Панамын суваг
Панамын суваг(исп. Canal de Panamá) — Панам улсын нутаг Панамын хүзүүвчийг сэтлэн Атлантын далайг (Карибын тэнгисээр дамжин) Номхон далайтай (Панамын булангаар дамжин) холбох усан суваг. Сувгийн урт 81,6 километр, нийт өргөн нь 150 метр, гүн нь— 12 метр. Бүтэн тивийг тойрох шаардлагагүй болгож усан замыг товчлодгоороо дэлхийн усан тээвэрт болон улс төр, эдийн засгийн маш өндөр ач холбогдолтой юм.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]Олон улсын худалдааны өсөлтөөр 19-р зууны эхэн үед сувгийн барих сонирхол нэмэгдсэн байна. 1814 онд Испани далай хоорондын суваг байгуулах тухай хуулийг баталсан. 1825 онд Төв Америкийн орнуудын конгресс ийм шийдвэр гаргажээ. Калифорнид алтны ордуудыг илрүүлсэн нь АНУ-д сувгийн асуудлыг сонирхож, 1848 онд Хейсийн гэрээний дагуу АНУ Никарагуа дахь бүх төрлийн далай хоорондын харилцааны замыг барих монополь эрхийг авсан юм. Никарагуатай зэргэлдээ байсан Их Британи 1850 оны 4-р сарын 18-нд тэдэнтэй Клэйтон-Булверын гэрээг байгуулж, ирээдүйн далай хоорондын сувгийн төвийг сахисан байдал, аюулгүй байдлын хамтарсан баталгааны талаар АНУ-ын тэлэлтийг зогсоохоор яаравчлав. 19-р зууны туршид сувгийг Никарагуа буюу Панамаар чиглүүлэх хоёр үндсэн хувилбарыг авч үзсэн.
Панамын сувгийг байгуулах төслийг 1880 онд Францууд эхлүүлсэн боловч амжилтгүй болсон.
1898 оны Испани-Америкийн дайн нь бөмбөрцгийн баруун хагаст нөлөөгөө нэмэгдүүлэхийн тулд Панамын Истмус дээр суваг барих АНУ-ын санааг бэхжүүлсэн. 1899 онд Америкийн Нэгдсэн Улс дамнасан суваг барих комисс байгуулж, Сенат Никарагуа хувилбарыг хэрэгжүүлэхэд зориулж 115 сая доллар хуваарилжээ. Үүний зэрэгцээ АНУ Их Британитай сувгийг хамтран удирдахгүй байх санаатай байсан тул Англи-Буурын дайны үед (1899-1902) Их Британид хүндрэлтэй байсан үеийг далимдуулан Клэйтон-Булверын гэрээг шинэчлэхээр хэлэлцээ хийж эхэлжээ. 1901 онд АНУ Их Британитай Хэй-Пунсфутын гэрээ байгуулсан бөгөөд үүний дагуу АНУ Их Британий оролцоогүйгээр суваг барих онцгой эрхийг авсан.
1920 оны 6-р сарын 12-нд сувгийн нээлтийг албан ёсоор хийсэн байна. Уг төсөл үргэлжлэх хугацаанд нийт 27,500 ажилчин тахал, холер зэрэг халдварт өвчин, мөн хөрсний гулсалтаас болж нас барсан байдаг.
Панамын сувгийг 1999 оны 12-р сарын 31 хүртэл АНУ-ын мэдэлд байсан бөгөөд түүнээс хойш эрх мэдлийг Панамын засгийн газарт шилжүүлжээ.
Хүчин чадал
[засварлах | кодоор засварлах]2002 оны байдлаар нийтдээ 800,000 усан онгоц уг сувгаар дамжин өнгөрчээ[1]. Усан онгоц сувгаар дамжин өнгөрөх дундаж хугацаа 9 цаг, хамгийн бага нь 4 цаг 10 минут байна. Хамгийн их дамжуулах чадвар нь өдөрт 48 хөлөг онгоц юм. Жил бүр 14 мянга орчим хөлөг онгоц сувгийн байгууламжаар дамжин өнгөрч, 280 сая тонн ачаа тээвэрлэдэг (дэлхийн далайн ачааны 5%). Суваг ачаалал ихтэй тул түүгээр дамжин өнгөрөх дарааллыг дуудлага худалдаагаар зардаг байна.
Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ "The Panama Canal". Global Perspectives. Archived from the original on 2006-06-24. Retrieved 2007-09-03.
Цахим холбоос
[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Панамын суваг – Викимедиа дуу дүрсний сан |
Wiktionary: Панамын суваг – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
- Making the Dirt Fly, Building the Panama Canal Smithsonian Institution Libraries
- Panama Canal Sailing Guide by CaptainWiki.Com
- Official website of the Panama Canal Authority — Has a simulation that shows how the canal works
- Canalmuseum — Panama Canal History, Documents, Photographs and Stories
- Canal Zone Brats — Comprehensive information on the canal and the zone
- History of the Canal Zone — including much canal information, from CZ Brats
- Satellite view in Google Maps
- General information regarding Panama Canal
- Structurae: Panama Canal
- A timelapse video of a transit of the entire Canal from Atlantic to Pacific.
- Live webcams Panama Canal