Armia Polska na Wschodzie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Umundurowanie: ilustracja |
m Przeniesiono z Category:Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1947 do Category:Polskie jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1947 przy użyciu Cat-a-lot |
||
(Nie pokazano 46 wersji utworzonych przez 30 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{ |
{{inne znaczenia|Armii Polskiej na Wschodzie|[[Wojsko Polskie na Wschodzie]] – stronę ujednoznaczniającą}} |
||
{{Jednostka wojskowa infobox |
|||
[[Plik:Wladyslaw Anders.jpg|thumb|150px|Dowódca armii gen. [[Władysław Anders]]]] |
|||
|nazwa = Armia Polska na Wschodzie |
|||
'''Armia Polska na Wschodzie''' - [[związek operacyjny]] [[Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie|Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie]] w latach [[1942]]-[[1947]]. |
|||
|nazwa oryginalna = |
|||
|znak = |
|||
|kategoria wojska = lądowe |
|||
|motto = |
|||
|grafika = Godlo 2 KPol 2.svg |
|||
|opis grafiki = Pierwsza oznaka Armii |
|||
|państwo = {{państwo|POL|2RP|nazwa=Polska}} |
|||
|sformowanie = [[12 września]] [[1942]] |
|||
|rozformowanie = |
|||
|nazwa wyróżniająca = |
|||
|patron = |
|||
|święto = |
|||
|nadanie sztandaru = |
|||
|rodowód = |
|||
|kontynuacja = |
|||
|dowódca pierwszy = gen. [[Władysław Anders]] |
|||
|dowódca obecny = |
|||
|dowódca ostatni = |
|||
|działania zbrojne = [[II wojna światowa]] |
|||
|numer = |
|||
|dyslokacja = |
|||
|rodzaj sił zbrojnych = [[Wojska lądowe]] |
|||
|formacja = |
|||
|rodzaj wojsk = |
|||
|podległość = |
|||
|skład = [[Armia Polska na Wschodzie#Struktura organizacyjna AP na Wschodzie|patrz niżej]] |
|||
|odznaczenia = |
|||
|commons = |
|||
|www = |
|||
}} |
|||
{{Wikicytaty|Armia Polska na Wschodzie}} |
|||
{{Galeria |
|||
|Nazwa=Armia Polska w Iranie|wielkość=240 |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-1).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-2).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-3).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-5).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-6).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-7).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-8).jpg| |
|||
|Plik:Armia Polska w Iranie (21-170-9).jpg| |
|||
}} |
|||
'''Armia Polska na Wschodzie''' – [[związek operacyjny]] [[Polskie Siły Zbrojne|Polskich Sił Zbrojnych]] w latach 1942–1947. |
|||
== Historia AP na Wschodzie == |
== Historia AP na Wschodzie == |
||
Armia Polska na Wschodzie została utworzona na podstawie [[rozkaz]]u [[Naczelny |
Armia Polska na Wschodzie została utworzona na podstawie [[rozkaz]]u [[Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (Polska)|Naczelnego Wodza PSZ]], [[Generał|gen. broni]] [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]] z 12 września 1942, w [[Irak]]u, [[Iran]]ie i [[Palestyna|Palestynie]] z połączenia [[Wojsko Polskie na Środkowym Wschodzie|Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie]] i [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941–1942)|Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR]]. |
||
Tym samym rozkazem anulowano nazwy: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, [[Wojsko Polskie na Środkowym Wschodzie|Dowództwo Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie]] i [[II Korpus Strzelców]] oraz wyznaczono obsadę personalną [[Dowództwo|dowództwa]] [[ |
Tym samym rozkazem anulowano nazwy: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, [[Wojsko Polskie na Środkowym Wschodzie|Dowództwo Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie]] i [[2 Korpus Strzelców|II Korpus Strzelców]] oraz wyznaczono obsadę personalną [[Dowództwo|dowództwa]] [[Wojska lądowe|armii]]. |
||
[[Plik:Gustaw Paszkiewicz i Bronisław Rakowski.jpg|150px|thumb|Gen. [[Gustaw Paszkiewicz]] i gen. [[Bronisław Rakowski]], Armia Polska na Wschodzie 1942]] |
|||
Zgodnie z [[Etat (wojsko)|etatem]] armia miała liczyć 71 491 ludzi zorganizowanych w dwie dywizje strzelców (każda w składzie dwóch brygad), dywizję mieszaną złożoną z brygady czołgów i brygady strzelców, dywizji zapasowej oraz wojsk i służb armii. |
|||
Rzeczywisty stan na dzień 1 grudnia 1942 roku wynosił 62 082 żołnierzy<ref name=enc>{{cytuj książkę |nazwisko= Sobczak (red.)|imię= Kazimierz|tytuł= Encyklopedia II wojny światowej|strony=27}}</ref>. |
|||
