey del cielo es un dicho común a todos los hombres.» ([[Pausanias (geografoa)|Pausanias]] ii.24.2.)</ref>. [[Zerua]]ren eta [[trumoi]]aren [[jainko]]a zen eta bere sinboloak [[tximista]], [[arrano]]a, [[zezen]]a eta [[haritza]] dira. Bere herentzia indoeuropearraz aparte, Ekialde Hurbileko atributu ikonografiko batzuk ere lortu zituen, adibidez, aginte-makila edo zetroa. Artista greziarrek, gehienetan, Zeus bi modutan irudiklatzen zuten: zutik, aurrera eginez eskuineko eskuan tximista bat duelarik eta dotoretasunez eserita.


⚫
Erromatarren [[Jupiter (mitologia)|Jupiterren]] baliokidea da, baita etruskoen [[Tinia]] eta egiptoarren [[Amon]] jainkoena ere. Gaur egun, Jainkoari buruz dugun irudia (bai izena, bai itxura) harengandik dator.
⚫
[[Kronos]] eta [[Rea]] titanen seme gazteena izan zen. Tradizio gehienetan bere arreba [[Hera]] jainkosarekin ezkonduta agertzen da, baina [[Dodona]]ko orakuluan bere emaztea [[Dione]] zen, eta [[Iliada]]ren arabera honekin [[Afrodita]]ren<ref name="afrodita">Bi historia ezberdin eta kontraesankor daude: Hesiodok bere ''Teogonia''-an dio itsasoko bitsetik jaio zela Kronosek Urano irendu eta gero, beraz azken honen alaba izango zen; Homerok berriz ''Iliada''-n dio (V. liburuan) Zeus eta Dionesen alaba zela. [[Platon]]en arabera (''El banquete'' 180e) bi hauek entitate guztiz ezberdinak dira: [[Afrodita#Afrodita Urania eta Afrodita Pandemos|Afrodita Urania eta Afrodita Pandemos]].</ref> aita izan zen. Oso ezaguna da maitatzaile izan zituelako, ondorioz jainko-jainkosa eta heroi asko izanik, adibidez: [[Atenea]], [[Apolo]] eta [[Artemisa]], [[Hermes]], [[Persefone]], [[Dioniso]], [[Perseo]], [[Herakles]], [[Helena]], [[Minos]] eta [[Musa]]k. [[Hera]]rekin aldiz, [[Ares]], [[Hebe (mitologia)|Hebe]] eta [[Hefesto|Hefestoren]]<ref>Hamilton Edith, "Mythology", 467. orr, Back Bay Books, 1942, ISBN 978-0-316-34114-1. </ref> aita izan zela esaten da.

⚫
Erromatarren [[Jupiter (mitologia)|Jupiterren]] baliokidea da, baita etruskoen [[Tinia]] eta egiptoarren [[Amon]] jainkoena. Gaur egun Jainkoari buruz dugun irudia (bai izena eta bai itxura) beragandik dator.


== Gurtza ==
== Gurtza ==


=== Gurtza panhelenikoak ===
=== Gurtza panhelenikoak ===
Grekoak Jainkoen erregea gurtzatzeko erabiltzen zuten leku nagusia [[Olinpia]] zen. Bertan [[Olinpiar Jokoak]] burutzen ziren jainkoen omenez. Leku horretan kokaturik, Zeusen izenean sorturiko eskultura bat zegoen, mendeetan zehar jainkoaren omenez esakinitako animalien errautsez sortua eta ez harriz.
Grekoak Jainkoen erregea gurtzeko leku nagusia [[Olinpia]] zen: han, [[Olinpiar Jokoak]] jainkoen omenez egiten ziren. Zeusen itxurako eskultura bat zegoen, mendeetan zehar jainkoaren omenez eskainitako animalien errautsez egina, harriz egina izan beharrean.


Aipatu beharrekoa da [[Antzinako Grezia]]n jainkoak ez zirela modu berdinean gurtzatzen leku ezberdinetan, eta Zeusekin berdina gertatzen zen. Hala ere, ritual batzuk modu beretsuan ospatzen ziren, adibidez: animalia zuri bat eskaintzea [[aldare]] altu batean.
[[Antzinako Grezia]]n jainkoak ez zirela modu berean gurtzen leku batetik bestera, eta Zeusekin beste horrenbeste gertatzen zen. Hala ere, erritual batzuk modu bertsuan ospatzen ziren; adibidez, animalia zuri bat eskaintzen zen, [[aldare]] altu batean.


=== Papera eta epitetoak ===
=== Papera eta epitetoak ===
Zeusek rol dominatzailea zuen, [[Antzinako Grezia]]ko panteoi olinpikoan jainko nagusiena baitzen. Heroi askoren aita izan zen, hauen amak mortalak izanik, eta gurtza lokal askotan agertzen zen. "Hodei biltzaile" bezala ezagutzen zen, baita zeruaren eta trumoien jainkoa bezala, baina aipatu beharra dago artifizio kultural gorena bezala ere ikusten zela. Zentzu askotan greziarrentzat, beraien sinesmen erlijiosoen enkarnazio gorena eta jainko arketipikoa zen.
Zeusek rol dominatzailea zuen, [[Antzinako Grezia]]ko panteoi olinpikoan jainko nagusia baitzen. Heroi askoren aita izan zen, eta gurtza lokal askotan agertzen zen. "Hodei biltzaile" izenaz ezagutzen zen, baita zeruaren eta trumoien jainkoa gisan ere, baina artifizio kultural goren gisan ere ikusten zen. Zentzu askotan, greziarren iritziz, beraien sinesmen erlijiosoen haragitze gorena eta jainko arketipikoa zen.


