Przejdź do zawartości

Układ współczulny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Schematyczna ilustracja przedstawiająca współczulny układ nerwowy z pniem współczulnym oraz zaopatrywane narządy.

Układ współczulny (łac. pars sympathica divisionis autonomici systematis nervosi) – jedna z dwóch głównych części autonomicznego układu nerwowego (obok układu przywspółczulnego), odpowiedzialna przede wszystkim za mobilizację organizmu. Zachowuje stałą aktywność, umożliwiającą utrzymanie homeostazy.

Struktura

[edytuj | edytuj kod]
Przebieg nerwu: 6. Korzeń brzuszny, 13. Gałąź łącząca biała, 17. Zwój przykręgowy. Stąd możliwe są trzy drogi: 16. Gałąź międzyzwojowa, 14. Gałąź łącząca szara, 18. Zwój przedkręgowy.

Struktura nerwów współczulnych

[edytuj | edytuj kod]

W skład układu współczulnego wchodzą dwa typy neuronów: przedzwojowe i zazwojowe. Krótsze, przedzwojowe neurony swój początek biorą z obszaru od C7 do L2–L3 rdzenia kręgowego, zwanego jądrem pośrednio-bocznym, leżącym w rogach bocznych istoty szarej. Aksony neuronów przedzwojowych opuszczają rdzeń kręgowy w korzeniu przednim i na krótkim odcinku biegną wspólnie z gałęzią przednią nerwu rdzeniowego. Następnie tworzą krótką gałąź zwaną gałęzią łączącą białą, która dochodzi do jednego ze zwojów pnia współczulnego (zwoje przykręgowe), gdzie może tworzyć połączenie z ciałem neuronu zazwojowego. Część jednak swój koniec znajduje w zwojach splotów autonomicznych (zwoje przedkręgowe) leżących w pobliżu narządów ciała, także będących neuronami zazwojowymi. Aksony neuronów zazwojowych łączą się z odpowiednimi organami.

W błonie komórek narządów wewnętrznych występują receptory adrenergiczne: alfa (α1, α2) i beta (β1, β2, β3). Receptory alfa najsilniej reagują na cząsteczki noradrenaliny, receptory beta zaś pod wpływem izoproterenolu (izopropylonoradrenaliny). Aktywacja receptorów α1 i β pobudza, a receptorów α2 hamuje komórkę. Receptory stanowią kompleks złożony z enzymu i substratu, którym jest ATP. Pod wpływem adrenaliny, noradrenaliny i ich pochodnych, zostaje aktywowana reakcja między enzymem a substratem.

Transmitery

[edytuj | edytuj kod]

Neurotransmiterem układu we włóknach przedzwojowych jest acetylocholina, która działa na receptory nikotynowe. W odpowiedzi włókna zazwojowe wydzielają noradrenalinę, a przy długotrwałym działaniu także adrenalinę, które z kolei wpływają na receptor adrenergiczny.

Receptory alfa

[edytuj | edytuj kod]

Są to kompleksy ATP-azy z ATP i jonami wapnia. Po związaniu adrenaliny tworzenie cAMP w komórce zostaje wyhamowane, a w rezultacie wzrasta w komórce zawartość cGMP i otwierają się kanały dokomórkowego prądu jonów wapniowych. Zarówno receptory α1, jak i α2 występują na błonie postsynaptycznej neuronu, jednak tylko receptory α2 są obecne w błonie presynaptycznej, gdzie pobudzone przez noradrenalinę, na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego wyhamowują dalsze uwalnianie neuroprzekaźnika z zakończeń synaptycznych.

Receptory beta

[edytuj | edytuj kod]

Stanowią kompleksy cyklazy adenylowej z ATP. Aktywacja reakcji między tymi substancjami zostaje zapoczątkowana przez aminy katecholowe i prowadzi do powstania cAMP i pirofosforanu. Cykliczny AMP aktywuje fosforylazę i pośrednio wpływa m.in. na aktywację glikogenolizy.

Anatomia

[edytuj | edytuj kod]
Układ współczulny leży na wysokości kręgów piersiowych i lędźwiowych i łączy się ze splotami piersiowymi, brzusznymi i miednicznymi.