W ramach organizacji armii (wrzesień – październik 1942 r.) rozformowano Dowództwo II KS, zalążki kadrowe [[4 Dywizja Strzelców (PSZ)|4 Dywizji Strzelców]] i [[3 Brygada Strzelców Karpackich|3 Brygadę Strzelców Karpackich]]. Nadwyżki [[3 Dywizja Strzelców Karpackich|3 DSK]] włączono do [[5 Kresowa Dywizja Piechoty|5 Dywizji Strzelców]]. Ponadto rozformowano [[8 Dywizja Piechoty (PSZ)|8]], [[9 Dywizja Piechoty (PSZ)|9]] i [[10 Dywizja Piechoty (PSZ)|10 DP]], a pozostałe jednostki PSZ w ZSRR przeformowano na etaty brytyjskie. [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizję Piechoty]] przeformowano w [[6 Lwowska Brygada Piechoty|6 Samodzielną Brygadę Strzelców]], a specjalny batalion piechoty „Dzieci Lwowskich” 6 DP przekształcono w [[6 Pułk Pancerny „Dzieci Lwowskich”|6 Batalion Czołgów]] i włączono w skład [[2 Warszawska Brygada Pancerna|2 BCz]]. Obie brygady połączono w [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizję Strzelców]]. Sformowano tzw. [[2 Grupa Artylerii (PSZ)|Artylerię Ciężką Armii]] w składzie dwóch pułków. Poza artylerią ciężką, w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy artylerii armii pozostawały dwa pułki artylerii lekkiej i dwa pułki artylerii przeciwlotniczej (ciężki i lekki) oraz pułk artylerii przeciwpancernej i pułk pomiarów artylerii. |
|||
Zgodnie z [[etat]]em armia miała liczyć 71.491 ludzi zorganizowanych w dwie dywizje strzelców (każda w składzie dwóch brygad), dywizję mieszaną złożoną z brygady czołgów i brygady strzelców, dywizji zapasowej oraz wojsk i służb armii. |
|||
Pewnym problemem były masowe [[dezercja|dezercje]] żołnierzy polskich wyznania mojżeszowego. W okresie od września 1941 do maja 1944 zdezerterowało 2972 żołnierzy – Żydów<ref name=bieg>{{Cytuj książkę| nazwisko = Biegański| imię = Witold|tytuł = Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie| strony = 57-63}}</ref>. |
|||
W ramach organizacji armii (wrzesień – październik 1942 r.) rozformowano Dowództwo II KS, zalążki kadrowe [[4 Dywizja Strzelców (PSZ)|4 Dywizji Strzelców]] i [[3 Brygada Strzelców Karpackich|3 Brygadę Strzelców Karpackich]]. Nadwyżki [[3 Dywizja Strzelców Karpackich|3 DSK]] włączono do [[5 Kresowa Dywizja Piechoty|5 Dywizji Strzelców]]. Ponadto rozformowano [[8 Dywizja Piechoty (PSZ)|8]], [[9 Dywizja Piechoty (PSZ)|9]] i [[10 Dywizja Piechoty (PSZ)|10 DP]], a pozostałe jednostki PSZ w ZSRR przeformowano na etaty brytyjskie. [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizję Piechoty]] przeformowano w [[6 Lwowska Brygada Piechoty|6 Samodzielną Brygadę Strzelców]], a dywizjon rozpoznawczy 6 DP przekształcono w [[6 Pułk Pancerny (PSZ)|6 Batalion Czołgów]] i włączono w skład [[2 Warszawska Brygada Pancerna|2 BCz]]. Obie brygady połączono w [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizję Strzelców]]. Sformowano tzw. [[2 Grupa Artylerii (PSZ)|Artylerię Ciężką Armii]] w składzie dwóch pułków. Poza artylerią ciężką, w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy artylerii armii pozostawały dwa pułki artylerii lekkiej i dwa pułki artylerii przeciwlotniczej (ciężki i lekki) oraz pułk artylerii przeciwpancernej i pułk pomiarów artylerii. |
|||
{{osobny artykuł|Menachem Begin}} |
|||
W czerwcu i lipcu 1943 wyodrębniono z APW część bojową, z której sformowano 2 Korpus Polski wraz z Wysuniętą Bazą oraz część niebojową. W skład części niebojowej weszły instytucje, jednostki terytorialne, szkoły i obsługi zaplecza. W okresie od lipca do września 1943 roku większość APW została przegrupowana do Palestyny, gdzie po kolejnej reorganizacji w ślad za 2 KP została częściowo przegrupowana do Egiptu w okresie styczeń-kwiecień 1944. |
|||
== Wyposażenie == |
== Wyposażenie == |
||
=== Umundurowanie === |
=== Umundurowanie === |
||
Żołnierze posiadali dwa rodzaje mundurów – tropikalne i sukienne. oficerowie dodatkowo posiadali mundury wyjściowe. Mundury tropikalne pochodziły z dostaw z USA i magazynów brytyjskich. Występowały pewne różnice w kroju. [[Mundur wojskowy|Mundury]] sukienne oraz wyjściowe oficerskie szyte były na miarę i według jednolitego wzoru. Regulamin przewidywał dwa kolory umundurowania, piaskowy i khaki. |
|||
[[Plik:Godlo 2 KPol 2.svg|100px|thumb|right|Pierwsza oznaka Armii]] |
|||
[[Plik:Romer, Sikorski, Anders, Klimecki.jpg|240px|thumb|[[Tadeusz Romer]], [[Władysław Sikorski]], [[Władysław Anders]] i [[Tadeusz Klimecki]] podczas podróży inspekcyjnej Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie 1943. Wizytacja jednostek Armii Polskiej na Wschodzie]] |
|||
Żołnierze posiadali dwa rodzaje mundurów - tropikalne i sukienne. oficerowie dodatkowo posiadali mundury wyjściowe. Mundury tropikalne pochodziły z dostaw Z USA i magazynów brytyjskich. Występowały pewne różnice w kroju. |
|||
[[Mundur wojskowy|Mundury]] sukienne oraz wyjściowe oficerskie szyte były na miarę i według jednolitego wzoru. |
