Radovan Zogović
| Radovan Zogović | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | Mašnica, Andrijevica, Knjaževina Crna Gora |
| Smrt | 5. 1. 1986. (78 godina) |
| Supružnik | Vera Zogović |
| Djeca | Mirka Zogović |
Radovan Zogović (Mašnica, 19. avgust 1907 — Beograd, 5. januar 1986) bio je crnogorski i jugoslovenski pjesnik i revolucionar.
Zogović se smatra jednim od najvećih crnogorskih književnika 20. stoljeća.
Rođen u selu Mašnici u Plavu 1907. godine.[1] U svojoj najranijoj mladosti, Zogović je doživeo Prvi svjetski rat:
Četiri godine zrelijeg djetinjstva — osma, deveta, deseta i jedanaesta — to je Prvi svjetski rat, slom crnogorske države, odstupanje izmrcvarene, gladne srbijanske vojske, okupacija, lov na Crnogorce i njihovo interniranje u logore smrti po Mađarskoj i Austriji, okupatorsko ‘pročešljavanje’ šuma u kojima mi napasamo stoku i igramo se, okupatorske zasjede i ubistva crnogorskih odmetnika, glad od koje se umire i krade na sve strane, neprekidni ‘crni glasovi’ iz logora i oplakivanje onih koji su tamo i mrtvi ostajali, iznenadna, strašna eksplozija kojoj su se svi naši smjesta dosjetili i koja je sve porazila oštrije no i okupacija: to je okupator uništio, na visu iznad našeg sela, bateriju ruskih topova, koju su Polimljani prilikom sloma zakopali i koju je, godinu i po kasnije, neko prokazao; za okupatora to je bilo miniranje posljednjeg ostatka crnogorske nezavisnosti, posljednje naše tajne i nade na oslobođenje.[2]
Osnovnu školu završio je u rodnom kraju, gimnaziju je pohađao u Beranama, Peći i Tetovu.
1918. godine, čitava Zogovićeva porodica bili su pristalice ujedinjenja Srbije i Crne Gore.[2] No, već 1920. godine, u svojoj trinaestoj godini života, Radovan Zogović je svjedočio ubistvima crnogorskih komita od strane srbijanskih žandara, što je na njega ostavilo strašan utisak:
Ali kad su poslije dvije ili tri godine srbijanski žandari u pećini prema našem selu, dimom od sijena, ugušili tri crnogorska odmetnika, pristalica samostalnosti crne gore, i kad su ih zatim mrtve dovukli u selo ispod pećine i udarali ih cokulama ili pljuvali – ja sam, tada gimnazist prvog ili drugog razreda, smjesta bio na strani poginulih.[2]
Tokom studentskih dana Radovan Zogović se upoznao sa marksističkom literaturom, ušao u radnički pokret i postao komunista. Dok je studirao u Skoplju upoznao se i družio s Kočom Racinim. Književnost je diplomirao na Univerzitetu u Skoplju jula 1933. godine.
Tokom 1930-ih je, uz Milovana Đilasa, ispred KPJ, jedan od glavnih protagonista polemičkog sukoba sa Miroslavom Krležom („sukob na književnoj ljevici“) o političkih ciljeva i estetskog izraza socijalne književnosti.[3] Zogović iznosi mišljenje da »kolektivistički književnik nosi u sebi pokret koji odgovara pokretu mase«.[4]
U vreme kolonizacije Kosova, Radovan Zogović je jedan od prvih pjesnika koji je opisao prizore teškog života crnogorskih doseljenika i njihovih novih susjeda, Albanaca, pod monarhističkom vlašću.[5] O surovom životu u Metohiji u tom periodu najbolje govore Zogovićeva poema „Došljaci“ („Ali Binak“). Objavio ju je u beogradskoj „Našoj stvarnosti“, 1937. godine, odnosno u zabranjenj knjizi „Plameni golubovi“.[5]
1937. godine u Zagrebu je štampana zbirka pjesama o španskoj revoluciji, koje su napisali Radovan Zogović, Čedomir Minderović, Dušan Matić, Jovan Popović i A. Roglić.[6] U to vreme, Zogović je bio partijska veza za odlazak dobrovoljaca u Španiju.[7]
