Edukira joan

Horazio: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.697 edits
Gorkaazk (eztabaida | ekarpenak)
24.345 edits
 
(8 erabiltzailek tartean egindako 10 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Biografia infotaula oinarria
{{biografia infotaula automatikoa
|nazionalitatea =
| izena = Horazio
⚫
|jaiotza data = [[K.a. 65]]eko [[abenduaren 8]]a
| irudia = Quintus_Horatius_Flaccus.jpg
⚫
|heriotza data = [[K.a. 8]]ko [[azaroaren 27]]a
| zabalera = 200px
| oina = <small>Horazio, [[Anton von Werner]]rek eginiko erretratua</small>
| izen osoa = Quintus Horatius Flaccus
| jatorrizko izena =
| ezizena =
⚫
| jaiotza data = [[K. a. 65]]eko [[abenduaren 8]]a
| jaiotza hiria = [[Venusia]]
| jaiotza herrialdea = [[Erromatar Errepublika]]
⚫
| heriotza data = [[K. a. 8]]ko [[azaroaren 27]]a
| heriotza hiria = [[Erroma]]
| heriotza herrialdea = [[Erromatar Inperioa]]
| etnia =
| bikote kidea =
| webgunea =
| sinadura =
| datu gehigarriak =
}}
}}
'''Kinto Horazio Flako''' ([[latin]]ez ''Quintus Horatius Flaccus''; [[Venusia]], [[K. a. 65]]eko [[abenduaren 8]]a - [[Erroma]], [[K. a. 8]]ko [[azaroaren 27]]a) [[Antzinako Erroma]]ko poeta izan zen. [[Virgilio]]rekin batean poesia latinoaren buru, klasizismoaren eredutzat hartua izan zen eta oso irakurria antzinatearen amaiera arte. Haren zorroztasuna, oreka eta perfekzio nahia direla eta, [[Errenazimentu]]an Horazioren poesia Europako herrialde guztietan izan zen ezaguna.
'''Kinto Horazio Flako''' ([[latin]]ez ''Quintus Horatius Flaccus''; [[Venusia]], [[K.a. 65]]eko [[abenduaren 8]]a - [[Erroma]], [[K.a. 8]]ko [[azaroaren 27]]a) [[Antzinako Erroma]]ko poeta izan zen. [[Virgilio]]rekin batean poesia latinoaren buru, klasizismoaren eredutzat hartua izan zen eta oso irakurria antzinatearen amaiera arte. Haren zorroztasuna, oreka eta perfekzio nahia direla eta, [[Errenazimentu]]an Horazioren poesia Europako herrialde guztietan izan zen ezaguna.


== Bizitza ==
== Bizitza ==
26. lerroa: 11. lerroa:
Horazio ez zen bere jatorriaz inoiz lotsatu, aitak haundikiek jasotzen zuten hezkuntza eta hezibide moral ona izateko baliabide guztiak eman baizizkion. Oso gaztea zelarik, aitak [[Erroma]]ra eroan eta bere diruaren zati handi bat haren heziketan erabili zuen. Bertan [[Lucius Orbilius Pupillus]] gramatikalari eta erretorikalariarekin ikasi zuen<ref name="poetryf">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.poetryfoundation.org/bio/horace |izenburua= ''Horace'' |bilduma= |argitaletxea= Poetryfoundation.org}}</ref>, klasiko latinoak eta grekoak irakurriz; eta olerki grekoak irakurriz bere edertasunerako joera kausitu zuen. Lehenengo olerkiak grezieraz idatzi zituen.
Horazio ez zen bere jatorriaz inoiz lotsatu, aitak haundikiek jasotzen zuten hezkuntza eta hezibide moral ona izateko baliabide guztiak eman baizizkion. Oso gaztea zelarik, aitak [[Erroma]]ra eroan eta bere diruaren zati handi bat haren heziketan erabili zuen. Bertan [[Lucius Orbilius Pupillus]] gramatikalari eta erretorikalariarekin ikasi zuen<ref name="poetryf">{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.poetryfoundation.org/bio/horace |izenburua= ''Horace'' |bilduma= |argitaletxea= Poetryfoundation.org}}</ref>, klasiko latinoak eta grekoak irakurriz; eta olerki grekoak irakurriz bere edertasunerako joera kausitu zuen. Lehenengo olerkiak grezieraz idatzi zituen.