|||
Regulamin przewidywał dwa kolory umundurowania, piaskowy i khaki. |
|||
Zestaw umundurowania tropikalnego zawierał: koszule lub kurtki oficerskie (bush jacket), spodnie drelichowe oraz szorty, pończochy bez stóp, owijki lub spinacze, buty zamszowe lub skórzane. |
Zestaw umundurowania tropikalnego zawierał: koszule lub kurtki oficerskie (bush jacket), spodnie drelichowe oraz szorty, pończochy bez stóp, owijki lub spinacze, buty zamszowe lub skórzane. |
||
W nakryciach głowy panowała pewna różnorodność. Żołnierze nosili: [[hełm]]y korkowe, australijskie kapelusze khaki oraz płócienne [[furażerka|furażerki]]. |
W nakryciach głowy panowała pewna różnorodność. Żołnierze nosili: [[hełm]]y korkowe, australijskie kapelusze khaki oraz płócienne [[furażerka|furażerki]]. Rękawy koszul podwijano. Dystynkcje i oznaki naszywane były na podszycie w kolorze munduru i zapinane na zatrzaski lub przypinane guzikiem wsuwki<ref group=uwaga>Było to podyktowane koniecznością częstego prania mundurów tropikalnych.</ref>. |
||
Rękawy koszul podwijano. |
|||
Dystynkcje i oznaki naszywane były na podszycie w kolorze munduru i zapinane na zatrzaski lub przypinane guzikiem wsuwki<ref>Było to podyktowane koniecznością częstego prania mundurów tropikalnych.</ref>. |
|||
Zestaw umundurowania sukiennego zawierał: battle dressy, swetry khaki, serdaki skórzane, płaszcze sukienne i buty. Oficerowie posiadali także płaszcze przeciwdeszczowe. |
Zestaw umundurowania sukiennego zawierał: battle dressy, swetry khaki, serdaki skórzane, płaszcze sukienne i buty. Oficerowie posiadali także płaszcze przeciwdeszczowe. Nakrycie głowy stanowiła czapka typu angielskiego lub [[beret]]. Kolory beretów określały formacje. Czarny stosowany był w broni pancernej, a zielony w pozostałych jednostkach. |
||
Nakrycie głowy stanowiła czapka typu angielskiego lub [[beret]]. Kolory beretów określały formacje. Czarny stosowany był w broni pancernej, a zielony w pozostałych jednostkach. |
|||
Mundur wyjściowy oficerski wzorowany był na mundurze brytyjskim. Nakryciem głowy oficerów była jednak [[rogatywka]] zbliżona do wzoru przedwojennego. |
Mundur wyjściowy oficerski wzorowany był na mundurze brytyjskim. Nakryciem głowy oficerów była jednak [[rogatywka]] zbliżona do wzoru przedwojennego. |
||
=== Uzbrojenie === |
=== Uzbrojenie === |
||
Żołnierze Armii Polskiej na Wschodzie uzbrojenie z magazynów brytyjskich otrzymali we wrześniu 1942 |
Żołnierze Armii Polskiej na Wschodzie uzbrojenie z magazynów brytyjskich otrzymali we wrześniu 1942<ref group=uwaga>Wyjątek stanowi [[Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich]], która brytyjskie uzbrojenie otrzymała w 1940.</ref>. Uzbrojenie było niejednorodne, głównie angielskie i amerykańskie, ale także francuskie, włoskie, radzieckie i niemieckie. |
||
[[Plik:Klimecki, Anders.jpg|240px|thumb|Gen. [[Tadeusz Klimecki]] i gen. [[Władysław Anders]] 1943]] |
|||
Uzbrojenie było niejednorodne, głównie angielskie i amerykańskie, ale także francuskie, włoskie i niemieckie. |
|||
Broń strzelecka: |
Broń strzelecka: |
||
* pistolety i rewolwery [[Rewolwery Colt|Colt]] i [[Rewolwer S&W Model 19|Smith Wesson]] |
* pistolety i rewolwery [[Rewolwery Colt|Colt]] i [[Rewolwer S&W Model 19|Smith Wesson]] |
||
* karabiny [[Karabiny Lee-Enfield|Lee Enfield 4 Mk1]] i inne typy Enfield w małych ilościach |
* karabiny [[Karabiny Lee-Enfield|Lee Enfield 4 Mk1]] i inne typy Enfield w małych ilościach |
||
* pistolety maszynowe [[Pistolet maszynowy Thompson|Thompson M1928M1]] oraz M1928M1A1 |
* pistolety maszynowe [[Pistolet maszynowy Thompson|Thompson M1928M1]] oraz M1928M1A1 |
||
* ckm [[Karabin maszynowy Vickers|Vicers Mk1]] |
* ckm [[Karabin maszynowy Vickers|Vicers Mk1]] |
||
* rkm [[Karabin maszynowy Bren|Bren]] i [[Karabin maszynowy Browning M1919|Browning]] |
* rkm [[Karabin maszynowy Bren|Bren]] i [[Karabin maszynowy Browning M1919|Browning]] |
||
* karabiny przeciwpancerne [[karabin przeciwpancerny Boys|Boys]] |
* karabiny przeciwpancerne [[karabin przeciwpancerny Boys|Boys]] |
||
* granatniki przeciwpancerne [[Granatnik PIAT|PIAT]] |
* granatniki przeciwpancerne [[Granatnik PIAT|PIAT]] |
||
Działa i moździerze: |
Działa i moździerze: |
||
* [[Armata 2-funtowa|40 mm-armata przeciwpancerna]] |
* [[Armata 2-funtowa|40 mm-armata przeciwpancerna]] |
||
* [[Armata 6-funtowa|57 mm-armata Mk1]] oraz Mk4 |
* [[Armata 6-funtowa|57 mm-armata Mk1]] oraz Mk4 |
||
* [[Armata 17-funtowa|76,2-mm armata Mk1]] |
* [[Armata 17-funtowa|76,2-mm armata Mk1]] |
||
* [[Haubicoarmata 25-funtowa|87,6-mm armatohaubica]] |