Aipatutako botere eta epitetoez aparte, Zeusi ezartzen zitzaizkion tituluak izugarri ezberdinak ziren eta denek nabarmentzen zuten bere figura autoritarioa:
Botere eta epitetoez aparte, Zeusi ezartzen zitzaizkion tituluak izugarri ezberdinak ziren eta denek nabarmentzen zioten figura autoritarioa:


* [[Olinpio]]k Zeusek beste jainkoekiko zuen erregealdia nabarmentzen zuen.
* [[Zeusen Olinpiako estatua|Olinpiok]] Zeusek beste jainkoekiko zuen erregealdia nabarmentzen zuen.
* Panhelenio (heleno guztiena) titulua zuen, greziarren jainko gorena baitzen.
* ''Panhelenio'' ("heleniar guztiena") titulua zuen, greziarren jainko gorena baitzen.
* [[Xenia]] bezala arrera eta gonbidatu guztien patroia zen, bidegabekeria guztiak mendekatzeko prest zegoena.
* [[Xenia]] gisan, harrera eta gonbidatu guztien patroia zen, bidegabekeria guztiak mendekatzeko prest.
* [[Horkio]] bezala juramentuen zaindaria zen. Gezurretan zebilen norbait harrapatzen zenean honek Zeusi estatua bat sortu behar zion.
* [[Horkio]] gisan, zinen zaindaria zen. Inor gezurretan harrapatzen zenean, horrek Zeusi estatua bat egin behar zion.
* [[Egida]]ren eramailea zen, horrela arerioari beldurra sorraraziz.<ref>Homero, Iliada i.202, ii.157, 375, eta hurrengoa.; Pindaro, Istmicas iv.99; Higino, Astronomia poetica ii.13.</ref>
* [[Egida]]ren eramailea zen, horrela arerioari beldurra sorrarazteko.<ref>Homero, Iliada i.202, ii.157, 375, eta hurrengoa.; Pindaro, Istmicas iv.99; Higino, Astronomia poetica ii.13.</ref>
* [[Kreta]]n Taleo bezala gurtzatzen zuten.
* [[Kreta]]n, Taleo gisan gurtzen zuten.
* Zeus Kronion([[Kronos]]en semea bezala ere ezagutzen zen, "hodeien biltzailea".<ref>Himno homerikoetan: Himno a Deméter.</ref>
* Kronion [[Kronos]]en seme gisan ere ezagutzen zen, "hodeien biltzailea".<ref>Himno homerikoetan: Himno a Deméter.</ref>
* Zeus Kasio bezala gurtzetzen zen [[Siria]]n, [[Kasio]] mendian hain zuzen ere. Bertan urtero jai bat ospatzen zen jainkoaren omenez.<ref>[http://www.regmurcia.com/docs/mastia/rev3-pg95.pdf ''Zeus Kásios Sózon y Afrodita Sózousa, divinidades protectoras de la navegación''] Sabino Perea-ren eskutik. 2015ko Uztailaren 11an kontsultatuta.</ref>
* Kasio gisan gurtzen zen [[Siria]]n, [[Kasio]] mendian. Bertan urtero jai bat ospatzen zen jainkoaren omenez.<ref>[http://www.regmurcia.com/docs/mastia/rev3-pg95.pdf ''Zeus Kásios Sózon y Afrodita Sózousa, divinidades protectoras de la navegación''] Sabino Perea-ren eskutik. 2015ko Uztailaren 11an kontsultatuta.</ref>


== Zeus mitologian ==
== Zeus mitologian ==
=== Jaiotza ===
=== Jaiotza ===
[[Kronos]] titanak bere hemaztea, [[Rea]]rekin seme-alaba batzuk izan zituen: [[Hestia]], [[Demeter]], [[Hera]], [[Hades]] eta [[Poseidon]], baina denak irentsi zituen jaio zirenean, zeren eta [[Gea]] eta [[Urano]]k esan ziotenez, bere seme baten eskutik boterea eta munduko tronua galtzera igorria zegoen, [[Kronos]]ek bere aitarekin egin zuen bezala. Ondorioz, Zeus jaiotzeko zegoela, [[Rea]]k [[Gea]]ri laguntza eskatu zion bere semea salbatzeko, eta horrela [[Kronos]]ek zigor justu bat izan zezan bere aita eta beste semeei egin zienagatik. Rea [[Kreta]] irlan izkutatu zen eta bertan Zeus jaio zen. [[Kronos]] bere seme berriaren bila etorri zenean bere hemazteak harri bat eman zion haur-oihal batez inguratuta, eta titanak irentsi egin zuen ezer susmatu gabe.
[[Kronos]] titanak bere emazte [[Rea]]rekin seme-alaba batzuk izan zituen: [[Hestia]], [[Demeter]], [[Hera]], [[Hades]] eta [[Poseidon]], baina denak irentsi zituen jaio zirenean, zeren eta [[Gea]] eta [[Urano]]k esan ziotenez, haren seme batek boterea eta munduko tronua galtzeko patua baitzuen, [[Kronos]]ek bere aitarekin egin zuen bezala. Horren ondorioz, Zeus jaiotzeko zegoela, [[Rea]]k [[Gea]]ri laguntza eskatu zion bere semea salbatzeko, eta horrela [[Kronos]]ek zigor justua izan zezan, bere aita eta beste semeei egin zienagatik. Rea [[Kreta]] irlan ezkutatu eta bertan Zeus jaio zen. [[Kronos]] bere seme berriaren bila bertaratu zenean, emazteak harri bat eman zion haur-oihal batez inguratuta, eta titanak irentsi egin zuen, ezer susmatu gabe.


