Cazacstan

Cazacstan Қазақстан Республикасы Qazaqstan Respūblīkasy Республика Казахстан Respublika Kazakhstan
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : '
Imne nacional : {{{imne}}}
Capitala populacion (an)	Astana 380 000 abitants (2003)
Ciutat mai granda populacion (an)	Almaty (Alma-Ata) 1 114 941 abitants (2003)
Superfícia	2 717 300 km<s²
Populacion	16 004 800 (2009)
Independéncia - Jorn	(de l'URSS) 16 de decembre de 1991

Cazacstan (en cazac Қазақстан = Qazaqstan, en rus Казахстан = Kazakhstan) es un país d'Asia Centrala mai que tòca tanben lei confinhas orientalas d'Euròpa. Forma un Estat independent ont lo pòble cazac e la lenga cazaca son preeminents (amb la preséncia d'una fòrta minoritat d'origina russa).

Faguèt partida de l'Union Sovietica fins en 1991. Confronta Russia, China, Quirguizstan, Ozbequistan e Turcmenistan e ten una còsta subre la mar Caspiana. A una populacion de 15 185 844 abitants (2005) e una superfícia de 2 717 300 km².

La capitala es Astana.

Lo gentilici es cazac -a.

Istòria

De la Preïstòria a la dominacion russa

Leis originas ancianas dau poblament uman dau Cazacstan actuau son mau conegudas. Au millenari V av. JC, èra poblat per de pòbles nomadas que prefiguravan lei futurs nomadas de l'estèpa. En particular, la cultura de Botaï (millenari IV av. JC), installada dins lo nòrd dau territòri, foguèron probablament leis iniciators de la domesticacion dau cavau per l'òme. Dins lo corrent dei sègles seguents, Cazacstan passèt sota lo contraròtle d'una succession d'empèris nomadas coma leis Escites (sègles VIII-III av. JC) ò lei Huns (sègles I-VI ap. JC).

Au sègle VII, passèt sota la dominacion dei Tujue e la region integrèt lo mond turc. Se lo nomadisme demorèt la nòrma dins l'estèpa, una civilizacion urbana se desvolopèt dins leis oasís situadas lòng de la Rota de la Seda. Au sègle XIII, aquelei vilas subiguèron leis invasions mongòlas e foguèron integradas dins l'Empèri Mongòl. Pasmens, aquel empèri se fragmentèt tre la fin dau sègle e son territòri passèt sota lo contraròtle de khanats pus pichons.

Lo pòble cazac se formèt a partir dau sègle XV a partir de l'union de plusors tribüs turcas dins la region dau Lac Balqash. Dins lo corrent dau sègle XVI, formèron tres òrdas dirigidas per un khan : la Granda Òrda èra installada dins la region de Semirechye (sud-èst), la « Mejana » entre lo Lac Balqash e la Mar d'Aral e la « Pichona » entre la Mar d'Aral e lo riu Oral.

Lei periòdes rus e sovietic

La conquista russa

Au començament dau sègle XVIII, lei Cazacs foguèron atacats per lei Jungars e certanei caps demandèron una ajuda militara ai Rus. En 1731, la Pichona Òrda passèt sota protectorat rus en 1731. La Mejana e una partida de la Granda Òrda l'imitèron au començament dau decenni seguent. Pasmens, aquela proteccion venguèt rapidament una tutèla pesanta.

D'efèct, a la fin dau sègle XVIII, lo poder rus acomencèt de favorizar la colonizacion de l'estèpa cazaca per de populacions russas e tataras (de Vòlga). Lei Tatars, principalament de marchands, prenguèron rapidament una plaça importanta dins l'economia dau país e favorizèron la conversion de la populacion a l'islam. Sa lenga venguèt tanben la lingua franca de l'Asia Centrala. Lei Rus se concentrèron sus lo contraròtle politic ambé lo reversament dau khan de l'Òrda Mejana en 1822, d'aqueu de la Pichona en 1824 e d'aqueu de la Granda en 1848. Aquò entraïnèt de revòutas que foguèron reprimidas.

La colonizacion russa

En despiech de la politica russa de somission deis autoritats localas, lei relacions entre Rus e Cazacs se melhorèron après la darriera insureccion cazaca importanta en 1868. D'efèct, l'aristocracia cazaca èra fòrça ostila a l'influéncia dei Tatars e se acceptèt aisament la cultura russa a partir de la fin dau sègle XIX. Aquò permetèt de restablir l'òrdre e la patz dins la region.

En revènge, empachèt pas la colonizacion massiva dei tèrras agricòlas per de populacions russas ò ucraïnianas. La creacion d'una agéncia dedicada a l'installacion de colons rus en 1896 accelerèt lo movement. Ansin, en 1912, lei Rus e leis Ucraïnians representavan 40% de la populacion e lei Cazacs èran sovent obligats de viure dins lei regions aridas dau sud e de l'oèst. Deguèron tanben abandonar lo nomdisme, çò qu'entraïnèt la disparicion deis institucions tradicionalas.

En 1905, aqueleis evolucions nefastas e la penetracion deis idèas modèrnas foguèron a l'origina de la fondacion dau movement nacionalista Alach Orda inspirat per lo poèta modernizator Abai Qunanbaiuli (1845-1904). Opausat au colonialisme e a la russificacion de la societat, èra en favor d'un programa de reformas socialas. En 1916, la decision de mobilizar 240 000 musulmans d'Asia — normalament excluchs dau servici militar — au sen de « batalhons de trabalh » foguèt fòrça mau acceptada e entraïnèt una revòuta importanta. La repression foguèt saunosa e causèt de desenaus de miliers de victimas.

Economia

Article detalhat: Economia de Cazacstan.

Ligams extèrnes

Almaty, la vila pus granda de Cazacstan, a l'èst

Nòtas & referéncias

<references>