Türkiye sayfasının kaynağını görüntüle

{{Koruma-yarı-süresiz}}
{{Ülke bilgi kutusu
|adı = Türkiye
|resmî_adı = Türkiye Cumhuriyeti
|bayrak_resmi = Flag of Turkey.svg
|bayrak_maddesi = Türk bayrağı
|millî_marş = [[İstiklâl Marşı]]
|millî_marş_dosyası = Istiklâl Marsi instrumetal.ogg
|harita_resmi = Turkey (orthographic projection).svg
|harita_altyazısı = {{harita_altyazısı}}
|başkent = [[Ankara]]
|başkent_koordinatları = {{koordinat|39|56|N|32|50|E|type:city|display=inline}}
|en_büyük_şehir = [[İstanbul]]<br>{{koordinat|41|1|N|28|57|E|display=inline}}
|resmî_diller = [[Türkçe]]
|dil_türü = Konuşulan diller
|diller = {{madde işaretsiz liste|[[Türkçe]]|[[Kürtçe]]|[[Zazaca]]|[[Arapça]]|[[Türkiye'de konuşulan diller|diğer]]}}
|etnik_gruplar = {{madde işaretsiz liste|[[Türkler]] (%70-75) |[[Türkiye Kürtleri|Kürtler]] (%19) | [[Türkiye'deki azınlıklar|diğer]] (%6-11)}}
|etnik_grup_yılı = 2016
|etnik_grup_kaynağı =<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/#people-and-society|başlık=Ethnic groups|erişimtarihi=6 Şubat 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220828085706/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/#people-and-society|arşivtarihi=28 Ağustos 2022|ölüurl=hayır}}</ref>
|demonim = [[Türk vatandaşlık yasası|Türk]]
|yönetim_biçimi = [[Üniter devlet|Üniter]] [[Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi|cumhurbaşkanlığı sistemli]] [[anayasal cumhuriyet]]
|yönetici1_adı = [[Recep Tayyip Erdoğan]]
|yönetici2_unvanı = [[Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı|Cumhurbaşkanı Yardımcısı]]
|yönetici2_adı = [[Cevdet Yılmaz]]
|yönetici3_unvanı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] [[Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanları listesi|Başkanı]]
|yönetici3_adı = [[Numan Kurtulmuş]]
|yönetici_unvanı4=[[Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi|Anayasa Mahkemesi]] [[Türkiye Anayasa Mahkemesi başkanları listesi|Başkanı]]
|yönetici_adı4=[[Kadir Özkaya]]
|yasama_organı = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]
|kuruluş_olayı1 = [[Osmanlı İmparatorluğu]]
|kuruluş_olayı1_tarihi = y. 1299
|kuruluş_olayı2 = [[Türk Kurtuluş Savaşı|Kurtuluş Savaşı]]
|kuruluş_olayı2_tarihi = 19 Mayıs 1919
|kuruluş_olayı3 = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM'nin açılması]]
|kuruluş_olayı3_tarihi = 23 Nisan 1920
|kuruluş_olayı4 = [[Lozan Antlaşması]]
|kuruluş_olayı4_tarihi = 24 Temmuz 1923
|kuruluş_olayı5 = [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyetin ilanı]]
|kuruluş_olayı5_tarihi = 29 Ekim 1923
|kuruluş_olayı6=[[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası|Mevcut anayasa]]
|kuruluş_olayı6_tarihi=9 Kasım 1982
|km2_yüzölçümü = 783.562
|yüzölçümü_sırası = 36
|km2_kara_yüzölçümü = 769.632
|km2_su_yüzölçümü = 13.930
|su_yüzdesi = 2,03<ref>{{Web kaynağı |başlık= Surface water and surface water change |erişimtarihi= 11 Ekim 2020 |yayıncı= [[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD) | url = https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER# | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181209191004/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER# | arşivtarihi = 9 Aralık 2018}}</ref>
|sayım_nüfusu = {{artış}} 85.372.377<ref>{{Web kaynağı |url=https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=The-Results-of-Address-Based-Population-Registration-System-2023-49684&dil=2 |başlık=The Results of Address Based Population Registration System, 2023 |erişimtarihi=6 Şubat 2024 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20240206082646/https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=The-Results-of-Address-Based-Population-Registration-System-2023-49684&dil=2 |arşivtarihi=6 Şubat 2024 |ölüurl=hayır}}</ref>
|sayım_nüfusu_yılı = 2023
|sayım_nüfusu_sırası = 18
|km2_nüfus_yoğunluğu = 111
|nüfus_yoğunluğu_sırası = 107
|GSYİH_SAGP = {{increase}} $3.613 trilyon<ref name="IMFWEO.TR">{{Web kaynağı |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |başlık=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Türkiye) |yayıncı=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |tarih=10 Ekim 2023 |erişimtarihi=10 Ekim 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20231012040447/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |arşivtarihi=12 Ekim 2023 |ölüurl=hayır}}</ref>
|GSYİH_SAGP_yılı = 2023
|GSYİH_SAGP_sırası = 11
|kişi_başına_GSYİH_SAGP = {{increase}} $41,887<ref name="IMFWEO.TR" />
|kişi_başına_GSYİH_SAGP_sırası = 46
|nominal_GSYİH = {{increase}} $1.154 trilyon<ref name="IMFWEO.TR" />
|nominal_GSYİH_yılı= 2023
|nominal_GSYİH_sırası = 17
|kişi_başına_nominal_GSYİH = {{increase}} $13,383<ref name="IMFWEO.TR" />
|kişi_başına_nominal_GSYİH_sırası = 65
|Gini = 41.9
|Gini_yılı = 2019
|Gini_sırası = 51
|Gini_değişimi = sabit
|Gini_kaynağı =<ref>{{Web kaynağı | başlık = Gini index (World Bank estimate) – Turkey | url = https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=TR | yayıncı = [[Dünya Bankası]] | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190214175852/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=TR | arşivtarihi = 14 Şubat 2019}}</ref>
|İGE = 0.855
|İGE_yılı = 2022
|İGE_değişimi = artış
|İGE_sırası = 45
|İGE_kaynağı =<ref>{{Web kaynağı|url=https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI|başlık=Human Development Index (HDI)|erişimtarihi=24 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220610040330/https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI|arşivtarihi=10 Haziran 2022|ölüurl=hayır}}</ref>
|para_birimi = [[Türk lirası]]
|para_birimi_kodu = TRY
|para_birimi_simgesi = ₺
|zaman_dilimi = [[Türkiye Saati|TSİ]]
|UTC = +3
|tarih_formatı = gg/aa/yyyy ([[Miladi takvim|miladi]])
|şebeke_gerilimi = [[Şebeke gerilimi|230 V–50 Hz]]
|trafik_akışı = Sağ
|telefon_kodu = +90
|cctld = [[.tr]]
|ISO_3166_kodu = TR
|egemenlik_türü=[[Türkiye tarihi|Tarihçe]]|yönetici_unvanı1=[[Türkiye cumhurbaşkanı|Cumhurbaşkanı]]
}}
'''Türkiye''', resmî adıyla '''Türkiye Cumhuriyeti''', topraklarının büyük bölümü [[Batı Asya]]'da [[Anadolu]]'da, diğer bir bölümü ise [[Güneydoğu Avrupa]]'nın uzantısı [[Doğu Trakya]]'da olan [[Kıtalararası ülkeler listesi|kıtalararası]] bir ülkedir. Batıda [[Bulgaristan]] ve [[Yunanistan]], doğuda [[Gürcistan]], [[Ermenistan]], [[İran]] ve [[Azerbaycan]], güneyde ise [[Irak]] ve [[Suriye]] ile sınır komşusudur. Güneyini [[Kıbrıs]] ve [[Akdeniz]], batısını [[Ege Denizi]], kuzeyini ise [[Karadeniz]] çevreler. [[Marmara Denizi]] ise [[İstanbul Boğazı]] ve [[Çanakkale Boğazı]] ile birlikte [[Anadolu]]'yu [[Trakya]]'dan, yani [[Asya]]'yı [[Avrupa]]'dan ayırır. Resmî olarak [[Seküler devlet|laik]] bir devlet olan Türkiye'de nüfusun çoğunluğu [[Müslüman]]'dır. [[Ankara]], Türkiye'nin [[başkent]]i ve ikinci en kalabalık şehridir. [[İstanbul]] ise, Türkiye'nin en kalabalık şehri, ekonomik merkezi ve aynı zamanda [[Avrupa]]'nın en kalabalık şehridir.

Türkiye toprakları üzerindeki ilk yerleşmeler [[Eski Taş Çağı|Yontma Taş Devri]]'nde başlar. [[Doğu Trakya]]'da [[Traklar]] olmak üzere, [[Hititler]], [[Frigler]], [[Lidyalılar]] ve [[Dor istilası]] sonucu [[Yunanistan]]'dan kaçan [[Akalar]] tarafından kurulan [[İyonya|İyon]] medeniyeti gibi çeşitli eski [[Anadolu uygarlıkları|Anadolu medeniyetlerinin]] ardından, [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]] kralı [[İskender|Büyük İskender]]'in egemenliğiyle ve fetihleriyle birlikte [[Helenistik Dönem]] başladı. Daha sonra, sırasıyla [[Roma İmparatorluğu]] ve [[Anadolu]]'nun [[Hristiyanlık|Hristiyanlaştığı]] [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] dönemleri yaşandı. [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Selçuklu Türklerinin]] 1071 yılında Bizans'a karşı kazandığı [[Malazgirt Meydan Muharebesi]] ile Anadolu'daki Bizans üstünlüğü büyük ölçüde kırılarak Anadolu, kısa süre içerisinde [[Selçuklu]]lara bağlı Türk beyleri tarafından ele geçirildi ve Anadolu toprakları üzerinde [[İslamlaşma]] ve [[Türkleştirme|Türkleşme]] faaliyetleri başladı. Kısa sürede Anadolu'daki diğer Türk beyliklerinin üzerinde hâkimiyet kuran [[Konya]] merkezli [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklu Sultanlığı]], 1243 yılındaki [[Moğol İmparatorluğu|Moğollara]] karşı kaybedilen [[Kösedağ Muharebesi]]'ne kadar Anadolu'yu yönetti. Anadolu'daki [[Moğol istilaları]]ndan sonra zayıf duruma düşen Anadolu Selçuklu Devleti, Anadolu'da yerini yeni Türk beyliklerine bıraktı.

13. yüzyılın sonlarından itibaren [[Batı Anadolu]]'daki Türk beyliklerinden biri olarak ön plana çıkan ve bağımsızlık kazanan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]], 14. yüzyılda [[Balkanlar|Balkan]] topraklarında gerçekleştirdiği fetihlerle büyük bir güç hâline geldi ve [[Anadolu]]'daki diğer Türk beylikleri üzerinde de hâkimiyet kurdu. Osmanlılar, 1453 yılında [[II. Mehmed]]'in [[İstanbul'un Fethi|İstanbul'u fethederek]] [[Bizans İmparatorluğu]]'na son vermesiyle [[imparatorluk]] hâline geldi. İmparatorluk, zirvesini 16. yüzyılda, özellikle [[I. Süleyman]] döneminde yaşadı. 1683 yılındaki [[II. Viyana Kuşatması]] sonrasında gelen bozgun ve 15 sene süren [[Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları|Kutsal İttifak Savaşları]] sonucunda [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun [[Avrupa]]'ya karşı üstünlüğü sona erdi.

19. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk, [[Tanzimat]] adı verilen ciddi bir [[Modernleşme teorisi|modernleşme]] sürecine girdi. 1876 yılında [[Kânûn-ı Esâsî|Türk tarihinin ilk yazılı anayasasının]] ilan edilip meclisin açılmasıyla başlayan [[Birinci Meşrutiyet|I. Meşrutiyet]] devri, 1878 yılına kadar sürse de, 1908 yılında [[İkinci Meşrutiyet|II. Meşrutiyet]] ilan edilerek [[anayasa]] tekrar yürürlüğe girdi. Ancak yapılan reformlar, imparatorluğun [[Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi|dağılmasını]] engelleyemedi. 1914 yılında başlayan [[I. Dünya Savaşı]]'na [[İttifak Devletleri]]'nin yanında giren imparatorluk, savaş sonucunda yenik düşerek 30 Ekim 1918 tarihinde tüm orduların teslim olması şartını kabul etti ve akabinde [[İtilaf Devletleri]]'nce işgal edildi. 16 Mart 1920'de İtilaf Devletleri'nin [[İstanbul'un İşgali|İstanbul'u işgal edip]] bazı milletvekillerini tutuklayarak sürgüne göndermesi sonucunda [[Meclis-i Mebûsan]]'ın kapanmasıyla [[Mustafa Kemal Paşa]] önderliğinde 23 Nisan 1920 tarihinde [[Ankara]]'da [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] kuruldu. Onun önderliğinde işgalci kuvvetlere karşı yapılan [[Türk Kurtuluş Savaşı|Kurtuluş Savaşı]] (1919-1922) başarıya ulaşarak, 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından [[saltanatın kaldırılması]]yla Osmanlı monarşisi ve [[Osmanlı İmparatorluğu]] tarihe karıştı. 29 Ekim 1923'te [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|cumhuriyetin ilan edilmesi]] ve 3 Mart 1924'te [[Hilâfetin kaldırılması|hilafetin kaldırılıp]] [[Osmanlı Hanedanı]]'nın yurt dışına [[Sürgün cezası|sürgün]] edilmesinden sonra, çağdaş Türkiye'nin oluşumunda önemli yer tutacak olan bir dizi devrim gerçekleştirildi.

