Fara í innihald

Enski bikarinn

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Lið Blackburn Rovers frá 1883-1884.
Arsène Wenger hefur unnið til flesta bikartitla.

Enski bikarinn eða F.A. Cup er elsta bikarkeppni í fótbolta í heimi en hún var stofnuð árið 1871. Í bikarnum hafa mest keppt 763 lið og er þar lið úr úrvalsdeild, þremur deildum ensku knattspyrnudeildarinnar og hundruðir utandeildarliða. Undanúrslitin og úrslitaleikurinn eru haldin á Wembley. Sigurvegararnir fara beint í riðil í Evrópukeppni félagsliða í knattspyrnu.

Manchester United eru núverandi meistararar (2024).

Fyrrum þjálfari Arsenal, Arsene Wenger hefur unnið flesta bikartitla, alls 7 sinnum.

Nítjánda öldin

[breyta | breyta frumkóða]

Charles W. Alcock, þá nýkjörinn formaður Enska knattspyrnusambandsins, lagði sumarið 1871 fram tillögu um að stofna til meistaramóts á vegum sambandsins þar sem aðildarfélögum gæfist færi á að keppa. Skipuð var undibúningsnefnd og fór fyrsta viðureign hinnar nýju bikarkeppni fram í nóvember sama ár. Þrettán leikum síðar voru Wanderers krýndir sem fyrstu bikarmeistarar. Árið eftir fengu ríkjandi meistararnir sjálfkrafa þátttökurétt í úrslitaleiknum, en eftir það var horfið frá þeirri reglu og bikarmeistarar fyrra árs hófu keppni um leið og önnur lið.

Árið 1875 þurfti í fyrsta sinn að endurtaka úrslitaleik eftir að Royal Engineers og Old Etonians skildu jöfn. Fóru báðar viðureignirnar fram á Kennington Oval eins og velflestir úrslitaleikir þeirra ára.

Núverandi keppnistilhögun fór að taka á sig mynd leiktíðina 1888-89 þegar komið var á svæðisbundinni forkeppni, sama ár og ensku deildarkeppninni var komið á legg. Sama ár tókst utandeildarliðinu Warwick County að slá Stoke City F.C. úr keppni, en óvænt úrslit af þeim toga hafa alla tíð verið talin hluti af töfrum bikarsins.

Ellefu fyrstu skiptin sem keppt var í ensku bikarkeppninni fóru lið skipuð yfirstéttarmönnum sem numið höfðu leikinn í enskum einkaskólum. Þessi lið lögðu ríka áherslu á áhugamennskuhugsjónina, enda meðlimir þeirra úr röðum efnafólks og þurftu ekkert á greiðslum að halda fyrir að spila fótbolta. Árið 1883 vann fyrsta liðið frá norðanverðu Englandi keppnina, Blackburn Olympic. Liðin úr norðrinu komu frá verkamannaborgum og voru oftar en ekki í eigu verksmiðjueigenda sem vildu sjá starfsfólki sínu fyrir afþreyingu. Leikmenn þessara voru úr efnaminni stéttum og þáðu yfirleitt laun fyrir að keppa, þótt það yrði framan af að gerast undir borðið. Eftir að atvinnumennskan ruddi sér almennilega til rúms hættu áhugamannaliðin í suðrinu að eiga nokkra möguleika á sigri í keppninni og hættu þau eitt af öðru þátttöku í henni.

Tottenham varð fyrsta bikarmeistaralið tuttugustu aldar eftir sigur á Sheffield United í endurteknum úrslitaleik. Fyrri viðureignin braut blað í sögunni þar sem áhorfendur voru meira en 100 þúsund talsins. Með sigrinum varð Tottenham eina utandeildarliðið til að fara með sigur af hólmi eftir stofnun ensku deildarinnar.

Enska bikarkeppnin var haldin leiktíðina 1914-15 og lauk með sigri Sheffield United að viðstöddum fjölmörgum einkennisklæddum hermönnum. Harðar deilur spruttu vegna þeirrar ákvörðunar Enska knattspyrnusambandsins að halda áfram keppni þrátt fyrir að fyrri heimsstyrjöldin hefði brotist út. Töldu ýmsir óviðeigandi að fullfrískir karlmenn kepptu i fótbolta á meðan landið stæði í stríði. Knattspyrnusambandið lét undan þrýstingnum og felldi niður keppni þar sem eftir var stríðsins og það sama gilti á árum seinni heimsstyrjaldarinnar.