* [[Haubicoarmata 25-funtowa|87,6-mm armatohaubica]] |
||
* [[Armata 4,5-calowa|114,3-mm armata]]<ref> |
* [[Armata 4,5-calowa|114,3-mm armata]]<ref>Występowała na uzbrojeniu 10 i 11 pułku artylerii ciężkiej.</ref> |
||
* 50,8-mm (2-calowy) moździerz |
* 50,8-mm (2-calowy) moździerz |
||
* 76,2-mm (3-calowy) moździerz |
* 76,2-mm (3-calowy) moździerz |
||
* 106,7-mm (4-calowy) moździerz |
* 106,7-mm (4-calowy) moździerz |
||
[[Plik:Znaki na pojazdachAPW 2.png|thumb|150px|Przykładowe oznakowanie pojazdów broni pancernej]] |
|||
Czołgi i |
Czołgi, transportery, motocykle i samochody: |
||
* czołg lekki [[M3/M5 Stuart|General Stuart]] |
* czołg lekki [[M3/M5 Stuart|General Stuart]] |
||
* czołg lekki wsparcia piechoty [[M4 Sherman|General Sherman]] |
* czołg lekki wsparcia piechoty [[M4 Sherman|General Sherman]] |
||
* czołg szybki [[Mk VI Crusader|Crusader]] |
* czołg szybki [[Mk VI Crusader|Crusader]] |
||
* samochochód pancerny [[ |
* samochochód pancerny [[Staghound]] |
||
* samochód pancerny [[Humber Armoured Car|Humber]] |
* samochód pancerny [[Humber Armoured Car|Humber]] |
||
* samochochód pancerny [[Daimler Armoured Car|Daimler]] |
* samochochód pancerny [[Daimler Armoured Car|Daimler]] |
||
* transporter opancerzony [[Universal Carrier]] |
* transporter opancerzony [[Universal Carrier]] |
||
* transporter opancerzony [[Universal Carrier|Bren Carrier]] |
* transporter opancerzony [[Universal Carrier|Bren Carrier]] |
||
* transporter opancerzony [[M3 Scout Car]] |
* transporter opancerzony [[M3 Scout Car]] |
||
* transporter opancerzony [[Halftrack|M3 Halftrack]] |
* transporter opancerzony [[Halftrack|M3 Halftrack]] |
||
* Jeep Willis |
|||
* M72 (1942) |
|||
Pojazdy pomalowane były na barwy ochronne – kolor piaskowy oraz plamy czerwonobrunatne na piaskowym tle. Każdy pojazd posiadał tablice z oznaczeniem macierzystej jednostki. |
Pojazdy pomalowane były na barwy ochronne – kolor piaskowy oraz plamy czerwonobrunatne na piaskowym tle. Każdy pojazd posiadał tablice z oznaczeniem macierzystej jednostki. |
||
== Garnizony armii == |
== Garnizony armii == |
||
[[Plik:Irak armia polska.png |
[[Plik:Irak armia polska.png|right|250px]] |
||
[[Plik:Irak cmentarze.png |
[[Plik:Irak cmentarze.png|right|250px]] |
||
Rozmieszczenie jednostek na terenie Iraku na przełomie 1942 -1943 |
Rozmieszczenie jednostek na terenie Iraku na przełomie 1942 -1943 |
||
* ''' |
* '''Qizil Ribat''' |
||
Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie, |
* Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie, |
||
Dowództwo 6 Dywizji Piechoty, |
* Dowództwo 6 Dywizji Piechoty, |
||
2 |
** 2 Brygada Czołgów, |
||
6 |
** 6 Brygada Strzelców, |
||
6 Pułk Artylerii Lekkiej, |
** 6 Pułk Artylerii Lekkiej, |
||
Batalion Saperów Armii, |
** Batalion Saperów Armii, |
||
Batalion Łączności Armii, |
** Batalion Łączności Armii, |
||
12 Pułk Kawalerii Pancernej, |
** 12 Pułk Kawalerii Pancernej, |
||
15 Pułk Kawalerii Pancernej, |
** 15 Pułk Kawalerii Pancernej, |
||
** Pułk Ułanów Karpackich, |
|||
III Szpital Wojskowy, |
** III Szpital Wojskowy, |
||
21 kompania transportowa, |
** 21 kompania transportowa, |
||
27 kompania transportowa, |
** 27 kompania transportowa, |
||
część jednostek transportowych i sanitarnych armii. |
** część jednostek transportowych i sanitarnych armii. |
||
* ''' |
* '''Khanakin''' |
||
Dowództwo Artylerii Armii, |
Dowództwo Artylerii Armii, |
||
* 7 Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
* 9 Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
10 Pułk Artylerii |
* 10 Pułk Artylerii Ciężkiej, |
||
11 Pułk Artylerii Ciężkiej, |
* 11 Pułk Artylerii Ciężkiej, |
||
* 1 Pułk Artylerii Pomiarowej, |
|||
* Zapasowy Batalion Pancerny, |
|||
II Szpital Wojskowy, |
* II Szpital Wojskowy, |
||
Dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty, |
Dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty, |
||
3 |
* 3 Brygada Strzelców, |
||
4 |
* 4 Brygada Strzelców, |
||
5 Batalion Saperów, |
* 5 Batalion Saperów, |
||
5 Batalion Łączności, |
* 5 Batalion Łączności, |
||
4 Pułk Artylerii Lekkiej, |
* 4 Pułk Artylerii Lekkiej, |
||
5 Pułk Artylerii Lekkiej, |
* 5 Pułk Artylerii Lekkiej, |
||
* 8 Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
5 |
* 5 Batalion Pancerny, |
||
5 Pułk Artylerii |
* 5 Pułk Artylerii Przeciwpancernej, |
||
Dowództwo 7 Dywizji Piechoty, |
Dowództwo 7 Dywizji Piechoty, |
||
* 7 Brygada Strzelców |
|||
7 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych, |
|||
* 8 Brygada Strzelców |
|||
7 Batalion Łączności, |
|||
* 7 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych, |
|||
Centrum Wyszkolenia Artylerii, |