Türkiye gelişmekte olan bir ülkedir ve [[Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi|cumhurbaşkanlığı sistemiyle]] yönetilen [[Demokrasi|demokratik]], [[Laik devlet|laik]] ve [[Üniter devlet|üniter]] bir [[anayasal cumhuriyet]]tir. Resmî dili [[Türkçe]]dir ve nüfusunun çoğunluğu [[Sünnilik|Sünni]] [[Müslüman]]'dır. Türkiye, [[OECD]], [[G20]] ve [[Türk Devletleri Teşkilatı]]'nın kurucu üyesidir. Türkiye [[NATO]]'nun ilk üyelerinden biridir. [[Avrupa Birliği|AB]] adayı olan Türkiye, AB Gümrük Birliği, [[Avrupa Konseyi]], [[İslam İşbirliği Teşkilatı]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı|TÜRKSOY]]'un bir parçasıdır. Türkiye, askerî kapasitesi ve diplomatik girişimleri sayesinde [[bölgesel güç]] kabul edilirken; [[Avrupa]] ve [[Asya]] kıtalarının kavşak noktasında yer alması nedeniyle [[Bölgesel güç|önemli bir jeostratejik güce]] sahiptir. Türkiye evrensel sağlık hizmetlerine, artan eğitim erişimine ve artan yenilikçiliğe sahiptir. 21 [[Dünya Mirası|UNESCO Dünya Mirası]] alanı, 30 [[UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri|UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası]]<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.unesco.org/en/countries/tr|başlık=Türkiye|erişimtarihi=2 Mart 2024|arşivtarihi=2 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240302171641/https://www.unesco.org/en/countries/tr|tarih=|website=UNESCO|ölüurl=hayır}}</ref> ve zengin mutfağı ile Türkiye, dünyanın [[Dünya turizm sıralaması|en çok ziyaret edilen]] beşinci ülkesidir.

== Etimoloji ==
{{Ana|Türkiye'nin adı}}
Türkiye'nin adı, "[[Türkler|Türk]]" etnik kimliği adından gelir.<ref>Scharlipp, Wolfgang (2000). ''An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions''. Verlag auf dem Ruffel., Engelschoff. ISBN 3-933847-00-1, 9783933847003.</ref> Sözcüğün günümüzdeki hâlinin orijinali, bugünkü Türkiye toprakları için ilk kez 12. yüzyılda [[İtalyanlar]] tarafından [[Latince|Orta Çağ Latincesi]] kullanılarak ''Turchia'' veya ''Turcmenia'' şekillerinde oluşturuldu.<ref name="TurkEtymology">{{Web kaynağı | url = http://www.etymonline.com/index.php?term=Turkey | başlık = Turkey | ad = Douglas | soyadı = Harper | yayıncı = Online Etymology Dictionary | erişimtarihi = 16 Haziran 2013 | yıl = 2001 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160408015029/http://www.etymonline.com/index.php?term=Turkey | arşivtarihi = 8 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="turkiyeninadi">{{Haber kaynağı|url=http://www.milliyet.com.tr/-/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/18.05.2008/545561/default.htm|başlık=Türkiye'nin adı|gazete=Milliyet|ilk=İlber|son=Ortaylı|yazarbağı=İlber Ortaylı|tarih=17 Mayıs 2008|erişimtarihi=20 Mayıs 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160524192805/http://www.milliyet.com.tr/-/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/18.05.2008/545561/default.htm|arşivtarihi=24 Mayıs 2016|ölüurl=hayır}}</ref> Bunların yanı sıra, [[Orta Çağ]]'ın [[Almanlar|Alman]] seyyahları bölgeyi ''Turkei'' veya ''Tirkenland'' şeklinde, [[Fransızlar]] ise ''Turquie'' şeklinde andı.<ref name="turkiyeninadi"/>

Sözcüğün [[Yunanca]] soydaşı olan ''Tourkia'' ({{Dil|el|Τουρκία|dil_adı=e}}), [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] İmparatoru ve bilgini [[VII. Konstantinos]] tarafından ''[[De Administrando Imperio]]'' kitabında kullanıldı.<ref>{{Kitap kaynağı|url={{Google Kitaplar |plainurl=evet |id=3al15wpFWiMC |page=65 }}|başlık=De Administrando Imperio by Constantine VII Porphyrogenitus|erişimtarihi=28 Ağustos 2013|basım=New, revised|sayfa=65|yer=Washington, DC|yayıncı=Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies|seri=[[Corpus fontium historiae Byzantinae]]|yıl=1967|ad=Romilly James Heald|soyadı=Jenkins|isbn=0-88402-021-5}} According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his ''[[De Administrando Imperio]]'' (ca. 950 AD) "Patzinakia, the [[Pechenegs|Pecheneg realm]], stretches west as far as the [[Siret River]] (or even the [[Carpathian Mountains|Eastern Carpathian Mountains]]), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary)."</ref><ref name="PrinzingSalamon1999">{{Kitap kaynağı|yazar1=Günter Prinzing|yazar2=Maciej Salamon|başlık=Byzanz und Ostmitteleuropa 950–1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|url={{Google Kitaplar |plainurl=evet |id=uZDgivj7_RAC |page=46 }} |erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=1999|yayıncı=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-04146-1|sayfa=46}}</ref><ref name="Howorth2008">{{Kitap kaynağı|yazar=Henry Hoyle Howorth|başlık=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|url={{Google Kitaplar |plainurl=evet |id=hFc4mwsHZ7IC |page=3 }} |erişimtarihi=15 Haziran 2013|yıl=2008|yayıncı=Cosimo, Inc.|isbn=978-1-60520-134-4|sayfa=3}}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = Öztürk | ad = Özhan | başlık = Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi | url = http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm | yayıncı = Genesis Yayınları | yer = Ankara | sayfa = 364 | yıl = 2011 | alıntı = ...&nbsp;Greek term Tourkoi first used for the Khazars in 568 AD. In addition in "De Administrando Imperio" Hungarians call Tourkoi too once known as Sabiroi&nbsp;... | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150427135636/http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm | arşivtarihi = 27 Nisan 2015 | erişimtarihi = 20 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[Osmanlı İmparatorluğu]] ise, kendi çağdaşı olan diğer ülkeler tarafından ara ara [[Osmanlı İmparatorluğu'nun isimleri#İmparatorluk dönemi, 1453|''Türkiye'' veya ''Türk İmparatorluğu'']] şeklinde tanınırdı.<ref name=fatih.edu.tr>{{Web kaynağı | soyadı1 = Imber | ad1 = Colin | başlık = The Ottoman Empire, 1300-1650, The Structure of Power | url = http://www.fatih.edu.tr/~ayasar/HIST236/Colin%20_Imber.pdf | yayımcı = fatih.edu.tr | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160407213335/http://www.fatih.edu.tr/~ayasar/HIST236/Colin%20_Imber.pdf | arşivtarihi = 7 Nisan 2016 | ölüurl =evet}}</ref>

Aralık 2021'de cumhurbaşkanı [[Recep Tayyip Erdoğan]], ihracatta "Made in Türkiye" ibaresinin kullanılmasına ilişkin bir genelde yayınladı.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|url=https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211204-5.pdf|başlık=Marka Olarak “Türkiye” İbaresinin Kullanımı|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|tarih=4 Aralık 2021|dil=Türkçe|yayıncı=[[Resmî Gazete (Türkiye)|T.C. Resmî Gazete]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220517002246/https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211204-5.pdf|arşivtarihi=17 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Genelgede ayrıca, diğer resmî yazışmalarla ilgili olarak, "(İngilizce) 'Turkey' gibi ifadeler yerine 'Türkiye' ifadesinin kullanılması konusunda gerekli hassasiyetin gösterileceği" belirtilmiştir.<ref name=":0" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hurriyetdailynews.com/exports-to-be-labeled-made-in-turkiye-169885|başlık=Exports to be labeled ‘Made in Türkiye’ - Latest News|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|tarih=6 Aralık 2021|dil=İngilizce|çalışma=Hürriyet Daily News|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220607073440/https://www.hurriyetdailynews.com/exports-to-be-labeled-made-in-turkiye-169885|arşivtarihi=7 Haziran 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.trthaber.com/haber/gundem/urunlerde-made-in-turkiye-ibaresi-kullanilmaya-baslayacak-632675.html|başlık=Ürünlerde "Made in Türkiye" ibaresi kullanılmaya başlayacak|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|tarih=4 Aralık 2021|dil=Türkçe|çalışma=[[TRT Haber]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240526010312/https://www.trthaber.com/haber/gundem/urunlerde-made-in-turkiye-ibaresi-kullanilmaya-baslayacak-632675.html|arşivtarihi=26 Mayıs 2024|ölüurl=hayır}}</ref> Gerekçe olarak da, ''Türkiye''<nowiki/>'nin "Türk milletinin kültür, medeniyet ve değerlerini en iyi şekilde temsil ve ifade etmesi" gösterilmiştir.<ref name=":0" /> Mayıs 2022'de [[Türkiye hükûmeti]], [[Birleşmiş Milletler]] ve diğer uluslararası kuruluşlardan İngilizce olarak ''Turkey'' yerine ''Türkiye'' kullanılmasını talep etmiş ve bu talep Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.middleeasteye.net/news/turkey-turkiye-new-name-register-un-weeks|başlık=Turkey to register its new name Türkiye to UN in coming weeks|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|dil=İngilizce|çalışma=Middle East Eye|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220606203745/https://www.middleeasteye.net/news/turkey-turkiye-new-name-register-un-weeks|arşivtarihi=6 Haziran 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.trtworld.com/turkey/un-to-use-t%C3%BCrkiye-instead-of-turkey-after-ankara-s-request-57633|başlık=UN to use 'Türkiye' instead of 'Turkey' after Ankara's request|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|dil=İngilizce|çalışma=UN to use 'Türkiye' instead of 'Turkey' after Ankara's request|ad=Ali|soyadı=Topchi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220602042921/https://www.trtworld.com/turkey/un-to-use-t%C3%BCrkiye-instead-of-turkey-after-ankara-s-request-57633|arşivtarihi=2 Haziran 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61671913|başlık=Turkey wants to be called Türkiye in rebranding move|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|tarih=2 Haziran 2022|dil=en-GB|çalışma=BBC News|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230108161335/https://www.bbc.com/news/world-europe-61671913|arşivtarihi=8 Ocak 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://medyascope.tv/2022/06/03/bmde-ilk-kez-turkey-yerine-turkiye-ifadesi-kullanildi/|başlık=BM'de ilk kez "Turkey" yerine "Türkiye" ifadesi kullanıldı|erişimtarihi=26 Mayıs 2024|tarih=3 Haziran 2022|dil=Türkçe|çalışma=Medyascope|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240526010310/https://medyascope.tv/2022/06/03/bmde-ilk-kez-turkey-yerine-turkiye-ifadesi-kullanildi/|arşivtarihi=26 Mayıs 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

