Jump to content

د "سکيزم" د بڼو تر مېنځ توپير

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
ياداښت ولټوي
→ تېر توپير
Content deleted Content added
VisualWikitext
د سمون لنډیز نسته
ود سمون لنډیز نسته
نښلن: 2017 source edit
 
(د همدغه کارن لخوا کينډۍ:پلورل)
۱ کرښه: ۱ کرښه:
{{هراړخيز مالوماتبکس}}سیکیزم یا سکېزم (/ˈsɪkɪzəm/) یا سیکې (په پنجابي ژبه: ਸਿੱਖੀ سیکي، [ˈsɪkhiː]، د پنجابي له ਸਿੱਖ څخه چې د سیک، لټونکي يا زده‌کوونکي په معنا دی اخیستل شوی، یو هندي مذهب دی چې شاوخوا د پنځلسمې پېړۍ په پای کې يې د هند شبه قارې د پنجاب له سیمې څخه سرچینه اخیستې. دا په دې وروستیو کې له نویو تاسیس شویو سازمان شویو عقیدو څخه ده. او د ۲۱ پېړۍ په پيل کې د ۲۵-۳۰ میلیونه پیروانو په لرلو سره چې سیکانو په نوم پېژندل کېږي په نړۍ کې پنځم لوی ځای لري.  <ref>Almasy, Steve. 2018 [2012]. "[https://edition-m.cnn.com/2012/08/05/us/religion-what-is-a-sikh/index.html Who are Sikhs and what do they believe?]" ''[[CNN International]]''. US: [[Turner Broadcasting System]].</ref><ref name="Nesbitt2005">{{cite book|last=Nesbitt|first=Eleanor M.|title=Sikhism: a very short introduction|url={{Google books|fvTK_CfkeasC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}|date=2005|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-280601-7|pages=21–23}}</ref><ref name="Nirbhai Singh 1990 1–3">{{cite book|last=Singh|first=Nirbhai|url=https://archive.org/details/philosophyofsikh0000nirb/page/n26|title=Philosophy of Sikhism: Reality and Its Manifestations|publisher=Atlantic Publishers<!--NOT Atlantic Books, of London-->|location=New Delhi|date=1990|pages=1–3|url-access=limited}}</ref><ref name="Opinderjit Kaur Takhar 2016 147">{{cite book|last=Takhar|first=Opinderjit Kaur|url=https://books.google.com/books?id=UaeoDQAAQBAJ&pg=PT147|title=Sikh Identity: An Exploration of Groups Among Sikhs|publisher=[[Taylor & Francis]]|location=Abingdon-on-Thames, England|date=2016|isbn=978-1-351-90010-2|page=147}}</ref><ref>{{Cite web|title=Religions: Sikhism|url=http://www.bbc.com/religion/religions/sikhism/|date=2014|work=BBC.com}}</ref><ref name="Cole">{{cite book|last1=Cole|first1=William Owen|last2=Sambhi|first2=Piara Singh|title=Sikhism and Christianity: A Comparative Study|series="Themes in Comparative Religion" series|publisher=Palgrave Macmillan|date=1993|isbn=978-0-333-54107-4|location=Wallingford, England|page=117}}</ref><ref>{{cite web|last=Almasy|first=Steve|title=Who are Sikhs and what do they believe?|website=CNN Digital|date=2012-08-05|url=https://www.cnn.com/2012/08/05/us/religion-what-is-a-sikh/index.html|access-date=2020-11-30}}</ref><ref name="Britannica">McLeod, William Hewat. 2019 [1998]. {{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/topic/Sikhism|title=Sikhism|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] Online|access-date=7 August 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-birmingham-50374567|title=Sikhs in Wolverhampton celebrate 550 years of Guru Nanak}}</ref>
{{سکهیزم}}
'''سکهیزم''' یو [[مذهب]] دی چې په ۱۵ پېړۍ کې منځ ته راغلی، د[[ گورو نانک دیو]] د گروهڼو پر بنسټ چې په کال ۱۴۶۹ کې د [[پاکستان]] د اوسني [[پنجاب (پاکستان)|پنجاب]] په سیمه کې زیږیدلی. په ادبي ډول د سېک د ویی مانا ده هغه څوک چې ښوونه کوي، چې د "شېشیه" له ویی څخه راگرځول شوي چې په [[سانسگریت ژبه|سانسگریت]] کې مانا یی ده "ډسپلین" ، "زده کونکی"، "لوستونکی".





