نصف‌النهار: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ربات: افزودن الگوی مدارهای جغرافیایی |
Ahmadi1238 (بحث | مشارکت‌ها) جز بهبود تعریف برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۱ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{بهبود منبع}} |
{{بهبود منبع}} |
||
'''نِصفُ‌النّـَهارها'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=نصف‌النهار | بیگانه=meridian, celestial meridian | بیگانه در فارسی= | حوزه=نجوم رصدی و آشکارسازها | دفتر=هفتم | بخش=فارسی | سرواژه=نصف‌النهار}}</ref> یا '''نیمروزان''' نیم‌دایره‌های فرضی هستند که از[[قطب شمال]] تا [[قطب جنوب]] کشیده شده اند و طول مساوی دارند و [[طول جغرافیایی]] یک نقطه را با توجه به یک پرگارهٔ نیمروزی قراردادی به عنوان مبدأ تعیین می‌کند. نصف النهارها دوایری فرضی هستند و از هر نقطه روی زمین یک نصف النهار می‌گذرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جغرافیای مفصل ایران (جلد یک)|نام خانوادگی=بدیعی|نام=ربیع|ناشر=اقبال|سال=1362|شابک=|مکان=|صفحات=11}}</ref> نصف‌النهارها همگی برابرند و چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نیمروز مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. [[نصف‌النهار گرینویچ]] اکنون [[نصف‌النهار مبدأ]] (نیمروزان نخستی) است. |
|||
'''نِصفُ‌النّـَهار''' خط یا نیم‌دایره متناظر فرضی است که به قطب شمال و جنوب می‌رسد و [[طول جغرافیایی]] یک نقطه را تعیین می‌کند. |
|||
== تاریخچه == |
== تاریخچه == |
||
ایرانیان باستان [[گنگ دژ]]، مابین [[سیستان]] و [[خراسان]] قدیم در عرض سی و سه و نیم درجه شمالی از استوا را نصف‌النهار مبدأ (نود درجه) قرار دادند. این ناحیه را نیمروز گفته شده‌است و این ناحیه دقیقاً وسط [[چین]] و [[اروپا]] و همه سرزمینهای مسکون شناخته شده آنروز است و از جانب شمال-جنوب نیز از این حیث در میانه می‌افتد.<ref>[http://www.jamejamshid.com/gangedej1.htm گنگ دژ یا گرینویچ؟!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107131415/http://www.jamejamshid.com/gangedej1.htm |date=۷ نوامبر ۲۰۱۲}} وبگاه جام جمشید</ref> ایرج افشار تعیین مبدأ کنگ دژ را در سال ۱۷۶۷ پیش از میلاد، توسط زرتشت می‌داند.<ref name=nimans>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101103090412-200.pdf رصدخانه نیمروز: دکتر ایرج افشار (سیستانی)]</ref> آغاز آبادانی (ربع مسکون) جزایر خالدات ([[جزایر قناری]] در غرب آفریقا) و مرز شرقی آن ماچین ([[ژاپن]]) و میانه آن نیمروز (کنگ دژ) دانسته شده‌است. نصف‌النهار مبدأ را جزایر خالدات (یا ساحل غربی آفریقا) یا کنگ دژ بوده‌است. بعضی نیز بقعه مکه را برای مبدأ نصف‌النهار در نظر گرفته‌اند.<ref>جهان دانش، محمد بن مسعود مسعودی، بکوشش: حسین علیزاده غریب، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم (1381)، ص 108-109.</ref> |
|||
=== شکل‌گیری === |
|||
نصف النهارها همگی برابر می‌باشند. و چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نصف‌النهار مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. |
|||
| ⚫ | |||
[[علامه حسن‌زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملی]] در اثر خود بنام «دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی» دربارهٔ مبدأ طول ارض آورده‌است (با اندکی تلخیص و تعدیل): |