== Tarih ==
{{Ana|Türkiye tarihi}}
{{ayrıca bakınız|Anadolu tarihi|Balkanlar tarihi}}
=== Tarih öncesi ===
{{Ana|Tarih öncesi Anadolu|Tarih öncesi Balkanlar}}
{{Ayrıca bakınız|Anadolu'daki antik krallıklar listesi|Traklar}}
[[Dosya:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|küçükresim|[[Cilalı Taş Devri]]'ne ait arkeolojik sit alanı [[Göbeklitepe]]'den bir görünüm. Göbeklitepe'deki bazı taşlar MÖ 9600'e kadar uzanmaktadır ve yapı, [[Stonehenge]]'den 7 bin yıldan fazla bir süre önce inşa edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://archive.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|başlık=The World's First Temple - Archaeology Magazine Archive|erişimtarihi=29 Nisan 2024|çalışma=archive.archaeology.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130106110351/https://archive.archaeology.org/0811/abstracts/turkey.html|arşivtarihi=6 Ocak 2013|ölüurl=hayır}}</ref>]]
Günümüzdeki Türkiye topraklarının çoğunu oluşturan [[Anadolu]] yarımadasındaki en eski arkeolojik bulgu, [[Gediz Nehri]]'nde bulunan ve yaklaşık 1,24 ila 1,17 milyon yıla tarihlenen taş bir alettir.<ref>{{akademik dergi kaynağı |başlık=The earliest securely-dated hominin artefact in Anatolia? |ad1=D. |soyadı1=Maddy |ad2=D. |soyadı2=Schreve |ad3=T. |soyadı3=Demir |ad4=A. |soyadı4=Veldkamp |ad5=J. R. |soyadı5=Wijbrans |ad6=W. |soyadı6=Van Gorp |ad7=D. J. J. |soyadı7=Van Hinsbergen |ad8=M. J. |soyadı8=Dekkers |ad9=R. |soyadı9=Scaife |ad10=J. M. |soyadı10=Schoorl |ad11=C. |soyadı11=Stemerdink |ad12=T. |soyadı12=Van der Schriek |dergi=[[Quaternary Science Reviews]] |cilt=109 |yıl=2015 |sayfalar=68-75|dil=İngilizce |doi=10.1016/j.quascirev.2014.11.021}}</ref> Ülkenin güney ile güneydoğu kısımları başta olmak üzere Anadolu'daki bilinen ilk yerleşimler, [[Eski Taş Çağı]]'na tarihlenir.<ref>{{akademik dergi kaynağı |soyadı=Stiner|ad=Mary C. |soyadı2=Kuhn |ad2=Steven L. |soyadı3=Güleç |ad3=Erksin |başlık=Early Upper Paleolithic shell beads at Üçağızlı Cave I (Turkey): Technology and the socioeconomic context of ornament life-histories |dergi=[[Journal of Human Evolution]] |cilt=64 |sayı=5 |sayfalar=380-398|dil=İngilizce |tarih=Mayıs 2013 |doi=10.1016/j.jhevol.2013.01.008 |issn=0047-2484|pmid=23481346}}</ref><ref name="Howard">{{Kitap kaynağı |ilk=Douglas Arthur |son=Howard |başlık=The History of Turkey |url=http://books.google.com/books?id=Ay-IkMqrTp4C |yayıncı=[[ABC-CLIO/Greenwood|Greenwood Press]] |isbn=978-0-313-30708-9 |sayfalar=xiv-xx|dil=İngilizce |yıl=2001}}</ref><ref name="SteadmanMcMahon2011">{{Kitap kaynağı |ad1=Sharon R. |soyadı1=Steadman |ad2=Gregory |soyadı2=McMahon |başlık=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia |url=http://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC |dil=İngilizce |yıl=2011 |yayıncı=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-537614-2 |sayfalar=3-11, 37|erişim-tarihi=4 Mayıs 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20240512180333/https://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC&hl=en |arşivtarihi=12 Mayıs 2024 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{akademik dergi kaynağı |başlık=Anadolu'nun Epi-Paleolitik Dönem buluntu toplulukları: Sorunlar, öneriler, değerlendirmeler ve çeşitli yaklaşımlar |ilk=Metin |son=Kartal |dergi=Anatolia |yıl=2003 |sayı=24 |sayfalar=35-43|doi=10.1501/andl_0000000288}}</ref> Geçmişinin MÖ 9600 civarına kadar uzandığı tahmin edilen [[Göbeklitepe]] adlı arkeolojik sit alanı, dünyada bilinen en eski insan yapımı yapıdır.<ref>{{akademik dergi kaynağı |soyadı1=Gresky |ad1=Julia |soyadı2=Haelm |ad2=Juliane |soyadı3=Clare |ad3=Lee |tarih=28 Haziran 2017 |başlık=Modified human crania from Göbekli Tepe provide evidence for a new form of Neolithic skull cult |dergi=Science Advances |dil=İngilizce|cilt=3 |sayı=6 |sayfalar=e1700564|bibcode=2017SciA....3E0564G |doi=10.1126/sciadv.1700564 |issn=2375-2548 |pmc=5489262 |pmid=28782013}}</ref> MÖ 7500'e veya MÖ 5700'e dayandığı düşünülen [[İç Anadolu Bölgesi|Orta Anadolu]]'daki [[Çatalhöyük]], dünya üzerinde [[Cilalı Taş Devri]] ile [[Bakır Çağı]]'na ait en büyük ve en iyi korunmuş yerleşim yeridir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/catalhoyuk_world_heritage_list | başlık = Çatalhöyük added to UNESCO World Heritage List | yayıncı = [[Küresel Miras Fony]] | tarih = 3 Temmuz 2012 |dil=İngilizce| erişimtarihi = 9 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160309080059/http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/catalhoyuk_world_heritage_list | arşivtarihi = 9 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> MÖ 8200 ila 6000 arasında kurulduğu tahmin edilen [[Çayönü]] yerleşkesi de, bu yapılara yine örnek verilebilir. [[Çanakkale]]'de bulunan [[Troya]]'da ise Cilalı Taş Devri'nde başlayan yerleşmeler, [[Demir Çağı]]'na kadar devam etmiştir.<ref name=ancient.eu>{{Web kaynağı | başlık = Troy | url = http://www.ancient.eu/troy/ | website = ancient.eu | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151230081010/http://www.ancient.eu/troy/ | arşivtarihi = 30 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Dosya:Lion Gate, Hattusa 01.jpg|küçükresim|[[Hititler]]in başkenti olan [[Hattuşa]]ş'taki Aslanlı Kapı; [[Boğazkale]], [[Çorum]]]]
[[Dosya:Aizanoi Zeus temple 2120.jpg|küçükresim|[[Frigler|Frigyalıların]] hâkimiyetinde bulunmuş olan [[Aizanoi]] şehrindeki Zeus Tapınağı; [[Çavdarhisar]], [[Kütahya]]]]
Çeşitli [[Anadolu|Eski Anadolu]] milletleri, bölgede Cilalı Taş Devri'nin başlangıcına kadar varlığını sürdürdü.<ref name="SteadmanMcMahon2011"/> Bu halkların çoğu [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin bir kolu olarak kabul edilen [[Anadolu dilleri]]ni konuştular.<ref name="UCLA">{{Web kaynağı|url=http://www.linguistics.ucla.edu/people/Melchert/The%20Position%20of%20Anatolian.pdf|arşivurl=https://www.webcitation.org/6GNtCVWdz?url=http://www.linguistics.ucla.edu/people/Melchert/The%20Position%20of%20Anatolian.pdf|arşivtarihi=5 Mayıs 2013|başlık=The Position of Anatolian|biçim=PDF|erişimtarihi=4 Mayıs 2013|ölüurl=evet}}</ref> Bazı bilim insanları, Hint-Avrupa dillerinin, yine eski Anadolu dillerinden olan [[Hitit dili]] ve [[Luvi dili]]nden yayıldığını öne sürer.<ref name="AnatoliaIndoEuropean">{{akademik dergi kaynağı|soyadı=Balter|ad=Michael|başlık=Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?|url=https://archive.org/details/sim_science_2004-02-27_303_5662/page/1323|dergi=[[Science]]|cilt=303|sayı=5662|sayfa=1323|tarih=27 Şubat 2004|doi=10.1126/science.303.5662.1323|pmid=14988549}}</ref> Ayrıca Türkiye'nin [[Avrupa]] kıtasında kalan küçük bir bölümünü oluşturan [[Doğu Trakya]] ise, 40 bin yıl öncesine dayanan bir yerleşim tarihine sahiptir ve bölgenin sakinleri de tarıma başlayarak milattan 6000 yıl önce Cilalı Taş Devri'ne geçmiştir.<ref name="MET">{{Dergi kaynağı|soyadı=Casson|ad=Lionel|başlık=The Thracians|dergi=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|yıl=1977|cilt=35|sayı=1|sayfalar=2-6|doi=10.2307/3258667|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|erişimtarihi=4 Mayıs 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190503015440/https://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|arşivtarihi=3 Mayıs 2019|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{akademik dergi kaynağı |başlık=Palaeoanthropology: Disputed ground |ilk=Rex |son=Dalton |dergi=[[Nature (dergi)|Nature]] |cilt=446 |sayfalar=176-178|yıl=2010 |dil=İngilizce |doi=10.1038/466176a}}</ref>

Anadolu'nun bilinen ilk sakinleri, [[Hatti]] ve [[Hurriler|Hurri]] toplumlarıdır. Hint-Avrupa milletlerinden olmayan bu iki toplum, yaklaşık olarak MÖ 2300'lerde Orta ve Doğu Anadolu'da yaşadılar. Hatti ve Hurriler, Hint-Avrupa milletlerinden [[Hititler]]in MÖ 2000-1700 yıllarında Anadolu'ya gelmesiyle yerini Hititlere bıraktı. Hititler, bölgedeki ilk büyük krallığı MÖ 13. yüzyılda kurdular. [[Asurlular]] da, MÖ 1950'den MÖ 612'ye kadar günümüz Türkiye'sinin güneydoğu topraklarını fethetti ve oraya yerleşti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www3.uakron.edu/ziyaret/timeline_3period.html | başlık = Ziyaret Tepe – Turkey Archaeological Dig Site | yayıncı = uakron.edu | erişimtarihi = 4 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303194000/http://www3.uakron.edu/ziyaret/timeline_3period.html | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.aina.org/articles/assyrianidentity.pdf | başlık = Assyrian Identity In Ancient Times And Today' | biçim = PDF | erişimtarihi = 4 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303170850/http://www.aina.org/articles/assyrianidentity.pdf | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> [[Urartular]]ın MÖ 9. yüzyılda Asurluların kuzeyindeki güçlü rakibi olduğu ise, Asur kitabeleri aracılığıyla öğrenildi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Urartian Material Culture As State Assemblage: An Anomaly in the Archaeology of Empire|ad=Paul|soyadı=Zimansky|sayfa=103}}</ref> MÖ 612'den itibaren herhangi ciddi bir etki gösteremeyen Urartular, MÖ 590 yılında [[İran]]'dan gelen [[Medler]] tarafından yıkıldı.<ref>{{Kitap kaynağı|ad=Georges|soyadı=Roux|başlık=Ancient Iraq|sayfa=314}}</ref>

Orta Anadolu üzerinde büyük bir hâkimiyet kurmuş olan [[Hitit İmparatorluğu]]'nun da MÖ yaklaşık 1180'li yıllarda çöküşünün ardından, Hint-Avrupa milletlerinden [[Frigler]]in kurdukları [[Frigya]], MÖ 7. yüzyılda [[Kimmerler]] tarafından yapılan saldırılara kadar Anadolu'da üstünlük elde etti.<ref name="TroyHittiteEmpirePhrygians">{{Web kaynağı|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/03/waa/ht03waa.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060910042040/http://www.metmuseum.org/toah/ht/03/waa/ht03waa.htm|arşivtarihi=10 Eylül 2006|başlık=Anatolia and the Caucasus, 2000–1000 B.C. in ''Timeline of Art History.''|yazar=The Metropolitan Museum of Art, New York|yazarbağı=Metropolitan Museum of Art|yayıncı=New York: The Metropolitan Museum of Art|erişimtarihi=21 Aralık 2006|ay=Ekim|yıl=2000|ölüurl=hayır}}</ref> Frigya'dan sonra [[Lidya]], [[Karya]] ve [[Likya]] devletleri bölgede güç yakalayarak söz sahibi oldu.<ref name="ktu.edu.tr">{{Web kaynağı | başlık = About Turkey - Etymology And Climate | url = http://www.ktu.edu.tr/obsen-aboutturkeyetymologyandclimate | website = ktu.edu.tr | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150721060119/http://www.ktu.edu.tr/obsen-aboutturkeyetymologyandclimate | arşivtarihi = 21 Temmuz 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Ekonomi alanıyla ön plana [[Lidyalılar]], MÖ 546'da [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahameniş]] hükümdarı [[II. Kiros|Büyük Kiros]] tarafından yıkılıncaya kadar Batı Anadolu'da varlığını sürdürdü.

=== Antik Çağ, Helenistik dönem ve Bizans dönemi ===
[[Dosya:Battle of Issus.jpg|küçükresim|Makedonya Kralı [[İskender|Büyük İskender]]'in [[İssos Muharebesi|İssos Savaşı]]'nda (MÖ 333) Pers Kralı [[III. Darius]] ile karşılaşmasını gösteren [[mozaik]]. İskender döneminde başlayan [[Helenleştirme]] hareketi [[Anadolu]]'da da yaşandı.]]
Anadolu'nun sahil şeridinde MÖ 1200 yıllarında büyük ölçüde [[Aiol]], [[İyonya|İyon]] ve [[Antik Yunanlar|Yunan]] yerleşimleri başladı. Bu yerleşimciler tarafından [[Milet]], [[Efes]], [[Smyrna]] ve [[Byzantium]] gibi çok sayıda önemli şehir kuruldu. Son olarak [[Yunanlar|Yunan]] koloniciler tarafından MÖ 657'de [[Megara]] kenti ortaya çıkarıldı. Yine bu dönemlerde, MÖ 6. yüzyılda, Türkiye'nin şu anki doğu toprakları üzerinde [[Ermeniler|Ermeni]] [[Orontid Hanedanı]] tarafından bir devlet kuruldu.<ref name="LewisBoardman1994">{{Kitap kaynağı|yazar1=D. M. Lewis|yazar2=John Boardman|başlık=The Cambridge Ancient History|url=http://books.google.com/books?id=vx251bK988gC&pg=PA462|erişimtarihi=7 Nisan 2013|yıl=1994|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-23348-4|sayfa=444|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602072046/http://books.google.com/books?id=vx251bK988gC&pg=PA462|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref>