=== Haurtzaroa ===
=== Haurtzaroa ===
Jaio eta segituan [[Rea]]k, Zeus [[Ida]] mendiko kobazulo batean izkutatu zuen, [[Kreta]]n. Jainkoaren bizitzaren momentu honetan historia asko daude, eta hauen arabera Zeus honela hezi zen:
Jaio eta berehala, [[Rea]]k Zeus [[Ida]] mendiko kobazulo batean ezkutatu zuen, [[Kreta]]n. Jainkoaren bizitzaren momentu horretaz historia asko daude, eta haien arabera, Zeus honela hezi zen:
* [[Gea]]ren eskutik.
* [[Gea]]ren eskutik;
* [[Amaltea]] izeneko [[ahuntz]] batek hezi zuen, [[Kurete]] izeneko jainko batzuek jantza eta zarata egiten zuten bitartean [[Kronos]]ek umearen negarrak ez entzuteko.
* [[Amaltea]] izeneko [[ahuntz]] batek hezi zuen, [[Kurete]] zeritzan jainko batzuek dantza eta zarata egiten zuten bitartean, [[Kronos]]ek umearen negarrak ez entzuteko;
* [[Adamantea]] izeneko [[ninfa]] batek hezi zuen beste historio batean. [[Kronos]] zeruaren, lurraren eta itsasoaren titana zenez, [[Adamantea]]k Zeus haurra arbola batetik eskegi zuen, horrela lurra, zerua eta itsasoaren artean geratuz, eta ondorioz ikusezin geratuz bere aitarentzat.
* [[Adamantea]] izeneko [[ninfa]] batek hezi zuen beste historio batean: [[Kronos]] zeruaren, lurraren eta itsasoaren titana zenez, [[Adamantea]]k Zeus haurra arbola batetik eskegi zuen, horrela lurra, zerua eta itsasoaren artean gera zedin eta, horrela, aitak ez ikusteko moduan;
* [[Zinosura]] izeneko [[ninfa]] baten eskutik, eta eskertzeko Zeusek izarretara igo zuen hil zenean.
* [[Zinosura]] izeneko [[ninfa]] baten eskutik: eskertzeko, Zeusek izarretara igo zuen hil zenean;
* Beste bertsio batean [[Melisa (mitologia)| Melisak]], [[Kreta]]ko [[Meliseo]] erregearen alabak, hezi zuen jainkoen erregea izango zena eztia eta ahuntzen esnea emanez.
* beste bertsio batean, [[Melisa (mitologia)|Melisak]], [[Kreta]]ko [[Meliseo]] erregearen alabak, hezi zuen, eztia eta ahuntz esnea emanez;
* Artzain familia batek hezi zuen, horren trukean otsoek beraien ardiak jan ez zitzaten.
* artzain familia batek hezi zuen, horren ordainetan otsoek ardirik jan ez ziezaieten.


=== Jainkoen erregea ===
=== Jainkoen erregea ===
Zeus hazi eta heldua zenean [[Kronos]] bere anai-arrebak berrahoratzera behartu zuen, baina beste historio batzuetan bere aitaren sabela ireki eta beste jainkoak atera zituen. Gero Zeusek [[Kronos]]en anaiak, [[hekatonkiro]]ak eta [[ziklope]]ak askatu zituen [[Tartaro (mitologia)| Tartarotik]], [[Kanpe]] zaindaria hilaz prozesuan, eta hauek eskertzeko tximista eta trumoia eman zioten. Horrela, [[Titanomakia]] izeneko guda hasi zen, eta Zeusek bere anai eta arreben laguntzaz, baita [[hekatonkiro]]en eta [[ziklope]]en laguntzaz, [[Kronos]] eta beste [[titan]]ak garaitu zituzten hauek [[Tartaro (mitologia)| Tartaroan]] giltzapetuz. Zeusek [[hekatonkiro]]ei eman zien [[titan]]ak zaintzeko misioa, eta [[Atlas (mitologia)| Atlas]] titana [[Lurra]] eusten jarri zuen.
Zeus hazi eta heldua zenean [[Kronos]] bere anai-arrebak berrahoratzera behartu zuen, baina beste historio batzuetan bere aitaren sabela ireki eta beste jainkoak atera zituen. Gero Zeusek [[Kronos]]en anaiak, [[hekatonkiro]]ak eta [[ziklope]]ak askatu zituen [[Tartaro (mitologia)|Tartarotik]], [[Kanpe]] zaindaria hilaz prozesuan, eta hauek eskertzeko tximista eta trumoia eman zioten. Horrela, [[Titanomakia]] izeneko guda hasi zen, eta Zeusek bere anai eta arreben laguntzaz, baita [[hekatonkiro]]en eta [[ziklope]]en laguntzaz, [[Kronos]] eta beste [[titan]]ak garaitu zituzten hauek [[Tartaro (mitologia)|Tartaroan]] giltzapetuz. Zeusek [[hekatonkiro]]ei eman zien [[titan]]ak zaintzeko misioa, eta [[Atlas (mitologia)|Atlas]] titana Zerua ( [[Urano (mitologia)|Urano]]) eusten jarri zuen.


Borroka bukatu zenean Zeusek bere anaia zaharrekin, [[Poseidon]] eta [[Hades]]ekin, mundua banatu zuen zotz eginez: Zeusek zerua eta airea lortu zituen, [[Poseidon]]ek itsasoak eta ura eta [[Hades]]ek hilen mundua edo [[inframundua]]. Lurra, [[Gea]] hain zuzen, ezin zen erreklamatu, eta ondorioz hiruren menpean geratu zen, adibidez [[Poseidon]]en lurrikarekin edo [[Hades]]ek hilak eskatzen zituenean.
Borroka bukatu zenean Zeusek bere anaia zahar [[Poseidon]] eta [[Hades]]ekin mundua banatu zuen zotz eginez: Zeusek zerua eta airea lortu zituen, [[Poseidon]]ek itsasoak eta ura, eta [[Hades]]ek, hilen mundua edo [[inframundua]]. Lurra, [[Gea]] hain zuzen, ezin zen erreklamatu, eta horrexen ondorioz, hiruren menpean geratu zen, adibidez [[Poseidon]]en lurrikarekin edo [[Hades]]ek hilak eskatzen zituenean.


[[Gea]] oso haserretuta zegoen Zeusek bere semeak, [[titan (mitologia)| titanak]], nola tratatu zituen ikusita, eta ondorioz jainkoak erasotu zituen. Zeus jainkoen errege bilakatu eta gutxira [[Gea]]k bere bi munstro semeak [[Tifon]] eta [[Ekidna (mitologia)| Ekidna]] jainkoak erasotzera bidali zituen. Zeusek [[Tifon]] garaitzea lortu zuen, zailtasun askorekin hala ere, mendi baten azpian harrapatuz, baina [[Ekidna (mitologia)| Ekidna]] eta bere semak libre utzi zituen etorkizuneko [[heroi]]ek erronkak izan zitzaten.
[[Gea]] oso haserre zegoen, Zeusek haren semeak [[titan (mitologia)|titanak]] nola tratatu zituen ikusita; beraz, jainkoei eraso egin zien. Zeus jainkoen errege bilakatu eta gutxira [[Gea]]k bere bi munstro seme [[Tifon]] eta [[Ekidna (mitologia)|Ekidna]] jainkoei eraso egitera bidali zituen. Zeusek [[Tifon]] garaitzea lortu zuen, zailtasun askorekin, hala ere, mendi baten azpian harrapatuz, baina [[Ekidna (mitologia)|Ekidna]] eta haren semeak libre utzi zituen etorkizuneko [[heroi]]ek erronkak izan zitzaten.