U januaru 1940. došao je u Zagreb da bi po partijskom zadatku organizirao tiskanje Književnih sveska, u čemu je djelomično spriječen uhićenjem.[4]
Tokom drugog svetskog rata, od prvih dana ustanka u Crnoj Gori 1941. godine bio je pripadnik i jedan od rukovodilaca partizanskog pokreta. Ratni put počeo je radom u ustaničkoj komandi, za srez andrijevički u Crnoj Gori, nastavio ga kao izdavač, zajedno s Veselinom Maslešom, malog hektografisanog lista Sloboda, na planini Konjsko kod Berana, zatim kao član propagandnog odjeljenja glavnog partizanskog štaba za Crnu Goru.[8] U vrijeme sloma ustanka, juna 1942. godine, Radovan Zogović i drugi rukovodioci (Veselin Masleša, Mitar Bakić i Sava Kovačević) posetili su partizansku bolnicu u selu Boričje, koja je evakuisana sa područja Nikšića, a tih je dana bombardovana.[9]
U vreme pohoda partizana u Bosnu 1942, Zogović je bio pripadnik 4. proleterske crnogorske brigade.[10] Kada je u selo Drinić na oslobođenoj teritoriji bosanske krajine 5. oktobra 1942. godine stigla štamparija lista Borba, u redakciji su radili Radovan i Vera Zogović, skupa sa ostalima.[11]
Tokom 1943. godine, Radovan Zogović je bio član politodela 1. proleterske divizije NOVJ.[12]
Zogović je bio jedan od glavnih ljudi Agitpropa u prvim posleratnim godinama.[13] Bio je bio član Agitpropa CK KPJ zadužen za kulturu, član CK KP Crne Gore (1948), kandidat za člana CK KPJ (1948) i potpredsjednik Udruženja književnika Jugoslavije.[4]
Poslije raskola Tita i Staljina 1948. godine, protivio se protusovjetskoj politici KPJ, te marta 1949. izvijestio Kontrolnu komisiju CK KPJ da se želi izolovati »od borbe KPJ protiv staljinizma«.[4] Kao pristalica Staljina i simpatizer Sovjetskog Saveza, Radovan Zogović je 1949. godine isključen iz KPJ i svih foruma, razriješen svih dužnosti te stavljen pod partijski bojkot.[14] U narednom periodu, njegova djela se više nisu štampala.
1965. godine prekinut je period Zogovićeve stigmatizacije zauzimanjem Miroslava Krleže, lično kod Tita, za objavljivanje Zogovićevih pjesama.[4] „Prosveta“ je štampala njegovu knjigu pjesama Artikulisana riječ (1965) i knjigu proze Pejzaži i nešto se dešava (1968), a crnogorska „Luča“ izbor iz mojih pjesama Žilama za kamen (1969) i druga djela.[8]
1976. Zogović je u Titogradu objavio Knjažesku kancelariju, koju je Krleža posebno je cijenio, komentirajući: »Zogović je uzeo rječnik kneza Miloša i napisao vrlo perfidan pamflet protiv Tita. Ali je izvrsno napisan«.[4]
Radovan Zogović je preminuo u Beogradu, 5. januara 1986. 1988. godine Crnogorska akademija nauka i umjetnosti je objavila zbornik radova Radovan Zogović, pjesnik i čovjek.[15]
Njegova supruga je bila Vera Zogović, a kći Mirka Zogović.
Njegova je lirika isprva bila izrazito društveno angažirana i kritička, dok u kasnijim pjesmama pretežu teme o mladosti, protoku vremena i sudbini.[14]
- Plameni golubovi, poezija, Nova knjiga, Zagreb, 1937.
- Tri članka o srpskom eposu, esej, Nova knjiga, Zagreb, 1937.
- U martu 43-će, Fruška gora, Štab 3. odreda operativne zone Hrvatske, 1943?
- Pjesma o biografiji druga Tita, Glavni štab NOV i POV 1943, Kultura, Beograd 1944. i 1945.
- Preporađanje Bugarske, esej, Borba, Beograd, 1945.
- Trgovci domovinom, esej, Izvršni odbor Narodnog fronta Jugoslavije, Beograd, 1945.
- Sestra, pripovetka, Vojno-izdavački zavod, Beograd, 1945.
- Primjer kako ne treba praviti primjere književnosti, esej, Kultura, Beograd, 1947.
- Na poprištu, eseji, Kultura, Beograd, 1947.