Anadolu, MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda bir [[Persler|Pers]] devleti olan [[Ahameniş İmparatorluğu]]'nun egemenliğine girdi ve bu egemenlik, MÖ 334 yılındaki [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]] Kralı [[Büyük İskender]]'in fetihlerine kadar devam etti.<ref name="PersiansInAsiaMinor">{{Web kaynağı|url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM|arşivurl=https://www.webcitation.org/5uNLYWJA2?url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM|arşivtarihi=20 Kasım 2010|başlık=Ancient Greece: The Persian Wars|yazar=Hooker, Richard|yayıncı=Washington State University, Washington, United States|erişimtarihi=22 Aralık 2006|tarih=6 Haziran 1999|ölüurl=evet}}</ref> Anadolu'nun içlerine kadar ilerleyen İskender; [[Frigya]], [[Kapadokya]] ve en son [[Kilikya]]'ya kadar ulaştı. Ardından, [[İskenderun]] civarında ([[Antakya]]) gerçekleşen [[İssos Savaşı]]'nda ve akabinde [[Irak]] civarında meydana gelen [[Gaugamela Muharebesi]]'nde [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahameniş]] hükümdarı [[III. Darius]]'u perişan etti. Daha sonra [[Pers İmparatorluğu|Pers]] Kralı [[III. Darius]]'u devirdi ve [[Ahameniş İmparatorluğu]]'nu tamamen fethetti. Büyük bir yenilgiye uğrayan [[III. Darius|Darius]], [[Fırat]]'ın doğusuna kadar sürüldü ve böylece Anadolu'daki Pers hakimiyeti son bulmuş oldu.
[[Dosya:ConstantineEmpire.jpg|küçükresim|[[I. Konstantin|Büyük Konstantin]]'in MS 337'deki ölümü sırasında [[Roma İmparatorluğu]] sınırları [[Avrupa]]'nın önemli bir bölümü, [[Anadolu]], [[Orta Doğu]] ve [[Kuzey Afrika]]'nın kıyı kesimlerini kapsıyordu. 330'da [[Konstantinopolis]] (şimdiki [[İstanbul]]) imparatorluğun yeni başkenti olurken, daha sonra ise yıkılıncaya kadar Doğu Roma'nın ([[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]) başkenti oldu.]]
[[İskender|Büyük İskender]] döneminde kültürel kaynaşma ve [[Helenleştirme]] hareketi başlatıldı.<ref name="SteadmanMcMahon2011" /> MÖ 323'te İskender'in [[Babil]]'deki ani ölümünün ardından Anadolu bölünerek küçük [[Helenistik Dönem|Helenistik krallıklar]] ortaya çıktı. Tüm bu krallıklar, MÖ 1. yüzyıl ortalarında [[Roma Cumhuriyeti]]'nin bir parçası haline geldi.<ref name="AlexanderToRome">{{Web kaynağı|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20061214003932/http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|arşivtarihi=14 Aralık 2006|başlık=Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in ''Timeline of Art History.''|yazar=The Metropolitan Museum of Art, New York|authorlink=Metropolitan Museum of Art|yayıncı=New York: The Metropolitan Museum of Art|erişimtarihi=21 Aralık 2006|tarih=Ekim 2000|ölüurl=hayır}}</ref> Büyük İskender'in, fetihleriyle başlatmış olduğu [[Helenleştirme]] hareketi ise Roma İmparatorluğu döneminde hızlandırıldı. Bu nedenle daha önceki yüzyıllarda var olan [[Anadolu dilleri]] ve kültürlerinin nesli tükenerek yerini Yunan dil ve kültürüne bıraktı.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=David Noel Freedman|yazar2=Allen C. Myers|yazar3=Astrid Biles Beck|başlık=Eerdmans Dictionary of the Bible|url=http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC&pg=PA61|erişimtarihi=24 Mart 2013|yıl=2000|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|sayfa=61|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602071147/http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC&pg=PA61|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Hout2011">{{Kitap kaynağı|yazar=Theo van den Hout|başlık=The Elements of Hittite|url=http://books.google.com/books?id=QDJNg5Nyef0C&pg=PA1|erişimtarihi=24 Mart 2013|tarih=27 Ekim 2011|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-50178-1|sayfa=1|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171013221256/https://books.google.com/books?id=QDJNg5Nyef0C|arşivtarihi=13 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref>[[Dosya:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|küçükresim|532–537 yılları arasında [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]'ın yaptırdığı [[Ayasofya]], [[İstanbul'un Fethi]]'ne kadar yaklaşık 9 asır [[kilise]] olarak hizmet verdi, sonradan Osmanlı döneminde [[cami]]ye çevrildi. Ayasofya; [[Roma İmparatorluğu|Roma]], [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ve Türkiye döneminin en önemli mekânları arasında yer almıştır.]]324 yılında [[Roma İmparatorluğu|Roma]] İmparatoru [[I. Konstantin]], imparatorluğun başkentini [[Byzantium]]'a taşıdı ve şehrin adını [[Nova Roma]] olarak değiştirdi. İmparator [[I. Theodosius]]'un (379-395) iki erkek çocuğu, babalarının 395'te ölmesinin ardından [[Roma İmparatorluğu]]'nu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölerek paylaştılar. Başkenti [[Roma]] olarak kalan [[Batı Roma İmparatorluğu]], 476'da yıkıldı. Halk arasında [[Konstantinopolis]] (İstanbul) olarak yaygınlaşan şehir ise, [[Bizans İmparatorluğu|Doğu Roma İmparatorluğu]]'nun başkenti oldu. Doğu Roma İmparatorluğu, daha sonraki yıllarda [[Bizans İmparatorluğu]] olarak anılmaya başladı, günümüz Türkiye topraklarının önemli bir kısmında hakimiyet kurdu ve [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Türklerinin]] İstanbul'u [[İstanbul'un Fethi|ele geçirdiği]] 1453 yılına kadar varlığını sürdürdü.<ref>{{Web kaynağı|url=http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|başlık=Constantinople/Istanbul|erişimtarihi=26 Aralık 2006|arşivtarihi=12 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160612154426/http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|ölüurl=evet|yayıncı=University of Washington, Seattle, Washington|yıl=2004|yazar=Daniel C. Waugh}}</ref>

=== Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu ===
{{Çoklu resim|align=right|perrow=2/2|total_width=320|caption_align=center|title=|image1=Divrigi,N-P1.jpg|caption1=|image2=Ince Minareli Medrese 01.jpg|caption2=|image3=Yivli Minaret Mosque Antalya.jpg|caption3=|image4=Çifte Minareli Medrese (Erzurum) Entrance 8685 (cropped).jpg|caption4=|image5=|image6=|caption6=|caption=|caption5=|footer=Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yapılmış olan, [[Selçuklu mimarisi]]nin en güzel eserleri arasında kabul edilen bazı yapılar: Sivas'taki [[Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası]] (sol üst), Konya'daki [[İnce Minareli Medrese]] (sağ üst), Antalya'daki [[Yivli Minare]] (sol alt), Erzurum'daki [[Çifte Minareli Medrese (Erzurum)|Çifte Minareli Medrese]] (sağ alt).}}
[[Oğuzlar|Oğuz Türkleri]], [[Müslüman]] olduktan sonra [[İslam dünyası]] çevrelerine daha yakın yerlerde ikamet ettiler ve 9. yüzyılda [[Hazar Denizi]] ile [[Aral Gölü]]'nün kuzeyine yerleşmeye başladılar.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Al Hind: The Making of the Indo Islamic World, Vol. 1, Early Medieval India and the Expansion of Islam, 7th–11th Centuries|ad=Andre|soyadı=Wink|yayıncı=Brill Academic Publishers|yıl=1990|isbn=90-04-09249-8|sayfa=21}}</ref> 10. yüzyıl itibarıyla [[Selçuklu Hanedanı|Selçuklular]], [[Farslar|Pers]] yurdunu da sınırları içine katarak, atalarının vatanı [[Orta Asya]]'dan batıya doğru [[Türk göçleri|göç etmeye]] başladılar ve [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Büyük Selçuklu Devleti]]'ni kurdular.<ref name="peter.mackenzie.org">{{Web kaynağı | başlık = THE SELJUK TURKS | url = http://peter.mackenzie.org/history/hist2021.htm | website = peter.mackenzie.org | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304093825/http://peter.mackenzie.org/history/hist2021.htm | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

11. yüzyılın ikinci yarısında [[Selçuklu Hanedanı|Selçuklular]], Anadolu'nun doğu bölgelerine yerleşmeye ve akınlar yapmaya başladılar. 1071'de, Sultan [[Alp Arslan]] döneminde, Selçuklu Türkleri ile [[Bizans İmparatorluğu]] arasında yapılan [[Malazgirt Meydan Muharebesi]]'nden sonra gelen Selçuklu zaferiyle birlikte Anadolu toprakları üzerinde [[Türkleştirme]] ve [[İslamlaşma]] hareketi başladı.<ref name="Abazov2009">{{Kitap kaynağı|yazar=Rafis Abazov|başlık=Culture and Customs of Turkey|url=http://books.google.com/books?id=kx-hnRY6E94C|erişimtarihi=25 Mart 2013|yıl=2009|yayıncı=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-34215-8|s=1071|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602081207/http://books.google.com/books?id=kx-hnRY6E94C|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |yıl=1996 |bölüm=Turkish Origins |bölümurl=http://countrystudies.us/turkey/5.htm |editör1-soyadı=Metz |editör1-ad=Helen Chapin |başlık=Turkey: A Country Study |seri=Area handbook series |basım=fifth|yer=Washington DC |yayıncı=[[United States Government Publishing Office]] for the [[Federal Research Division|Federal Research Division of the Library of Congress]] |isbn=0-8444-0864-6 |lccn=95049612}}</ref> Bu hareketle birlikte Anadolu'da [[Türk dilleri]] ve [[İslam]] tanıtılarak yaygın hâle geldi. Böylece bölgede yaygın olan [[Hristiyanlık]] ve [[Yunanca]], yerini yavaş yavaş İslam ve Türk kültürüne bıraktı.<ref name="Abazov2009" />
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun parçalanmasının ardından, Anadolu'da diğer [[Anadolu beylikleri|Türk beyliklerinin]] üzerinde hakimiyet kuran [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklu Sultanlığı]], uzunca bir süre Anadolu'yu yönetti. Başkenti İznik olan Anadolu Selçuklular, [[Birinci Haçlı Seferi]] sırasında [[İznik]]'in Bizans'ın eline geçmesiyle Sultan [[I. Kılıç Arslan]] tarafından 1097 tarihinde başkentini [[Konya]]'ya taşımıştır ve bu tarihten itibaren Konya, Selçuklu Devleti'nin başkenti olmuştur. Sultan [[I. Alâeddin Keykubad]] döneminde altın çağını yaşayan Selçuklular, I. Alaeddin'in ölümünün ardından duraklama sürecine girdi.
[[Dosya:Anatolia1200.png|küçükresim|1200 yılında [[Anadolu Selçuklu Devleti]] (Rum Sultanlığı) ve çevre devletlerin bir haritası. Anadolu Selçukluları, özellikle [[I. Alâeddin Keykubad]] döneminde (1220–37) sınırlarını çoğunlukla doğuda olmak üzere önemli ölçüde genişlettiler.]]
Alaeddin Keykubad'ın ölümünü fırsat bilen Moğollar, Selçukluların doğu sınırına saldırarak Anadolu içlerine girmeye çalıştılar. Nitekim 1243'te Anadolu Selçuklu Devleti ile [[Baycu Noyan]] komutasındaki [[Moğol İmparatorluğu|Moğollar]] arasında gerçekleşen [[Kösedağ Muharebesi]] sonucunda gelen yenilgiyle [[Anadolu]], Moğol hakimiyetine girmiştir ve Anadolu Selçuklu Devleti zayıflayıp yerini Türk beyliklerine bırakmıştır.<ref name="mfk&gl">{{Kitap kaynağı|soyadı1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|başlık=The origins of the Ottoman Empire|sayfa=33|erişimtarihi=10 Eylül 2014}}</ref> Bu beylikler arasında, [[Söğüt, Bilecik|Söğüt]] ve [[Bilecik (il)|Bilecik]] çevresinde kurulu olan [[Osmanoğulları Beyliği]], 13. yüzyılın sonlarına doğru bağımsızlığını ilan etmiştir.

[[Dosya:Kusatma Zonaro.jpg|sağ|küçükresim|[[İstanbul'un Fethi]] (1453) sırasında, [[II. Mehmed]] komutasındaki Osmanlı donanmasının [[Haliç]]'e indirilmesini tasvir eden tablo. ([[Fausto Zonaro]])]]
[[Osman Gazi]]'nin başında olduğu Osmanoğulları Beyliği, sonraki yıllarda gittikçe büyüyerek Anadolu, [[Balkanlar]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Levant]] üzerinde hâkimiyet kurdu. 1453 yılında, [[II. Mehmed]] öncülüğünde Bizans İmparatorluğu'nun başkenti [[İstanbul'un Fethi|Konstantinopolis fethedildi]] ve imparatorluk tarihe karıştı.<ref name="Ottomans">{{Kitap kaynağı|başlık=The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire|ad=Patrick|soyadı=Kinross|yayıncı=Morrow|yıl=1977|isbn=0-688-03093-9|ss=28-30}}</ref> Bu olaydan sonra Osmanlılar, bir [[imparatorluk]] hâline geldi.