=== Zeus eta Hera ===
=== Zeus eta Hera ===
Zeus [[Hera]]ren neba eta gizona zen, eta elkartasun honen ondorioz [[Ares]], [[Hebe (mitologia)| Hebe]] eta [[Hefesto]] jaio ziren, nahiz eta mito batzuek [[Hera]]k [[Hefesto]] bakarrik eduki zuela esaten duten arren. Egile batzuek [[Ilitia]] eta [[Eris]] ere hauen alaba bezala irudikatzen dituzte. Zeus oso famatua da maitale asko izan zituelako, gehienak gizakiak, adibidez [[Semele]], [[Alkmena]], [[Io]], [[Europa (mitologia)| Europa]] eta [[Leda]], baian baita [[ninfa]] batzuk ere. Aipatu beharrekoa da elkartasun hauetatik dinastia heleniko askoren sortzaileak jaio zirela. [[Greziar mitologia]]ren arabera Zeusek jainkosak ziren maitaleak ere izan zituen, [[Leto]], [[Demeter]], [[Dione]] eta [[Maia (mitologia)| Maia]] adibidez.
Zeus [[Hera]]ren neba eta gizona zen, eta harreman horren ondorioz, [[Ares]], [[Hebe (mitologia)|Hebe]] eta [[Hefesto]] jaio ziren, mito batzuek [[Hera]]k [[Hefesto]] bakarrik izan zuela dioten arren. Egile batzuek [[Ilitia]] eta [[Eris]] ere haien alaba gisan irudikatzen dituzte. Zeus oso famatua da, maitale asko izan zituelako, gehienak gizakiak: [[Semele]], [[Alkmena]], [[Io]], [[Europa (mitologia)|Europa]] eta [[Leda]], baian baita [[ninfa]] batzuk ere. Harreman horietatik dinastia heleniko askoren sortzaileak jaio ziren. [[Greziar mitologia]]ren arabera, Zeus zenbait jainkosaren maitale ere izan zen: [[Leto]], [[Demeter]], [[Dione]] eta [[Maia (mitologia)|Maia]]<nowiki/>rena, adibidez.


Mito askok [[Hera]] maitale eta konkista hauekiko oso jeloskor erakusten dute, eta ondorioz maitale eta hauen seme-alaba guztien etsai bezala. Denbora zati batean, [[Eko]] izeneko [[ninfa]] batek [[Hera]] amodio-kontu hauetatik entretenitzeko lana izan zuen denbora osoan berba eginez. Hala ere, [[Hera]]k iruzur hhonetaz jakin zuenean [[Eko]] madarikatu zuen besteek esaten zutena bakarrik esan ahal izatera.
Mito askok [[Hera]] maitale eta konkista horiekiko oso jeloskor erakusten dute; hortaz, maitale eta haien seme-alaba guztien etsai gisan halaber. Denbora batean, [[Eko]] izeneko [[ninfa]] batek [[Hera]] amodio-kontu horietatik entretenitzeko lana izan zuen, etengabe berba eginez. Hala ere, [[Hera]]k iruzur horren berri izan zuenean [[Eko]], madarikatu zuen besteek esaten zutena bakarrik esan ahal izatera.


Beste historio batzuetan [[Hera]]k izugarrizko mespretxua zuen [[Ganimedes]]ekiko. Hau, Zeusek [[Troia]]tik [[Olinpo]]ra eraman zuen printzipe gazte bat izan zen jainkoen koparia izateko, baita Zeusen maitalea izateko ere.
Beste historio batzuetan, [[Hera]]k izugarri gutxietsen zuen [[Ganimedes]]. Zeusek hura [[Troia]]tik [[Olinpo]]ra eraman zuen printze gazte bat izan zen, jainkoen oparia izateko, baita Zeusen maitalea izateko ere.


=== Bahitzeak ===
=== Bahitzeak ===
Zeusen bahitzeak bezala ezagutzen direnak, benetan [[bortxaketa]]k, ez ziren amodio-kontuak. Gertaera mitikoak ziren non kultu lokalen arabera uretako eta basoko [[ninfa| ninfei]] gertatzen zitzaien olinpiar ordena patrilinealaren ondorioz, eta erreboluzio kultural, sozial eta erlijioso bezala erabiltzen ziren antzinako sinesmenak alde batera uzteko eta ohitura erlijioso berriak sortzeko.
Zeusen bahitzeak benetan [[bortxaketa]]k izan ziren, ez amodio-kontuak. Gertaera mitikoak ziren: tokian tokiko gurtzen arabera, uretako eta basoko [[ninfa|ninfei]] gertatzen zitzaien olinpiar ordena patrilinealaren ondorioz, eta iraultza kultural, sozial eta erlijioso gisan erabiltzen ziren antzinako sinesmenak alde batera uzteko eta ohitura erlijioso berriak sortzeko.


Aipatu beharrekoa da bahitze hauetan inoiz olinpiar jainkosarik ez agertzea. Zeusek [[ninfa]]rekin garai heroikoetaraino iraungo zuen errege dinastien lehen erregea sortzen zuen. Kasu askotan, [[Hera]] jainko jeloskorrak tradizio erlijioso kontserbadoreak irudikatzen zituen, eta maliziaz mendekatzen zen [[ninfa]] traidoreaz eta bere ondorengoetaz. Esan beharra dago batzuetan bahitutakoa giza emakume bat zela, eta kasu hauetan emakume hori beti izaten zen [[ninfa]] baten alaba edo [[erdijainko]] bat.
Bahiketa horietan inoiz olinpiar jainkosarik ez agertzea deigarria da. Zeusek [[ninfa]]rekin garai heroikoetaraino iraun zuen errege dinastien lehen erregea sortu zuen. Kasu askotan, [[Hera]] jainko jeloskorrak tradizio erlijioso kontserbadoreak irudikatzen zituen, eta maliziaz mendekatzen zen [[ninfa]] traidoreaz eta haren ondorengoez. Bahitu batzuk emakumea izaten ziren eta kasu horietan, beti [[ninfa]] baten alaba edo [[erdijainko|erdijainkosa]] izaten zen.