|||
* 7 Batalion Łączności, |
|||
* 7 Pułk Kawalerii Pancernej. |
|||
Centrum Wyszkolenia Artylerii, |
|||
jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizyjne. |
jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizyjne. |
||
* '''Mosul''' |
* '''Mosul''' |
||
Dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, |
Dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, |
||
2 |
* 2 Brygada Strzelców Karpackich, |
||
3 Batalion |
* 3 Batalion Łączności, |
||
* 2 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
3 Batalion Łączności, |
|||
* 3 Karpacki Pułk Artylerii Przeciwpancernej, |
|||
* IV Szpital Wojskowy, |
|||
3 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej, |
|||
* jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizji. |
|||
IV Szpital Wojskowy, |
|||
* '''Al-Habbanijja''' |
|||
jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizji. |
|||
** 7 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej, |
|||
* '''Habbaniya''' |
|||
8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej |
** 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej, |
||
** 3 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej |
|||
** 5 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej |
|||
* '''Quiyara''' |
|||
1 Batalion Strzelecki, |
|||
*'''Al-Kajjara''' |
|||
3 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych, |
|||
** 1 Brygada Strzelców Karpackich, |
|||
3 Pułk Pancerny, |
|||
** 3 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych, |
|||
1 Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
** 1 Pułk Artylerii Lekkiej, |
|||
** 3 Pułk Artylerii Lekkiej. |
|||
* '''Jaluala''' |
|||
* '''Dżalaula''' |
|||
Dowództwo Etapów, |
|||
Dowództwo Etapów, |
|||
11 Brygada Saperów Kolejowych, |
|||
* 11 Batalion Saperów Kolejowych, |
|||
Batalion |
* 2 Etapowy Batalion Łączności, |
||
* Batalion Wartowniczy, |
|||
312 kompania transportowa , |
|||
* 312 kompania transportowa, |
|||
* 320 kompania transportowa, |
|||
część jednostek materiałowo-warsztatowych, zaopatrzenia i ewakuacji armii. |
|||
* część jednostek materiałowo-warsztatowych, zaopatrzenia i ewakuacji armii{{odn|Dunin-Wilczyński|2004|s=226-227, 230-241}}. |
|||
== Struktura organizacyjna AP na Wschodzie == |
== Struktura organizacyjna AP na Wschodzie == |
||
[[Plik:Tokarzewski Michal LOC matpc 12499.jpg|thumb|150px|Gen. [[Michał Tokarzewski-Karaszewicz]]]] |
|||
* Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie |
* Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie |
||
* [[3 Dywizja Strzelców Karpackich |
* [[3 Dywizja Strzelców Karpackich]] |
||
* [[5 Kresowa Dywizja Piechoty|5 Dywizja Strzelców]] |
|||
** [[1 Brygada Strzelców Karpackich]] |
|||
* [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizja Strzelców]] |
|||
** [[2 Brygada Strzelców Karpackich]] |
|||
* [[ |
* [[7 Dywizja Piechoty (PSZ)|7 Dywizja Zapasowa]] |
||
** [[3 Brygada Strzelców (APW)|3 Brygada Strzelców]] |
|||
** [[4 Brygada Strzelców (PSZ)|4 Brygada Strzelców]] |
|||
* [[6 Lwowska Dywizja Piechoty|6 Dywizja Strzelców]] - gen. [[Michał Tokarzewski-Karaszewicz]] |
|||
** [[2 Warszawska Brygada Pancerna|2 Brygada Czołgów]] |
|||
** [[6 Lwowska Brygada Piechoty|6 Samodzielna Brygada Strzelców]] |
|||
* [[7 Dywizja Piechoty (PSZ)|7 Dywizja Zapasowa]] - płk dypl. [[Leopold Okulicki]] |
|||
* Jednostki armijne: |
* Jednostki armijne: |
||
** [[2 Grupa Artylerii (PSZ)|Grupa Artylerii Armii |
** [[2 Grupa Artylerii (PSZ)|Grupa Artylerii Armii]] |
||
** [[Pułk Ułanów Karpackich]] |
** [[Pułk Ułanów Karpackich]] |
||
** [[11 Batalion Łączności|Batalion Łączności Armii]] |
** [[11 Batalion Łączności|Batalion Łączności Armii]] |
||
** [[12 Kompania Geograficzna]] |
** [[12 Kompania Geograficzna]] |
||
** Główna Składnica Materiałowa Armii (1942–1943) |
|||
** 101 Kompania Obsługi Składnic Materiałowych (1942–1943) |
|||
** [[101 Kompania Amunicyjna]] (1942–1943) |
|||
** 350 Kompania Materiałowa Stacji Zaopatrywania |
|||
** 351 Wysunięta Składnica Materiałowa Armii (III–VI 1943) |
|||
** 37 Park Materiałowy Armii |
|||
== Obsada personalna AP na Wschodzie == |
== Obsada personalna AP na Wschodzie == |
||
[[Plik:Kossakowski tadeusz.gif|thumb|150px|Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji gen. [[Tadeusz Kossakowski]]]] |
|||
* Dowódca armii: |
* Dowódca armii: |
||
** |
** gen. dyw. [[Władysław Anders]] |
||
[[Plik:Władysław Anders.jpg|thumb|150px|[[Władysław Anders]] dowódca armii]] |
|||
* Zastępca dowódcy armii: |
* Zastępca dowódcy armii: |
||
** |
** gen. dyw. [[Józef Zając (generał)|Józef Zając]] |
||