Aitaren eskuzabaltasuna eta azkartasunari esker, Horazio [[Atenas]]era joan ahal izan zen filosofia ikastera. Han zegoela, [[Julio Zesar]]ren heriotzaren eta Erroman sortu ziren arazoen berri izan zituen. Horaziok errepublikazaleekin bat egin zuen, eta [[Marko Bruto]] buru zuen Greziako armadan sartu zen. [[Zesar Augusto|Oktavianoren]] eta [[Marko Antonio]]ren aurka borrokatu zen tribuno militar gisa. [[K. a. 42]]. urtean, [[Filiposko gudua]]n, Errepublikaren armadak hondoa jo eta, ihes egin behar izan zuen. Hala ere, ihes egin izana ez zuen desohoretzat hartu.
Aitaren eskuzabaltasuna eta azkartasunari esker, Horazio [[Atenas]]era joan ahal izan zen filosofia ikastera. Han zegoela, [[Julio Zesar]]ren heriotzaren eta Erroman sortu ziren arazoen berri izan zituen. Horaziok errepublikazaleekin bat egin zuen, eta [[Marko Bruto]] buru zuen Greziako armadan sartu zen. [[Zesar Augusto|Oktavianoren]] eta [[Marko Antonio]]ren aurka borrokatu zen tribuno militar gisa. [[K.a. 42]]. urtean, [[Filiposko gudua]]n, Errepublikaren armadak hondoa jo eta, ihes egin behar izan zuen. Hala ere, ihes egin izana ez zuen desohoretzat hartu.


[[K. a. 41]] inguruan, Oktavianoren amnistia politikoarekin Erromara itzuli zen, eta aitak utzitako ondasunak konfiskatuak izan baitziren, [[kuestore (Antzinako Erroma)|kuestore]] ([[latin]]ez: Scriba quaestorius) lan egin behar izan zuen administrazioan. Esperientzia mingots horren edo Siron napolitarraren irakatsien eraginez, [[Epikuro]]ren dotrinarekin bat eginda, gizarte bizitzatik at bizi izan zen aldi hartan. Horrela, olerkiak (epodoak eta satirak) idazteari lotu zitzaion. [[Virgilio]]k eta [[Lucio Vario Rufo|Variok]] berehala antzeman zuten haren etorkizuna poesiaren munduan, eta [[K. a. 39]]. urtean [[Gaio Zilnio Mezenas|Mezenas]] aurkeztu zioten. Lehenbiziko elkarrizketa hotza izan zen, Horazio lotsatia zelako, eta ez zen elkarrenganako elkartasunik izan. Geroago, berriro topatu zuten elkar, Mezenasek lagunen taldean sartu zuen, eta lagun minak izatera iritsi ziren<ref name="poetryf"></ref>.
[[K.a. 41]] inguruan, Oktavianoren amnistia politikoarekin Erromara itzuli zen, eta aitak utzitako ondasunak konfiskatuak izan baitziren, [[kuestore (Antzinako Erroma)|kuestore]] ([[latin]]ez: Scriba quaestorius) lan egin behar izan zuen administrazioan. Esperientzia mingots horren edo Siron napolitarraren irakatsien eraginez, [[Epikuro]]ren dotrinarekin bat eginda, gizarte bizitzatik at bizi izan zen aldi hartan. Horrela, olerkiak (epodoak eta satirak) idazteari lotu zitzaion. [[Virgilio]]k eta [[Lucio Vario Rufo|Variok]] berehala antzeman zuten haren etorkizuna poesiaren munduan, eta [[K.a. 39]]. urtean [[Gaio Zilnio Mezenas|Mezenas]] aurkeztu zioten. Lehenbiziko elkarrizketa hotza izan zen, Horazio lotsatia zelako, eta ez zen elkarrenganako elkartasunik izan. Geroago, berriro topatu zuten elkar, Mezenasek lagunen taldean sartu zuen, eta lagun minak izatera iritsi ziren<ref name="poetryf"/>.


