Æхсæрысæр
Æхсæрисæри гъæу æвæрд æй, Дигори донуадзæн къанауи ауазнæй хæрдмæ хуæнхтæрдæмæ ку ’ссæуай еу 4-5 километри, уоми. Ирæфи донæн йæ рахез фарс. Нури рæстæги административон æгъдауæй хаст цæуй Цæгæт Иристони, Ирæфи районмæ. Гъæуи бунати сауæнгæ XX æноси райдайæнмæ ирæзтæй егъау тæрсæ гъæдæ. Еци гъæдæй ма байзадæй æрмæстдæр еу некуцон æхсæрдзæнтæ, æма гъæуи ном дæр уомæй иссæй - Æхсæрисæр.
Гъæуи рауæн фиццагидæр 1912 анзи фæззиндтæй гъæдикосæн хирхфадæн, кæцими кустонцæ хъазахаг (уруссаг) косгутæ. Етæ сæ бийнонти хæццæ ами æрбунат кодтонцæ æма сæ цæрæн ’ма косæн рауæн исхудтонцæ Дигоро-Алексеевский хутор. Уæдæй фæстæмæ аци хуторбæл сæхе æфтаун райдæдтонцæ еуæй-еу рацæугæ адæн Дигори комæй. Еци раледзгæ адæн хунддæнцæ "рæстæгмæцæргутæ". Революций агъоммæ хутори хъазахаг цæргутæн сæ гъæди куст фæцæй, ма сæ бунат æндæр рауæнмæ раййивтонцæ. Фалæ Дигори комæй "рæстæгмæцæргутæ" ба ами æрфедар æнцæ æма исгъæу æнцæ. Гъæуи ном иссæй Æхсæрисæр.
Революций фæсте, 1919 анзи гъæуи медæг адтæй берæ большевиктæ, "Кермен"-и парти ке худтонцæ, уонæй. Уой фæдбæл гъæумæ балæбурдтонцæ паддзахи уорсгвардионтæ ’ма и гъæу сугъд æрцудæй. Гъæуи цæргутæй беретæ уæд нæбал æрцардæнцæ фæстæмæ сæ раздæриггон бунати, фалæ фæллигъдæнцæ æндæр рауæнмæ. Нæуæг гъæуи бунат ’скодтонцæ Киристонгъæуи цæгатварс, кæци хуннуй Мостиздæх. Ка байзадæй цæргæ зæронд гъæубунати, ета ба нæуæгæй хæдзæрттæ ’саразтоцæ æма Æхсæрисæр бабæй исгъæу æй.
Фидибæсти Устур тухт ку адтæй, уæд гъæуи фæсевæдæй беретæ фæстæмæ нæбал исæздахдæнцæ - сæ цард равардтонцæ нæ райгурæн бæсти сæребарæбæл. Ка æриздахтæй уодæгасæй, уонæй сæ фулдæр адтæнцæ паддзахади хæрзеугути ’ма майданти хæццæ. Мадта хæдзарадон кусти медæг дæр гъæуи адæн сæхе хуарз бавдистонцæ: адтæй си къолхоз "Ирæф", еу къолхози косæг ба - Боллоти Елхъани кизгæ Поли иссæй Иристони силгоймæгтæй фиццагидæр Социалистон Кусти Бæгъатæр (Герой Социалистического Труда).
Гъæуæй ес берæ кадгин æма ахургонд рацæуæггæгтæ, ес си астæугкаг скъола дæр. Æхсæрисæри гъæу æвæрд æй аййев рауæни. Æрдзæ ’ма си климæт хуарз æй. Сæрдигон си берæ æрцæуæг адæн фæууолæфуй.
Фæстаг рæстæги ма си цардæнцæ бийнонтæ мæнæ аци муггæгутæй:
- Абæгатæ - Абагаевы
- Арсæгтæ - Арсаговы
- Баситæ - Басиевы
- Бекмæрзтæ - Бекмурзовы
- Бетантæ - Бетановы
- Боллотæ - Боллоевы
- Гæзæутæ - Газаовы
- Гибизтæ - Гибизовы
- Гобатæ - Гобаевы
- Гогунитæ - Гогуниевы
- Дашитæ - Дашиевы
- Дзидзойтæ - Дзидзоевы
- Дзоблатæ - Дзоблаевы
- Джимитæ - Джимиевы
- Езетæ - Езеевы
- Зæгæлтæ - Загаловы
- Кабултæ - Кабуловы
- Хъамболтæ - Камболовы
- Хъаратæ - Караевы
- Катаутæ - Катаевы
- Хъиргъутæ - Киргуевы
- Кокойтæ - Кокоевы
- Колитæ - Колиевы
- Кцойтæ - Кцоевы
- Лагкутæ - Лагкуевы
- Леуантæ - Левановы
- Магкатæ - Магкаевы
- Магкитæ - Магкиевы
- Мæгæмедтæ - Магомедовы
- Малитæ - Малиевы
- Малхъартæ - Малкаровы
- Мæрзойтæ - Марзоевы
- Рæмонтæ - Рамоновы
- Сабайтæ - Сабаевы
- Скъодтатæ - Скодтаевы
- Созаонтæ - Созаоновы
- Тауиттæ - Тавитовы
- Тахъазтæ - Таказовы
- Текъатæ - Текаевы
- Текъойтæ - Текоевы
- Темиратæ - Темираевы
- Темуртæ - Темировы
- Томайтæ - Томаевы
- Тъуритæ - Туриевы
- Хадатæ - Хадаевы
- Цакъотæ - Цакоевы
- Цæллатæ - Цаллаевы
- Цъугкитæ - Цугкиевы
- Чихтистæ - Чихтисовы.