د سکیزم مذهب د ګوروناناک (۱۴۶۹-۱۵۳۹)، لومړني عقیدوي لارښود / ګورو چې د هندوییزم مذهب زدکړې او اېډیولوژي يې رد کړې او د هغه د ځای ناستي ناین سیک له معنوي زدکړو څخه رامنځته شوی. لسم ګورو ګوبېنډ سېنګ (۱۶۶۶-۱۷۰۸)، د سیکانو د سپېڅلي کتاب څښتن ګورو ګرانټ خپل ځای ناستی ونوماوه او د انساني لارښوونکو کرښې يې سره نږدې کړې او سپېڅلی کتاب یې د وروستي لارښود په توګه د تل لپاره ژوندی وساته چې د سیکانو لپاره د روحاني او مذهبي ژوند لارښود و. ګورو ناناک داسې تعلیم ورکړ چې «فعال، خلاق او عملي ژوند» له « حقیقت، وفادارۍ، پاکۍ او پر ځان کنترول» سره ژوند کول له میتافزیکي حقیقت څخه پورته دی او اېډیال انسان له خدای سره اتحاد کوي او د هغه اراده پېژني او هغه اراده پلي کوي. ګوروهارګوبېنډ (۱۶۴۴-۱۶۰۶)، د سیکانو شپږم لارښود چې د میري/ ''miri''  (سیاسي/ مهالني) او پيري (معنوي) د متقابلې هم‌غږۍ/همزیستۍ مفهوم يې رامنځته کړ. <ref>Singh, Patwant (2000). ''The Sikhs''. New York: [[Alfred A. Knopf]]. p. 17. {{ISBN|0-375-40728-6}}.</ref><ref name="WH McLeod 2014 page 17">Fenech, Louis, and [[William Hewat McLeod]] (2014). [https://books.google.com/books?id=vgixwfeCyDAC ''Historical Dictionary of Sikhism''] (3rd ed.). [[Rowman & Littlefield]]. {{ISBN|978-1-4422-3600-4}}. pp. 17, 84–5.</ref><ref name="William James 2011 pages 241-242">James, William (2011). ''God's Plenty: Religious Diversity in Kingston.'' [[McGill–Queen's University Press]]. {{ISBN|978-0-7735-3889-4}}. pp. 241–42.</ref><ref name="granthfinalguru">{{cite book|last=Mann|first=Gurinder Singh|url={{Google books|PC4d-5xrysIC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}|title=The Making of Sikh Scripture|publisher=[[Oxford University Press]]|date=2001|isbn=978-0-19-513024-9|pages=21–25, 123–24}}</ref><ref name="Marwha">{{cite book|last=Marwaha|first=Sonali Bhatt|url=https://books.google.com/books?id=ROtEr_QdB3sC|title=Colors of Truth: Religion, Self and Emotions: Perspectives of Hinduism, Buddhism, Jainism, Zoroastrianism, Islam, Sikhism and Contemporary Psychology|publisher=Concept Publishing|date=2006|isbn=978-81-8069-268-0|pages=205–206}}</ref><ref name="Marty">{{cite book|last=Marty|first=Martin E.|author-link=Martin E. Marty|url=https://books.google.com/books?id=doCmVaOnh_wC|title=Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance|publisher=[[University of Chicago Press]]|date=1996|isbn=978-0-226-50884-9|page=278}}</ref>


د سیکانو سپېڅلی کتاب د اېک اونکار/''ik onkar'' (واحد خدای ੴ,) په اړه د مول منتر(ਮੂਲ ਮੰਤਰ) له بنسټيزې دعا سره پيلیږي. د سیکانو اصلي باورونه په ګروګرانټ صاحب کې تشرېح شوي، چې پر واحد خدای عقیده او تفکر، اللهي وحدت او د ټول بشریت برابري؛ په سېوا/ ''seva''  (بې خوده خدمت/له کومې تمې پرته) کې ښکېلېدل؛ د ټولو په ګټه د عدالت او نېکمرغۍ لپاره هڅه او په ګډ ژوند کې صادقانه چلند او معیشت په کې شامل دي. د سیک مذهب له دغو معیارونو څخه په پيروۍ دا ادعاګانې ردوي چې د دوی هر ځانګړی مذهبي دود د مطلق حقیقت په انحصار کې دی. <ref name="pashauramulmantar">{{cite book|first=Pashaura|last=Singh|title=The Guru Granth Sahib: Canon, Meaning and Authority|url=https://books.google.com/books?id=aiwpDwAAQBAJ&pg=PT101|date=2003|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-908773-0|pages=101–102}}</ref><ref name="singhaikonkar">{{cite book|last=Singha|first=H. S.|url=https://books.google.com/books?id=gqIbJz7vMn0C|title=The Encyclopedia of Sikhism|publisher=Hemkunt|date=2000|isbn=978-81-7010-301-1|pages=20–21, 103}}</ref><ref name="Kalsi_Chelsea">{{cite book|surname=Kalsi|given=Sewa Singh|title=Sikhism|series=Religions of the World|place=Philadelphia|publisher=Chelsea House Publishers|url={{Google books|YOI1nB_zTyAC|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}|year=2005|isbn=0-7910-8098-6|pages=41–50}}</ref><ref name="Cole_Sambhi">{{cite book|last1=Cole|first1=William Owen|last2=Sambhi|first2=Piara Singh|title=The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices|publisher=Sussex Academic Press|date=1995|page=200}}</ref><ref name="Teece 2004 4">{{cite book|last=Teece|first=Geoff|title=Sikhism: Religion in focus|publisher=Black Rabbit Books|date=2004|isbn=978-1-58340-469-0|page=4}}</ref><ref>{{cite book|last1=Reichberg|first1=Gregory M.|last2=Syse|first2=Henrik|url=https://books.google.com/books?id=t3CFAwAAQBAJ&pg=PA672|title=Religion, War, and Ethics: A Sourcebook of Textual Traditions|publisher=[[Cambridge University Press]]|date=2014|isbn=978-1-139-95204-0|pages=672–674}}</ref>