⚫
[[K.a. 34]] aldean, beharbada Mezenas ahaltsuaren laguntzarekin, landetxe bat erosi zuen Sabinia aldean<ref name="poetryf"/>: babesleku hartan idatzi zuen izadiaren eta aisiaren oihartzuna dakarren olerki anitz, eta maiz asko bertara erretiratzen zen hiriko nahasmenetik ihesi. Mezenasen bidez [[Zesar Augusto|Augusto]] ezagutu zuen, eta honek idazkari gisa eraman nahi izan zuen, baina poetak ezezkoa eman zion bere bizimodu lasaitik urrutiratuko zuelakoan<ref>{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/h/horacio.htm |izenburua= ''Horacio'' |bilduma= |argitaletxea= Biografiasyvidas.com}}</ref>. Izan ere, baretasun lasaia eta ezusterik gabeko ''aurea mediocritas''-a nahiago zuen. Bizitza Erroma eta Sabiniako landetxearen artean lerratzen zen, era lasaian. Horrek denbora uzten zion bere olerkiei lotzeko.
⚫
[[File:Fedor Bronnikov 014.jpg|thumb|right|300px|<small>Horazio irakurtzen [[Gaio Zilnio Mezenas|Mezenasen]] aurrean, [[Fyodor Bronnikov]]en margoa, [[1863]]</small>]]
⚫
[[K. a. 34]] aldean, beharbada Mezenas ahaltsuaren laguntzarekin, landetxe bat erosi zuen Sabinia aldean<ref name="poetryf"></ref>: babesleku hartan idatzi zuen izadiaren eta aisiaren oihartzuna dakarren olerki anitz, eta maiz asko bertara erretiratzen zen hiriko nahasmenetik ihesi. Mezenasen bidez [[Zesar Augusto|Augusto]] ezagutu zuen, eta honek idazkari gisa eraman nahi izan zuen, baina poetak ezezkoa eman zion bere bizimodu lasaitik urrutiratuko zuelakoan<ref>{{erreferentzia|izena= |abizena= |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/h/horacio.htm |izenburua= ''Horacio'' |bilduma= |argitaletxea= Biografiasyvidas.com}}</ref>. Izan ere, baretasun lasaia eta ezusterik gabeko ''aurea mediocritas''-a nahiago zuen. Bizitza Erroma eta Sabiniako landetxearen artean lerratzen zen, era lasaian. Horrek denbora uzten zion bere olerkiei lotzeko.


Suetoniok ematen du Horazioren azken egunen berri: [[K. a. 8]]. urtean Mezenas hil zen, teatamentuan Horazio [[Zesar Augusto|Augustori]] gomendatu eta gero; baina Horazio ere gutxi barru zendu zen, supituki, testamentua egin barik. Hala ere, lekukoen aurrean [[Zesar Augusto|Augusto]] izendatu zuen oinordeko. [[Eskilino]]n hilobiratu zuten, Mezenasen alboan<ref name="poetryf"></ref>.
Suetoniok ematen du Horazioren azken egunen berri: [[K.a. 8]]. urtean Mezenas hil zen, teatamentuan Horazio [[Zesar Augusto|Augustori]] gomendatu eta gero; baina Horazio ere gutxi barru zendu zen, supituki, testamentua egin barik. Hala ere, lekukoen aurrean [[Zesar Augusto|Augusto]] izendatu zuen oinordeko. [[Eskilino]]n hilobiratu zuten, Mezenasen alboan<ref name="poetryf"/>.


Gizon gizentsu eta lasaia izan zen. [[Antzinako Erroma|Erromako]] gizartea eta landetxeko bakartasuna gozatu zituen zaratarik atera gabe. Begirale eta psikologo zorrotza, guzti-guztia arakatzen zuen. Bere morala praktikotasunaren eta errealismoarena zen. Eraso egiten ziotenean defendatzen zen, eta norbaitek txarto idaztean haserretzen zen. Berekoi samarra izan zen eta ez zen batere heroia izan.
Gizon gizentsu eta lasaia izan zen. [[Antzinako Erroma|Erromako]] gizartea eta landetxeko bakartasuna gozatu zituen zaratarik atera gabe. Begirale eta psikologo zorrotza, guzti-guztia arakatzen zuen. Bere morala praktikotasunaren eta errealismoarena zen. Eraso egiten ziotenean defendatzen zen, eta norbaitek txarto idaztean haserretzen zen. Berekoi samarra izan zen eta ez zen batere heroia izan.