** |
** gen. dyw. [[Michał Tokarzewski-Karaszewicz]] |
||
[[Plik:Tokarzewski Michal LOC matpc 12499.jpg|thumb|150px|Gen. [[Michał Tokarzewski-Karaszewicz]]]] |
|||
* Szef sztabu armii: |
* Szef sztabu armii: |
||
** |
** gen. bryg. [[Bronisław Rakowski]] |
||
* Kwatermistrz: |
* Kwatermistrz: |
||
** płk dypl. |
** płk dypl. [[Stanisław Skowroński (generał)|Stanisław Skowroński]] |
||
* I zastępca kwatermistrza |
|||
* Dowódca [[Artyleria|Artylerii]]: |
|||
** płk dypl. Hugon Zallmann{{odn|Kronika Gł.P.P.104|1945|s=11}} |
|||
* Dowódca Artylerii |
|||
** płk dypl. [[Roman Odzierzyński]] |
** płk dypl. [[Roman Odzierzyński]] |
||
* Dowódca Etapów: |
* Dowódca Etapów: |
||
** |
** gen. bryg. [[Józef Wiatr]] |
||
* Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji: |
* Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji: |
||
** |
** gen. bryg. [[Tadeusz Kossakowski]] |
||
[[Plik:Kossakowski tadeusz.gif|thumb|150px|Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji gen. [[Tadeusz Kossakowski]]]] |
|||
* Szefostwo Intendentury → Delegatura Szefa Intendentury MON (od 15 II 1945{{odn|Kronika Gł.P.P.104|1945|s=95}}) |
|||
== Uwagi == |
|||
{{Uwagi}} |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{Cytuj stronę|url=http://polishinstitute.com/c/c480.pdf|tytuł=Kronika 104 Głównej Poczty Polowej (2 Korpus), 1943 - 1945|praca=Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań, sygn. C.480|opublikowany=[[Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie]]|odn={{odn/id|Kronika Gł.P.P.104|1945}}|data dostępu=2017-01-30|archiwum=https://web.archive.org/web/20170202063605/http://polishinstitute.com/c/c480.pdf|zarchiwizowano=2017-02-02}} |
|||
{{Bibliografia start}} |
|||
* [[Witold Biegański]], Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie, Warszawa 1967. |
|||
* {{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Wojsko Polskie 1939-1945 : barwa i broń | data = 1984 | wydawca = Wydawnictwo Interpress | miejsce = Warszawa | isbn = 83-223-2055-8 | strony =}} |
|||
* {{Cytuj książkę |
* {{Cytuj książkę | nazwisko =Komornicki| imię = Stanisław| tytuł = Wojsko Polskie 1939–1945 : barwa i broń | data = 1984 | wydawca = Wydawnictwo Interpress | miejsce = Warszawa | isbn = 83-223-2055-8 | odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Dunin-Wilczyński | imię = Zbigniew | autor link = Zbigniew Dunin-Wilczyński | tytuł = Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943 | data = 1993 | wydawca = Muzeum Niepodległości | miejsce = Warszawa | isbn = 8390072726 | odn=tak}} |
|||
* Piotr Żaroń, [[Armia Polska w ZSRR]], na Bliskim i Środkowym Wschodzie, Warszawa 1981, |
|||
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Dunin-Wilczyński | imię = Zbigniew | autor link = Zbigniew Dunin-Wilczyński | tytuł = Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943 | data = 2004 | wydawca = Wydawnictwo Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 8311106088 | odn=tak}} |
|||
* [[Witold Biegański]], Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie, Warszawa 1967, |
|||
* {{cytuj książkę |nazwisko= Sobczak (red.)|imię= Kazimierz|tytuł= Encyklopedia II wojny światowej| wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej| miejsce= Warszawa |rok= 1975|odn=tak}} |
|||
{{Bibliografia stop}} |
|||
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Żaroń | imię=Piotr | tytuł= Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie| data=1981 | wydawca = KAW RSW „Prasa- Książka - Ruch | miejsce=Warszawa| odn=tak}} |
|||
{{PSZ na Zachodzie}} |
{{PSZ na Zachodzie}} |
||
[[Kategoria:Armia Polska na Wschodzie|*]] |
[[Kategoria:Armia Polska na Wschodzie|*]] |
||
[[Kategoria:Polskie jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1947]] |
Aktualna wersja na dzień 22:22, 20 lip 2024
Pierwsza oznaka Armii | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. Władysław Anders |
Działania zbrojne | |
II wojna światowa | |
Organizacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Skład |
Armia Polska na Wschodzie – związek operacyjny Polskich Sił Zbrojnych w latach 1942–1947.
Historia AP na Wschodzie
[edytuj | edytuj kod]Armia Polska na Wschodzie została utworzona na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza PSZ, gen. broni Władysława Sikorskiego z 12 września 1942, w Iraku, Iranie i Palestynie z połączenia Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
Tym samym rozkazem anulowano nazwy: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, Dowództwo Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i II Korpus Strzelców oraz wyznaczono obsadę personalną dowództwa armii.