سیکیزم په سېمرن (ਸਿਮਰਨ، د لارښود/ګورو د زده‌کړو په یاد راوړل او تفکر) ټینګار کوي، چې کولی شي د کېترن له لارې د موسیقۍ په ډول څرګند شي، یا په داخلي توګه د نام جاپنا/ ''naam japna''  (د هغه پر نوم تفکر) له لارې، د خدای د حضور د احساس لپاره د يوې وسیلې په توګه تشرېح شي. خپلو پیروانو ته دا ورښيي چې «پنځوغلو» (لکه شهوت، غوسې، تمې، تړاو او نفس) ته بدلون ورکړي.<ref>{{cite web|title=Where Hinduism and Sikhism meet|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/others/sunday-read/where-hinduism-and-sikhism-meet/articleshow/69705554.cms|last=Pattanaik|first=Devdutt|date=2019|work=Mumbai Mirror}}</ref><ref name="Kamala">{{cite book|last1=Nayar|first1=Kamala Elizabeth|last2=Sandhu|first2=Jaswinder Singh|author-link2=Jaswinder Singh Sandhu|title=The Socially Involved Renunciate: Guru Nanak's Discourse to the Nath Yogis|publisher=[[State University of New York Press]]|date=2012|isbn=978-0-7914-7950-6|page=106}}</ref>


یاد دین د مذهبي ځورونې پر مهال پراختیا او تکامل وموند چې د دواړو اسلام او هندوییزم له اړولو څخه رامنځته شو. په هند کې مغلو واکمنانو دوه ډلې سیکان – ګروارجن (۱۵۶۳-۱۶۰۵) او ګرو تېغ بهادر (۱۶۲۱-۱۶۷۵) وروسته له دې چې د اسلام له منلو څخه یې انکار وکړ شکنجه او اعدام کړل. د سیکانو شکنجه او ځورول په ۱۹۶۶ کال کې د خپلواکۍ، وجدان او مذهب څخه د خوندیتوب لپاره د ګورو ګوبېنډ او د هغو غړو له خوا چې د سانت سېپاهي/ (سپېڅلي سرتېري) ځانګړتیاوې يې لرلې، د خلسا (''Khalsa'' ) د رامنځته کولو لامل شول.  <ref name="Singh2008">{{cite book|last1=Singh|first1=Pritam|title=Federalism, Nationalism and Development: India and the Punjab Economy|date=2008|publisher=[[Routledge]]|location=Abingdon-on-Thames, England|isbn=978-1-134-04945-5|quote=A large number of Hindu and Muslim peasants converted to Sikhism from conviction, fear, economic motives, or a combination of the three (Khushwant Singh 1999: 106; Ganda Singh 1935: 73).}}</ref><ref name="pashauraarjan">Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62</ref><ref>{{cite book|first1=Pashaura|last1=Singh|first2=Louis E.|last2=Fenech|url=https://books.google.com/books?id=8I0NAwAAQBAJ|title=The Oxford Handbook of Sikh Studies|publisher=[[Oxford University Press]]|date=2014|isbn=978-0-19-969930-8|pages=236–238}}</ref><ref>{{cite journal|last=Fenech|first=Louis E.|date=2001|title=Martyrdom and the Execution of Guru Arjan in Early Sikh Sources|journal=Journal of the American Oriental Society|volume=121|issue=1|pages=20–31|doi=10.2307/606726|jstor=606726}}</ref><ref>{{cite journal|last=Fenech|first=Louis E.|date=1997|title=Martyrdom and the Sikh Tradition|journal=Journal of the American Oriental Society|volume=117|issue=4|pages=623–642|doi=10.2307/606445|jstor=606445}}</ref><ref>{{cite journal|last=McLeod|first=Hew|author-link=William Hewat McLeod|date=1999|title=Sikhs and Muslims in the Punjab|journal=South Asia: Journal of South Asian Studies|volume=22|issue=sup001|pages=155–165|doi=10.1080/00856408708723379}}</ref><ref name="pashauraarjan2">Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62</ref><ref name="Gandhi">{{cite book|title=History of Sikh Gurus Retold: 1606–1708|publisher=Atlantic Publishers<!--NOT Atlantic Books, of London-->|location=New Delhi|last=Gandhi|first=Surjit Singh|date=1 February 2008|pages=676–677|isbn=978-81-269-0857-8}}</ref><ref name="Chanchreek 2007 142">{{cite book|last=Chanchreek|first=Jain|title=Encyclopaedia of Great Festivals|date=2007|publisher=Shree Publishers|isbn=978-81-8329-191-0|page=142}}</ref><ref name="Dugga 2001 33">{{cite book|last=Dugga|first=Kartar|title=Maharaja Ranjit Singh: The Last to Lay Arms|date=2001|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-410-3|page=33}}</ref>