1514 yılında [[I. Selim]], [[Çaldıran Muharebesi]] ile [[Safevî Devleti|Safevî]] hükümdarı [[Şah İsmail]]'i yenerek imparatorluğun sınırlarını doğu yönünde genişletti. 1517'de de [[Büyük Mısır Seferi|Levant, Mısır]] ve [[Cezayir]]'i ele geçirdi ve Mısır'da hüküm süren [[Memlûk Sultanlığı]]'nı yıkarak [[İslam]] [[Halifelik|halifeliğinin]] [[Osmanlı Hanedanı|Osmanlı İmparatorluğu]]'na geçmesini sağladı. Ardından [[Kızıldeniz]], [[Umman Denizi]] ve [[Basra Körfezi]] üzerinde Osmanlı ve [[Portekiz İmparatorluğu|Portekiz]] imparatorlukları arasında, [[Hint Okyanusu]]'nda üstünlüğü ele geçirmek için bazı [[Hint seferleri|çeşitli deniz muharebeleri]] yapıldı. Portekizlilerin [[Hindistan]] üzerinde egemenlik sağlaması Osmanlı tarafından bir tehdit olarak algılandı. Çünkü 15. yüzyıl sonlarındaki [[Coğrafi Keşifler]] sayesinde [[Ümit Burnu]] ve [[Amerika]] kıtasının keşfedilmesi, Osmanlı'nın elinde tuttuğu [[Doğu Asya]] ile [[Batı Avrupa]] arasında ticareti sağlayan [[İpek Yolu|eski ticaret yolları]]nın önemini yitirmesine neden olup [[Osmanlı ekonomisi]]ni olumsuz yönde etkilemiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.theottomans.org/english/history/history1800_2.asp | başlık = TheOttomans.org - Discover The Ottomans | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151219203623/http://www.theottomans.org/english/history/history1800_2.asp | arşivtarihi = 19 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
[[Dosya:OttomanEmpireMain (Turkish).png|küçükresim|[[Osmanlı İmparatorluğu]], 1683 yılında üç kıtaya yayılmış bir vaziyette en geniş sınırlarında.]]
Osmanlı İmparatorluğu, 16. ve 17. yüzyılda, özellikle [[I. Süleyman]] döneminde tarihinin zirvesine ulaştı. Bu dönemde batıda [[Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu]]'na doğru topraklar genişletilerek Balkanların tamamı, [[Orta Avrupa]] ve [[Lehistan-Litvanya Birliği|Lehistan]]'ın güney kısmı ele geçirildi.<ref name="autogenerated1">{{Kitap kaynağı|yazar=Stanford J. Shaw|başlık=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=http://books.google.com/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA213|erişimtarihi=15 Haziran 2013|cilt=1|tarih=29 Ekim 1976|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-29163-7|sayfa=213|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131106233521/http://books.google.com/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA213|arşivtarihi=6 Kasım 2013|ölüurl=hayır}}</ref> [[Osmanlı Donanması|Osmanlı donanması]], denizde çeşitli rekabetlere girerek başarılar kazandı. 1538'de yapılan [[Preveze Deniz Muharebesi]]'nde [[Barbaros Hayreddin Paşa]]'nın Haçlıları mağlup etmesinden sonra imparatorluğun [[Akdeniz]]'deki kontrolü arttı. Doğuda ise [[Safevî Devleti]] ile mezhep farklılıklarından ve toprak anlaşmazlıklarından kaynaklanan bazı çatışmalar, zaman zaman savaşa dönüşerek 16. ve 18. yüzyıl arasında devam etti.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=A Short History of the Middle East|ad=George E.|soyadı=Kirk|yayıncı=Brill Academic Publishers|yıl=2008|sayfa=58|isbn=1-4437-2568-4}}</ref>
[[Dosya:Ottoman Sultan Selim III (1789).jpg|küçükresim|Osmanlı padişahı [[III. Selim]], [[Topkapı Sarayı]]'nın [[Saadet Kapısı]]'nda bazı ileri gelenleri kabul ediyor, 1789. Aydınlanmacı ve reformcu bir hükümdar olarak kabul edilen III. Selim, döneminde (1789–1807) birtakım yapısal değişiklikler yapmaya çalıştı.]]
[[Osmanlı İmparatorluğu]], Batı Avrupa'da gerçekleşen [[Rönesans]], [[Bilimsel devrim|Bilimsel Devrim]], [[Aydınlanma Çağı]] ve [[Sanayi Devrimi]] gibi yeni gelişmeleri ülkesine getiremeyerek çağın gerisinde kaldı.<ref name="yeditepe.edu.tr">{{Web kaynağı | soyadı1 = Yavuz | ad1 = Erdal | başlık = The Industrial Revolution and Consequences | url = https://www.yeditepe.edu.tr/dotAsset/74101.pdf | yayımcı = yeditepe.edu.tr | erişimtarihi = 26 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130903085057/http://www.yeditepe.edu.tr/dotAsset/74101.pdf | arşivtarihi = 3 Eylül 2013 | ölüurl = evet }}</ref> [[Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları|Kutsal İttifak Savaşları]]'nın bitmesiyle 1699'da imzalanan [[Karlofça Antlaşması]] sonrasında Osmanlı İmparatorluğu yavaşça [[Osmanlı İmparatorluğu gerileme dönemi|gerilemeye başladı]]. Yapılan pek çok ıslahat ve 19. yüzyılda ilan edilen [[Tanzimat Fermanı]], ülkenin modernleşmesini amaçladı; ancak başarılı olamadı. Bunun yanı sıra, ülkede toprak bütünlüğünü korumak için geliştirilen, farklı dinî ve etnik kökenlere sahip kişilerin bir arada yaşaması fikrini içeren [[Osmanlıcılık]] akımı da başarıya ulaşamayarak [[Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi|dağılmanın önüne geçemedi]].<ref name="academia.edu">{{Web kaynağı | soyadı1 = Yalçın | ad1 = Özgür | başlık = Reformation_of_Ottoman_Bureaucracy_A_Failed_Attempt | url = http://www.academia.edu/3118454/Reformation_of_Ottoman_Bureaucracy_A_Failed_Attempt | website = academia.edu | erişimtarihi = 26 Ağustos 2014 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2022 }}</ref> 1854'te [[Kırım Savaşı]] sırasında Osmanlı İmparatorluğu, ilk kez [[dış borç]]lanmaya gitti; ancak alınan borçlar ödenemedi. Sonraki 20 yıl içinde yüksek seviyelere ulaşarak ekonominin iflasın eşiğine gelmesine sebep oldu ve Osmanlı hükûmetini zor durumda bıraktı.<ref>Douglas Arthur Howard: "The History of Turkey", sayfa 71.</ref> Bunu [[Doğu Sorunu|1875-78 Doğu Krizi]] ve [[1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı]] gibi felaketler izledi. Sonuç olarak Osmanlı ekonomisi, borçlarını ödeyemeyerek harap duruma gelince, alacaklı ülkeler tarafından 1881'de borçların tahsilatını sağlayacak [[Düyun-u Umumiye]] kuruldu. Böylece Osmanlı Devleti'nin gelirlerinin kontrolü, alacaklı ülkelerin eline geçti.<ref name="books.google.com.tr">{{Web kaynağı | soyadı1 = Krasner | ad1 = Stephen D. | başlık = Sovereignty: Organized Hypocrisy | url = http://books.google.com.tr/books?id=tHJ5m56sBX4C&pg=PA135&lpg=PA135&dq=the+Ottoman+Empire+took+its+first+foreign+loans&source=bl&ots=z8eQRDEkwj&sig=zTCxdqm0YkHcjhb9skWZ-IIIFKU&hl=tr&sa=X&ei=kdr8U_mCN8fNygOqlYC4BQ&ved=0CCsQ6AEwAg#v=onepage&q=the%20Ottoman%20Empire%20took%20its%20first%20foreign%20loans&f=false | website = books.google.com.tr | erişimtarihi = 26 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150405044507/http://books.google.com.tr/books?id=tHJ5m56sBX4C&pg=PA135&lpg=PA135&dq=the+Ottoman+Empire+took+its+first+foreign+loans&source=bl&ots=z8eQRDEkwj&sig=zTCxdqm0YkHcjhb9skWZ-IIIFKU&hl=tr&sa=X&ei=kdr8U_mCN8fNygOqlYC4BQ&ved=0CCsQ6AEwAg#v=onepage&q=the%20Ottoman%20Empire%20took%20its%20first%20foreign%20loans&f=false | arşivtarihi = 5 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 20. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğu, [[Büyük güç|Avrupalı güçlerle]] karşılaştırıldığında sanayileşememiş ve gelişmemiş bir ülke konumuna geldi.<ref name="globaled.org">{{Web kaynağı | başlık = The Ottoman Empire | url = http://www.globaled.org/nyworld/materials/ottoman/modernization.html | yayımcı = globaled.org | erişimtarihi = 26 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150708053143/http://www.globaled.org/nyworld/materials/ottoman/modernization.html | arşivtarihi = 8 Temmuz 2015 | ölüurl =evet}}</ref> Yine de, Osmanlılar en uzak vasalları olan [[Açe Sultanlığı]]'na asker gönderirken [[Güneydoğu Asya]]'da bile nüfuz sahibiydiler.<ref>İsmail Hakkı Göksoy, "Ottoman-Aceh relations as documented in Turkish sources" in Michael R. Feener, Patrick Daly, and Anthony Reid, Mapping the Acehnese Past (Leiden: KITLV, 2011),65-95.</ref>

Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarının sınırları, askerî gücü ve zenginlik düzeyi giderek azalınca, [[Balkanlar]]da yaşayan Müslümanlar, gördükleri eziyetler sebebiyle Anadolu'ya göç etmeye başladı.<ref name="Illinois2009">{{Kitap kaynağı|soyadı=Todorova|ad=Maria|başlık=Imagining the Balkans|url=http://books.google.com/books?id=WZweAIJI0ZwC&pg=PA175|erişimtarihi=15 Haziran 2013|tarih=18 Mart 2009|yayıncı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-972838-1|sayfa=175|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131107012303/http://books.google.com/books?id=WZweAIJI0ZwC&pg=PA175|arşivtarihi=7 Kasım 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Aynı şekilde [[Rus İmparatorluğu|Rusların]] [[Kafkasya]] topraklarını [[Rus-Kafkas Savaşı|ele geçirmesi]] sonucunda buradaki Müslümanlar da Anadolu'ya yöneldi.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Mann|ad=Michael|başlık=The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing|url=http://books.google.com/books?id=cGHGPgj1_tIC&pg=PA118|erişimtarihi=28 Şubat 2013|yıl=2005|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-53854-1|sayfa=118|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602074431/http://books.google.com/books?id=cGHGPgj1_tIC&pg=PA118|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref> İmparatorluğun yine son zamanlarında [[milliyetçilik]] isyanlarının çıkmasıyla milletler arasında çeşitli etnik gerginlikler yaşandı; bu etnik gerginlikler [[Ermeni Sorunu]] gibi çeşitli sorunları ortaya çıkardı.<ref name=nzhistory.net.nz>{{Web kaynağı | başlık = Collapse of the Ottoman Empire, 1918-1920 | url = http://www.nzhistory.net.nz/war/ottoman-empire/collapse | yayımcı = nzhistory.net.nz | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151219183629/http://www.nzhistory.net.nz/war/ottoman-empire/collapse | arşivtarihi = 19 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Sultan [[II. Abdülhamid]]'in aşırı otoriter yönetimine bir tepki olarak gelişen [[Jön Türkler|Jön Türk]] hareketinin 1908'de yaptığı devrimle [[II. Meşrutiyet]] ilan edildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.archive.org/stream/universityoftoro10univuoft#page/14/mode/2up | yayıncı = University of Toronto | gazete = Monthly | başlık = Liberty and The Ottoman | ad = Robert | soyadı = Chambers | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160415030417/http://www.archive.org/stream/universityoftoro10univuoft#page/14/mode/2up | arşivtarihi = 15 Nisan 2016 | erişimtarihi = 6 Eylül 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Ardından 5 Ekim 1908'de [[Bulgaristan Bağımsızlık Bildirgesi|Bulgaristan'ın resmen bağımsız olması]] ve 6 Ekim 1908'de [[Bosna krizi|Avusturya-Macaristan'ın Bosna'yı tek taraflı ilhakı]], ülkedeki kaos ortamını büyüttü. Bu olayları, pek çok canın ve toprağın kaybına sebep olan [[Trablusgarp Savaşı]] (1911-12) ile [[Balkan Savaşları]] (1912-13) izledi. 23 Ocak 1913'te, [[I. Balkan Savaşı]] sırasında gerçekleşen [[Bâb-ı Âli Baskını]], [[Üç Paşalar]]'ı başa getirdi ve yönetimi ele geçirmelerine yol açtı.

Osmanlı İmparatorluğu, [[I. Dünya Savaşı]]'na [[İttifak Devletleri]]'nin yanında girdi ve savaştan yenik çıktı. Savaş sırasında Ermenilerle yaşanan etnik gerginliklerin tırmanması üzerine çıkarılan [[Tehcir Kanunu]] ile Ermeniler, [[Doğu Anadolu Bölgesi]]'nden [[Suriye]]'ye devlet eliyle göç ettirildi. Göçlerde farklı kaynaklara göre 300.000 ile 1.500.000 arasında Ermeninin öldüğü iddia edildi. Bu ölümler, çeşitli kaynaklar tarafından [[Ermeni Kırımı|Ermeni Soykırımı]] olarak tanımlandı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35323/Armenian-massacres/35323suppinfo/Supplemental-Information | yayıncı = Encyclopædia Britannica | başlık = Death toll of the Armenian Massacres | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141011065130/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35323/Armenian-massacres/35323suppinfo/Supplemental-Information | arşivtarihi = 11 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/facts/genocide.html | başlık = Fact Sheet: Armenian Genocide | yayıncı = [[Michigan Üniversitesi]] | erişimtarihi = 15 Temmuz 2010 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20071014004943/http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/facts/genocide.html | arşivtarihi = 14 Ekim 2007 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Freedman|ad=Jeri|başlık=The Armenian genocide|yıl=2009|yayıncı=Rosen Pub. Group|yer=New York|isbn=1-4042-1825-4|url=http://books.google.com/books?id=cuqxYldvClQC|basım=1. ed.|erişimtarihi=6 Eylül 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140704170033/http://books.google.com/books?id=cuqxYldvClQC|arşivtarihi=4 Temmuz 2014|ölüurl=hayır}}</ref><ref>Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) ''Dictionary of Genocide''. Greenwood Publishing Group, 2008, s. 19. ISBN 0-313-34642-9.</ref> Türk tarafı ise olayların soykırım olmadığını ifade ederek Ermenilerin yalnızca yerlerinin değiştirildiğini belirtti.<ref name="Sr.2010">{{Kitap kaynağı|yazar=Patrick J. Roelle, Sr.|başlık=Islam's Mandate- a Tribute to Jihad: The Mosque at Ground Zero|url=http://books.google.com/books?id=KL0RTx77lrwC&pg=PA33|erişimtarihi=9 Şubat 2013|tarih=27 Eylül 2010|yayıncı=AuthorHouse|isbn=978-1-4520-8018-5|sayfa=33|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602080304/http://books.google.com/books?id=KL0RTx77lrwC&pg=PA33|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Ermenilerin yanı sıra, imparatorlukta savaş devam ederken [[Rum Kırımı|Rum]] ve [[Süryani Katliamı|Süryaniler de öldürüldü]] ve bu olaylar da bazı kaynaklar tarafından soykırım olarak tanımlandı.<ref name="SchallerZimmerer">Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen (2008). "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction". Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820</ref>