== Zeus artean ==
== Zeus artean ==
Zeusen omenez egin den eskultura famatuenetariko bat, seguruenik famatuena, [[Fidias]] eskultore greziarrak egin zuen [[K. a. 435]] urtean. Eskultura [[Olinpia]]n eriki zen eta tradizionalki mundo zaharreko [[Munduko Zazpi Mirariak| Munduko Zazpi Mirarietako]] bat zen. [[Fidias]]ek tunika eta apaingarriak urrez egin zituien eta gorputza marfilez.
[[Zeusen Olinpiako estatua]] da Zeusen omenez egin den eskultura famatuenetako bat, seguruenik famatuena. [[Fidias]] greziar eskultoreak egin zuen, [[K. a. 435]] urtean. Eskultura [[Olinpia]]n eraiki zen, eta tradizioz mundu zaharreko [[Munduko Zazpi Mirariak|Munduko Zazpi Mirarietako]] bat zen. [[Fidias]]ek tunika eta apaingarriak urrez egin zituen, eta gorputza, boliz.


== Zeus filosofian ==
== Zeus filosofian ==
[[Neoplatonismo]]an Zeusek beste jainkoekiko zuen erlazioa oso garrantzitsua izan zen, eta [[Demiurgo]] edo Buru Jainkotiar bezala interpretatzen da. Espezifikoki ikuspegi hori "[[Enéadas]] de [[Plotino]]"<ref> "Tratado IV"-an, «Problemas del Alma», Demiurgoa Zeus-ekin identifikatzen da:«Cuando bajo el nombre de Zeus estamos considerando al demiurgo debemos abandonar todas las nociones de etapa y progreso, y reconocer una vida inmutable e intemporal.»</ref> eta [[Proklo]]ren "Teoría Platónica" barruan ikusi daiteke.
[[Neoplatonismo|Neoplatonismoan,]] Zeusek beste jainkoekiko zuen harremana oso garrantzitsua izan zen, eta [[Demiurgo]] edo Buru Jainkotiartzat interpretatzen da.

== Ikusi ==
⚫
*[[Olinpiar jainko]]ak
⚫
*[[Antzinako Grezia]]
⚫
*[[Greziar mitologia]]
⚫
*[[Grezia]]
⚫
*[[Jupiter (mitologia)| Jupiter]]


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
⚫
{{erreferentzia zerrenda|2}}
{{commonskat}}


== Ikus, gainera ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
⚫
* [[Olinpiar jainko]]ak
⚫
{{erreferentzia zerrenda}}
⚫
* [[Antzinako Grezia]]
⚫
* [[Greziar mitologia]]
⚫
* [[Grezia]]
⚫
* [[Jupiter (mitologia)|Jupiter]]


== Bibliografia ==
== Kanpo estekak ==
* {{cita libro | apellidos=Burkert | nombre=W. | enlaceautor=Walter Burkert | año=1985 | título=Greek religion | ubicación=Cambridge | editorial=Harvard University Press | isbn=0-674-36280-2}} Particularmente la sección III.ii.1.


{{Olinpiar jainkoak}}
{{Olinpiar jainkoak}}
{{autoritate kontrola}}


[[Kategoria:Afroditaren bikoteak]]
[[Kategoria:Argonautikako pertsonaiak]]
[[Kategoria:Demeterren bikoteak]]
[[Kategoria:Eneidako jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Forma-aldatzaileak greziar mitologian]]
[[Kategoria:Gaiaren bikoteak]]
[[Kategoria:Greziar jainkoak]]
[[Kategoria:Greziar jainkoak]]
[[Kategoria:Greziar mitologiako erregeak]]
[[Kategoria:Iliadako jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Jainko-orakuluak]]
[[Kategoria:Jupiterren jainkoak]]
[[Kategoria:Justiziaren jainkoak]]
[[Kategoria:Kronosen seme-alabak]]
[[Kategoria:LGBT gaiak greziar mitologian]]
[[Kategoria:Odiseako pertsonaiak]]
[[Kategoria:Olinpiar jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Pertsefoneren bortxaketa]]
[[Kategoria:Europaren bortxaketa]]
[[Kategoria:Diana eta Kalisto]]
[[Kategoria:Seleneren bikoteak]]
[[Kategoria:Trumoien jainkoak]]
[[Kategoria:Zeruaren eta eguraldiaren jainkoak]]
[[Kategoria:Homosexualitatearen eta bisexualitatearen jainko-jainkosak]]
[[Kategoria:Zeus]]
[[Kategoria:Haizearen jainkoak]]
[[Kategoria:Metamorfosietako pertsonaiak]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 16:27, 29 abuztua 2023 data duena

