Мазмунга өтүү

Википедия: нускалардын айырмасы

Шилтемелерди түзөтүү
Википедия дан
Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
Я исправил орфографическую ошибку
Белгилер: Reverted Визуалдык түзөтүү мобилдик түзмөктөн түзөтүү мобилдик көрүнүш режиминде түзөтүү
Неправильная "Уикипедия" была исправлена на "Википедия"
Белгилер: Reverted Визуалдык түзөтүү мобилдик түзмөктөн түзөтүү мобилдик көрүнүш режиминде түзөтүү
27-сап: 27-сап:
}}
}}


'''Уикипедия''' (англисча "Wikipedia" термини /ˌwɪkɪˈpiːdɪə/ деп окулат) – коммерциялык эмес [[Wikimedia Foundation]] (Уикимедиа Фаундейшн) фонду тарабынан түзүлүп каржыланган эркин жана акысыз интернет энциклопедия. Сайттын эрежелерине баш ийген колдонуучулар макалаларды оңдоо мүмкүндүгүнө ээ.<ref>Alec Fisher (September 22, 2011). Critical Thinking: An Introduction. Cambridge University Press. pp. 199–200. ISBN 978-1-107-40198-3.</ref>
'''Википедия''' (англисча "Wikipedia" термини /ˌwɪkɪˈpiːdɪə/ деп окулат) – коммерциялык эмес [[Wikimedia Foundation]] (Викимедиа Фаундейшн) фонду тарабынан түзүлүп каржыланган эркин жана акысыз интернет энциклопедия. Сайттын эрежелерине баш ийген колдонуучулар макалаларды оңдоо мүмкүндүгүнө ээ.<ref>Alec Fisher (September 22, 2011). Critical Thinking: An Introduction. Cambridge University Press. pp. 199–200. ISBN 978-1-107-40198-3.</ref>


Уикипедия – дүйнөдөгү колдонуучулар эң көп кайрылган [[Сайт|веб-сайттардын]] ичинен жетинчи орунду ээлейт<ref name="Alexa siteinfo" />. Интернет чөйрөдөгү эң көлөмдүү жана кеңири таанымал маалымат казыналардын бири.<ref> Bill Tancer (May 1, 2007). "Look Who's Using Wikipedia". Time. Retrieved December 1, 2007. "The sheer volume of content [...] is partly responsible for the site's dominance as an online reference. When compared to the top 3,200 educational reference sites in the US, Wikipedia is No. 1, capturing 24.3% of all visits to the category". Cf Bill Tancer (Global Manager, Hitwise), "Wikipedia, Search and School Homework", Hitwise, March 1, 2007.</ref><ref>Alex Woodson (July 8, 2007). "Wikipedia remains go-to site for online news". Reuters. Retrieved December 16, 2007. "Online encyclopedia Wikipedia has added about 20 million unique monthly visitors in the past year, making it the top online news and information destination, according to Nielsen//NetRatings."</ref><ref> "comScore MMX Ranks Top 50 US Web Properties for August 2012". comScore. September 12, 2012. Retrieved February 6, 2013.</ref>
Википедия – дүйнөдөгү колдонуучулар эң көп кайрылган [[Сайт|веб-сайттардын]] ичинен жетинчи орунду ээлейт<ref name="Alexa siteinfo" />. Интернет чөйрөдөгү эң көлөмдүү жана кеңири таанымал маалымат казыналардын бири.<ref> Bill Tancer (May 1, 2007). "Look Who's Using Wikipedia". Time. Retrieved December 1, 2007. "The sheer volume of content [...] is partly responsible for the site's dominance as an online reference. When compared to the top 3,200 educational reference sites in the US, Wikipedia is No. 1, capturing 24.3% of all visits to the category". Cf Bill Tancer (Global Manager, Hitwise), "Wikipedia, Search and School Homework", Hitwise, March 1, 2007.</ref><ref>Alex Woodson (July 8, 2007). "Wikipedia remains go-to site for online news". Reuters. Retrieved December 16, 2007. "Online encyclopedia Wikipedia has added about 20 million unique monthly visitors in the past year, making it the top online news and information destination, according to Nielsen//NetRatings."</ref><ref> "comScore MMX Ranks Top 50 US Web Properties for August 2012". comScore. September 12, 2012. Retrieved February 6, 2013.</ref>