Savaşın ardından imparatorluğa bağlı milletler ayrılarak [[Osmanlı topraklarında şuan bulunan devletler listesi|çeşitli yeni devletler]] kurdular.<ref>[[Roderic H. Davison]]; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in ''[[Slavic Review]]'', Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), ss. 186–187</ref><ref name="Bloxham2005">{{Kitap kaynağı|yazar=Donald Bloxham|başlık=The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, And the Destruction of the Ottoman Armenians|url=http://books.google.com/books?id=TSRkGNoEPFwC&pg=PA150|erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=2005|yayıncı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-927356-0|sayfa=150|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602074702/http://books.google.com/books?id=TSRkGNoEPFwC&pg=PA150|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Levene">{{Dergi kaynağı|soyadı=Levene|ad=Mark|başlık=Creating a Modern 'Zone of Genocide': The Impact of Nation- and State-Formation on Eastern Anatolia, 1878–1923|dergi=Holocaust and Genocide Studies|tarih=Kış 1998|cilt=12|sayı=3|sayfa=393–433|url=http://hgs.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/12/3/393|doi=10.1093/hgs/12.3.393|erişimtarihi=6 Eylül 2014|arşivurl=https://www.webcitation.org/6Cyb876q4?url=http://hgs.oxfordjournals.org/content/12/3/393.abstract|arşivtarihi=17 Aralık 2012|ölüurl=evet}}</ref><ref name="Ferguson">{{Kitap kaynağı|soyadı=Ferguson|ad=Niall|başlık=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West|yıl=2007|yayıncı=Penguin Group (USA) Incorporated|isbn=978-0-14-311239-6|sayfa=180}}</ref> 30 Ekim 1918'de [[Osmanlı İmparatorluğu]], [[İtilaf Devletleri]] ile [[Mondros Mütarekesi]]'ni imzaladı.<ref name="OttoTurkVis">{{Web kaynağı | başlık = Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950 | url = {{Google Kitaplar |plainurl=evet |id=qejRAQAAQBAJ |page=180 }} | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivengelli = evet}}</ref> 10 Ağustos 1920'de imzalanan [[Sevr Antlaşması]] ise Osmanlı topraklarını İtilaf Devletleri arasında paylaştırdı, ancak yürürlüğe giremedi.<ref name="Ottomans" />

=== Türkiye Cumhuriyeti ===
{{Ana|Türkiye siyasi tarihi}}
[[Dosya:Atatürk şapkasıyla selam verirken.jpg|küçükresim|[[Mustafa Kemal Atatürk]], Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır.]]
[[I. Dünya Savaşı]] bitiminde imzalanan [[Mondros Mütarekesi]]'nden sonra İtilaf Devletleri tarafından [[İstanbul'un İşgali|İstanbul]], [[İzmir'in İşgali|İzmir]] ve diğer Osmanlı topraklarının işgali, [[Anadolu Hareketi]]'ni ortaya çıkardı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html | başlık = 19 Mayıs-Türk Ulusal Kurtuluş Hareketinin Başlangıcı | yayıncı = [[Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı]] | soyadı = Atay | ad = Mehmet | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131113071221/http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html | arşivtarihi = 13 Kasım 2013 | ölüurl = evet }}</ref> [[Çanakkale Savaşı]]'nın öne çıkan isimlerinden biri olan [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] [[Paşa]]'nın 19 Mayıs 1919'da [[Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı|Samsun'a çıkışı]] ile [[Sevr Antlaşması]]'nın getirdiği şartları iptal edip [[Mîsâk-ı Millî]] sınırları içinde kalan ülke topraklarının bütünlüğünü korumayı amaçlayan [[Türk Kurtuluş Savaşı]] başlatıldı.<ref name="Atatürk">{{Kitap kaynağı|başlık=Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey|url=https://archive.org/details/ataturk0000mang_b0t1|ad=Andrew|soyadı=Mango|yayıncı=Overlook|yıl=2000|isbn=1-58567-011-1|sayfa=lxxviii}}</ref>

Ankara'da 23 Nisan 1920'de kendisini ülkenin meşru hükûmeti ilan eden [[Ankara Hükûmeti|Ankara merkezli Türk rejimi]], eski Osmanlı'dan yeni Cumhuriyet siyasi sistemine yasal geçişi resmîleştirmeye başladı. Ankara Hükûmeti silahlı ve diplomatik mücadeleye girişti. 1921-1923 yılları arasında Ermeni, Yunan, Fransız ve İngiliz orduları ülkeden kovuldu:<ref>Robert H. Hewsen. ''Armenia: A Historical Atlas'', p. 237. {{ISBN|0-226-33228-4}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |ad=Harry J. |soyadı=Psomiades |başlık=The Eastern Question, the Last Phase: a study in Greek-Turkish diplomacy |yayıncı=Pella |yer=New York |yıl=2000 |sayfalar=27-38|isbn=0-918618-79-7 }}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı |ad=A. L. |soyadı=Macfie |başlık=The Chanak affair (September–October 1922) |dergi=Balkan Studies |cilt=20 |sayı=2 |yıl=1979 |sayfalar=309-41}}</ref><ref name="18sep1922">{{Kitap kaynağı|soyadı1=Heper, Criss|ad1=Metin, Nur Bilge|başlık=Historical Dictionary of Turkey|url=https://books.google.com/books?id=mKoanep9aBEC&q=18+september+1922+turkey&pg=PA317|yayıncı=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-6281-4|yıl=2009|erişim-tarihi=2 Kasım 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240328152525/https://books.google.com/books?id=mKoanep9aBEC&q=18+september+1922+turkey&pg=PA317#v=snippet&q=18%20september%201922%20turkey&f=false|arşivtarihi=28 Mart 2024|ölüurl=hayır}}</ref> Ankara Hükûmeti'nin askerî ilerleyişi ve diplomatik başarısı 11 Ekim 1922'de [[Mudanya Mütarekesi]]'nin imzalanmasıyla sonuçlandı. [[Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı|Birleşik Krallık]] ile Ankara Hükûmeti arasındaki [[Çanakkale Krizi]]'nin (Eylül-Ekim 1922) ele alınışı, 19 Ekim 1922'de [[David Lloyd George]] hükûmetinin çökmesine<ref>{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Darwin |ad=J. G. |başlık=The Chanak Crisis and the British Cabinet |dergi=History |tarih=Feb 1980 |cilt=65 |sayı=213 |sayfalar=32-48|doi=10.1111/j.1468-229X.1980.tb02082.x }}</ref> ve [[Kanada]]'nın Birleşik Krallık'tan siyasi özerklik kazanmasına neden oldu.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Dawson |ad=Robert MacGregor |yazarbağı=Robert MacGregor Dawson |tarih=1958 |başlık=William Lyon Mackenzie King: A Political Biography, 1874-1923 |url=https://archive.org/details/williamlyonmacke0000daws |yer=Toronto |yayıncı=University of Toronto Press |sayfalar=401-416}}</ref> 1 Kasım 1922 tarihinde [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]], [[Saltanatın kaldırılması|saltanatı kaldırdı]] ve 623 yıllık monarşik Osmanlı İmparatorluğu, resmen tarih sahnesinden silindi.

24 Temmuz 1923'te Sevr Antlaşması'nın yerine imzalanan [[Lozan Antlaşması]], [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun devamı niteliğindeki yeni Türk devletinin uluslararası alanda tanınmasını sağladı. Yeni antlaşma, Türkiye'nin kendi toprakları üzerindeki egemenliğine yol açtı. [[İtilaf Devletleri]]'nin Türkiye'yi işgali, 4 Ekim 1923'te son İtilaf birliklerinin [[İstanbul'un İşgali|İstanbul]]'dan çekilmesi ve 6 Ekim 1923'te Türk birliklerinin [[İstanbul'un Kurtuluşu|şehre girmesiyle]] sona erdi. 29 Ekim 1923'te yeni başkent [[Ankara]]'da resmen [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|cumhuriyet ilan edildi]].<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Political Islam and the Secular State in Turkey: Democracy, Reform and the Justice and Development Party|url=https://archive.org/details/politicalislamse0000axia|yayıncı=I.B. Tauris|tarih=2014|soyadı=Axiarlis|ad=Evangelia|s=[https://archive.org/details/politicalislamse0000axia/page/11 11]}}</ref><ref name="Britannica">{{Web kaynağı | yayıncı = Encyclopædia Britannica | url = http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey | başlık = Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23 | erişimtarihi = 29 Ekim 2007 | yıl = 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080625023040/http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey | arşivtarihi = 25 Haziran 2008 | ölüurl = evet }}</ref> Lozan Antlaşması sonrasında antlaşma maddeleri gereğince yapılan [[Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi]] kapsamında Türkiye'deki 1,1 milyon [[Rumlar|Rum]] ile [[Yunanistan]]'daki 380 bin Türk yer değiştirdi.<ref name="Clogg">{{Kitap kaynağı|soyadı=Clogg|ad=Richard|başlık=A Concise History of Greece|url=http://books.google.com/books?id=H5pyUIY4THYC|erişimtarihi=9 Şubat 2013|tarih=20 Haziran 2002|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-00479-4|sayfa=101|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130527020320/http://books.google.com/books?id=H5pyUIY4THYC|arşivtarihi=27 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Dosya:Former Ottoman Sultan Mehmed VI arrives in Malta on a British warship. 9 Dec 1922.jpg|küçükresim|Son Osmanlı padişahı [[VI. Mehmed]], [[saltanatın kaldırılması]]nın ardından İngiliz savaş gemisi [[HMS Malaya|HMS ''Malaya'']] ile [[Malta]]'ya varıyor; 9 Aralık 1922]]

Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucusu ve ilk [[Türkiye Cumhurbaşkanı|cumhurbaşkanı]] olan Mustafa Kemal, [[Millet (Osmanlı İmparatorluğu)|dine dayalı ve çok uluslu]] eski Osmanlı monarşisini [[laiklik|laik]] bir [[anayasa]] altında [[parlamenter sistem|parlamenter]] bir [[cumhuriyet]] olarak yönetilecek bir Türk [[ulus devlet]]ine dönüştürme amacını içeren birçok [[Atatürk Devrimleri|devrim]] yaptı.<ref name="BoweringCrone2012">{{Kitap kaynağı|yazar1=Gerhard Bowering|editör=Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan|başlık=The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought|url=http://books.google.com/books?id=JHcZlo12SGoC&pg=PA49|erişimtarihi=14 Ağustos 2013|tarih=28 Kasım 2012|yayıncı=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-3855-4|sayfa=49|alıntı=Following the revolution, Mustafa Kemal became an important figure in the military ranks of the Ottoman Committee of Union and Progress (CUP) as a protégé&nbsp;... Although the sultanate had already been abolished in November 1922, the republic was founded in October 1923.&nbsp;... ambitious reform programme aimed at the creation of a modern, secular state and the construction of a new identity for its citizens.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131106100323/http://books.google.com/books?id=JHcZlo12SGoC&pg=PA49|arşivtarihi=6 Kasım 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Bu devrimlerin bir parçası olarak [[Saltanatın kaldırılması|saltanat]] ve ardından [[Hilâfetin kaldırılması|hilâfet]] kaldırıldı, [[Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması|kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı]], [[Harf Devrimi|Latin alfabesi kullanılmaya başlandı]] ve diğer birçok değişiklik yapıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934 yılında çıkan [[Soyadı Kanunu]] ile kendisine "Atatürk" soyadını verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nvi.gov.tr/Files/File/Mevzuat/Nufus_Mevzuati/Kanun/pdf/kemal_oz_kanun.pdf | başlık = Kemal Öz Adlı Cumhur Reisimize Verilen Soyadı Hakkında Kanun | biçim = PDF | erişimtarihi = 4 Mayıs 2013 | yayımcı = [[Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304132617/http://www.nvi.gov.tr/Files/File/Mevzuat/Nufus_Mevzuati/Kanun/pdf/kemal_oz_kanun.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> [[Ağa (unvan)|Ağa]] olarak adlandırılan toprak beyleri tarafından yönetilen ve feodal düzenleri olan [[Kürtler|Kürt]] ve [[Zazalar|Zaza]] aşiretleri ve ülkenin diğer yerlerinde bulunan çoğunlukla [[İslamcılık|İslamcı]] bazı gruplar, bu devrimlere itiraz etti ve laikliğe muhalefet nedeniyle çıkan [[Şeyh Said İsyanı|Şeyh Said]] ve [[Menemen Olayı|Menemen]] isyanları ile [[Türkiye'de toprak reformu|toprak reformu]] nedeniyle çıkan [[Dersim İsyanı]], Türk güvenlik güçleri tarafından bastırıldı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Reconfiguring the Turkish nation in the 1930s|tarih=2002|sayı=2|dil=İngilizce|çalışma=Nationalism and Ethnic Politics|yayıncı=[[Yale Üniversitesi]]|cilt=8|ad=Soner|soyadı=Çağaptay|doi=10.1080/13537110208428662}}</ref>