Árið 1923 fóru úrslitin í fyrsta sinn fram á Wembley, þar sem Bolton og West Ham mættust. Opinberar tölur herma að um 126 þúsund manns hafi mætt á leikinn, sem samsvaraði þeim áhorfendafjölda sem völlurinn var talinn rýma. Viðstöddum ber þó saman um að miklu fleiri hafi troðið sér inn á völlinn, jafnvel allt að 200 þúsund manns.

Leiktíðina 1925-26 var tekið upp á þeirri nýbreytni að lið úr tveimur efstu deildunum hófu ekki keppni fyrr en í þriðju umferð bikarsins og hefur sú tilhögun haldist til þessa dags. Sama ár voru núgildandi rangstöðureglur teknar upp í keppninni. Árið eftir varð Cardiff City fyrsta og eina félagið utan Englands til að vinna keppnina, en félög frá Wales hafa löngum verið meðal þátttökuliða.

Hörmulegur atburður átti sér stað í bikarleik milli Bolton og Stoke City árið 1946 þar sem 33 áhorfendur létust eftir að hafa troðist undir. Þrátt fyrir blóðbaðið var ákveðið að ljúka leiknum og var sú ákvörðun fordæmd af mörgum.

Bikarúrslitaleikurinn 1953 varð sögufrægur, ekki hvað síst vegna þátttöku Stanley Matthews sem var 38 ára gamall. Hann hafði tvívegis tapað í úrslitum en náði loks að lyfta bikarnum eftir 4:3 sigur Blackpool á Bolton Wanderers, sem misst hafði tvo leikmenn meidda af velli með 3:1 forystu. Þetta var ekki eini úrslitaleikurinn í sögu keppninnar þar sem meiðsli leikmanna höfðu áhrif á úrslit leikja, þannig beinbrotnuðu leikmenn í fimm úrslitaleikjum á árunum 1957-65. Það var ekki fyrr en leiktíðina 1966-67 að skiptingar voru heimilaðar í bikarkeppninni.

Árið 1970 var í fyrsta sinn keppt um bronsverðlaun í bikarkeppninni, þar sem Manchester United og Watford mættust. Áhugi leikmanna og áhorfenda á keppninni um þriðja sætið reyndist takmarkaður og í síðasta sinn var keppt um titilinn vorið 1974.

Hundraðasti bikarúrslitaleikurinn fór fram árið 1981, milli Tottenham og Manchester City.

Leiktíðina 1990-91 þurfu Arsenal og Leeds United að mætast fjórum sinnum í viðureign sinni í fjórðu umferð. Í kjölfarið ákvað Enska knattspyrnusambandið að önnur viðureign félaga skyldi ráðast með vítaspyrnukeppni í stað nýs leiks til að koma í veg fyrir fjölgun leikja. Sama ár var farið að halda undanúrslitaleiki á Wembley.

Fyrsta vítaspyrnukeppnin í sögu bikarkeppninnar var á milli Scunthorpe United og Rotherham United og lauk með 6:7 sigri þeirra síðarnefndu. Nokkur ár liðu enn áður en vítaspyrnukeppnir voru teknar upp í forkeppni bikarsins.

Árið 1999 var undanúrslitaviðureign endurtekin í síðasta sinn. Upp frá því var ákveðið að grípa skyldi til vítaspyrnukeppni í lok allra undanúrslitaleikja og úrslitaleikja ef þurfa þætti. Sama ár varð keppnin fyrir áfalli þegar ríkjandi meistarar, Manchester United, ákváðu að senda ekki lið til leiks vegna þátttöku í Heimsmeistarakeppni félagsliða. Þess í stað var dregið út taplið úr 2. umferð keppninnar og varð Darlington því fyrsta liðið í sögu keppninnar til að tapa tvívegis á sömu leiktíð.