- Prkosne strofe, poezija, Kultura, Beograd, 1947. (knjiga predratnih, ratnih i poratnih pjesama)
- Njegoševa poema o borbi i slobodi, esej, Prosveta, Beograd, 1949.
- Došljaci: Pjesme Ali Binaka, autorsko izdanje, Beograd, 1958; Rilindja, Priština, 1968.
- Artikulisana riječ, poezija, Prosveta, Beograd, 1965.
- Pejzaži i nešto se dešava, pripovetke, Prosveta, Beograd, 1968.
- Žilama za kamen, izabrane pesme, Grafički zavod, Titograd, 1969.
- Crnogorske epske pjesme raznih vremena, autor izbora i predgovora, Grafički zavod, Titograd, 1970.
- Lično, sasvim lično, poezija, Prosveta, Beograd, 1971.
- Književna sudanija, polemički spis, autorsko izdanje, Beograd, 1974.
- Knjaževska kancelarija, poezija, Pobjeda, Titograd, 1976.
- Noć i pola vijeka, proza, Matica srpska, Novi Sad, 1978.
- Usputno o nezaobilaznom, eseji, CANU, Titograd, 1983.
- Povremeno zauvijek, poezija, Univerzitetska riječ, Titograd, 1985.
- Supret za sjutra, poezija, Prosveta, Beograd, 1985.
- Kožuh s pola rukava, roman, Narodna knjiga, Beograd, 1985; Podgorica, Vijesti, 2006.
- Pripovijetke, izbor, Pobjeda, Titograd, 1985.
- Prepjevi, CANU/Univerzitetska riječ, Titograd, 1989.
- Postajanje i postojanje, autobiografski tekstovi, Matica srpska, Novi Sad, prir. Vera Zogović, 1993.
- Nepokornost sna, Zavet, Beograd, 2001.
- Sabrana djela u deset knjiga, Štampar Makarije/Oktoih, Beograd/ Podgorica, 2008.
- Spornik, izbor poezije (Borislav Jovanović), Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, Podgorica, 2009.
- Voćka na udarcu, izbor poezije (Marko Vešović), OKF, Cetinje, 2009.
Zogović je takođe pisao i novele (zbirka Pejsaži i nešto se dešava, 1968) te prevodio s ruskoga (V. V. Majakovski, M. Gorki).
- ↑ Boško Novaković (1971). Živan Milisavac. ur (sh). Jugoslovenski književni leksikon [Yugoslav Literary Lexicon]. Novi Sad (SAP Vojvodina, SR Serbia): Matica srpska. str. 589-590.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 https://archive.org/details/radovan-zogovic-o-ubistvima-boraca-za-nezavisnu-crnu-goru-smjesta-sam-bio-na-njihovoj-strani
- ↑ „Varničenje davno ugaslog sukoba na levici: Zogović i Krleža, obračun i pomirenje” (sr). OKO. Pristupljeno 2023-03-22.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 https://krlezijana.lzmk.hr/clanak/zogovic-radovan
- ↑ 5,0 5,1 https://kosovapersanxhakun.org/uz-stogodisnjicu-rodenja-radovana-zogovica/
- ↑ https://znaci.org/00003/479.pdf
- ↑ https://znaci.org/00001/212_4.pdf
- ↑ 8,0 8,1 Radovan Zogović, O SEBI
- ↑ https://znaci.org/00003/388.pdf
- ↑ https://znaci.org/00001/287.htm
- ↑ https://znaci.org/00003/682.pdf
- ↑ https://znaci.org/00001/29_4.htm
- ↑ Nikodijević, Milan (2022). Zabranjeni bez zabrane. Filmski centar Srbije. ISBN 978-86-7227-124-9.
- ↑ 14,0 14,1 https://www.enciklopedija.hr/clanak/zogovic-radovan
- ↑ https://canupub.me/knjiga/radovan-zogovic-pjesnik-i-covjek/
- Radovan Zogović, O SEBI
- ZOGOVIĆ, Radovan (Krležijana)
- Radovan Zogović, Došljaci / Pjesme Ali Binaka (1937)
- Radovan Zogović, INSTRUKCIJA MASLINI (1958)
- Radovan Zogović, pjesnik i čovjek (Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, 1988)
- Branko Jokić: Uz stogodišnjicu rođenja Radovana Zogovića