== Idazgintza ==
== Idazgintza ==
⚫
[[Fitxategi:Fedor Bronnikov 014.jpg|thumb|300px|<small>Horazio irakurtzen [[Gaio Zilnio Mezenas|Mezenasen]] aurrean, [[Fyodor Bronnikov]]en margoa, [[1863]]</small>]]
Horazioren lehen obrak ''Satirak'' (''Satirae'' edo ''Sermones'') eta ''Epodoak'' (''Epodon Liber'') [[K. a. 40]] eta [[K. a. 30|30]] bitartean argitaratu ziren. ''Epodoak'' izenekoan garai hartako gorabeherak eta poetaren ezinegona islatzen dira. Satiretan, ordea, [[Gaio Luzilio]]ren gaiak erabili zituen berriro: garai hartako ohiturei buruzko gogarteak eta moralaren arazoak, baina eguneroko bizitzaren zertzeladez zipriztinduak eta barrerako beti prest agertzen zela.
Horazioren lehen obrak ''Satirak'' (''Satirae'' edo ''Sermones'') eta ''Epodoak'' (''Epodon Liber'') [[K.a. 40]] eta [[K.a. 30|30]] bitartean argitaratu ziren. ''Epodoak'' izenekoan garai hartako gorabeherak eta poetaren ezinegona islatzen dira. Satiretan, ordea, [[Gaio Luzilio]]ren gaiak erabili zituen berriro: garai hartako ohiturei buruzko gogarteak eta moralaren arazoak, baina eguneroko bizitzaren zertzeladez zipriztinduak eta barrerako beti prest agertzen zela.


''Oda''-k (''Carmina''), [[K. a. 23]]tik [[K. a. 23|13ra]] argitaratuak, ''Epodoak''-ekin batera, latinoen lirikaren maisulanak dira. Obra konplexu horretan, formaren perfekzioa helburu duela, [[Safo]], [[Alzeo Mitilenekoa|Alzeo]] edo [[Pindaro]] greziarren molde lirikoak sartzen ditu literatura latinoan. Bigarren pertsonan idatzitakoak dira eta gaiei dagokienez, bizitzaren ezdeusa, heriotza, amodioa eta edertasun poetikoa dira gogapenerako bide, betiere ironia eta autokritikaz beteak. Amodioa eta unean unekoaz gozatzeko gonbitea (''[[carpe diem]]'') dira Horazioren lirikaren gunea.
''Oda''-k (''Carmina''), [[K.a. 23]]tik [[K.a. 23|13ra]] argitaratuak, ''Epodoak''-ekin batera, latinoen lirikaren maisulanak dira. Obra konplexu horretan, formaren perfekzioa helburu duela, [[Safo]], [[Alzeo Mitilenekoa|Alzeo]] edo [[Pindaro]] greziarren molde lirikoak sartzen ditu literatura latinoan. Bigarren pertsonan idatzitakoak dira eta gaiei dagokienez, bizitzaren ezdeusa, heriotza, amodioa eta edertasun poetikoa dira gogapenerako bide, betiere ironia eta autokritikaz beteak. Amodioa eta unean unekoaz gozatzeko gonbitea (''[[carpe diem]]'') dira Horazioren lirikaren gunea.


''Gutunak'' (''Epistulae'') biltzen dituzten bi liburuetan eta ''Ad Pisones'' edo ''Arte Poetikoa'' (''Ars poetica'') ere deituan, bere buruarekiko elkarrizketa bildua isuri eta [[epikureismo]]aren azalpena egiten du. Liburu horietan literatura latinoa ere eztabaidagai da. [[Zesar Augusto|Augustoren]] eskariz, ''Carmen saeculare'' kantu aberkoia ondu zuen ([[K. a. 17]]).
''Gutunak'' (''Epistulae'') biltzen dituzten bi liburuetan eta ''Ad Pisones'' edo ''Arte Poetikoa'' (''Ars poetica'') ere deituan, bere buruarekiko elkarrizketa bildua isuri eta [[epikureismo]]aren azalpena egiten du. Liburu horietan literatura latinoa ere eztabaidagai da. [[Zesar Augusto|Augustoren]] eskariz, ''Carmen saeculare'' kantu aberkoia ondu zuen ([[K.a. 17]]).