== ترمینالوژي/ اصطلاحات ==
د سیکانو د سپېڅلي کتاب برخه اساساً د ګورموکي (''Gurmukhī'') په الفبا لیکل شوې،  هغه لیکدود چې د ګوروانګاد په واسطه د لېندا له متن څخه چې په تاریخي ډول او د نني هند په شمال کې کارول کېده سټندرد شوی. د سیک مذهب پيروان د سیکانو په نوم پېژندل کېږي، چې  د ګورو د زده‌کوونکي یا زدکړیالانو په معنا دي. د سکیزم انګلیسي اصطلاح د سیکي (''Sikhi'') له پنجابي فعل څخه اخیستل شوې چې د زده‌کړې پر مهالني مسیر دلالت کوي او ريښه يې  سېکنا (''sikhana'' ) چې د زده‌کولو په معنا ده.  <ref>{{cite encyclopedia|url=http://www.learnpunjabi.org/eos/index.aspx|title=Gurmukhi|last=Bahri|first=Hardev|encyclopedia=Encyclopaedia of Sikhism|publisher=Punjabi University Patiala|access-date=9 April 2016}}</ref><ref name="ShackleMandair2013pxxi">{{cite book|last1=Shackle|first1=Christopher|last2=Mandair|first2=Arvind|url=https://books.google.com/books?id=VvoJV8mw0LwC|title=Teachings of the Sikh Gurus: Selections from the Sikh Scriptures|publisher=[[Routledge]]|location=Abingdon-on-Thames, England|date=2013|isbn=978-1-136-45101-0|pages=xxi–xxiii}}</ref><ref name="Mandair2013p12">{{cite book|last=Mandair|first=Arvind-Pal Singh|url=https://books.google.com/books?id=vdhLAQAAQBAJ|title=Sikhism: A Guide for the Perplexed|publisher=Bloomsbury Academic|date=2013|isbn=978-1-4411-0231-7|pages=3, 12–13}}</ref><ref>{{cite journal|last=Chahal|first=Devinder|title=Understanding Sikhism in the Science Age|journal=Understanding Sikhism: The Research Journal|date=July–December 2006|issue=2|page=3|url=http://www.iuscanada.com/journal/archives/2005/j0702p03.pdf|access-date=10 November 2013}}</ref>


== فلسفه او تدریس ==
سکیزم د بوداییزم، هندوییزم او جینیزم تر څنګ د یو هندي دین په توګه طبقه‌بندي کېږي.<ref>[https://www.britannica.com/topic/classification-of-religions "Classification of Religions"], ''[[Encyclopædia Britannica]] Online''.</ref>


د سیک مذهب بنسټ د ګوروناناک او د هغه د ځای ناستي په لارښوونو کې نغښتی.  د سیک اخلاق پر معنوي ودې او د ورځني اخلاقي چلند تر منځ په همغږۍ تینګار کوي. د يادې عقیدې بنسټ اېښودونکی ګوروناناک دا لیدلوری داسې خلاصه کوي: " حقیقت تر ټولو لوړ فضیلت دی، خو لا تر دې هم لوړ په صداقت سره ژوند  کول دي." د سیک مذهب پر اېک نور تي سب جګ اپجییا (''Ėk nūr te sab jag upjiā'') ټينګار کوي یعني ټوله هستي له یوې روښنایۍ څخه راپورته شوې.<ref name=":0">Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). ''[https://books.google.com/books?id=8I0NAwAAQBAJ&pg=PA234 The Oxford Handbook of Sikh Studies]''. Oxford University Press. {{ISBN|978-0-19-969930-8}}.</ref>


=== د خدای مفهوم ===
د سکیزم مفهوم توحید دی، چې پر یوه خدای له عقیدې لرلو څخه دفاع کوي. او د اېک اونکار له اصطلاح سره مشخصېږي. د سیک په مذهب کې په ټوله کې د خدای مفهوم Waheguru (حیرانوونکی ښوونکی) دی. چې د نېرنکار /''nirankar''  (بې بڼې)، اکل/''akal''  (بې مهاله)، کارت پوراخ/ ''karta purakh''  (خالق) او اګاماګوچار/ ''agam agochar'' (له فهم څخه لرې او نه لېدونکی) په توګه په پام کې نیول کېږي.<ref>{{cite book|last=Rose|first=Tudor|date=2015|title=Agree to Differ|url=https://books.google.com/books?id=Mg91CQAAQBAJ&pg=PA97|publisher=[[UNESCO]]|page=97|isbn=978-92-3-100090-4}}</ref><ref>"[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/sikhism/ataglance/glance.shtml Sikhism at a glance |Religions: Sikhism]." ''BBC'' (2014).</ref><ref>{{cite web|title=There is One God|url=https://www.thehansindia.com/posts/index/Spiritual/2018-09-01/There-is-One-God/409124|last1=The Hans India|date=1 September 2018|work=[[The Hans India]]|access-date=2019-07-10}}</ref>