[[Dosya:Andreas Papandreou and Turgut Özal 1986.jpg|küçükresim|Sonradan [[Türkiye cumhurbaşkanları listesi|cumhurbaşkanı]] olacak olan Başbakan [[Turgut Özal]], 1986'da [[Yunanistan]] Başbakanı [[Andreas Papandreu]] ile [[Davos]]'ta görüşürken]]
[[II. Dünya Savaşı]]'nda (1939-1945) Türkiye, uzun süre tarafsızlığını korudu; ancak savaşın son aylarında, 23 Şubat 1945 tarihinde [[Müttefik Devletler]]'in yanında yer aldı. 26 Haziran 1945'te ise [[Birleşmiş Milletler]]'in kurucu üyelerinden biri oldu.<ref name="Turkey_UN">{{Web kaynağı | url = http://www.un.org/Overview/growth.htm | başlık = Growth in United Nations membership (1945–2005) | yayıncı = United Nations | erişimtarihi = 30 Ekim 2006 | tarih = 3 Temmuz 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160117212320/http://www.un.org/Overview/growth.htm | arşivtarihi = 17 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[II. Dünya Savaşı]]'ndan sonra [[Yunanistan]]'da çıkan [[Yunan İç Savaşı|komünist isyanı]]nın bastırılmasında karşılaşılan zorluklar ve [[Sovyetler Birliği]]'nin [[Türk Boğazları]]'nda askerî üs talep etmesi, [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nin 1947'de [[Truman Doktrini]]'ni ilanıyla sonuçlandı. Doktrin, Türkiye ve Yunanistan'ın güvenliğini sağlamayı amaçlayarak [[Türkiye-ABD ilişkileri|askerî ve ekonomik destek sağladı]]. Her iki ülke de 1948 yılında Avrupa ekonomisinin yeniden inşası için [[Marshall Planı]] ve [[OECD|OEEC]]'ye dahil edildi,<ref name="Truman Doctrine">{{Kitap kaynağı|başlık=Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953|ad=James A.|soyadı=Huston|yayıncı=Susquehanna University Press|yıl=1988|isbn=0-941664-84-8|url=http://books.google.com/?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA198&lpg=PA198&dq=turkey+cold+war|sayfa=134|dil=İngilizce}}</ref> daha sonra 1961 yılında [[OECD]]'nin kurucu üyesi haline geldi.<ref name="oecd.org">{{Web kaynağı | başlık = Members and partners | url = http://www.oecd.org/about/membersandpartners/list-oecd-member-countries.htm | website = OECD | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160702043620/https://www.oecd.org/about/membersandpartners/list-oecd-member-countries.htm | arşivtarihi = 2 Temmuz 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Dosya:Visit of Tansu Çiller, Turkish Prime Minister, to the EC 6.jpg|küçükresim|Türkiye'nin ilk kadın [[Türkiye başbakanları listesi|başbakanı]] [[Tansu Çiller]], Ocak 1994'te [[Avrupa Komisyonu]] toplantısına katıldı.]]
[[Kore Savaşı]]'na (1950-53) [[Birleşmiş Milletler]] kuvvetleri ile birlikte katılan Türkiye, 1952 yılında [[Sovyetler Birliği]]'ne karşı [[NATO]]'ya katıldı. [[15 Temmuz 1974 Darbesi|15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'ta gerçekleşen darbe]], [[EOKA-B]]'nin faaliyetleri, [[Enosis]] (adayı Yunanistan ile birleştirme) planları ve yaşanan toplumlar arası çatışmanın tırmanması sonucunda Türkiye, 20 Temmuz 1974'te [[Kıbrıs Harekâtı|adaya asker çıkardı]].<ref name="Uslu2003">{{Kitap kaynağı|soyadı=Uslu|ad=Nasuh|başlık=The Cyprus question as an issue of Turkish foreign policy and Turkish-American relations, 1959-2003|url=http://books.google.com/books?id=RYHWMKL2-CQC&pg=PA119|erişimtarihi=16 Ağustos 2011|yıl=2003|yayıncı=Nova Publishers|isbn=978-1-59033-847-6|sayfa=119|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111213000515/http://books.google.com/books?id=RYHWMKL2-CQC&pg=PA119|arşivtarihi=13 Aralık 2011|ölüurl=hayır}}</ref> Dokuz yıl sonra [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]] kurularak ada ikiye bölündü, ancak ülke yalnızca Türkiye tarafından tanındı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|başlık=Timeline: Cyprus|yayıncı=BBC|erişimtarihi=25 Aralık 2006|tarih=12 Aralık 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170531111843/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|arşivtarihi=31 Mayıs 2017|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Türkiye'de tek partili dönem|Türkiye Cumhuriyeti'nin tek partili dönemi]], 1945 yılında son buldu. Ardından gelen [[Türkiye'de çok partili dönem|çok partili demokrasi]] dönemi [[1960 Darbesi|1960]] ve [[12 Eylül Darbesi|1980]] [[darbe|askerî darbe]]leri ve [[1971 Muhtırası|1971]] ve [[28 Şubat süreci|1997]] [[muhtıra]]ları ile kesintiye uğradı.<ref name="TRPoliticsandMilitary">{{Kitap kaynağı|başlık=Turkish Politics and the Military|ad=William Mathew|soyadı=Hale|yayıncı=Routledge, UK|yıl=1994|isbn=0-415-02455-2|sayfa=161, 215, 246}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nytimes.com/2012/04/13/world/middleeast/turkey-detains-military-leaders-for-role-in-1997-coup.html | yayıncı = ''[[The New York Times]]'' | soyadı = Arsu | ad = Sebsem | başlık = Turkish Military Leaders Held for Role in ’97 Coup | tarih = 12 Nisan 2012 | erişimtarihi = 11 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151201170606/http://www.nytimes.com/2012/04/13/world/middleeast/turkey-detains-military-leaders-for-role-in-1997-coup.html | arşivtarihi = 1 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref> 1960 ile 20. yüzyılın sonu arasında Türk siyasetinde birden fazla seçim zaferi elde eden önde gelen liderler muhafazakâr-popülist [[Süleyman Demirel]], sosyal demokrat [[Bülent Ecevit]] ve neoliberal reformcu [[Turgut Özal]]'dı. [[Tansu Çiller]] 1993 yılında Türkiye'nin ilk kadın başbakanı oldu.

1980'li yıllarda Türk ekonomisinin liberalleştirilmesinden bu yana ülke, ekonomik büyüme ve siyasi istikrar yakaladı.<ref name="80sLiberalization">{{Kitap kaynağı|başlık=Economics and Politics of Turkish Liberalization|s=12|yayıncı=Lehigh University Press|yıl=1992|isbn=0-934223-19-X|ilk=Tevfik F.|son=Nas}}</ref> 1984'ten itibaren [[PKK]], Türk hükûmetlerine karşı [[Türkiye-PKK çatışması|ayaklanma ve saldırı kampanyaları]]na başladı; tarafların çatışmaları sonucunda resmî verilere göre 40 binden fazla insan öldü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8352934.stm|başlık=Turkey's PKK peace plan delayed|erişimtarihi=6 Şubat 2010|arşivtarihi=23 Kasım 2010|arşivurl=https://www.webcitation.org/5uRgI5iNW?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8352934.stm|tarih=10 Ekim 2009|ölüurl=hayır|yayıncı=BBC}}</ref> 2012'de taraflar arasında [[Çözüm süreci|barış görüşmeleri]] başladı,<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.nytimes.com/2013/04/26/world/europe/kurdish-rebel-group-to-withdraw-from-turkey.html?_r=0|başlık=Kurdish Rebel Group to Withdraw From Turkey|erişimtarihi=29 Nisan 2013|arşivtarihi=23 Temmuz 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140723062836/http://www.nytimes.com/2013/04/26/world/europe/kurdish-rebel-group-to-withdraw-from-turkey.html?_r=0|tarih=25 Nisan 2013|ölüurl=hayır|gazete=The New York Times|yazar=Sebnem Arsu}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-22293966|başlık=Murat Karayilan announces PKK withdrawal from Turkey|erişimtarihi=29 Nisan 2013|arşivtarihi=28 Nisan 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130428034234/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-22293966|tarih=25 Nisan 2013|ölüurl=hayır|yayıncı=BBC}}</ref> ancak 2015'te görüşmeler sona erdi ve [[PKK saldırıları (2015-günümüz)|yeniden çatışma hâli]]ne dönüldü.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.foxnews.com/world/2015/07/25/turkish-jets-target-kurds-in-iraq-islamic-state-militants-in-syria/|başlık=Turkish jets target Kurds in Iraq, Islamic State militants in Syria|erişimtarihi=3 Ağustos 2015|arşivtarihi=28 Eylül 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150928094805/http://www.foxnews.com/world/2015/07/25/turkish-jets-target-kurds-in-iraq-islamic-state-militants-in-syria/|ölüurl=evet|eser=Fox News}}</ref> 2013'te [[Gezi Parkı]]'ndaki düzenlemeler nedeniyle başlayan [[Gezi Parkı protestoları|protestolar]], daha sonra hükûmet karşıtı protestolara dönüşerek birçok ilde patlak verdi ancak hükûmet tarafından bastırıldı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cnn.com/2013/06/03/world/europe/turkey-conflict-explainer/?hpt=hp_t1|başlık=What's driving unrest and protests in Turkey?|erişimtarihi=6 Haziran 2013|arşivtarihi=14 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171014001050/http://www.cnn.com/2013/06/03/world/europe/turkey-conflict-explainer/?hpt=hp_t1|tarih=4 Haziran 2013|ölüurl=hayır|gazete=CNN|yazar=Mullen, Jethro; Cullinane, Susannah}}</ref> 28 Ağustos 2014'te [[Recep Tayyip Erdoğan]] doğrudan halk oyuyla [[2014 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi|seçilen]] ilk cumhurbaşkanı oldu. 15 Temmuz 2016'da, Türkiye'de bir [[2016 Türkiye askerî darbe girişimi|darbe girişimi]] meydana geldi.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Turkey rounds up thousands of suspected participants in coup attempt | ad1 = Erin | soyadı1 = Cunningham | ad2 = Liz | soyadı2 = Sly | ad3 = Zeynep | soyadı3 = Karatas | url = https://www.washingtonpost.com/world/after-bloody-night-turkeys-president-declares-coup-attempt-foiled/2016/07/16/9b84151e-4af7-11e6-8dac-0c6e4accc5b1_story.html | eser = [[The Washington Post]] | tarih = 16 Temmuz 2016 | erişimtarihi = 17 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160718235759/https://www.washingtonpost.com/world/after-bloody-night-turkeys-president-declares-coup-attempt-foiled/2016/07/16/9b84151e-4af7-11e6-8dac-0c6e4accc5b1_story.html | arşivtarihi = 18 Temmuz 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 2017'de yapılan [[2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|anayasa değişikliği referandumu]] ile parlamenter sistemin yerini icracı bir [[Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi|başkanlık sistemi]] aldı. Başbakanlık makamı kaldırılarak yetki ve görevleri cumhurbaşkanına devredildi.

== İdari bölümler ==
{{Ana|Türkiye'nin idari bölünüşü}}
{{Daha fazla|Türkiye'nin coğrafi bölgeleri|Türkiye'nin illeri|Türkiye'nin ilçeleri|Türkiye'nin İBBS'si}}
Türkiye, idari açıdan [[Üniter devlet|üniter]] bir yapıya sahiptir ve bu durum Türk kamu yönetimine şekil veren en önemli etkenlerdendir. Devletin temel işleyişindeki üç güç olan [[Yasama organı|yasama]], [[Yürütme erki|yürütme]] ve [[yargı]] dikkate alındığında, yerel yönetimlerin hemen hemen herhangi bir gücü yoktur. İllerin ve diğer birimlerin yönetimi, merkezî yönetimden sonra gelir. Yerel yönetimler yalnızca bulundukları yerde hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır. İllerin başında [[vali]]ler, ilçelerin başında [[kaymakam]]lar yönetici olarak görevlidir. Vali ve kaymakamın yanı sıra, merkezî yönetim ve [[Belediye başkanı|belediye başkanları]] tarafından atanan diğer üst düzey yetkililer de vardır.<ref name="justice.gov.tr">{{Web kaynağı | başlık = General Structure of Turkish Public Administration | url = http://www.justice.gov.tr/judicialsystem.pdf | website = justice.gov.tr/ | yayıncı = Ministry of Justice | erişimtarihi = 14 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160521012919/http://www.justice.gov.tr/judicialsystem.pdf | arşivtarihi = 21 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'nin başkenti [[Ankara]]'dır. Ülkenin en büyük idari birimleri [[Türkiye'nin illeri|iller]]dir ve 81 il vardır. Bu iller [[Türkiye'nin ilçeleri|ilçelere]] ayrılmıştır, toplamda 973 ilçe mevcuttur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx | başlık = Mülki İdare Bölümleri | yayımcı = T.C. İçişleri Bakanlığı | erişimtarihi = 9 Nisan 2020 | ölüurl = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130331190018/https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx | arşivtarihi = 31 Mart 2013 }}</ref> Ayrıca ülke [[Coğrafya|coğrafi]], [[demografi]]k ve [[ekonomi]]k koşullar göz önüne alınarak idari anlam taşımayan [[Türkiye'nin coğrafi bölgeleri|7 bölge ve 21 alt bölgeye]] ayrılmıştır.<ref name=regionsoftr>{{Web kaynağı | başlık = Geçmişten Günümüze Türkiye'yi Bölgelere Ayıran Çalışmalar ve Yapılması Gerekenler | url = http://web.sakarya.edu.tr/~ayigit/ESERLER/TRbolgeayirm.pdf | yayımcı = sakarya.edu.tr | erişimtarihi = 14 Ağustos 2014 | soyadı = Yiğit | ad = Ali | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120331031032/http://web.sakarya.edu.tr/~ayigit/ESERLER/TRbolgeayirm.pdf | arşivtarihi = 31 Mart 2012 | ölüurl = evet }}</ref>

<center>{{Türkiye etiketli iller haritası}}</center>
<center>{{Türkiye'nin en büyük şehirleri}}</center>

== Siyaset ==
{{Ana|Türkiye'de siyaset|Türkiye Cumhuriyeti Anayasası}}
{{Çoklu resim
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = TBMM, August 2022.jpg
| caption1 = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]<br />([[Ankara]]'da bulunan [[yasama organı]])
| image2 = Presidential_Palace_Main.jpg
| caption2 = [[Cumhurbaşkanlığı Sarayı (Türkiye)|Cumhurbaşkanlığı Sarayı]]<br />([[Türkiye Cumhurbaşkanı]]'nın resmî konutu ve çalışma yeri)
| image3 = Court_of_Cassation_in_Ankara2.jpg
| caption3 = [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]], Türkiye'nin dört yüksek yargı organından birisidir.
| total_width =220px
| alt1 = Türkiye Parlamentosu
| alt2 = Cumhurbaşkanlığı Külliyesi
| alt3 = Yargıyat Binası
}}

Türkiye, [[Türkiye'de çok partili dönem|çok partili sisteme]] sahip [[temsilî demokrasi]]nin uygulandığı [[Türkiye'de üniter devlet|üniter devlettir]].<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/ | başlık = Turkey (Turkiye) | yayıncı = CIA | erişimtarihi = 28 Ağustos 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220828085706/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/ | arşivtarihi = 28 Ağustos 2022 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası|Mevcut anayasa]] 1982'de [[1982 Türkiye anayasa referandumu|referandumla onaylandı]] ve hükûmetin yapısını belirlemekle birlikte, devletin ideallerini ve yönetim standartlarını ortaya koymaktadır. Anayasa ayrıca devletin vatandaşlarına karşı sorumluluğunu ve halkın hak ve yükümlülüklerini belirler.