Zgodnie z etatem armia miała liczyć 71 491 ludzi zorganizowanych w dwie dywizje strzelców (każda w składzie dwóch brygad), dywizję mieszaną złożoną z brygady czołgów i brygady strzelców, dywizji zapasowej oraz wojsk i służb armii. Rzeczywisty stan na dzień 1 grudnia 1942 roku wynosił 62 082 żołnierzy[1].
W ramach organizacji armii (wrzesień – październik 1942 r.) rozformowano Dowództwo II KS, zalążki kadrowe 4 Dywizji Strzelców i 3 Brygadę Strzelców Karpackich. Nadwyżki 3 DSK włączono do 5 Dywizji Strzelców. Ponadto rozformowano 8, 9 i 10 DP, a pozostałe jednostki PSZ w ZSRR przeformowano na etaty brytyjskie. 6 Dywizję Piechoty przeformowano w 6 Samodzielną Brygadę Strzelców, a specjalny batalion piechoty „Dzieci Lwowskich” 6 DP przekształcono w 6 Batalion Czołgów i włączono w skład 2 BCz. Obie brygady połączono w 6 Dywizję Strzelców. Sformowano tzw. Artylerię Ciężką Armii w składzie dwóch pułków. Poza artylerią ciężką, w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy artylerii armii pozostawały dwa pułki artylerii lekkiej i dwa pułki artylerii przeciwlotniczej (ciężki i lekki) oraz pułk artylerii przeciwpancernej i pułk pomiarów artylerii.
Pewnym problemem były masowe dezercje żołnierzy polskich wyznania mojżeszowego. W okresie od września 1941 do maja 1944 zdezerterowało 2972 żołnierzy – Żydów[2].
Osobny artykuł:W czerwcu i lipcu 1943 wyodrębniono z APW część bojową, z której sformowano 2 Korpus Polski wraz z Wysuniętą Bazą oraz część niebojową. W skład części niebojowej weszły instytucje, jednostki terytorialne, szkoły i obsługi zaplecza. W okresie od lipca do września 1943 roku większość APW została przegrupowana do Palestyny, gdzie po kolejnej reorganizacji w ślad za 2 KP została częściowo przegrupowana do Egiptu w okresie styczeń-kwiecień 1944.
Wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Umundurowanie
[edytuj | edytuj kod]Żołnierze posiadali dwa rodzaje mundurów – tropikalne i sukienne. oficerowie dodatkowo posiadali mundury wyjściowe. Mundury tropikalne pochodziły z dostaw z USA i magazynów brytyjskich. Występowały pewne różnice w kroju. Mundury sukienne oraz wyjściowe oficerskie szyte były na miarę i według jednolitego wzoru. Regulamin przewidywał dwa kolory umundurowania, piaskowy i khaki.
Zestaw umundurowania tropikalnego zawierał: koszule lub kurtki oficerskie (bush jacket), spodnie drelichowe oraz szorty, pończochy bez stóp, owijki lub spinacze, buty zamszowe lub skórzane. W nakryciach głowy panowała pewna różnorodność. Żołnierze nosili: hełmy korkowe, australijskie kapelusze khaki oraz płócienne furażerki. Rękawy koszul podwijano. Dystynkcje i oznaki naszywane były na podszycie w kolorze munduru i zapinane na zatrzaski lub przypinane guzikiem wsuwki[a].
Zestaw umundurowania sukiennego zawierał: battle dressy, swetry khaki, serdaki skórzane, płaszcze sukienne i buty. Oficerowie posiadali także płaszcze przeciwdeszczowe. Nakrycie głowy stanowiła czapka typu angielskiego lub beret. Kolory beretów określały formacje. Czarny stosowany był w broni pancernej, a zielony w pozostałych jednostkach.
Mundur wyjściowy oficerski wzorowany był na mundurze brytyjskim. Nakryciem głowy oficerów była jednak rogatywka zbliżona do wzoru przedwojennego.
Uzbrojenie
[edytuj | edytuj kod]Żołnierze Armii Polskiej na Wschodzie uzbrojenie z magazynów brytyjskich otrzymali we wrześniu 1942[b]. Uzbrojenie było niejednorodne, głównie angielskie i amerykańskie, ale także francuskie, włoskie, radzieckie i niemieckie.
Broń strzelecka:
- pistolety i rewolwery Colt i Smith Wesson
- karabiny Lee Enfield 4 Mk1 i inne typy Enfield w małych ilościach
- pistolety maszynowe Thompson M1928M1 oraz M1928M1A1
- ckm Vicers Mk1
- rkm Bren i Browning
- karabiny przeciwpancerne Boys
- granatniki przeciwpancerne PIAT
Działa i moździerze:
- 40 mm-armata przeciwpancerna
- 57 mm-armata Mk1 oraz Mk4
- 76,2-mm armata Mk1
- 87,6-mm armatohaubica
- 114,3-mm armata[3]
- 50,8-mm (2-calowy) moździerz
- 76,2-mm (3-calowy) moździerz
- 106,7-mm (4-calowy) moździerz
Czołgi, transportery, motocykle i samochody:
- czołg lekki General Stuart
- czołg lekki wsparcia piechoty General Sherman
- czołg szybki Crusader
- samochochód pancerny Staghound
- samochód pancerny Humber
- samochochód pancerny Daimler
- transporter opancerzony Universal Carrier
- transporter opancerzony Bren Carrier
- transporter opancerzony M3 Scout Car
- transporter opancerzony M3 Halftrack
- Jeep Willis
- M72 (1942)
Pojazdy pomalowane były na barwy ochronne – kolor piaskowy oraz plamy czerwonobrunatne na piaskowym tle. Każdy pojazd posiadał tablice z oznaczeniem macierzystej jednostki.