په تحت الفظي مفهوم په سیک مذهب کې خدای هېڅ جنډر نه لري. که څه هم په استعاري ډول خدای مذکر او د خدای ځواک مونث ګڼل کېږي. د مثال په ډول لسم ګورو، ګورو ګوبیند سینګ جي خدای په کراتو د اکل پور (د زمان او مکان څخه پورته) او نېرانکار ( له بڼې پرته) له نوم سره یادوي . هغه همدارنګه خدای خپل پلار او د خدای ځواک خپله مور یادوي. په ورته ډول بل مثال دا دی چې سپېڅلی کتاب او ابدي ګورو او ګورو ګراند صاحب وایي ټول انسانان د روح ناوېګانې دي چې له خپل خاوند رب سره یو ځای کېدو ته لېواله دي. سربېره پردې ګروګانو/لارښوونکو په ګورو ګراند صاحب کې هم لیکلي چې ډېر عالمونه شته او خدای په هغو کې ژوند خلق کړی.<ref>{{cite book|last=Guru Nanak Dev Ji|author-link=Guru Nanak|url=http://www.srigranth.org/servlet/gurbani.gurbani?Action=Page&Param=17&english=t&id=719#l719|title=Gurū Granth Sāhib|page=17|quote=If you long for your Husband Lord, O soul-bride, you must know that He is not met by falsehood.|access-date=8 June 2021}}</ref><ref>{{cite book|last=Guru Nanak Dev Ji|author-link=Guru Nanak|url=http://www.srigranth.org/servlet/gurbani.gurbani?Action=Page&Param=15&punjabi=t&id=632#l632|title=Gurū Granth Sāhib|page=15|quote=You are the One True Lord and Master of all the other beings, of so many worlds.|access-date=15 June 2006}}</ref>


د سیک مذهب سپېڅلی کتاب د بې بڼې یو خدای یعنې اېک اونکار (ੴ) له نوم سره پیلېږي. چې د سیکانو په دود کې د واحد خدای د وحدانیت په توګه پېژندل کېږي. اېک اونکار (ځینې وختونه په لویو تورو) په لږ خلاص مفهوم د یو لوی واقعیت، یو خالق، په ټوله نړۍ کې خپور شوي روح او له خدای او مخلوق څخه د خواره خو متحد او واحد حس د تشرېح کولو لپاره  د نورو لارو په معنا دی.<ref name="singhaikonkar2">{{cite book|last=Singha|first=H. S.|url=https://books.google.com/books?id=gqIbJz7vMn0C|title=The Encyclopedia of Sikhism|publisher=Hemkunt|date=2000|isbn=978-81-7010-301-1|pages=20–21, 103}}</ref><ref name=":02">Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). ''[https://books.google.com/books?id=8I0NAwAAQBAJ&pg=PA234 The Oxford Handbook of Sikh Studies]''. Oxford University Press. {{ISBN|978-0-19-969930-8}}.</ref><ref>{{cite book|title=Merriam-Webster's encyclopedia of world religions|last=Doniger|first=Wendy|date=1999|publisher=Merriam-Webster|page=500|url=https://archive.org/details/isbn_9780877790440|url-access=registration|isbn=978-0-87779-044-0}}</ref><ref>{{cite book|last=Mayled|first=John|title=Sikhism|publisher=Heinemann|date=2002|isbn=978-0-435-33627-1|page=16]|url=https://archive.org/details/sikhism0000mayl_l1v5/page/16|via=Internet Archive}}</ref>


د اېک اونکار دودیز منتر تر هغه مهاله چې نانک هوسي بهي سچ  ګرو نانک / ''Nanak hosee bhee sach''  ( د سیکانو لومړی ډله) ژوندۍ وي د تل لپاره دوام مومي. د ګورو/لارښود موجودیت ابدي دی. د سچ معنا ریښتیا، حقیقت او واقعیت دی. په دې معنا چې ګورونانک له مودو راهیسې ریښتونی دی او صادق به پاتې شي. د ګوروګرانت صاحب لومړۍ کرښه او هر راتلونکی راګا/ ''raga (موسیقي)'' اېک اونکار ته اشاره کوي.<ref name="pashauramulmantar2">{{cite book|last=Singh|first=Pashaura|url=https://books.google.com/books?id=aiwpDwAAQBAJ&pg=PT101|title=The Guru Granth Sahib: Canon, Meaning and Authority|publisher=[[Oxford University Press]]|date=2003|isbn=978-0-19-908773-0|pages=101–02}}</ref>


=== دنیاوي خیال/توهم ===
مایا چې د لنډمهال یا "غیر واقعي" په توګه تعریفېږي، د خدای او ژغورنې د څارنې له اصلي انحرافاتو څخه یو دی: چېرې چې دنیاوي جاذبې یوازې له لنډمهاله خیالي رضایت او درد سره مل دي چې د خدای د عبادت له پروسې څخه منحرفېږي. له دې سره نانک ټينګار کوي چې مایا د نړۍ د غیرواقعي والي لپاره نه بلکې د هغې د ارزښتونو یوه سرچینه ده. په سیک مذهب کې باور دا  دی چې د نفس، غوسې، حرص، تړاو او شهوت اغېزې چې د پانچ چور (پنځه غلو) په نوم پېژندل کېږي په ځانګړي ډول د حواسو د ګډوډۍ او ځورونې لامل کېږي. سیکان باور لري چې نړۍ اوس مهال د کالي ګا  (د تیارو عصر) په حال کې ده. ځکه نړۍ له مایا سره د مینې او تړاو له امله د بې لارۍ په لور روانه ده. د پنځه  غلو پر وړاندې د زیان منونکو افرادو برخه لیک له خدای څخه جلاوالی دی، او دا وضیعت یوازې د خدای د جدي او نه ستړي کېدونکي عبادت له لارې بېرته سمېدی شي.<ref>{{cite book|last=Singh|first=Nirmal|title=Searches in Sikhism|date=2008|publisher=Hemkunt Press|isbn=978-81-7010-367-7|page=68}}</ref><ref>{{cite book|last=Parrinder|first=Geoffrey|author-link=Geoffrey Parrinder|date=1971|title=World Religions: From Ancient History to the Present|publisher=[[Hamlyn (publisher)|Hamlyn]]|location=London|isbn=978-0-87196-129-7|page=253}}</ref>