== Lanak ==
== Lanak ==
[[Fitxategi:Horatii Flacci Sermonum.tif|thumb|''Saturae'', 1577]]
=== Odak (edo ''Carmina'') ===
=== Odak (edo ''Carmina'') ===
* ''Carminum liber primus'' edo ''Odes I'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carminum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 23]])
* ''Carminum liber primus'' edo ''Odes I'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carminum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 23]])
* ''Carminum liber secundus'' edo ''Odes II'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm2.shtml ''Carminum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> (K. a. 23)
* ''Carminum liber secundus'' edo ''Odes II'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm2.shtml ''Carminum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> (K.a. 23)
* ''Carminum liber tertius'' edo ''Odes III'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carminum liber tertius''] Thelatinlibrary.com</ref> (K. a. 23)
* ''Carminum liber tertius'' edo ''Odes III'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm1.shtml ''Carminum liber tertius''] Thelatinlibrary.com</ref> (K.a. 23)
* ''Carminum liber quartus'' edo ''Odes IV'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm4.shtml ''Carminum liber quartus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 13]])
* ''Carminum liber quartus'' edo ''Odes IV'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/carm4.shtml ''Carminum liber quartus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 13]])


=== Satirak ===
=== Satirak ===
* ''Sermonum liber primus'' edo ''Satirae I'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/serm1.shtml ''Sermonum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 35]])
* ''Sermonum liber primus'' edo ''Satirae I'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/serm1.shtml ''Sermonum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 35]])
* ''Sermonum liber secundus'' edo ''Satirae II'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/serm2.shtml ''Sermonum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> (K. a. 30)
* ''Sermonum liber secundus'' edo ''Satirae II'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/serm2.shtml ''Sermonum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> (K.a. 30)


=== Eskutitzak (edo ''Epistolae'') ===
=== Eskutitzak (edo ''Epistolae'') ===
* ''Epistularum liber primus'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist1.shtml ''Epistularum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 20]])
* ''Epistularum liber primus'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist1.shtml ''Epistularum liber primus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 20]])
* ''Ars Poetica'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/arspoet.shtml ''Ars Poetica''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 18]])
* ''Ars Poetica'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/arspoet.shtml ''Ars Poetica''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 18]])
* ''Epistularum liber secundus'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist2.shtml ''Epistularum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K. a. 14]])
* ''Epistularum liber secundus'' <ref>Horazio: [http://www.thelatinlibrary.com/horace/epist2.shtml ''Epistularum liber secundus''] Thelatinlibrary.com</ref> ([[K.a. 14]])


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2015/06/03}}
{{ lur | data=2015/06/03}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{erreferentzia_zerrenda|2}}


== Kanpo loturak ==
== Kanpo loturak ==
68. lerroa: 54. lerroa:
* [http://ekarriak.armiarma.eus/?i=276 Euskarari ekarriak: Horazio] Ekarriak.armiarma.eus
* [http://ekarriak.armiarma.eus/?i=276 Euskarari ekarriak: Horazio] Ekarriak.armiarma.eus


{{DEFAULTSORT:Horazio}}
{{Bizialdia|K.a. 65eko|K.a. 8ko|Horazio}}

⚫
[[Kategoria:K. a. 65eko jaiotzak]]
[[Kategoria:K. a. 8ko heriotzak]]
[[Kategoria:K.a. 65eko jaiotzak]]
⚫
[[Kategoria:K.a. 8ko heriotzak]]
[[Kategoria:Latinezko poetak]]
[[Kategoria:Latinezko poetak]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako idazleak]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako idazleak]]
[[Kategoria:K.a. I. mendeko idazleak]]
[[Kategoria:Epikureismoa]]
[[Kategoria:Erroman hildakoak]]
[[Kategoria:Antzinako Erromako latinezko idazleak]]
[[Kategoria:Latinezko idazleak]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:59, 17 urria 2023 data duena

Horazio

Bizitza
JaiotzaVenosa, K.a. 65eko abenduaren 8a
HeriotzaErroma, K.a. 8ko azaroaren 27a (56 urte)
Hobiratze lekuaErroma
Familia
Aitaezezaguna
Amaezezaguna
Hezkuntza
Hizkuntzaklatina
Irakaslea(k)Kratipo Pergamokoa
Aristo Axkelongoa
Jarduerak
Jarduerakpoeta, idazlea eta filosofoa
Lantokia(k)Erroma
Lan nabarmenak
Musicbrainz: af616f1f-6242-4802-a1bf-8d3f0647083c Discogs: 4499695 IMSLP: Category:Horace Edit the value on Wikidata