|||
=== عهد باستان === |
|||
: «اکثر قدما (بخصوص یونانیان و اهالی مغرب زمین) مبدأ طول را غایت نقطه غربی یعنی از جزیره هرو یا فرو، یکی از [[جزایر قناری|جزایر خالدات]] گرفته‌اند. جزایر خالدات شش جزیره‌اند که در مغرب آفریقا در اقیانوس اطلس نزدیک به ساحل واقع اند. در قانون مسعودی بین آنها تا ساحل بحر ده درجه آمده‌است. بطلیموس و پیروانش مبدأ طول را از آن جزایر می‌گرفتند و بعد از آنان چون جزایر نام برده در آب فرورفته بود مبدأ طول را از ساحل بحر مغرب گرفته‌اند چنان‌که ابوریحان بیرونی در قانون مسعودی مبدأ طول بلد را ساحل گرفته‌است. جزایر خالدات در اطلس‌ها و نقشه‌ها در جهت غرب آفریقا در اقیانوس اطلس شمالی قریب به عرض شمالی سی درجه مشاهده می‌شود که عرض شمالی هرو (فرو یا هیرو) ۲۷ درجه و ۴۵ دقیقه و ۸ ثانیه است؛ و نصف‌النهار مبدأ برای قدمای هند و اهل چین و ترکستان و اهالی مشرق زمین کنگ دژ بوده که در ۹۰ درجه جزایر خالدات بوده‌است.»<ref>[http://library.tebyan.net/newindex.aspx?PageSize=1&NAVIGATEMODE=CommonLibrary&PARENTID=211695&PageIndex=79&CONTENT=&PERSONALID=0&METADATAID=31185&VOLUME=1&BOOKID=105892&PID=102834 مبدأ طول بلد کجاست ؟] دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، تألیف حسن‌زاده آملی [منبع الکترونیکی]</ref> |
|||
حدود ۵۰۰۰ سال پیش ایرانیان باستان [[کنگ‌دژ]]، مابین [[سیستان]] و [[خراسان]] قدیم در عرض سی و سه و نیم درجه شمالی از استوا را نصف النهار مبدا (نود درجه) قرار دادند. این ناحیه را نیمروز نیز خوانندی چرا که نصف=نیم و النهار=روز و این ناحیه دقیقا وسط [[چین]] و [[اروپا]] و همه سرزمینهای مسکون شناخته شده آنروز است و از جانب شمال-جنوب نیز از این حیث در میانه می‌افتد. بعضی بر این باورند که [[کاخ خورشید]] نقطه ثقل آنست.<ref>[http://www.jamejamshid.com/gangedej1.htm گنگ دژ یا گرینویچ؟!]</ref><ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101103090412-200.pdf رصدخانه نیمروز]</ref> البته [[ابوسهل بیژن بن رستم کوهی]] یا [[ابوسهوهی]] ریاضیدان و ستاره‌شناس سدهٔ دهم ایرانی و اهل مازندران کتابی درباره نواقص مسائل [[ارشمیدس]] نوشت و اقدام به محاسبه نصف‌النهار نمود.{{مدرک}} |
|||
[[ابوسهل بیژن بن رستم کوهی]] ریاضیدان و ستاره‌شناس سدهٔ دهم کتابی دربارهٔ نواقص مسائل [[ارشمیدس]] نوشت و اقدام به محاسبه نصف‌النهار نمود.{{مدرک}} |
|||
در دوره‌ای از شکوفایی علمی اسلام در راستای مطالعات نجوم اسلامی، نصف‌النهار مکه (کعبه) نیز به عنوان نصف‌النهار مبدأ قلمداد می‌شده‌است.{{مدرک}} |
|||
اروپاییان تا آخر سده هفدهم میلادی، جزایر خالدات و سپس پاریس را مبدأ نصف النهارها قرار دادند.<ref name=nimans/> |
|||
| ⚫ | در سال [[۱۸۸۴ (میلادی)|۱۸۸۴]]<!-- (یا ۱۹۱۲) -->، در یک توافق [[بین‌المللی]] تصمیم گرفته شد که نصف‌النهاری که از [[گرینویچ]] می‌گذرد، [[نصف‌النهار مبدأ]] (نصف‌النهار صفر) به‌شمار آید؛ و با انتخاب نصف‌النهار مبدأ بقیهٔ نصف‌النهارها بر اساس محل‌شان نسبت به نصف‌النهار مبدأ به نصف‌النهار شرقی و غربی تقسیم شدند. |
||
== نصف‌النهار مغناطیسی == |
|||