Zeus
Greziar mitologia eta Antzinako Greziako erlijioa
Ezaugarriak
Jatorrizko izenaΖεύς
Sexuagizonezkoa
BizitokiaOlympus (en) Itzuli
Ikonografiatximista, arranoa, zezen mitologikoa eta haritza
BaliokideakJupiter, Perun (en) Itzuli, Ideo, Amon, Baal, Thor eta Ahura Mazda
Formakzezena, beltxarga, cuckoo (en) Itzuli, sua, Anfitriona, Satiroa, arranoa, ant (en) Itzuli, Artemisa, sugea eta Euria
DomeinuaTximista eta trumoia
Familia
AitaKronos
AmaRea
Ezkontidea(k)Metis, Temis eta Hera
Bikotekidea(k)Egina, Leto, Leda (mitologia), Aega (en) Itzuli, Alkmena, Anaxithea (en) Itzuli, Antiope, Asterope (en) Itzuli, Cabye (en) Itzuli, Kalisto, Carme (en) Itzuli, Cassiopeia (en) Itzuli, Chaldene (en) Itzuli, Klimene, Danae, Demeter, Dia (en) Itzuli, Dione, Elara (en) Itzuli, Electra (en) Itzuli, Europa, Eurymedusa (en) Itzuli, Eurinome, Gaia, Himalia (en) Itzuli, Hora (en) Itzuli, Io, Iodame (en) Itzuli, Isonoe (en) Itzuli, Laodamia (en) Itzuli, Maera (en) Itzuli, Maia, Mnemosine, Niobe (en) Itzuli, Nysa (en) Itzuli, Othreis (en) Itzuli, Pandora (en) Itzuli, Pertsefone, Pluto (en) Itzuli, Pluto, Protogenia, Selene, Semele, Taigete, Thalia (en) Itzuli, Thrace (en) Itzuli, Thyia (en) Itzuli, Afrodita, Calyce (en) Itzuli, Lamia (en) Itzuli, Podarge (en) Itzuli, Pirra, Kaliope, Doris, Ekidna, Eos, Eurydome (en) Itzuli, Aetna (en) Itzuli, Helice (en) Itzuli, unnamed daughter of Borysthenes (en) Itzuli, Contumelia (en) Itzuli, Coryphe (en) Itzuli, Crete (en) Itzuli, Cyrno (en) Itzuli, Eurynome (en) Itzuli, Nemesis, Lamia eta Phthia (en) Itzuli
Seme-alabakAres, Afrodita, Apolo, Hefesto, Artemisa, Hermes, Pertsefone, Dioniso, Helena Troiakoa, Horae (en) Itzuli, Arcesius (en) Itzuli, Talia, Polimnia, Erato, Terpsikore, Euterpe, Urania, Melpomene, Kaliope, Klio, Minos, Hesperideak, Aedea, Eako, Meletea, Argus (en) Itzuli, Mneme, Thelxinoë (en) Itzuli, Dardano, Eileithyia (en) Itzuli, Hebe, Adrasteia (en) Itzuli, Pollux (en) Itzuli, Atë (en) Itzuli, Locrus (en) Itzuli, Herakles, Pertseo, Lazedemon, Aegipan (en) Itzuli, Myrmidon (en) Itzuli, Manes (en) Itzuli, Acragas (en) Itzuli, Tantalo, Anfion, Angelos (en) Itzuli, Zethos (en) Itzuli, Eirene, Dizea, Eufrosine, Eunomia, Talia, Aglaia, Enio, Pasitea, Acheilus (en) Itzuli, Piritoo, Opus (en) Itzuli, Arcas (en) Itzuli, Britomartis (en) Itzuli, Atymnius (en) Itzuli, Solymus (en) Itzuli, Mnemosine, Tityos (en) Itzuli, Iasion (en) Itzuli, Corinthos (en) Itzuli, Emathion (en) Itzuli, Sarpedon (en) Itzuli, Radamantis, Cytus (en) Itzuli, Colaxes (en) Itzuli, Cres (en) Itzuli, Epaphus (en) Itzuli, Zeroesa, Orchomenus (en) Itzuli, Libyan Sibyl (en) Itzuli, Sarpedon (en) Itzuli, Arche (en) Itzuli, Pelasgo, Meliteus (en) Itzuli, Latinus (en) Itzuli, Graecus (en) Itzuli, Zagreus (en) Itzuli, Aethlius (en) Itzuli, Ersa (en) Itzuli, Pandia (en) Itzuli, Palikoak, Astrea, Carpo (en) Itzuli, Thallo (en) Itzuli, Arctus (en) Itzuli, Atropos, Kloto, Lakesis, Magnes, Mazedon, Taenarus (en) Itzuli, Crinacus (en) Itzuli, Tyche (en) Itzuli, Endimion, Harmonia, Alagonia (en) Itzuli, Melinoe (en) Itzuli, Akeo, Balius (en) Itzuli, Xanthus (en) Itzuli, Helen, Carius (en) Itzuli, Aletheia (en) Itzuli, Caerus (en) Itzuli, Litae (en) Itzuli, Myrtilus (en) Itzuli, Scamander (en) Itzuli, Hekate, Asopus (en) Itzuli, Auxo (en) Itzuli, Megaros (en) Itzuli, Pan, Nemea (en) Itzuli, Kariteak, Themides (en) Itzuli, Iardanus (en) Itzuli, Dysis (en) Itzuli, Geraestus (en) Itzuli, Olenus (en) Itzuli, Ogygias (en) Itzuli, Aegle (en) Itzuli, Aetae (en) Itzuli, Arcesilaus (en) Itzuli, Bithynus (en) Itzuli, Bura (en) Itzuli, Calligeneia (en) Itzuli, Car (en) Itzuli, Carnus (en) Itzuli, Targitaus (en) Itzuli, Chrysus (en) Itzuli, Koribante, Corythus (en) Itzuli, Cronius (en) Itzuli, Cyrnus (en) Itzuli, Damocrateia (en) Itzuli, Dodon (en) Itzuli, Dodone (en) Itzuli, Eetion (en) Itzuli, Ellops (en) Itzuli, Eris, Ethalion (en) Itzuli, Eubuleus (en) Itzuli, Gargarvs (en) Itzuli, Kastor eta Polux, Atena, Acme (en) Itzuli, Spartaeus (en) Itzuli, Basileia (en) Itzuli, Opus II (en) Itzuli, Hydarnis (en) Itzuli, Thebe (en) Itzuli eta Aegesthius (en) Itzuli
Anai-arrebakHera, Hades, Poseidon, Demeter, Kiron eta Hestia

Greziar mitologian, Zeus[1] (grekoz Ζεύς) edo Dias (Δίας, «errege jainkotiarra») jainkoen eta gizakiaren aita da[2] eta Olinpiar jainkoen buruzagia [3]: haren seme-alaba ez zirenek ere aita deitzen zioten. Jainkoen erregea zen eta unibertsoaren ikuskatzailea[4]. Zeruaren eta trumoiaren jainkoa ere izanik, haren sinboloak tximista, arranoa, zezena eta haritza ziren. Haren oinordekotza indoeuropearraz aparte, Ekialde Hurbileko atributu ikonografiko batzuk ere lortu zituen, adibidez, aginte-makila edo zetroa. Artista greziarrek, gehienetan, Zeus bi modutan irudikatzen zuten: zutik, aurrera eginez eta eskuineko eskuan tximista bat duelarik, edo dotoretasunez eserita.