== سرچینې ==




د ۰۹:۵۸, ۱ جولای ۲۰۲۴ پورې تازه بڼه

سکهيزم
ਸਿੱਖੀ (پنجابي) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
اړوند
په نوم د
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
قومي ډلې
ځانګړې وېشنيزه
نور اړين مالومات
برخه د
جوړښت
بنسټګر
هندويزم ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

سیکیزم یا سکېزم (/ˈsɪkɪzəm/) یا سیکې (په پنجابي ژبه: ਸਿੱਖੀ سیکي، [ˈsɪkhiː]، د پنجابي له ਸਿੱਖ څخه چې د سیک، لټونکي يا زده‌کوونکي په معنا دی اخیستل شوی، یو هندي مذهب دی چې شاوخوا د پنځلسمې پېړۍ په پای کې يې د هند شبه قارې د پنجاب له سیمې څخه سرچینه اخیستې. دا په دې وروستیو کې له نویو تاسیس شویو سازمان شویو عقیدو څخه ده. او د ۲۱ پېړۍ په پيل کې د ۲۵-۳۰ میلیونه پیروانو په لرلو سره چې سیکانو په نوم پېژندل کېږي په نړۍ کې پنځم لوی ځای لري.  [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]

د سکیزم مذهب د ګوروناناک (۱۴۶۹-۱۵۳۹)، لومړني عقیدوي لارښود / ګورو چې د هندوییزم مذهب زدکړې او اېډیولوژي يې رد کړې او د هغه د ځای ناستي ناین سیک له معنوي زدکړو څخه رامنځته شوی. لسم ګورو ګوبېنډ سېنګ (۱۶۶۶-۱۷۰۸)، د سیکانو د سپېڅلي کتاب څښتن ګورو ګرانټ خپل ځای ناستی ونوماوه او د انساني لارښوونکو کرښې يې سره نږدې کړې او سپېڅلی کتاب یې د وروستي لارښود په توګه د تل لپاره ژوندی وساته چې د سیکانو لپاره د روحاني او مذهبي ژوند لارښود و. ګورو ناناک داسې تعلیم ورکړ چې «فعال، خلاق او عملي ژوند» له « حقیقت، وفادارۍ، پاکۍ او پر ځان کنترول» سره ژوند کول له میتافزیکي حقیقت څخه پورته دی او اېډیال انسان له خدای سره اتحاد کوي او د هغه اراده پېژني او هغه اراده پلي کوي. ګوروهارګوبېنډ (۱۶۴۴-۱۶۰۶)، د سیکانو شپږم لارښود چې د میري/ miri  (سیاسي/ مهالني) او پيري (معنوي) د متقابلې هم‌غږۍ/همزیستۍ مفهوم يې رامنځته کړ. [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

د سیکانو سپېڅلی کتاب د اېک اونکار/ik onkar (واحد خدای ੴ,) په اړه د مول منتر(ਮੂਲ ਮੰਤਰ) له بنسټيزې دعا سره پيلیږي. د سیکانو اصلي باورونه په ګروګرانټ صاحب کې تشرېح شوي، چې پر واحد خدای عقیده او تفکر، اللهي وحدت او د ټول بشریت برابري؛ په سېوا/ seva  (بې خوده خدمت/له کومې تمې پرته) کې ښکېلېدل؛ د ټولو په ګټه د عدالت او نېکمرغۍ لپاره هڅه او په ګډ ژوند کې صادقانه چلند او معیشت په کې شامل دي. د سیک مذهب له دغو معیارونو څخه په پيروۍ دا ادعاګانې ردوي چې د دوی هر ځانګړی مذهبي دود د مطلق حقیقت په انحصار کې دی. [۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

سیکیزم په سېمرن (ਸਿਮਰਨ، د لارښود/ګورو د زده‌کړو په یاد راوړل او تفکر) ټینګار کوي، چې کولی شي د کېترن له لارې د موسیقۍ په ډول څرګند شي، یا په داخلي توګه د نام جاپنا/ naam japna  (د هغه پر نوم تفکر) له لارې، د خدای د حضور د احساس لپاره د يوې وسیلې په توګه تشرېح شي. خپلو پیروانو ته دا ورښيي چې «پنځوغلو» (لکه شهوت، غوسې، تمې، تړاو او نفس) ته بدلون ورکړي.[۲۲][۲۳]