نصف‌النهار مغناطیسی، خطوطی فرضی‌اند که از قطب شمال تا جنوب کشیده شده‌اند و طول مساوی دارند که می‌توان آنها را به عنوان مؤلفه‌های خطوط نیروی مغناطیسی در روی سطح زمین در نظر گرفت؛ و همواره سوزن یک قطب‌نما موازی با نصف‌النهار مغناطیسی می‌ایستد. زاویهٔ بین نصف‌النهار مغناطیسی و نصف‌النهار واقعی، [[میل مغناطیسی]] نامیده می‌شود که در مسائل مربوط به ناوبری بسیار با اهمیت است. |
|||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
* [[نصف‌النهار مبدأ]] |
|||
* [[نصف‌النهار مبدأ (گرینویچ)]] |
|||
* [[نصف‌النهار ۱ درجه شرقی]] |
* [[نصف‌النهار ۱ درجه شرقی]] |
||
* [[نصف‌النهار ۱ درجه غربی]] |
* [[نصف‌النهار ۱ درجه غربی]] |
||
* [[ساعت مکه]] |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
{{پانویس}} |
{{پانویس|۲}} |
||
{{مختصات جغرافیایی}} |
|||
{{جغرافیا-خرد}} |
|||
{{مدارهای جغرافیایی}} |
{{مدارهای جغرافیایی}} |
||
| ⚫ | |||
[[رده:جغرافیا]] |
[[رده:جغرافیا]] |
||
| ⚫ | |||
[[رده:نقشه‌برداری]] |
[[رده:نقشه‌برداری]] |
||
[[ast:Meridianu]] |
|||
[[az:Meridian (coğrafiya)]] |
|||
[[be:Мерыдыян]] |
|||
[[be-x-old:Мэрыдыян]] |
|||
[[bg:Меридиан]] |
|||
[[ca:Meridià]] |
|||
[[cs:Poledník]] |
|||
[[da:Meridian]] |
|||
[[de:Meridian (Geographie)]] |
|||
[[dsb:Meridian (geografija)]] |
|||
[[el:Μεσημβρινός]] |
|||
[[en:Meridian (geography)]] |
|||
[[eo:Meridiano]] |
|||
[[es:Meridiano]] |
|||
[[et:Meridiaan]] |
|||
[[eu:Meridiano]] |
|||
[[fr:Méridien]] |
|||
[[fy:Meridiaan]] |
|||
[[gl:Meridiano]] |
|||
[[he:מרידיאן]] |
|||
[[hr:Meridijan]] |
|||
[[hsb:Meridian (geografija)]] |
|||
[[hu:Földrajzi koordináta-rendszer#Első és második dimenzió: a földrajzi szélesség és hosszúság]] |
|||
[[id:Meridian (geografi)]] |
|||
[[it:Meridiano (geografia)]] |
|||
[[ja:子午線]] |
|||
[[kk:Меридиан]] |
|||
[[km:ខ្សែបណ្ដោយ]] |
|||
[[ko:경선]] |
|||
[[ky:Меридиан]] |
|||
[[la:Meridianus]] |
|||
[[lmo:Meridian]] |
|||
[[lt:Geografinis dienovidinis]] |
|||
[[lv:Meridiāns]] |
|||
[[mhr:Меридиан]] |
|||
[[mk:Меридијан]] |
|||
[[ml:ധ്രുവരേഖ]] |
|||
[[ms:Meridian]] |
|||
[[nl:Meridiaan (geografie)]] |
|||
[[no:Lengdegrad]] |
|||
[[pl:Południk]] |
|||
[[pms:Meridian]] |
|||
[[pt:Meridiano (geografia)]] |
|||
[[ru:Меридиан]] |
|||
[[rue:Мерідіан]] |
|||
[[simple:Meridian]] |
|||
[[sk:Poludník]] |
|||
[[sl:Poldnevnik]] |
|||
[[sv:Meridian]] |
|||
[[tl:Meridyano (heograpiya)]] |
|||
[[uk:Меридіан]] |
|||
[[vi:Kinh tuyến]] |
|||
[[war:Meridyano (heyograpiya)]] |
|||
[[yi:מערידיאן]] |
|||
[[zh:经线]] |
|||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۶
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
نِصفُ‌النّـَهارها[۱] یا نیمروزان نیم‌دایره‌های فرضی هستند که ازقطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده اند و طول مساوی دارند و طول جغرافیایی یک نقطه را با توجه به یک پرگارهٔ نیمروزی قراردادی به عنوان مبدأ تعیین می‌کند. نصف النهارها دوایری فرضی هستند و از هر نقطه روی زمین یک نصف النهار می‌گذرد.[۲] نصف‌النهارها همگی برابرند و چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نیمروز مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. نصف‌النهار گرینویچ اکنون نصف‌النهار مبدأ (نیمروزان نخستی) است.