Kinto Horazio Flako (latinez Quintus Horatius Flaccus; Venusia, K.a. 65eko abenduaren 8a - Erroma, K.a. 8ko azaroaren 27a) Antzinako Erromako poeta izan zen. Virgiliorekin batean poesia latinoaren buru, klasizismoaren eredutzat hartua izan zen eta oso irakurria antzinatearen amaiera arte. Haren zorroztasuna, oreka eta perfekzio nahia direla eta, Errenazimentuan Horazioren poesia Europako herrialde guztietan izan zen ezaguna.

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Venusian jaio zen, Lukaniatik oso gertu. Aita, koaktorra, zergak kobratzen ziharduen esklabo libertoa zen. Horaziok berak aipatzen du datu hori, baina Suetoniok salsamentarius, hots, arrain gazitu saltzailea zela dio. Suetonioren arabera, norbaitek zirikatu nahi zuenean, Quotiens ego vidi patrem tuum bracchio se emungentem!, esaten zion; hau da: «Zure aita hainbat alditan ikusi dut besoa ukondoraino sartua zuela»[1].

Horazio ez zen bere jatorriaz inoiz lotsatu, aitak haundikiek jasotzen zuten hezkuntza eta hezibide moral ona izateko baliabide guztiak eman baizizkion. Oso gaztea zelarik, aitak Erromara eroan eta bere diruaren zati handi bat haren heziketan erabili zuen. Bertan Lucius Orbilius Pupillus gramatikalari eta erretorikalariarekin ikasi zuen[2], klasiko latinoak eta grekoak irakurriz; eta olerki grekoak irakurriz bere edertasunerako joera kausitu zuen. Lehenengo olerkiak grezieraz idatzi zituen.

Aitaren eskuzabaltasuna eta azkartasunari esker, Horazio Atenasera joan ahal izan zen filosofia ikastera. Han zegoela, Julio Zesarren heriotzaren eta Erroman sortu ziren arazoen berri izan zituen. Horaziok errepublikazaleekin bat egin zuen, eta Marko Bruto buru zuen Greziako armadan sartu zen. Oktavianoren eta Marko Antonioren aurka borrokatu zen tribuno militar gisa. K.a. 42. urtean, Filiposko guduan, Errepublikaren armadak hondoa jo eta, ihes egin behar izan zuen. Hala ere, ihes egin izana ez zuen desohoretzat hartu.

K.a. 41 inguruan, Oktavianoren amnistia politikoarekin Erromara itzuli zen, eta aitak utzitako ondasunak konfiskatuak izan baitziren, kuestore (latinez: Scriba quaestorius) lan egin behar izan zuen administrazioan. Esperientzia mingots horren edo Siron napolitarraren irakatsien eraginez, Epikuroren dotrinarekin bat eginda, gizarte bizitzatik at bizi izan zen aldi hartan. Horrela, olerkiak (epodoak eta satirak) idazteari lotu zitzaion. Virgiliok eta Variok berehala antzeman zuten haren etorkizuna poesiaren munduan, eta K.a. 39. urtean Mezenas aurkeztu zioten. Lehenbiziko elkarrizketa hotza izan zen, Horazio lotsatia zelako, eta ez zen elkarrenganako elkartasunik izan. Geroago, berriro topatu zuten elkar, Mezenasek lagunen taldean sartu zuen, eta lagun minak izatera iritsi ziren[2].

K.a. 34 aldean, beharbada Mezenas ahaltsuaren laguntzarekin, landetxe bat erosi zuen Sabinia aldean[2]: babesleku hartan idatzi zuen izadiaren eta aisiaren oihartzuna dakarren olerki anitz, eta maiz asko bertara erretiratzen zen hiriko nahasmenetik ihesi. Mezenasen bidez Augusto ezagutu zuen, eta honek idazkari gisa eraman nahi izan zuen, baina poetak ezezkoa eman zion bere bizimodu lasaitik urrutiratuko zuelakoan[3]. Izan ere, baretasun lasaia eta ezusterik gabeko aurea mediocritas-a nahiago zuen. Bizitza Erroma eta Sabiniako landetxearen artean lerratzen zen, era lasaian. Horrek denbora uzten zion bere olerkiei lotzeko.