Fyrstu ár 21. aldarinnar var brotið blað í sögu ensku bikarkeppninnar þar sem úrslitaleikurinn fór fram utan Englands, nánar tiltekið á Millennium Stadium í Wales á árunum 2001-06 á meðan unnið var að endurbótum á Wembley. Frá og með 2008 hafa undanúrslitaleikir einnig farið fram á Wembley.

Aukið leikjaálag í deild og í alþjóðakeppnum, auk minnkandi áhuga á bikarkeppninni, hefur orðið til þess að jafnt og þétt hefur verið fækkað þeim umferðum í keppninni þar sem gripið er til nýs leiks lið skilja jöfn, heldur hefur verið farið beint í framlengingu og vítaspyrnukeppni.

Segja má að valdasamþjöppun hafi átt sér stað í bikarnum líkt og á öðrum sviðum enskrar knattspyrnu á 21. öld. Manchesterliðin tvö, Liverpool, Arsenal og Chelsea hafa deilt með sér nær öllum titlunum. Á því eru þó tvær undantekningar: Portsmouth varð bikarmeistari 2008 og Wigan árið 2013. Í báðum tilvikum reyndust sigrarnir þó skammgóður vermir þar sem félögin lentu í miklum fjárhagsvandræðum og féllu niður um deildir beint í kjölfarið.