تاریخچه
[ویرایش]ایرانیان باستان گنگ دژ، مابین سیستان و خراسان قدیم در عرض سی و سه و نیم درجه شمالی از استوا را نصف‌النهار مبدأ (نود درجه) قرار دادند. این ناحیه را نیمروز گفته شده‌است و این ناحیه دقیقاً وسط چین و اروپا و همه سرزمینهای مسکون شناخته شده آنروز است و از جانب شمال-جنوب نیز از این حیث در میانه می‌افتد.[۳] ایرج افشار تعیین مبدأ کنگ دژ را در سال ۱۷۶۷ پیش از میلاد، توسط زرتشت می‌داند.[۴] آغاز آبادانی (ربع مسکون) جزایر خالدات (جزایر قناری در غرب آفریقا) و مرز شرقی آن ماچین (ژاپن) و میانه آن نیمروز (کنگ دژ) دانسته شده‌است. نصف‌النهار مبدأ را جزایر خالدات (یا ساحل غربی آفریقا) یا کنگ دژ بوده‌است. بعضی نیز بقعه مکه را برای مبدأ نصف‌النهار در نظر گرفته‌اند.[۵]
حسن حسن‌زاده آملی در اثر خود بنام «دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی» دربارهٔ مبدأ طول ارض آورده‌است (با اندکی تلخیص و تعدیل):
- «اکثر قدما (بخصوص یونانیان و اهالی مغرب زمین) مبدأ طول را غایت نقطه غربی یعنی از جزیره هرو یا فرو، یکی از جزایر خالدات گرفته‌اند. جزایر خالدات شش جزیره‌اند که در مغرب آفریقا در اقیانوس اطلس نزدیک به ساحل واقع اند. در قانون مسعودی بین آنها تا ساحل بحر ده درجه آمده‌است. بطلیموس و پیروانش مبدأ طول را از آن جزایر می‌گرفتند و بعد از آنان چون جزایر نام برده در آب فرورفته بود مبدأ طول را از ساحل بحر مغرب گرفته‌اند چنان‌که ابوریحان بیرونی در قانون مسعودی مبدأ طول بلد را ساحل گرفته‌است. جزایر خالدات در اطلس‌ها و نقشه‌ها در جهت غرب آفریقا در اقیانوس اطلس شمالی قریب به عرض شمالی سی درجه مشاهده می‌شود که عرض شمالی هرو (فرو یا هیرو) ۲۷ درجه و ۴۵ دقیقه و ۸ ثانیه است؛ و نصف‌النهار مبدأ برای قدمای هند و اهل چین و ترکستان و اهالی مشرق زمین کنگ دژ بوده که در ۹۰ درجه جزایر خالدات بوده‌است.»[۶]
ابوسهل بیژن بن رستم کوهی ریاضیدان و ستاره‌شناس سدهٔ دهم کتابی دربارهٔ نواقص مسائل ارشمیدس نوشت و اقدام به محاسبه نصف‌النهار نمود.[نیازمند منبع]
در دوره‌ای از شکوفایی علمی اسلام در راستای مطالعات نجوم اسلامی، نصف‌النهار مکه (کعبه) نیز به عنوان نصف‌النهار مبدأ قلمداد می‌شده‌است.[نیازمند منبع]
اروپاییان تا آخر سده هفدهم میلادی، جزایر خالدات و سپس پاریس را مبدأ نصف النهارها قرار دادند.[۴]
در سال ۱۸۸۴، در یک توافق بین‌المللی تصمیم گرفته شد که نصف‌النهاری که از گرینویچ می‌گذرد، نصف‌النهار مبدأ (نصف‌النهار صفر) به‌شمار آید؛ و با انتخاب نصف‌النهار مبدأ بقیهٔ نصف‌النهارها بر اساس محل‌شان نسبت به نصف‌النهار مبدأ به نصف‌النهار شرقی و غربی تقسیم شدند.
نصف‌النهار مغناطیسی
[ویرایش]نصف‌النهار مغناطیسی، خطوطی فرضی‌اند که از قطب شمال تا جنوب کشیده شده‌اند و طول مساوی دارند که می‌توان آنها را به عنوان مؤلفه‌های خطوط نیروی مغناطیسی در روی سطح زمین در نظر گرفت؛ و همواره سوزن یک قطب‌نما موازی با نصف‌النهار مغناطیسی می‌ایستد. زاویهٔ بین نصف‌النهار مغناطیسی و نصف‌النهار واقعی، میل مغناطیسی نامیده می‌شود که در مسائل مربوط به ناوبری بسیار با اهمیت است.
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «نصف‌النهار» [نجوم رصدی و آشکارسازها] هم‌ارزِ «meridian, celestial meridian»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر هفتم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۹۴-۸ (ذیل سرواژهٔ نصف‌النهار)
- ↑ بدیعی، ربیع (۱۳۶۲). جغرافیای مفصل ایران (جلد یک). اقبال. صص. ۱۱.
- ↑ گنگ دژ یا گرینویچ؟! بایگانی‌شده در ۷ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine وبگاه جام جمشید
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ رصدخانه نیمروز: دکتر ایرج افشار (سیستانی)
- ↑ جهان دانش، محمد بن مسعود مسعودی، بکوشش: حسین علیزاده غریب، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم (1381)، ص 108-109.
- ↑ مبدأ طول بلد کجاست ؟ دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، تألیف حسن‌زاده آملی [منبع الکترونیکی]
|