Suetoniok ematen du Horazioren azken egunen berri: K.a. 8. urtean Mezenas hil zen, teatamentuan Horazio Augustori gomendatu eta gero; baina Horazio ere gutxi barru zendu zen, supituki, testamentua egin barik. Hala ere, lekukoen aurrean Augusto izendatu zuen oinordeko. Eskilinon hilobiratu zuten, Mezenasen alboan[2].

Gizon gizentsu eta lasaia izan zen. Erromako gizartea eta landetxeko bakartasuna gozatu zituen zaratarik atera gabe. Begirale eta psikologo zorrotza, guzti-guztia arakatzen zuen. Bere morala praktikotasunaren eta errealismoarena zen. Eraso egiten ziotenean defendatzen zen, eta norbaitek txarto idaztean haserretzen zen. Berekoi samarra izan zen eta ez zen batere heroia izan.

Idazgintza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Horazio irakurtzen Mezenasen aurrean, Fyodor Bronnikoven margoa, 1863

Horazioren lehen obrak Satirak (Satirae edo Sermones) eta Epodoak (Epodon Liber) K.a. 40 eta 30 bitartean argitaratu ziren. Epodoak izenekoan garai hartako gorabeherak eta poetaren ezinegona islatzen dira. Satiretan, ordea, Gaio Luzilioren gaiak erabili zituen berriro: garai hartako ohiturei buruzko gogarteak eta moralaren arazoak, baina eguneroko bizitzaren zertzeladez zipriztinduak eta barrerako beti prest agertzen zela.

Oda-k (Carmina), K.a. 23tik 13ra argitaratuak, Epodoak-ekin batera, latinoen lirikaren maisulanak dira. Obra konplexu horretan, formaren perfekzioa helburu duela, Safo, Alzeo edo Pindaro greziarren molde lirikoak sartzen ditu literatura latinoan. Bigarren pertsonan idatzitakoak dira eta gaiei dagokienez, bizitzaren ezdeusa, heriotza, amodioa eta edertasun poetikoa dira gogapenerako bide, betiere ironia eta autokritikaz beteak. Amodioa eta unean unekoaz gozatzeko gonbitea (carpe diem) dira Horazioren lirikaren gunea.

Gutunak (Epistulae) biltzen dituzten bi liburuetan eta Ad Pisones edo Arte Poetikoa (Ars poetica) ere deituan, bere buruarekiko elkarrizketa bildua isuri eta epikureismoaren azalpena egiten du. Liburu horietan literatura latinoa ere eztabaidagai da. Augustoren eskariz, Carmen saeculare kantu aberkoia ondu zuen (K.a. 17).

Lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Saturae, 1577

Odak (edo Carmina)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Carminum liber primus edo Odes I [4] (K.a. 23)
  • Carminum liber secundus edo Odes II [5] (K.a. 23)
  • Carminum liber tertius edo Odes III [6] (K.a. 23)
  • Carminum liber quartus edo Odes IV [7] (K.a. 13)

Satirak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Sermonum liber primus edo Satirae I [8] (K.a. 35)
  • Sermonum liber secundus edo Satirae II [9] (K.a. 30)

Eskutitzak (edo Epistolae)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Suetonio. Vita Horatii. Books.google.es.
  2. ↑ a b c d Horace. Poetryfoundation.org.
  3. ↑ Horacio. Biografiasyvidas.com.
  4. ↑ Horazio: Carminum liber primus Thelatinlibrary.com
  5. ↑ Horazio: Carminum liber secundus Thelatinlibrary.com
  6. ↑ Horazio: Carminum liber tertius Thelatinlibrary.com
  7. ↑ Horazio: Carminum liber quartus Thelatinlibrary.com
  8. ↑ Horazio: Sermonum liber primus Thelatinlibrary.com
  9. ↑ Horazio: Sermonum liber secundus Thelatinlibrary.com
  10. ↑ Horazio: Epistularum liber primus Thelatinlibrary.com
  11. ↑ Horazio: Ars Poetica Thelatinlibrary.com
  12. ↑ Horazio: Epistularum liber secundus Thelatinlibrary.com

Kanpo loturak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Horazio Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Horazio&oldid=9422140"(e)tik eskuratuta