Уикипедия 2001-жылдын 15-январында [[Уэйлс, Жимми|Жимми Уэйлс]] (англ. Jimmy Wales) жана [[Ларри Сенгер|Ларри Сэнгер]] (англ. Larry Sanger) тарабынан ишке киргизилген. Сайттын аталышын<ref>Sidener, Jonathan (October 9, 2006). "Wikipedia family feud rooted in San Diego". The San Diego Union-Tribune. Retrieved May 5, 2009.</ref> wiki (гавай тилинде «ылдам» дегенди билдирет) жана encyclopedia (энциклопедия) сөздөрүнөн кураштырып Ларри Сэнгер<ref>Mike Miliard (March 1, 2008). "Wikipediots: Who Are These Devoted, Even Obsessive Contributors to Wikipedia?". Salt Lake City Weekly. Retrieved December 18, 2008.</ref> ойлоп тапкан.
Википедия 2001-жылдын 15-январында [[Уэйлс, Жимми|Жимми Уэйлс]] (англ. Jimmy Wales) жана [[Ларри Сенгер|Ларри Сэнгер]] (англ. Larry Sanger) тарабынан ишке киргизилген. Сайттын аталышын<ref>Sidener, Jonathan (October 9, 2006). "Wikipedia family feud rooted in San Diego". The San Diego Union-Tribune. Retrieved May 5, 2009.</ref> wiki (гавай тилинде «ылдам» дегенди билдирет) жана encyclopedia (энциклопедия) сөздөрүнөн кураштырып Ларри Сэнгер<ref>Mike Miliard (March 1, 2008). "Wikipediots: Who Are These Devoted, Even Obsessive Contributors to Wikipedia?". Salt Lake City Weekly. Retrieved December 18, 2008.</ref> ойлоп тапкан.


==Тарыхы==
==Тарыхы==

14 январь 2021, саат 13:16 учурдагы нуска

Wikipedia

Уикипедиянын логотиби, айрым жазуу системдеринин "уи", "уо" же "уа" айтылыштарынын маанисин билдирген глифтерден чагылдырат.
Англисче Уикипедиянын башкы барагы
URL: https://www.wikipedia.org
Урааны Ар ким оңдой ала турган эркин энциклопедия
Коммерциялыкпы? жок
Сайттын түрү Интернет энциклопедия
Катталуу Милдеттү эмес.[notes 1]
Жеткиликтүү тилдер 287 тилде
Колдонуучулары (2015 июнь) 71,049 жигердүү редактор.[1]l[notes 2] Түзүлгөн эсептердин жалпы саны - 26,014,271
Мазмундун лицензиясы Creative Commons licenses CC Attribution / Share-Alike]] 3.0 Тексттердин көбү дагы GFDL лицензиясында; медиа лицензиялар ар түрдүү.
Ээси Wikimedia Foundation
Түзгөн Уэйлс, Жимми, Ларри Сэнгер[2]
Ачылган күнү 2001-ж. 15 январь
Alexa ранкинги 7[3] (August 2015)
Азыркы абалы иштейт

Википедия (англисча "Wikipedia" термини /ˌwɪkɪˈpiːdɪə/ деп окулат) – коммерциялык эмес Wikimedia Foundation (Викимедиа Фаундейшн) фонду тарабынан түзүлүп каржыланган эркин жана акысыз интернет энциклопедия. Сайттын эрежелерине баш ийген колдонуучулар макалаларды оңдоо мүмкүндүгүнө ээ.[4]

Википедия – дүйнөдөгү колдонуучулар эң көп кайрылган веб-сайттардын ичинен жетинчи орунду ээлейт[3]. Интернет чөйрөдөгү эң көлөмдүү жана кеңири таанымал маалымат казыналардын бири.[5][6][7]

Википедия 2001-жылдын 15-январында Жимми Уэйлс (англ. Jimmy Wales) жана Ларри Сэнгер (англ. Larry Sanger) тарабынан ишке киргизилген. Сайттын аталышын[8] wiki (гавай тилинде «ылдам» дегенди билдирет) жана encyclopedia (энциклопедия) сөздөрүнөн кураштырып Ларри Сэнгер[9] ойлоп тапкан.