Garnizony armii
[edytuj | edytuj kod]Rozmieszczenie jednostek na terenie Iraku na przełomie 1942 -1943
- Qizil Ribat
- Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie,
- Dowództwo 6 Dywizji Piechoty,
- 2 Brygada Czołgów,
- 6 Brygada Strzelców,
- 6 Pułk Artylerii Lekkiej,
- Batalion Saperów Armii,
- Batalion Łączności Armii,
- 12 Pułk Kawalerii Pancernej,
- 15 Pułk Kawalerii Pancernej,
- Pułk Ułanów Karpackich,
- III Szpital Wojskowy,
- 21 kompania transportowa,
- 27 kompania transportowa,
- część jednostek transportowych i sanitarnych armii.
- Khanakin
Dowództwo Artylerii Armii,
- 7 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 9 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 10 Pułk Artylerii Ciężkiej,
- 11 Pułk Artylerii Ciężkiej,
- 1 Pułk Artylerii Pomiarowej,
- Zapasowy Batalion Pancerny,
- II Szpital Wojskowy,
Dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty,
- 3 Brygada Strzelców,
- 4 Brygada Strzelców,
- 5 Batalion Saperów,
- 5 Batalion Łączności,
- 4 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 5 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 8 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 5 Batalion Pancerny,
- 5 Pułk Artylerii Przeciwpancernej,
Dowództwo 7 Dywizji Piechoty,
- 7 Brygada Strzelców
- 8 Brygada Strzelców
- 7 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych,
- 7 Batalion Łączności,
- 7 Pułk Kawalerii Pancernej.
Centrum Wyszkolenia Artylerii,
jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizyjne.
- Mosul
Dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich,
- 2 Brygada Strzelców Karpackich,
- 3 Batalion Łączności,
- 2 Karpacki Pułk Artylerii Lekkiej,
- 3 Karpacki Pułk Artylerii Przeciwpancernej,
- IV Szpital Wojskowy,
- jednostki zaopatrzenia, warsztaty i samochody dywizji.
- Al-Habbanijja
- 7 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej,
- 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej,
- 3 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej
- 5 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej
- Al-Kajjara
- 1 Brygada Strzelców Karpackich,
- 3 Batalion Ciężkich Karabinów Maszynowych,
- 1 Pułk Artylerii Lekkiej,
- 3 Pułk Artylerii Lekkiej.
- Dżalaula
Dowództwo Etapów,
- 11 Batalion Saperów Kolejowych,
- 2 Etapowy Batalion Łączności,
- Batalion Wartowniczy,
- 312 kompania transportowa,
- 320 kompania transportowa,
- część jednostek materiałowo-warsztatowych, zaopatrzenia i ewakuacji armii[4].
Struktura organizacyjna AP na Wschodzie
[edytuj | edytuj kod]- Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie
- 3 Dywizja Strzelców Karpackich
- 5 Dywizja Strzelców
- 6 Dywizja Strzelców
- 7 Dywizja Zapasowa
- Jednostki armijne:
- Grupa Artylerii Armii
- Pułk Ułanów Karpackich
- Batalion Łączności Armii
- 12 Kompania Geograficzna
- Główna Składnica Materiałowa Armii (1942–1943)
- 101 Kompania Obsługi Składnic Materiałowych (1942–1943)
- 101 Kompania Amunicyjna (1942–1943)
- 350 Kompania Materiałowa Stacji Zaopatrywania
- 351 Wysunięta Składnica Materiałowa Armii (III–VI 1943)
- 37 Park Materiałowy Armii
Obsada personalna AP na Wschodzie
[edytuj | edytuj kod]- Dowódca armii:
- gen. dyw. Władysław Anders
- Zastępca dowódcy armii:
- gen. dyw. Józef Zając
- gen. dyw. Michał Tokarzewski-Karaszewicz
- Szef sztabu armii:
- gen. bryg. Bronisław Rakowski
- Kwatermistrz:
- płk dypl. Stanisław Skowroński
- I zastępca kwatermistrza
- płk dypl. Hugon Zallmann[5]
- Dowódca Artylerii
- płk dypl. Roman Odzierzyński
- Dowódca Etapów:
- gen. bryg. Józef Wiatr
- Dowódca broni pancernych i szef motoryzacji:
- gen. bryg. Tadeusz Kossakowski
- Szefostwo Intendentury → Delegatura Szefa Intendentury MON (od 15 II 1945[6])
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Było to podyktowane koniecznością częstego prania mundurów tropikalnych.
- ↑ Wyjątek stanowi Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, która brytyjskie uzbrojenie otrzymała w 1940.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. s. 27.
- ↑ Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. s. 57-63.
- ↑ Występowała na uzbrojeniu 10 i 11 pułku artylerii ciężkiej.
- ↑ Dunin-Wilczyński 2004 ↓, s. 226-227, 230-241.
- ↑ Kronika Gł.P.P.104 1945 ↓, s. 11.
- ↑ Kronika Gł.P.P.104 1945 ↓, s. 95.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kronika 104 Głównej Poczty Polowej (2 Korpus), 1943 - 1945. [w:] Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań, sygn. C.480 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2017-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-02)].
- Witold Biegański, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie, Warszawa 1967.
- Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945 : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
- Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943. Warszawa: Muzeum Niepodległości, 1993. ISBN 83-900727-2-6.
- Zbigniew Dunin-Wilczyński: Wojsko polskie w Iraku: 1942-1943. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004. ISBN 83-11-10608-8.
- Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa: KAW RSW „Prasa- Książka - Ruch, 1981.