Kronos eta Rea titanen seme gazteena izan zen. Tradizio gehienetan, arreba Hera jainkosarekin ezkonduta agertzen da, baina Dodonako orakuluan emaztea Dione zuen, eta Iliadaren arabera, harekin Afrodita[5] alaba izan zuten. Oso ezaguna da anitz maitale izan zituelako; horren ondorioz, jainko-jainkosa eta heroi asko haren seme-alabak izan ziren: Atenea, Apolo eta Artemisa, Hermes, Persefone, Dioniso, Perseo, Herakles, Helena, Minos eta Musak. Herarekin aldiz, Ares, Hebe eta Hefestoren[6] aita izan zela esaten da.

Erromatarren Jupiterren baliokidea da, baita etruskoen Tinia eta egiptoarren Amon jainkoena ere. Gaur egun, Jainkoari buruz dugun irudia (bai izena, bai itxura) harengandik dator.

Gurtza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gurtza panhelenikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Grekoak Jainkoen erregea gurtzeko leku nagusia Olinpia zen: han, Olinpiar Jokoak jainkoen omenez egiten ziren. Zeusen itxurako eskultura bat zegoen, mendeetan zehar jainkoaren omenez eskainitako animalien errautsez egina, harriz egina izan beharrean.

Antzinako Grezian jainkoak ez zirela modu berean gurtzen leku batetik bestera, eta Zeusekin beste horrenbeste gertatzen zen. Hala ere, erritual batzuk modu bertsuan ospatzen ziren; adibidez, animalia zuri bat eskaintzen zen, aldare altu batean.

Papera eta epitetoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeusek rol dominatzailea zuen, Antzinako Greziako panteoi olinpikoan jainko nagusia baitzen. Heroi askoren aita izan zen, eta gurtza lokal askotan agertzen zen. "Hodei biltzaile" izenaz ezagutzen zen, baita zeruaren eta trumoien jainkoa gisan ere, baina artifizio kultural goren gisan ere ikusten zen. Zentzu askotan, greziarren iritziz, beraien sinesmen erlijiosoen haragitze gorena eta jainko arketipikoa zen.

Botere eta epitetoez aparte, Zeusi ezartzen zitzaizkion tituluak izugarri ezberdinak ziren eta denek nabarmentzen zioten figura autoritarioa:

  • Olinpiok Zeusek beste jainkoekiko zuen erregealdia nabarmentzen zuen.
  • Panhelenio ("heleniar guztiena") titulua zuen, greziarren jainko gorena baitzen.
  • Xenia gisan, harrera eta gonbidatu guztien patroia zen, bidegabekeria guztiak mendekatzeko prest.
  • Horkio gisan, zinen zaindaria zen. Inor gezurretan harrapatzen zenean, horrek Zeusi estatua bat egin behar zion.
  • Egidaren eramailea zen, horrela arerioari beldurra sorrarazteko.[7]
  • Kretan, Taleo gisan gurtzen zuten.
  • Kronion Kronosen seme gisan ere ezagutzen zen, "hodeien biltzailea".[8]
  • Kasio gisan gurtzen zen Sirian, Kasio mendian. Bertan urtero jai bat ospatzen zen jainkoaren omenez.[9]

Zeus mitologian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jaiotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kronos titanak bere emazte Rearekin seme-alaba batzuk izan zituen: Hestia, Demeter, Hera, Hades eta Poseidon, baina denak irentsi zituen jaio zirenean, zeren eta Gea eta Uranok esan ziotenez, haren seme batek boterea eta munduko tronua galtzeko patua baitzuen, Kronosek bere aitarekin egin zuen bezala. Horren ondorioz, Zeus jaiotzeko zegoela, Reak Geari laguntza eskatu zion bere semea salbatzeko, eta horrela Kronosek zigor justua izan zezan, bere aita eta beste semeei egin zienagatik. Rea Kreta irlan ezkutatu eta bertan Zeus jaio zen. Kronos bere seme berriaren bila bertaratu zenean, emazteak harri bat eman zion haur-oihal batez inguratuta, eta titanak irentsi egin zuen, ezer susmatu gabe.

Haurtzaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jaio eta berehala, Reak Zeus Ida mendiko kobazulo batean ezkutatu zuen, Kretan. Jainkoaren bizitzaren momentu horretaz historia asko daude, eta haien arabera, Zeus honela hezi zen:

  • Gearen eskutik;
  • Amaltea izeneko ahuntz batek hezi zuen, Kurete zeritzan jainko batzuek dantza eta zarata egiten zuten bitartean, Kronosek umearen negarrak ez entzuteko;
  • Adamantea izeneko ninfa batek hezi zuen beste historio batean: Kronos zeruaren, lurraren eta itsasoaren titana zenez, Adamanteak Zeus haurra arbola batetik eskegi zuen, horrela lurra, zerua eta itsasoaren artean gera zedin eta, horrela, aitak ez ikusteko moduan;
  • Zinosura izeneko ninfa baten eskutik: eskertzeko, Zeusek izarretara igo zuen hil zenean;
  • beste bertsio batean, Melisak, Kretako Meliseo erregearen alabak, hezi zuen, eztia eta ahuntz esnea emanez;
  • artzain familia batek hezi zuen, horren ordainetan otsoek ardirik jan ez ziezaieten.

Jainkoen erregea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeus hazi eta heldua zenean Kronos bere anai-arrebak berrahoratzera behartu zuen, baina beste historio batzuetan bere aitaren sabela ireki eta beste jainkoak atera zituen. Gero Zeusek Kronosen anaiak, hekatonkiroak eta ziklopeak askatu zituen Tartarotik, Kanpe zaindaria hilaz prozesuan, eta hauek eskertzeko tximista eta trumoia eman zioten. Horrela, Titanomakia izeneko guda hasi zen, eta Zeusek bere anai eta arreben laguntzaz, baita hekatonkiroen eta ziklopeen laguntzaz, Kronos eta beste titanak garaitu zituzten hauek Tartaroan giltzapetuz. Zeusek hekatonkiroei eman zien titanak zaintzeko misioa, eta Atlas titana Zerua ( Urano) eusten jarri zuen.