یاد دین د مذهبي ځورونې پر مهال پراختیا او تکامل وموند چې د دواړو اسلام او هندوییزم له اړولو څخه رامنځته شو. په هند کې مغلو واکمنانو دوه ډلې سیکان – ګروارجن (۱۵۶۳-۱۶۰۵) او ګرو تېغ بهادر (۱۶۲۱-۱۶۷۵) وروسته له دې چې د اسلام له منلو څخه یې انکار وکړ شکنجه او اعدام کړل. د سیکانو شکنجه او ځورول په ۱۹۶۶ کال کې د خپلواکۍ، وجدان او مذهب څخه د خوندیتوب لپاره د ګورو ګوبېنډ او د هغو غړو له خوا چې د سانت سېپاهي/ (سپېڅلي سرتېري) ځانګړتیاوې يې لرلې، د خلسا (Khalsa ) د رامنځته کولو لامل شول.  [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

ترمینالوژي/ اصطلاحات

د سیکانو د سپېڅلي کتاب برخه اساساً د ګورموکي (Gurmukhī) په الفبا لیکل شوې،  هغه لیکدود چې د ګوروانګاد په واسطه د لېندا له متن څخه چې په تاریخي ډول او د نني هند په شمال کې کارول کېده سټندرد شوی. د سیک مذهب پيروان د سیکانو په نوم پېژندل کېږي، چې  د ګورو د زده‌کوونکي یا زدکړیالانو په معنا دي. د سکیزم انګلیسي اصطلاح د سیکي (Sikhi) له پنجابي فعل څخه اخیستل شوې چې د زده‌کړې پر مهالني مسیر دلالت کوي او ريښه يې  سېکنا (sikhana ) چې د زده‌کولو په معنا ده.  [۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

فلسفه او تدریس

سکیزم د بوداییزم، هندوییزم او جینیزم تر څنګ د یو هندي دین په توګه طبقه‌بندي کېږي.[۳۸]

د سیک مذهب بنسټ د ګوروناناک او د هغه د ځای ناستي په لارښوونو کې نغښتی.  د سیک اخلاق پر معنوي ودې او د ورځني اخلاقي چلند تر منځ په همغږۍ تینګار کوي. د يادې عقیدې بنسټ اېښودونکی ګوروناناک دا لیدلوری داسې خلاصه کوي: " حقیقت تر ټولو لوړ فضیلت دی، خو لا تر دې هم لوړ په صداقت سره ژوند  کول دي." د سیک مذهب پر اېک نور تي سب جګ اپجییا (Ėk nūr te sab jag upjiā) ټينګار کوي یعني ټوله هستي له یوې روښنایۍ څخه راپورته شوې.[۳۹]

د خدای مفهوم

د سکیزم مفهوم توحید دی، چې پر یوه خدای له عقیدې لرلو څخه دفاع کوي. او د اېک اونکار له اصطلاح سره مشخصېږي. د سیک په مذهب کې په ټوله کې د خدای مفهوم Waheguru (حیرانوونکی ښوونکی) دی. چې د نېرنکار /nirankar  (بې بڼې)، اکل/akal  (بې مهاله)، کارت پوراخ/ karta purakh  (خالق) او اګاماګوچار/ agam agochar (له فهم څخه لرې او نه لېدونکی) په توګه په پام کې نیول کېږي.[۴۰][۴۱][۴۲]

په تحت الفظي مفهوم په سیک مذهب کې خدای هېڅ جنډر نه لري. که څه هم په استعاري ډول خدای مذکر او د خدای ځواک مونث ګڼل کېږي. د مثال په ډول لسم ګورو، ګورو ګوبیند سینګ جي خدای په کراتو د اکل پور (د زمان او مکان څخه پورته) او نېرانکار ( له بڼې پرته) له نوم سره یادوي . هغه همدارنګه خدای خپل پلار او د خدای ځواک خپله مور یادوي. په ورته ډول بل مثال دا دی چې سپېڅلی کتاب او ابدي ګورو او ګورو ګراند صاحب وایي ټول انسانان د روح ناوېګانې دي چې له خپل خاوند رب سره یو ځای کېدو ته لېواله دي. سربېره پردې ګروګانو/لارښوونکو په ګورو ګراند صاحب کې هم لیکلي چې ډېر عالمونه شته او خدای په هغو کې ژوند خلق کړی.[۴۳][۴۴]

د سیک مذهب سپېڅلی کتاب د بې بڼې یو خدای یعنې اېک اونکار (ੴ) له نوم سره پیلېږي. چې د سیکانو په دود کې د واحد خدای د وحدانیت په توګه پېژندل کېږي. اېک اونکار (ځینې وختونه په لویو تورو) په لږ خلاص مفهوم د یو لوی واقعیت، یو خالق، په ټوله نړۍ کې خپور شوي روح او له خدای او مخلوق څخه د خواره خو متحد او واحد حس د تشرېح کولو لپاره  د نورو لارو په معنا دی.[۴۵][۴۶][۴۷][۴۸]