Тарыхы

Адеп англис тилинде гана түзүлгөн Уикипедия, өтө тездик менен мазмуну жана оңдоо ыкмалары боюнча бири-биринен айырмаланган, бирок баштапкы тилдин сапатынан кем калбаган көп тилдүү бөлүмдөрү өнүгүп баштаган.

Бүгүнкү күндө англисче Уикипедия 200 тилдеги Уикипедия баракчаларынын ичинен 4,7 миллиондон ашуун киргизилген макаласы менен өзгөчөлөнөт.[10]

2014-ж. февраль айындагы эсеп боюнча, бир ай ичинде 500 миллион колдонуучу Уикипедияга кайрылып, 18 миллиард жолу барактарга кайрыла тургандыгы аныкталган.[11] Ушул эле жылдын ноябрь айындагы абалында, Уикипедияга жалпысынан 19 миллион колдонуучу[12] катталган. Булардын 69 миңи жигердүү салым кошуучулар.[13]

Тактыгы

1869-жылдан бери чыгып жаткан, илимий чөйрөдө өтө белгилүү англиялык Nature журналы, Уикипедияга киргизилген маалыматтардын тактыгын далилдөө максаты менен 2005-жылы жүргүзүлгөн изилдөөнүн жыйынтыктарын жарыяланган. Изилдөөдө Уикипедиядан алынган 42 макала менен Британника эңциклопедиясындагы (англ. Encyclopaedia Britannica) илимий макала салыштырылган.[14] Натыйжада Уикипедиянын тактыгы кеңирилик менен тууралыгы боюнча деңгээли алдыңкы орунда турган кадыр-барктуу энциклопедиядан кем калышпай турганы маалым болгон.

Сын

Ошол эле учурда Уикипедияда жаңылыштыктар көп кетирилип, көп учурда “чындык, жарым-жартылай чындык менен бирге калптарга”[15] да орун бериле тургандыгын, ошондой эле маалыматтарды каалагандай жарыялай берүүгө мүмкүн экендигин[16] сынга алынып келет.

Уикипедиягагы макалаларда текшерилбеген айрым маалыматтар орун алгандыктан, Уикипедиянын бейтарап саясатына шек келтирген сындар айтылат.

Уикипедияга колдонуучу катары катталгандар да, катталбагандар да салым кошуу укугуна ээ. Жаңы түзүлгөн же оңдолгон макалада текстке тиешеси жок маалымат же идеологиялык жактан туура эмес ой айтылса да дароо сакталат. Бирок салттуу энциклопедиялардан айырмаланган Уикипедиядагы маалыматтар оңдолуп турат.[17]

Чектөөлөр

Уикипедиянын англис тилинде же башка бөлүмдөрүндө макала түзүү мүмкүндүгү чектелет. Мисалы, катталган колдонуучу гана жаңы макала түзөт.[18] Кылдаттыкты талап кылуучу макалаларды түзүүгө же оңдоого жарым-жартылай тыюу салынат.[19] Айрым макалаларды аймактык администратор гана оңдоо укугуна ээ.[20] Уикипедиянын «Түзөтүү тарыхы» функциясынын жардамы менен буга чейинки өзгөртүүлөрдү көрүүгө болот. Бул функция макаладагы каталарды оңдоп, андан кийинки өзгөрүүлөрдү көзөмөлдөөгө жардам берет.[21] Уикипедиянын колдонуучулары «Талкуу» функциясы аркылуу түзүлүп жаткан макалага тиешелүү маселелерди талкуулай алышат.

Туруктуу колдонуучулар «Көзөмөл тизмеси» аркылуу кызыктуу деп эсептеген макалаларды белгилеп алып, бул макаладагы толуктоолор же түзөтүүлөр жөнүндө кабардар болуп турушат.

Бот деп аталган компьютердик программа макаланын тактыгы менен тууралыгына шек келтирген маалыматтарды өчүрүп турат. Бул программа жалпы стилистикалык каталарды оңдоп, статистикалык маалыматтарга таянган стандарттуу форматтагы макалаларды жаратууга көмөкчү болот.

