Arthur Koestler

Plik:Arthur Koestler.jpg

Arthur Koestler

Arthur Koestler (urodzony 5 września 1905 w Budapeszcie – popełnił samobójstwo 3 marca 1983 w Londynie) – angielski pisarz i dziennikarz, pochodzenia węgierskiego.

Życiorys

Koestler był z pochodzenia zasymilowanym Żydem. Był poliglotą. Już w wieku 10 lat płynnie mówił po węgiersku (po matce), niemiecku (używany przez rodzinę), angielsku i francusku. Znał także jidysz, aby rozmawiać z dziadkiem. Później w Palestynie i ZSRR opanował hebrajski i rosyjski. Wykształcenie inżynierskie zdobył w Wiedniu. Był pracownikiem koncernu Ullsteina. Jako dziennikarz przebywał w Palestynie, ZSRR i Hiszpanii.

W Berlinie w 1931 wstąpił do partii komunistycznej i został agentem Kominternu, lecz opuścił je w 1938. Rozczarowanie do komunizmu zrelacjonował w The God That Failed w 1950. Swoje przeżycia jako nazistowskiego więźnia przedstawił w Scum of the Earth (1941).

Pod koniec życia zainteresował się parapsychologią. W testamencie przeznaczył fundusze na utworzenie uniwersyteckiej katedry parapsychologii w Edynburgu. Był członkiem Stowarzyszenia Dobrowolnej Eutanazji.

W 1976 u Koestlera zdiagnozowano chorobę Parkinsona, a trzy lata później przewlekłą białaczkę limfatyczną w jej stadium terminalnym. Wraz z żoną w 1983 roku w Londynie popełnił samobójstwo.

Jego najgłośniejszą powieścią była Darkness at Noon (Ciemność w południe), poświęcona wielkiej czystce w ZSRR w latach 1934-1939, wydana w 1940 (polskie wydanie na emigracji w 1949). Stanowi ona próbę analizy psychologicznej samooskarżania się w trakcie moskiewskich procesów pokazowych okresu wielkiego terroru. Jej główny bohater – Rubaszow – wysokiej rangi bolszewik uwięziony w trakcie wielkiej czystki decyduje się na publiczne kłamliwe samooskarżanie się w imię dobra partii komunistycznej i jej dziejowej misji. Postać Rubaszowa była wzorowana na autentycznych postaciach tego okresu – łączy w sobie elementy osobowości i zachowania Karola Radka, Nikołaja Bucharina i Jurija Piatakowa. Psychologiczna analiza Koestlera (który osobiście represji nie doświadczył) zawarta w powieści była kwestionowana przez autentycznych więźniów tego okresu (Aleksander Weissberg-Cybulski, Gustaw Herling-Grudziński i in.).

W 2009 roku w Budapeszcie na Lövölde tér postawiono pomnik pamięci pisarza autorstwa Imre Varga. Koestler do 11 roku życia mieszkał w pobliżu, na Szív utca; w 2005 roku przyznano mu pośmiertnie tytuł zasłużonego obywatela miasta.

Wybrane dzieła

• The Thirteenth Tribe 1976, ISBN 0-394-40284-7 – książka stawiająca tezę, że większość współczesnych Żydów aszkenazyjskich wywodzi się od Chazarów
• Ciemność w południe, Warszawa 1990, ISBN 83-06-02024-3
• Call-Girls, 2006, Bellona, ISBN 83-11-10384-4 – opowieść o fikcyjnej konferencji naukowej poświęconej ocaleniu świata, pokazująca niektóre patologie świata nauki, takie jak brak samokrytycyzmu, mody intelektualne i utarte schematy myślowe, nakazujące ogółowi wyznawać nawet teorie nie przystające do rzeczywistości
• Lunatycy, 2002, Zysk i S-ka, ISBN 83-7150-539-6 – popularnonaukowa rozprawa o tym, jak ewoluowały teorie kosmologiczne od czasów antycznych do Galileusza i Newtona, co jest także pretekstem do poruszenia roli autocenzury, polityki i religii w badaniach naukowych.
• Płomień i lód. Przygody mojego życia, 2009, Magnum, ISBN 978-83-89656-58-2, wybór z fragmentów czterech tomów autobiografii Arthura Koestlera