د اېک اونکار دودیز منتر تر هغه مهاله چې نانک هوسي بهي سچ  ګرو نانک / Nanak hosee bhee sach  ( د سیکانو لومړی ډله) ژوندۍ وي د تل لپاره دوام مومي. د ګورو/لارښود موجودیت ابدي دی. د سچ معنا ریښتیا، حقیقت او واقعیت دی. په دې معنا چې ګورونانک له مودو راهیسې ریښتونی دی او صادق به پاتې شي. د ګوروګرانت صاحب لومړۍ کرښه او هر راتلونکی راګا/ raga (موسیقي) اېک اونکار ته اشاره کوي.[۴۹]

دنیاوي خیال/توهم

مایا چې د لنډمهال یا "غیر واقعي" په توګه تعریفېږي، د خدای او ژغورنې د څارنې له اصلي انحرافاتو څخه یو دی: چېرې چې دنیاوي جاذبې یوازې له لنډمهاله خیالي رضایت او درد سره مل دي چې د خدای د عبادت له پروسې څخه منحرفېږي. له دې سره نانک ټينګار کوي چې مایا د نړۍ د غیرواقعي والي لپاره نه بلکې د هغې د ارزښتونو یوه سرچینه ده. په سیک مذهب کې باور دا  دی چې د نفس، غوسې، حرص، تړاو او شهوت اغېزې چې د پانچ چور (پنځه غلو) په نوم پېژندل کېږي په ځانګړي ډول د حواسو د ګډوډۍ او ځورونې لامل کېږي. سیکان باور لري چې نړۍ اوس مهال د کالي ګا  (د تیارو عصر) په حال کې ده. ځکه نړۍ له مایا سره د مینې او تړاو له امله د بې لارۍ په لور روانه ده. د پنځه  غلو پر وړاندې د زیان منونکو افرادو برخه لیک له خدای څخه جلاوالی دی، او دا وضیعت یوازې د خدای د جدي او نه ستړي کېدونکي عبادت له لارې بېرته سمېدی شي.[۵۰][۵۱]

سرچینې

فلسفه
لوېديځه فلسفه · ختيځه فلسفه
تاريخ
لړليکونهبهر لیکه · ليکلړ · ښونځي · وييپانگه · فيلسوفان · خوځښتونه · خپرونې
څانگې
د فکر
ښوونځي		افريکانا · انارشيزم · ارستوتليزم · اوېرویزم · ابن سينيزم · کلاسيک لېبراليزم · کره کتنیزه تیوري · کلبيان · Deconstructionism · ډئيزم · Deontology · دياليکتيکه ماده پالنه · دواليزم · اناپالنه · اپیکوریزم · Epiphenomenalism · موجوديت · فېمينيزم · Functionalism · هېډونيزم · هیگلینيپالنه · هرمنېټېکس · هيومانيزم · آندپوهنه · کانتيزم · کيوټو مکتب · قانوني مثبتيت · منطقي مثبتيت · مارکسيزم · مټرياليزم · موډرنيزم · مونيزم · نېچراليزم · نيوپلاټونيزم · نوي فيلسوفان · نيهيليزم · عادي ژبه · Particularism · Peripatetic · ځليزپوهنه  · اپلاتونواله · پوست هيومانيزم · پوست مودرنيزم · Post-structuralism · پراگماتيزم · مخ سقراتي · بهير · ساشننه · سوليپسيزم · رياليزم · نسبيت · Scholasticism · شکاکيت · Stoicism · Structuralism · Thomism · Utilitarianism · نور...
تانبه · وېشنيزه · ويکي پروژه · بدلونونه
  1. ↑ Almasy, Steve. 2018 [2012]. "Who are Sikhs and what do they believe?" CNN International. US: Turner Broadcasting System.
  2. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  3. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  4. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  5. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  6. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  7. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  8. ↑ McLeod, William Hewat. 2019 [1998]. "Sikhism". Encyclopædia Britannica Online. 
  9. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  10. ↑ Singh, Patwant (2000). The Sikhs. New York: Alfred A. Knopf. p. 17. ISBN 0-375-40728-6.
  11. ↑ Fenech, Louis, and William Hewat McLeod (2014). Historical Dictionary of Sikhism (3rd ed.). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-3600-4. pp. 17, 84–5.
  12. ↑ James, William (2011). God's Plenty: Religious Diversity in Kingston. McGill–Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-3889-4. pp. 241–42.
  13. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  14. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  15. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  16. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  17. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  18. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  19. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  20. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  21. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  22. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  23. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  24. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  25. ↑ Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62
  26. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  27. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  28. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  29. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  30. ↑ Pashaura Singh (2005), Understanding the Martyrdom of Guru Arjan, Journal of Punjab Studies, 12(1), pp. 29–62
  31. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  32. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  33. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  34. ↑ Bahri, Hardev "Gurmukhi". Encyclopaedia of Sikhism. Punjabi University Patiala. 
  35. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  36. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  37. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  38. ↑ "Classification of Religions", Encyclopædia Britannica Online.
  39. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969930-8.
  40. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  41. ↑ "Sikhism at a glance |Religions: Sikhism." BBC (2014).
  42. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  43. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  44. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  45. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  46. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E. (2014). The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969930-8.
  47. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  48. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  49. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  50. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
  51. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/dates at line 14: assign to undeclared variable 'match_tab'.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=سکيزم&oldid=326416" نه اخيستل شوی