Przejdź do zawartości

Gwinea Bissau

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Republika Gwinei Bissau
República da Guiné-Bissau
Godło Flaga
Godło Flaga
Dewiza: Unidade, Luta, Progresso
(Jedność, Walka, Postęp)
Hymn: Esta é a Nossa Pátria Bem Amada
(Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną)
Ustrój polityczny

republika

Stolica

Bissau

Data powstania

24 września 1973

Prezydent

Umaro Sissoco Embaló

Premier

Geraldo Martins

Powierzchnia

36 120 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


1 700 000[1]

• gęstość

50 os./km²

Kod ISO 3166

GW

Waluta

frank CFA (XOF)

Telefoniczny nr kierunkowy

+245

Domena internetowa

.gw

Kod samochodowy

GNB

Kod samolotowy

J5

Strefa czasowa

UTC ±0

Język urzędowy

portugalski

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


1,89 mld USD[1]
974[1] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


5,95 mld[1] dolarów międzynar.
3 072[1] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Geografia Gwinei Bissau.

Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonizatorzy utworzyli ufortyfikowaną placówkę handlową, nazwaną Bissau[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki[2].

W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira[2].

2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próby zamachu stanu[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC[8]. W kolejnych wyborach w 2019 roku zwyciężył Umaro Sissoco Embaló z opozycyjnego Madem G15. Embaló jest pierwszym w historii prezydentem Gwinei Bissau, który wygrał wybory prezydenckie bez poparcia PAIGC[9].

Ustrój polityczny

[edytuj | edytuj kod]

Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.

ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[10].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Język

[edytuj | edytuj kod]

Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków[11]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych[11]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku[potrzebny przypis]. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej[11]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora[11]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób[11]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki[11]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski[11].

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Centrum Badawczego Pew[12][13]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  2. a b c Gwinea Bissau. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-07-08].
  3. Guinea-Bissau president shot dead. BBC News, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. (ang.).
  4. Wojsko zamordowało prezydenta Gwinei Bissau. psz.pl, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-23)]. (pol.).
  5. Alberto Dabo; Retuers: Soldiers assassinate Guinea-Bissau president. The Independent, 2009-03-02. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-18)]. (ang.).
  6. Reuters, PAP, rian.ru: Prezydent zginął w zemście za śmierć generała. tvn24.pl, 2009-03-02. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-01)]. (pol.).
  7. Zamach stanu. Wojsko uprowadziło prezydenta. Polskieradio.pl, 2012-04-13. [dostęp 2012-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-07)]. (pol.).
  8. Guinea-Bissau election: Jose Mario Vaz wins run-off. BBC News, 2014-05-20. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
  9. Guinea-Bissau's leader concedes election defeat. s. aa.com.tr. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
  10. List of Least Developed Countries (as of May 2016) [online] [dostęp 2017-07-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-23] (ang.).
  11. a b c d e f g Katarzyna Kozakiewicz. Gwinejska Wieża Babel. „Zupełnie Inny Świat”. 10/2020. s. 6–9. ISSN 2082-0003. 
  12. Joseph Liu: Religious Composition by Country, in Percentages. Pew Research Center, 2012-12-18. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
  13. Joseph Liu: Christian Population as Percentages of Total Population by Country. Pew Research Center, 2011-12-19. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]