Вандализм

Уикипедиядагы вандализм – интернет энциклопедиясынын бүтүндүгүн жана тууралыгын бузуу аракеттери. Цензурага алынган сөздөр менен бирөөнүн намысына шек келтирүү вандализмдин кеңири таралган түрү.

Уикипедиянын казынасындагы макалаларда жеке кызыкчылыгын таанытуу максаты менен бир нерсени жарыялоого, рекламалоого тыюу салынат.[22]

Уикипедиянын айрым беттерин толугу менен өчүрүү, чындыкка туура келбеген маалымат берүү, темага тиешеси жок ашыкча маалыматтарды кошумчалоо дагы вандализмдин түрлөрү. Чын-жалган аралаш маалыматты улам жаңыланып турган макалалардын арасынан тез ажыратып табуу дээрлик мүмкүн эмес.[23] Бул себептен вандализмге учураган айрым барактар көпкө чейин өзгөртүлбөй калышы мүмкүн.[24]

Уикипедиядагы вандализм менен «жараланган» беттерди таап чыгууга бир нече гана мүнөт кетсе дагы, кээ бир беттерди калыбына келтирүү үчүн бир топ убакыт талап кылынат.[25] [26]

Вандализмге учураган Уикипедиянын айрым беттерине өтүүгө чек коюлуп калышы мүмкүн.

2005-жылдын май айында Жон Лоуренс Сайгенталер аттуу америкалык журналист, жазуучу жана саясий ишмердин өмүр баянын белгисиз колдонуучу вандалдык кылып бузган. Аты-жөнү белгисиз түзөтүүчү Сайгенталерди Жон Ф. Кеннединин өлүмүнө тиешеси бар деп көрсөткөн.[27] Уикипедиянын чөйрөсүндө бул жалааны төрт ай бою эч ким оңдогон эмес.[28] Жон Сайгенталер - «USA Today» аттуу күнүгө чыгуучу АКШнын эң биринчи жалпы улуттук гезитинин баш редактору жана Вандербильт университетинин алдында уюштурулган. Эркиндик форумунун (Freedom Forum) түзүүчүсү болгон.

Жон Сайгенталер Уикипедиянын жетекчиси Жимми Уэйлске кайрылып, өмүр баянына олуттуу жалаа киргизген ким экендигин сурайт. Жимми Уэйлс бул ишке жооптуу адам ким экенин билбей тургандыгын, тактоо керектигин билдирет.[29][30] Болуп өткөн окуядан кийин Сайгенталер Уикипедияны «жарабаган жана жоопкерчиликти билбеген изилдөө куралы» деп атайт.[31] Бул окуядан кийин Уикипедияда тирүү инсандардын өмүр баянын камтыган макалаларга олуттуу текшерүү талап кылына баштайт.[32]

Уикипедиянын маданияттагы орду

Уикипедиянын казынасы илимий изилдөөлөрдө, китептерде, конференцияларда жана сот иштеринде булак катары пайдаланылат.[33] [34][35]Мисалы, Канада Парламентинин расмий сайты салттык эмес үй-бүлөлөр жөнүндөгү (Civil Marriage Act) мыйзамына мисал катары Уикипедияга шилтеме берет.[36] АКШнын Федералдык соту менен Дүйнөлүк интеллектуалдык менчик уюму (World Intellectual Property Organization) көп учурда Уикипедияны кошумча булак катары көрсөтөт.[37] АКШнын чалгындоочу мекемеси айрым билдирүүдөрүндө Уикипедияга шилтеме берет. 2013-жылы Венгриялык окумуштуулар Уикипедия аркылуу прокатка чыга элек кинотасмалардын ийгилигин алдын-ала белгилөөгө мүмкүн экенин далилдешти.