Borroka bukatu zenean Zeusek bere anaia zahar Poseidon eta Hadesekin mundua banatu zuen zotz eginez: Zeusek zerua eta airea lortu zituen, Poseidonek itsasoak eta ura, eta Hadesek, hilen mundua edo inframundua. Lurra, Gea hain zuzen, ezin zen erreklamatu, eta horrexen ondorioz, hiruren menpean geratu zen, adibidez Poseidonen lurrikarekin edo Hadesek hilak eskatzen zituenean.

Gea oso haserre zegoen, Zeusek haren semeak titanak nola tratatu zituen ikusita; beraz, jainkoei eraso egin zien. Zeus jainkoen errege bilakatu eta gutxira Geak bere bi munstro seme Tifon eta Ekidna jainkoei eraso egitera bidali zituen. Zeusek Tifon garaitzea lortu zuen, zailtasun askorekin, hala ere, mendi baten azpian harrapatuz, baina Ekidna eta haren semeak libre utzi zituen etorkizuneko heroiek erronkak izan zitzaten.

Zeus eta Hera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeus Heraren neba eta gizona zen, eta harreman horren ondorioz, Ares, Hebe eta Hefesto jaio ziren, mito batzuek Herak Hefesto bakarrik izan zuela dioten arren. Egile batzuek Ilitia eta Eris ere haien alaba gisan irudikatzen dituzte. Zeus oso famatua da, maitale asko izan zituelako, gehienak gizakiak: Semele, Alkmena, Io, Europa eta Leda, baian baita ninfa batzuk ere. Harreman horietatik dinastia heleniko askoren sortzaileak jaio ziren. Greziar mitologiaren arabera, Zeus zenbait jainkosaren maitale ere izan zen: Leto, Demeter, Dione eta Maiarena, adibidez.

Mito askok Hera maitale eta konkista horiekiko oso jeloskor erakusten dute; hortaz, maitale eta haien seme-alaba guztien etsai gisan halaber. Denbora batean, Eko izeneko ninfa batek Hera amodio-kontu horietatik entretenitzeko lana izan zuen, etengabe berba eginez. Hala ere, Herak iruzur horren berri izan zuenean Eko, madarikatu zuen besteek esaten zutena bakarrik esan ahal izatera.

Beste historio batzuetan, Herak izugarri gutxietsen zuen Ganimedes. Zeusek hura Troiatik Olinpora eraman zuen printze gazte bat izan zen, jainkoen oparia izateko, baita Zeusen maitalea izateko ere.

Bahitzeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeusen bahitzeak benetan bortxaketak izan ziren, ez amodio-kontuak. Gertaera mitikoak ziren: tokian tokiko gurtzen arabera, uretako eta basoko ninfei gertatzen zitzaien olinpiar ordena patrilinealaren ondorioz, eta iraultza kultural, sozial eta erlijioso gisan erabiltzen ziren antzinako sinesmenak alde batera uzteko eta ohitura erlijioso berriak sortzeko.

Bahiketa horietan inoiz olinpiar jainkosarik ez agertzea deigarria da. Zeusek ninfarekin garai heroikoetaraino iraun zuen errege dinastien lehen erregea sortu zuen. Kasu askotan, Hera jainko jeloskorrak tradizio erlijioso kontserbadoreak irudikatzen zituen, eta maliziaz mendekatzen zen ninfa traidoreaz eta haren ondorengoez. Bahitu batzuk emakumea izaten ziren eta kasu horietan, beti ninfa baten alaba edo erdijainkosa izaten zen.

Zeus artean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeusen Olinpiako estatua da Zeusen omenez egin den eskultura famatuenetako bat, seguruenik famatuena. Fidias greziar eskultoreak egin zuen, K. a. 435 urtean. Eskultura Olinpian eraiki zen, eta tradizioz mundu zaharreko Munduko Zazpi Mirarietako bat zen. Fidiasek tunika eta apaingarriak urrez egin zituen, eta gorputza, boliz.

Zeus filosofian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neoplatonismoan, Zeusek beste jainkoekiko zuen harremana oso garrantzitsua izan zen, eta Demiurgo edo Buru Jainkotiartzat interpretatzen da.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindiaren 82. araua: Grezia eta Erromako pertsonaia mitologikoak
  2. ↑ Hesiodo, Teogonia 36–52.
  3. ↑ Homero, Iliada i.503–533.
  4. ↑ «Que Zeus es el rey del cielo es un dicho común a todos los hombres.» (Pausanias ii.24.2.)
  5. ↑ Bi historia ezberdin eta kontraesankor daude: Hesiodok bere Teogoniaan dio itsasoko bitsetik jaio zela Kronosek Urano irendu eta gero; beraz, haren alaba izan omen zen; Homerok, berriz, Iliadan dio (V. liburuan) Zeus eta Dionesen alaba zela. Platonen arabera (El banquete 180e), bi horiek entitate guztiz ezberdinak dira: Afrodita Urania eta Afrodita Pandemos.
  6. ↑ Hamilton Edith, "Mythology", 467. orr, Back Bay Books, 1942, ISBN 978-0-316-34114-1.
  7. ↑ Homero, Iliada i.202, ii.157, 375, eta hurrengoa.; Pindaro, Istmicas iv.99; Higino, Astronomia poetica ii.13.
  8. ↑ Himno homerikoetan: Himno a Deméter.
  9. ↑ Zeus Kásios Sózon y Afrodita Sózousa, divinidades protectoras de la navegación Sabino Perea-ren eskutik. 2015ko Uztailaren 11an kontsultatuta.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Olinpiar jainkoak

Zeus  • Hera  • Poseidon  • Dioniso  • Demeter  • Afrodita  • Atena  • Apolo  • Artemisa  • Ares  • Hefesto  • Hermes

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeus&oldid=9367660"(e)tik eskuratuta