Jump to content

Aimíní

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Is comhdhúile orgánacha agus agus feidhmghrúpaí iad aimíní[1][2] ina bhfuil nítrigine bunata acu le dís péire leictreon aonair. Go struchtúrach, is féidir iad a fháil ó hamóinia ( NH3) trí ghrúpaí (C6H5-) ailcileairile a chur in ionad adamh hidrigine amháin nó níos mó. Ag brath ar líon na n-adamh hidrigine a chuirtear ina hionad, déantar aimíní a aicmiú i dtrí chatagóir:

1. Aimíní Príomhúla (R-NH2): Tá grúpa amháin ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine..

  • Sampla: Meitiolaimín (CH3NH2)

2. Aimíní Tánaisteach (R₂NH): Tá dhá ghrúpa ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine..

  • Sampla: Démheitiolaimín (CH3NHCH3)

Aimíní Treasacha (R3N): Tá trí ghrúpa ailcile nó airile acu seo ceangailte leis an adamh nítrigine.

  • Sampla: Trímheitiolaimín (CH3N)

Tá ról ríthábhachtach ag na haimíní i gcórais bhitheolaíocha agus i bhfeidhmeanna tionsclaíocha araon. I gcórais bhitheolaíocha, tá siad le fáil i aimínaigéid, próitéiní, néaratharchuradóirí, agus go leor bithmhóilíní eile. I dtionscal, úsáidtear aimínai i dtáirgeadh cógaisíochta, ruaimeanna, agraiceimiceán, agus ábhar sintéiseacha.

Airíonna na n-aimíní

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  • Bunatacht: Tá aimíní bunata mar gheall ar an dís leictreon aonair ar an adamh nítrigine, atá in ann glacadh le prótóin (H⁺). Braitheann bunúsacht aimín ar infhaighteacht na díse leictreon aonair seo agus is féidir tionchar a bheith aige ar na grúpaí ailcile nó arile a ghabhann leis an nítrigin.
  • Intuaslagthacht: De ghnáth bíonn aimíní le meáchan móilíneach níos ísle acu, intuaslagtha in uisce mar gheall ar nascáil hidrigine, ach laghdaítear intuaslagthacht de réir mar a mhéadaíonn fad an tslabhra hidreacarbóin.
  • Boladh: Bíonn boladh sainiúil, míthaitneamhach go minic ag go leor aimíní.


Samplaí agus Úsáidí Ethylamine (C₂H₅NH₂): Úsáidtear é i dtáirgeadh rubair, ruaimeanna, agus mar réamhtheachtaí do cheimiceáin eile. Anailín (C₆H₅NH₂): Úsáidtear é i monarú ruaimeanna, cógaisíochta, agus polaiméirí cosúil le polúireatán. Epinephrine (Adrenaline): Hormón agus néar-tharchuradóir a dhíorthaítear ó tyrosine, aimínaigéad ina bhfuil grúpa aimín. Imoibrithe Amines Ailciliú: Is féidir le haimíní imoibriú le hailídí ailcile chun aimín níos casta nó salainn amóiniam ceathartha a dhéanamh. Aiciliú: Is féidir le haimíní imoibriú le clóirídí aicile nó ainhidrídí chun aimídí a fhoirmiú. Níotrúchán: Is féidir le haimíní aramatacha, mar ainilín, níotrúchán a dhéanamh chun comhdhúile nítri a fhoirmiú. Tá tuiscint ar struchtúr, airíonna, agus ar imoibrithe amines bunúsach sa cheimic orgánach agus tá sé ríthábhachtach le haghaidh feidhmeanna i réimsí éagsúla lena n-áirítear ceimic íocshláinte, eolaíocht ábhar, agus talmhaíocht.

Eitiolaimín déthoiseach

Tá dóigheanna difriúla le haimíní a ainmniú – go hiondúil ní dhéantar ach –ilaimín a chur leis, nó má tá taobhghrúpa ann, is minic a bhíonn sé áisiúil é a ainmniú trí aimínea- a úsáid. Mar shampla;

  • CH3(CH2)2NH2 próipiolaimín (1-aimínea-própán)[3]
  • CHNH2(CH3)2 dé-iseapróipiolaimín
  • C6H5NH2 feiniolaimín

Níl ach carbón amháin ag aimín príomhúil nasctha go díreach leis an adamh nítrigine agus mar sin tá an grúpa NH2 aige. I measc na samplaí tá; CH3-NH2, CH3-CH2-NH2

Tá dhá adamh carbóin ag aimín tánaisteach.

Mar shampla;démheitiolaimín

Démheitiolaimín

Tá trí adamh carbóin nasctha go díreach leis an adamh nítrigine.

Mar shampla; trímheitiolaimín

Trímheitiolaimín

An dóigh is fusa le haimín príomhúil, tánaisteach nó treasach a shainaithint ná cuntas a dhéanamh ar líon na n-adamh H nasctha leis an adamh N.

  • 2 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín príomhúil, .i. C2H5NH2
  • 1 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín tánaisteach .i. (C2H55)NH
  • 0 adamh H nasctha le hadamh N – Aimín treasach .i. (C2H5)3N
  1. Tomás de Bhaldraithe, eag.: “English-Irish Dictionary (de Bhaldraithe): amine” (ga). Teanglann.ie. An Gúm (1959). Dáta rochtana: 2023-07-07.
  2. Pádraig Ó Mianáin, eag.: “amine — Aistriúchán Gaeilge ar amine (An Foclóir Nua Béarla-Gaeilge)” (ga). An Gúm (2020). Dáta rochtana: 2023-07-07.
  3. "Propylamine".