Уикипедия журналистикада

Журналистикада Уикипедияны булак катары пайдаланган учурлар көп кездешет.[38][39] Уикипедиядагы маалыматтардан плагиат кылгандыгы үчүн бир нече журналист жумуштан кетирилген.[40] [41][42]2007 – жылдын июль айында Уикипедияга арналган 30 мүнөттүк документалдык тасма тартылган (BBC Radio 4). Тасмада “Уикипедия” термини - Google, Facebook, YouTube сыяктуу дүйнөнүн эң таанымал терминдеринин бирине айланганы жөнүндө сөз болот. Стивен Колберт аттуу америкалык куудул жана диктор The Colbert Report деген телеберүүсүндө Уикипедияны тамашаларына көп катыштырган. Стивен Колберт «wikiality» деген термин ойлоп тапкан.

Негизги принциптер жана эрежелер

Уикипедия кадимки кагаз энциклопедия, сөздүк, жаңы идеяны таратуучу платформа, трибуна, арыздар жана сунуштар китеби, файлдар архиви же шилтемелер каталогу, блог, социалдык желе, маалыматтардын башаламан жыйындысы эмес.

Уикипедия – бул жогорку сапаттуу энциклопедияны түзүү максатында бирин-бири урматтоо көз караш тутунган, өз ыктыярдуулар коому негиздеген онланй энциклопедия.