Sploty

[edytuj | edytuj kod]

Fizjologia

[edytuj | edytuj kod]
Przykłady działania układu współczulnego na różne narządy człowieka
Narząd Efekt
Oko Rozszerzenie źrenicy
Serce Wzrost tętna i siły skurczu
Płuca Rozszerzenie oskrzeli
Naczynia krwionośne Rozszerzenie naczyń mięśniowych
Zwężenie naczyń układu pokarmowego
Układ pokarmowy Zahamowanie perystaltyki
Nerka Wzrost produkcji reniny
Prącie Zahamowanie wypełnienia krwią
Efekty pobudzenia receptorów współczulnego układu nerwowego człowieka[1]
Efektor Receptor Efekt
Oko
Mięsień rozwieracz źrenicy α1 Skurcz i rozszerzenie źrenicy +++
Mięsień rzęskowy Rozkurcz (patrzenie w dal) +
Serce
Węzeł zatokowo-przedsionkowy β1 Przyspieszenie rytmu ++
Przedsionki Wzrost kurczliwości ++
Węzeł przedsionkowo-komorowy Zwiększenie automatyzmu i przewodnictwa +++
Włókna przewodzące
Mięśniówka komór β1, β2 Zwiększenie kurczliwości +++
α1, α2 Przerost mięśnia ++
Tętnice i tętniczki
Tętnice wieńcowe β2 Rozszerzenie +
α2 Zwężenie +
Y1
Tętnice mięśniowe α1 Zwężenie +++
α2
β2 Rozszerzenie ++
Y1 Zwężenie +
H1 (Histaminowy) Rozszerzenie +
Tętnice skórne α1 Zwężenie (skóra blada i zimna) +++
Tętnice trzewne α1 Zwężenie +++
D1 (Dopaminowy) Rozszerzenie +
Tętnice nerkowe α1 Zwężenie +++
β2 Rozszerzenie +
D1 (Dopaminowy)
Tętnice płucne α1 Zwężenie +++
β2 Rozszerzenie +
Tętnice mózgowe α1 Zwężenie +
Y1
Tętnice ślinianek α1 Zwężenie +
Y1
Tętnice miednicy mniejszej

i narządów płciowych

α1 Zwężenie +++
Y1 Zwężenie +
Żyły α1 Zwężenie ++
β2 Rozszerzenie +
Oskrzela
Mięsień gładki β2 Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli +++
Błona śluzowa oskrzeli β2 Wydzielanie śluzu +
α1 Hamowanie wydzielania śluzu +
Skóra
Mięśnie przywłosowe α1 Stroszenie włosów +++
Gruczoły potowe M1 (Muskarynowy) Wydzielanie potu +++
Układ pokarmowy
Ślinianki α1 Wydzielanie wody i śluzu (mała ilość gęstej śliny) +
β Wydzielanie amylazy ślinowej ++
Żołądek i jelita
Perystaltyka i napięcie α,β2 Zmniejszenie napięcia, hamowanie perystaltyki ++
Mięśnie zwieracze α2 Skurcz ++
Gruczoły trawienne α1, α2 Hamowanie wydzielania +
Błona śluzowa jelita Y1 Wzmożone wchłanianie ++
Pęcherzyk i drogi żółciowe NANC Rozluźnienie napięcia (rozkurcz) ++
Wątroba β2 Glikogenoliza +++
Trzustka
Część zewnątrzwydzielnicza (pankreotony) α1, α2 Zmniejszenie wydzielania +
Wyspy (insulina) Zmniejszenie wydzielania ++
Układ moczowo-płciowy
Nerki
Kanaliki nerkowe α1,D1 (Dopaminowy) Zwiększenie wchłaniania sodu ++
Aparat przykłębkowy β1 Zwiększenie wydzielania reniny +++
Pęcherz moczowy
Mięsień wypieracz β2, β3 Rozluźnienie (zatrzymanie moczu) ++
Mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej α, Y1 Skurcz (zatrzymanie moczu) ++
Moczowody α1, α2, Y1 Zwiększenie napięcia i perystaltyki ++
Pęcherzyki nasienne i nasieniowody α1, P2x Zwiększenie napięcia, perystaltyki i wytrysk nasienia +++
Macica
Nieciężarna β2 Rozluźnienie +
Ciężarna α1 Skurcz +++
β2 Rozkurcz +
Narządy limfatyczne
Grasica β Hamowanie dojrzewania limfocytów +
Komórki tuczne β Degranulacja
Śledziona α1 Skurcz mięśni gładkich torebki śledziony +++
α1, α2 Spadek aktywności limfocytów NK +
Narządy wydzielania wewnętrznego
Rdzeń nadnerczy N Wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny +++
Tarczyca ? Zwiększenie wydzielania hormonów ++
Szyszynka β Wydzielanie melatoniny ++
Komórki tłuszczowe β3 Lipoliza +++

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, 2007.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 1989, s. 421–422. ISBN 83-200-1230-9.
  • Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, 2007r., „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, wyd. PZWL.
  • Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 91–92, 540. ISBN 83-09-01792-8.
  • Stanisław J. Konturek, „Fizjologia człowieka”, wydanie II, 2014 r., wyd. Elsevier.