Úrslitaleikir

[breyta | breyta frumkóða]
Úrslitaleikir bikarkeppninnar
Leiktíð Sigurvegarar Úrslit 2. sæti Leikvangur
1871-72 Wanderers 1:0 Royal Engineers Kennington Oval
1872-73 Wanderers 2:0 Oxford University Lillie Bridge
1873-74 Oxford University 2:0 Royal Engineers Kennington Oval
1874-75 Royal Engineers 1:1, 2:0 (aukaleikur) Old Etonians Kennington Oval
1875-76 Wanderers 1:1, 3:0 (aukaleikur) Old Etonians Kennington Oval
1876-77 Wanderers 2:1 (e. framl.) Oxford University Kennington Oval
1877-78 Wanderers 3:1 Royal Engineers Kennington Oval
1878-79 Old Etonians 1:0 Clapham Rovers Kennington Oval
1879-80 Clapham Rovers 1:0 Oxford University Kennington Oval
1880-81 Old Carthusians 3:0 Old Etonians Kennington Oval
1881-82 Old Etonians 1:0 Blackburn Rovers Kennington Oval
1882-83 Blackburn Olympic 2:1 (e. framl.) Old Etonians Kennington Oval
1883-84 Blackburn Rovers 2:1 Queen's Park Kennington Oval
1884-85 Blackburn Rovers 2:0 Queen's Park Kennington Oval
1885-86 Blackburn Rovers 0:0, 2:0 (aukaleikur) West Bromwich Albion Racecourse Ground
1886-87 Aston Villa 2:0 West Bromwich Albion Kennington Oval
1887-88 West Bromwich Albion 2:1 Preston North End Kennington Oval
1888-89 Preston North End 3:0 Wolverhampton Wanderers Kennington Oval
1889-90 Blackburn Rovers 6:1 The Wednesday Kennington Oval
1890-91 Blackburn Rovers 3:1 Notts County Kennington Oval
1891-92 West Bromwich Albion 3:0 Aston Villa Kennington Oval
1892-93 Wolverhampton Wanderers 1:0 Everton Fallowfield Stadium
1893-94 Notts County 4:1 Bolton Wanderers Goodison Park
1894-95 Aston Villa 1:0 West Bromwich Albion Crystal Palace
1895-96 The Wednesday 2:1 Wolverhampton Wanderers Crystal Palace
1896-97 Aston Villa 3:2 Everton Crystal Palace
1897-98 Nottingham Forest 3:1 Derby County Crystal Palace
1898-99 Sheffield United 4:1 Derby County Crystal Palace
1899-90 Bury 4:0 Southampton Crystal Palace
1900-01 Tottenham Hotspur 2:2, 3:1 (aukaleikur) Sheffield United Crystal Palace / Burnden Park
1901-02 Sheffield United 1:1, 2:1 (aukaleikur) Southampton Crystal Palace
1902-03 Bury 6:0 Derby County Crystal Palace
1903-04 Manchester City 1:0 Bolton Wanderers Crystal Palace
1904-05 Aston Villa 2:0 Newcastle United Crystal Palace
1905-06 Everton 1:0 Newcastle United Crystal Palace
1906-07 The Wednesday 2:1 Everton Crystal Palace
1907-08 Wolverhampton Wanderers 3:1 Newcastle United Crystal Palace
1908-09 Manchester United 1:0 Bristol City Crystal Palace
1909-10 Newcastle United 1:1, 2:0 (aukaleikur) Barnsley Crystal Palace / Goodison Park
1910-11 Bradford City 0:0, 1:0 (aukaleikur) Newcastle United Old Trafford
1911-12 Barnsley 0:0, 1:0 (aukaleikur, e. framl.) West Bromwich Albion Crystal Palace / Bramall Lane
1912-13 Aston Villa 1:0 Sunderland Crystal Palace
1913-14 Burnley 1:0 Liverpool Crystal Palace
1914-15 Sheffield United 3:0 Chelsea Old Trafford
1919-20 Aston Villa 1:0 (e. framl.) Huddersfield Town Stamford Bridge
1920-21 Tottenham Hotspur 1:0 Wolverhampton Wanderers Stamford Bridge
1921-22 Huddersfield Town 1:0 Preston North End Stamford Bridge
1922-23 Bolton Wanderers 2:0 West Ham United Wembley
1923-24 Newcastle United 2:0 Aston Villa Wembley
1924-25 Sheffield United 1:0 Cardiff City Wembley
1925-26 Bolton Wanderers 1:0 Manchester City Wembley
1926-27 Cardiff City 1:0 Arsenal Wembley
1927-28 Blackburn Rovers 3:1 Huddersfield Town Wembley
1928-29 Bolton Wanderers 2:0 Portsmouth Wembley
1929-30 Arsenal 2:0 Huddersfield Town Wembley
1930-31 West Bromwich Albion 2:1 Birmingham City Wembley
1931-32 Newcastle United 2:1 Arsenal Wembley
1932-33 Everton 3:0 Manchester City Wembley
1933-34 Manchester City 2:1 Portsmouth Wembley
1934-35 Sheffield Wednesday 4:2 West Bromwich Albion Wembley
1935-36 Arsenal 1:0 Sheffield United Wembley
1936-37 Sunderland 3:1 Preston North End Wembley
1937-38 Preston North End 1:0 (e. framl.) Huddersfield Town Wembley
1938-39 Portsmouth 4:1 Wolverhampton Wanderers Wembley
1945-46 Derby County 4:1 (e. framl.) Charlton Athletic Wembley