Уикипедияга салым кошуу эрежелери

  1. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WikiStat
  2. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sidener
  3. ↑ 3.0 3.1 Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Alexa siteinfo
  4. ↑ Alec Fisher (September 22, 2011). Critical Thinking: An Introduction. Cambridge University Press. pp. 199–200. ISBN 978-1-107-40198-3.
  5. ↑ Bill Tancer (May 1, 2007). "Look Who's Using Wikipedia". Time. Retrieved December 1, 2007. "The sheer volume of content [...] is partly responsible for the site's dominance as an online reference. When compared to the top 3,200 educational reference sites in the US, Wikipedia is No. 1, capturing 24.3% of all visits to the category". Cf Bill Tancer (Global Manager, Hitwise), "Wikipedia, Search and School Homework", Hitwise, March 1, 2007.
  6. ↑ Alex Woodson (July 8, 2007). "Wikipedia remains go-to site for online news". Reuters. Retrieved December 16, 2007. "Online encyclopedia Wikipedia has added about 20 million unique monthly visitors in the past year, making it the top online news and information destination, according to Nielsen//NetRatings."
  7. ↑ "comScore MMX Ranks Top 50 US Web Properties for August 2012". comScore. September 12, 2012. Retrieved February 6, 2013.
  8. ↑ Sidener, Jonathan (October 9, 2006). "Wikipedia family feud rooted in San Diego". The San Diego Union-Tribune. Retrieved May 5, 2009.
  9. ↑ Mike Miliard (March 1, 2008). "Wikipediots: Who Are These Devoted, Even Obsessive Contributors to Wikipedia?". Salt Lake City Weekly. Retrieved December 18, 2008.
  10. ↑ "Wikipedia cofounder Jimmy Wales on 60 Minutes". CBS News. Retrieved 2015-04-06.
  11. ↑ Cohen, Noam (February 9, 2014). "Wikipedia vs. the Small Screen". New York Times.
  12. ↑ Jemielniak, Dariusz (2014). Common Knowledge?: An Ethnography of Wikipedia. Stanford University Press. p. 4.
  13. ↑ "Wikipedia Statistics – Tables – Active wikipedians". Stats.wikimedia.org. Retrieved July 4, 2013.
  14. ↑ Jim Giles (December 2005). "Internet encyclopedias go head to head". Nature 438 (7070): 900–901. Bibcode:2005Natur.438..900G. doi:10.1038/438900a. PMID 16355180.(subscription required) Note: The study (that was not in itself peer reviewed[citation needed]) was cited in several news articles; e.g.: "Wikipedia survives research test". BBC News. December 15, 2005.
  15. ↑ Black, Edwin (April 19, 2010) Wikipedia—The Dumbing Down of World Knowledge, History News Network Retrieved October 21, 2014
  16. ↑ J. Petrilli , Michael (SPRING 2008/Vol.8, No.2) Wikipedia or Wickedpedia?, Education Next Retrieved October 22, 2014
  17. ↑ Zittrain, Jonathan (2008). The Future of the Internet and How to Stop It – Chapter 6: The Lessons of Wikipedia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-12487-3. Retrieved December 26, 2008.
  18. ↑ Registration notes
  19. ↑ English Wikipedia's semi-protection policy
  20. ↑ English Wikipedia's full protection policy
  21. ↑ Wikipedia:New pages patrol
  22. ↑ Link spamming Wikipedia for profit (2011)
  23. ↑ Vandalism. Wikipedia. Retrieved November 6, 2012.
  24. ↑ Seigenthaler, John (November 29, 2005). "A False Wikipedia 'biography'". USA Today. Retrieved December 26, 2008.
  25. ↑ Fernanda B. Viégas, Martin Wattenberg, and Kushal Dave (2004). "Studying Cooperation and Conflict between Authors with History Flow Visualizations" (PDF). Proceedings of the ACM Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI) (Vienna, Austria: ACM SIGCHI): 575–582. doi:10.1145/985921.985953. ISBN 1-58113-702-8. Retrieved January 24, 2007.
  26. ↑ Reid Priedhorsky, Jilin Chen, Shyong (Tony) K. Lam, Katherine Panciera, Loren Terveen, and John Riedl (GroupLens Research, Department of Computer Science and Engineering, University of Minnesota) (November 4, 2007). "Creating, Destroying, and Restoring Value in Wikipedia" (PDF). Association for Computing Machinery GROUP '07 conference proceedings (Sanibel Island, Florida). Retrieved October 13, 2007.
  27. ↑ Seigenthaler, John (November 29, 2005). "A False Wikipedia 'biography'". USA Today. Retrieved December 26, 2008.
  28. ↑ Seigenthaler, John (November 29, 2005). "A False Wikipedia 'biography'". USA Today. Retrieved December 26, 2008.
  29. ↑ Friedman, Thomas L. (2007). The World is Flat. Farrar, Straus & Giroux. p. 124. ISBN 978-0-374-29278-2.
  30. ↑ Buchanan, Brian J. (November 17, 2006). "Founder shares cautionary tale of libel in cyberspace". archive.firstamendmentcenter.org. Archived from the original on December 21, 2012. Retrieved November 17, 2012.
  31. ↑ Seigenthaler, John (November 29, 2005). "A False Wikipedia 'biography'". USA Today. Retrieved December 26, 2008.
  32. ↑ Helm, Burt (December 13, 2005). "Wikipedia: "A Work in Progress"". BusinessWeek. Retrieved July 26, 2012.
  33. ↑ [Wikipedia:Wikipedia_in_the_media "Wikipedia:Wikipedia in the media"]. Wikipedia. Retrieved December 26, 2008.
  34. ↑ "Bourgeois et al. v. Peters et al." (PDF). Retrieved February 6, 2007.
  35. ↑ "Wikipedian Justice" (PDF). Retrieved June 9, 2009.
  36. ↑ "LEGISinfo – House Government Bill C-38 (38–1)". Retrieved September 9, 2014.
  37. ↑ Cohen, Noam (January 29, 2007). "Courts Turn to Wikipedia, but Selectively". The New York Times. Retrieved December 26, 2008.
  38. ↑ Shaw, Donna (February–March 2008). "Wikipedia in the Newsroom". American Journalism Review. Retrieved February 11, 2008.
  39. ↑ Lexington (September 24, 2011). "Classlessness in America: The uses and abuses of an enduring myth". The Economist. Retrieved September 27, 2011. "Socialist Labour Party of America [...] though it can trace its history as far back as 1876, when it was known as the Workingmen's Party, no less an authority than Wikipedia pronounces it "moribund".
  40. ↑ "Shizuoka newspaper plagiarized Wikipedia article". Japan News Review. July 5, 2007.
  41. ↑ "Express-News staffer resigns after plagiarism in column is discovered" at the Wayback Machine (archived October 15, 2007), San Antonio Express-News, January 9, 2007.
  42. ↑ Frank Bridgewater. "Inquiry prompts reporter's dismissal". Honolulu Star-Bulletin. Retrieved September 9, 2014.


Цитатанын катасы: <ref> tags exist for a group named "notes", but no corresponding <references group="notes"/> tag was found

"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Википедия&oldid=366980" булагынан алынды