1946-47 Charlton Athletic 1:0 (e. framl.) Burnley Wembley
1947-48 Manchester United 4:2 Blackpool Wembley
1948-49 Wolverhampton Wanderers 3:1 Leicester City Wembley
1949-50 Arsenal 2:0 Liverpool Wembley
1950-51 Newcastle United 2:0 Blackpool Wembley
1951-52 Newcastle United 1:0 Arsenal Wembley
1952-53 Blackpool 4:3 Bolton Wanderers Wembley
1953-54 West Bromwich Albion 3:2 Preston North End Wembley
1954-55 Newcastle United 3:1 Manchester City Wembley
1955-56 Manchester City 3:1 Birmingham City Wembley
1956-57 Aston Villa 2:1 Manchester United Wembley
1957-58 Bolton Wanderers 2:0 Manchester United Wembley
1958-59 Nottingham Forest 2:1 Luton Town Wembley
1959-60 Wolverhampton Wanderers 3:0 Blackburn Rovers Wembley
1960-61 Tottenham Hotspur 2:0 Leicester City Wembley
1961-62 Tottenham Hotspur 3:1 Burnley Wembley
1962-63 Manchester United 3:1 Leicester City Wembley
1963-64 West Ham United 3:2 Preston North End Wembley
1964-65 Liverpool 2:1 (e. framl.) Leeds United Wembley
1965-66 Everton 3:2 Sheffield Wednesday Wembley
1966-67 Tottenham Hotspur 2:1 Chelsea Wembley
1967-68 West Bromwich Albion 1:0 (e. framl.) Everton Wembley
1968-69 Manchester City 1:0 Leicester City Wembley
1969-70 Chelsea 2:2, 2:1 (aukaleikur) Leeds United Wembley / Old Trafford
1970-71 Arsenal 2:1 (e. framl.) Liverpool Wembley
1971-72 Leeds United 1:0 Arsenal Wembley
1972-73 Sunderland 1:0 Leeds United Wembley
1973-74 Liverpool 3:0 Newcastle United Wembley
1974-75 West Ham United 2:0 Fulham Wembley
1975-76 Southampton 1:0 Manchester United Wembley
1976-77 Manchester United 2:1 Liverpool Wembley
1977-78 Ipswich Town 1:0 Arsenal Wembley
1978-79 Arsenal 3:2 Manchester United Wembley
1979-80 West Ham United 1:0 Arsenal Wembley
1980-81 Tottenham Hotspur 1:1, 3:2 (aukaleikur) Manchester City Wembley
1981-82 Tottenham Hotspur 1:1, 1:0 (aukaleikur) Queens Park Rangers Wembley
1982-83 Manchester United 2:2, 4:0 (aukaleikur) Brighton & Hove Albion Wembley
1983-84 Everton 2:0 Watford Wembley
1984-85 Manchester United 1:0 (e. framl.) Everton Wembley
1985-86 Liverpool 3:1 Everton Wembley
1986-87 Coventry City 3:2 (e. framl.) Tottenham Hotspur Wembley
1987-88 Wimbledon 1:0 Liverpool Wembley
1988-89 Liverpool 3:2 (e. framl.) Everton Wembley
1989-90 Manchester United 3:3, 1:0 (aukaleikur) Crystal Palace Wembley
1990-91 Tottenham Hotspur 2:1 (e. framl.) Nottingham Forest Wembley
1991-92 Liverpool 2:0 Sunderland Wembley
1992-93 Arsenal 1:1, 2:1 (aukaleikur, framl.) Sheffield Wednesday Wembley
1993-94 Manchester United 4:0 Chelsea Wembley
1994-95 Everton 1:0 Manchester United Wembley
1995-96 Manchester United 1:0 Liverpool Wembley
1996-97 Chelsea 2:0 Middlesbrough Wembley
1997-98 Arsenal 2:0 Newcastle United Wembley
1998-99 Manchester United 2:0 Newcastle United Wembley
1999-2000 Chelsea 1:0 Aston Villa Wembley
2000-01 Liverpool 2:1 Arsenal Millennium Stadium
2001-02 Arsenal 2:0 Chelsea Millennium Stadium
2002-03 Arsenal 1:0 Southampton Millennium Stadium
2003-04 Manchester United 3:0 Millwall Millennium Stadium
2004-05 Arsenal 0:0 (e. framl.) 5:4 í vítak. Manchester United Millennium Stadium
2005-06 Liverpool 3:3 (e. framl.) 3:1 í vítak. West Ham United Millennium Stadium
2006-07 Chelsea 1:0 (e. framl.) Manchester United Wembley
2007-08 Portsmouth 1:0 Cardiff City Wembley
2008-09 Chelsea 2:1 Everton Wembley
2009-10 Chelsea 1:0 Portsmouth Wembley
2010-11 Manchester City 1:0 Stoke City Wembley
2011-12 Chelsea 2:1 Liverpool Wembley
2012-13 Wigan Athletic 1:0 Manchester City Wembley
2013-14 Arsenal 3:2 (e. framl.) Hull City Wembley
2014-15 Arsenal 4:0 Aston Villa Wembley
2015-16 Manchester United 2:1 (e. framl.) Crystal Palace Wembley
2016-17 Arsenal 2:1 Chelsea Wembley
2017-18 Chelsea 1:0 Manchester United Wembley
2018-19 Manchester City 6:0 Watford Wembley
2019-20 Arsenal 2:1 Chelsea Wembley
2020-21 Leicester City 1:0 Chelsea Wembley
2021-22 Liverpool 0:0 (e.framl.) 6:5 í vítak. Chelsea Wembley
2022-23 Manchester City 2:1 Manchester United Wembley
2023-24 Manchester United 2:1 Manchester City Wembley