Türk siyasi sisteminde vatandaşlar, ülkesel, il ve yerel olmak üzere üç yönetim düzeyine tabidir. [[Yerel yönetim]]in görevleri genellikle belediye yönetimleri ve ilçeler arasında paylaştırılır. Türkiye idari amaçlarla [[Türkiye'nin illeri|81 ile]] bölünmüştür. Her il, toplam [[Türkiye'nin ilçeleri|973 ilçe]] olmak üzere ilçelere ayrılmıştır.

Devlet, anayasa tarafından tanımlanan bir [[kuvvetler ayrılığı]] sistemi ile düzenlenmiştir ve [[yasama]], [[yürütme]] ve [[yargı]] olmak üzere üç kola ayrılmaktadır:

* [[Türkiye'de yasama|Yasama]]: [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]nin görev ve yetkileri, [[kanun]] koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve [[savaş ilanı]]na karar vermek; genel ve özel [[af]] ilanına karar vermek. Ayrıca hükûmet üyelerini görevden alabilecek [[Meclis soruşturması|soruşturma]] yetkisine sahiptir.
* [[Türkiye'de yürütme|Yürütme]]: Cumhurbaşkanı [[Türk Silahlı Kuvvetleri|ordunun]] [[başkomutan]]ıdır; [[kanun teklifi]]ni yasalaşmadan önce veto edebilir; [[Cumhurbaşkanlığı Kabinesi|kabine]] üyelerini ve ulusal yasaları uygulayan diğer görevlileri atar; temel haklar, bireysel haklar ve belirli siyasi haklar dışında yürütme yetkisine ilişkin konularda cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarabilir (parlamento yasaları cumhurbaşkanlığı kararnamelerinden üstündür). Ayrıca milletlerarası antlaşmaları onaylar ve yayımlar.<ref name=Anayasa1>{{Web kaynağı | url = https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/ | başlık = Mevzuat | yayıncı = anayasa.gov.tr | erişimtarihi = 28 Ağustos 2022 | arşivurl = https://archive.today/20200701100313/https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/ | arşivtarihi = 1 Temmuz 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
* [[Türkiye'de yargı teşkilatı|Yargı]]: [[Anayasa Mahkemesi]], [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]], [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] ve [[Uyuşmazlık Mahkemesi]] anayasa tarafından [[yüksek mahkeme]]ler olarak tanınmaktadır. Anayasa Mahkemesi, kanunların anayasaya uygunluğunu denetler ve insan haklarına ilişkin bireysel başvurularını karara bağlar. Yargıtay, adli konularda nihai karar mercii. Danıştay, [[İdare hukuku|idari yargıda]] nihai karar mercii. Uyuşmazlık Mahkemesi, adli ve idari yargı arasında çıkacak olan [[Uyuşmazlık hukuku|görev uyuşmazlıklarının]] karara bağlandığı yüksek mahkemedir. Anayasa Mahkemesi'nin üyeleri, cumhurbaşkanı ve meclis tarafından atanır.

[[Türkiye Büyük Millet Meclisi|Meclise]] 600 milletvekili seçilir. Parlamento üyelerinin her biri beş yıllık bir dönem için bir [[seçim bölgesi]]ni temsil eder. Parlamentonun sandalye dağılımı, nüfus sayımına uygun olarak illere göre dağıtılır. Cumhurbaşkanı ise beş yıllık bir dönem için [[Tek dereceli seçim|doğrudan halk tarafından]] seçilir. Cumhurbaşkanı iki dönemden (10 yıl) sonra yeniden aday olamaz. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Meclis seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimleri aynı gün yapılır. Anayasa Mahkemesi on beş üyeden oluşur. Bir üye on iki yıllık bir süre için seçilir ve yeniden seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını doldurduklarında [[Emeklilik|emekli]] olmak zorundadırlar.

=== Seçim ve partiler ===
{{Ana|Türkiye'de seçimler|Türkiye'deki siyasi partiler listesi}}

{{çoklu resim
| align  = right
| caption_align = center
| image1  = Turkish President Recep Tayyip Erdoğan in January 2024 (cropped).jpg
| width1  = 160
| caption1 = {{center|[[Recep Tayyip Erdoğan]]<br />[[Türkiye cumhurbaşkanı|Cumhurbaşkanı]]}}
}}

Türkiye'de seçimler altı yönetim kademesi için yapılır: [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|meclis seçimleri]] (ulusal), [[Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimleri|cumhurbaşkanlığı seçimleri]] (ulusal), [[Türkiye'de büyükşehir belediyeleri|büyükşehir belediye başkanları]] (yerel), [[Türkiye'nin ilçeleri|ilçe belediye başkanları]] (yerel), [[Türkiye'nin illeri|il]] veya [[Türkiye'nin belediyeleri listesi|belediye meclisi üyeleri]] (yerel) ve [[muhtar]]lar (yerel). Seçimler dışında zaman zaman [[referandum]]lar da düzenleniyor.

18 yaşını doldurmuş her Türk vatandaşı, seçimlerde [[Oy hakkı|oy kullanma]] ve aday olma hakkına sahiptir. Her iki cinsiyet için de [[genel oy hakkı]] Türkiye'nin her yerinde uygulanmaktadır. Türkiye'de hem genel hem de yerel seçimlere [[Seçmen katılımı|katılım oranları]] yüzde 80'lerde bulunmaktadır. Türkiye'de 88 seçim bölgesi vardır ve bu seçim bölgelerinden aday olan 18 yaş üstü kişilerden 600 tanesi beş yıl aralıklarla [[liste usulü çoğunluk seçim sistemi]] yoluyla [[milletvekili]] olarak seçilir. Anayasa Mahkemesi, laiklik karşıtı veya terörle bağlantısı olan siyasi partilerin kamu finansmanını veya tamamen varlıklarını ortadan kaldırma hakkına sahiptir. Ülkede %7 [[seçim barajı]] uygulaması vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.trthaber.com/haber/gundem/secim-kanununda-degisiklik-resmi-gazetede-secim-baraji-yuzde-7ye-indi-670068.html | başlık = Seçim kanununda değişiklik Resmi Gazete'de: Seçim barajı yüzde 7'ye indi | çalışma = [[TRT Haber]] | tarih = 6 Nisan 2022 | erişimtarihi = 2 Mayıs 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220406035215/https://www.trthaber.com/haber/gundem/secim-kanununda-degisiklik-resmi-gazetede-secim-baraji-yuzde-7ye-indi-670068.html | arşivtarihi = 6 Nisan 2022}}</ref> Küçük partiler, diğer partilerle ittifak kurarak seçim barajını aşabilirler. İttifakın toplam oyunun %7'yi geçmesi yeterlidir. [[Bağımsız siyasetçi|Bağımsız adaylar]] seçim barajına tabi değildir.

{{çoklu resim
| align  = right
| caption_align = center
| image1  = Özgür Özel, September 17 2023 (cropped).jpg
| width1  = 160
| caption1 = {{center|[[Özgür Özel]]<br />[[Türkiye ana muhalefet partisi liderleri listesi|Ana muhalefet lideri]]}}
}}

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye'de siyaset [[Türkiye'de çok partili dönem|çok partili bir sistem]] altında faaliyet göstermiştir. Türk siyasi yelpazesinin sağ tarafında [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] (DP), [[Adalet Partisi (1961-1981)|Adalet Partisi]] (AP), [[Anavatan Partisi]] (ANAP) ve [[Adalet ve Kalkınma Partisi]] (AK Parti) Türkiye'nin en büyük siyasi partileri oldular ve en büyük seçim başarılarını elde ederek siyasette baskın oldular. Sağ partiler [[muhafazakârlık]], [[milliyetçilik]], [[liberalizm]] veya [[İslamcılık]] gibi siyasi ideolojilerin ilkelerini benimseme eğilimindedir. Yelpazenin sol tarafında [[Cumhuriyet Halk Partisi]] (CHP), [[Sosyaldemokrat Halkçı Parti]] (SHP) ve [[Demokratik Sol Parti]] (DSP) yerel ve genel seçimlerde büyük başarılar elde ettiler. Sol partiler [[sosyalizm]], [[Kemalizm]] veya [[laiklik]] ilkelerini daha fazla benimseme eğilimindedir.<ref name="FleetFaroqhi2008p357">{{Kitap kaynağı|url=|başlık=[[The Cambridge History of Turkey]]|erişimtarihi=13 Haziran 2013|tarih=17 Nisan 2008|ölüurl=hayır|sayfa=357–358|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-62096-3|yazar1=Kate Fleet|yazar2=Suraiya Faroqhi|yazar3=Reşat Kasaba}}</ref>

12. Cumhurbaşkanı [[Recep Tayyip Erdoğan]] şu anda [[Devlet başkanı|devlet]] ve [[hükûmet başkanı]] olarak görev yapıyor. [[Özgür Özel]], Türkiye'nin [[Ana muhalefet partisi lideri|ana muhalefet lideridir]]. [[Numan Kurtulmuş]], [[Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanları listesi|Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı]]'dır.

Meclisin [[TBMM 28. dönem milletvekilleri listesi|28. dönemi]], [[2023 Türkiye genel seçimleri|2023 genel seçimlerinin]] ardından başlamıştır ve başlangıçta milletvekili dağılımı şu şekilde belirlendi: [[Adalet ve Kalkınma Partisi]] (AKP) 268, [[Cumhuriyet Halk Partisi]] (CHP) 169, [[Milliyetçi Hareket Partisi]] (MHP) 50, Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (HEDEP) 57, [[İYİ Parti]] 43, [[Yeniden Refah Partisi]] (YRP) 5, [[Türkiye İşçi Partisi (2017)|Türkiye İşçi Partisi]] (TİP) 4 sandalye. Bir sonraki parlamento seçimlerinin 2028 yılında yapılması planlanıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/14Mayis2023CBSecimIstatistik.pdf|başlık=YSK Seçim İstatistikleri|erişimtarihi=28 Mayıs 2023|tarih=14 Mayıs 2023|yayıncı=Yüksek Seçim Kurulu}}</ref>

=== Hukuk ===
{{Ana|Türkiye'de yargı teşkilatı|Türkiye'deki kolluk kuvvetleri}}
[[Dosya:PalaceOfJusticeIstanbul (1).jpg|küçükresim|İstanbul'un [[Avrupa Yakası]]'nda yer alan [[Şişli]] ilçesindeki [[İstanbul Adalet Sarayı]], Avrupa'nın en büyük adliyesidir.<ref>[http://www.buyuyenturkiye.com/turkishdiary/haber/europes-largest-palace-of-justice-in-istanbul "Europe’s largest palace of justice in Istanbul"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190518035229/http://www.buyuyenturkiye.com/turkishdiary/haber/europes-largest-palace-of-justice-in-istanbul|tarih=18 Mayıs 2019}}. buyuyenturkiye.com, 1 Ağustos 2011, Erişim tarihi: 17 Mayıs 2019.</ref>]]
[[Dosya:İstanbulAnadoluJusticePalace2.jpg|küçükresim|İstanbul'un [[Kartal, İstanbul|Kartal]] ilçesindeki [[İstanbul Anadolu Adalet Sarayı]].]]
Örneğin Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu, İsviçre'den alınmıştır. Medeni Kanun, İsviçre'nin medeni kanununun Türk kültürüne uyarlanmasıyla hazırlanmıştır. İdare Hukuku kuralları [[Fransa]]'daki muadili ile benzerlikler taşır, Ceza Kanunu ise İtalya'dan alınmıştır.<ref name="mymerhaba.com">{{Web kaynağı | başlık = Turkish Legal System | url = http://www.mymerhaba.com/Turkish-Legal-System-in-Turkey-213.html | website = www.mymerhaba.com/ | erişimtarihi = 14 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160324030156/http://www.mymerhaba.com/Turkish-Legal-System-in-Turkey-213.html | arşivtarihi = 24 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'de [[güçler ayrılığı]] ilkesi benimsenmiştir. Bu ilke doğrultusunda, yargı gücü Türk milleti adına yalnızca bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından kullanılabilir. Mahkemelerin bağımsızlığı ve kuruluşu, hâkim ve savcıların görev süreleri boyunca güvenliklerinin sağlanması, hâkim ve savcıların görevleri, hâkim ve savcıların denetlenmesi, askerî mahkemeler ve kuruluşu, yüksek mahkemelerin yetki ve görevleri [[Türkiye Anayasası]] ile belirlenir.<ref name="uhdigm.adalet.gov.tr">{{Web kaynağı | başlık = THE JUDICIAL SYSTEM OF TURKEY | url = http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/THE_JUDICIAL_SYSTEM_OF_TURKEY_AND_ORGANISATION_OF_THE_MINISTRY_OF_JUSTICE.pdf | website = uhdigm.adalet.gov.tr/ | yayıncı = Ministry of Justice | erişimtarihi = 14 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303211859/http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/THE_JUDICIAL_SYSTEM_OF_TURKEY_AND_ORGANISATION_OF_THE_MINISTRY_OF_JUSTICE.pdf | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası]]'nın 142. maddesine göre mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ile yargılama usulleri kanunla düzenlenir. Bu yasada ve ilgili diğer anayasa maddeleri doğrultusunda Türkiye'deki mahkeme sistemi üç ana başlık altında toplanır: Yargı Mahkemeleri, [[İdare mahkemeleri|İdare Mahkemeleri]] ve [[Askerî Mahkemeler]]. Her başlık, birinci derece mahkemeler ile yüksek maddeleri bünyesinde barındırır. Ülkedeki adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemek için Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur.<ref name=uhdigm.adalet.gov.tr/>

Türkiye'de kolluk kuvvetleri [[Emniyet Genel Müdürlüğü]] ve [[Jandarma Genel Komutanlığı]] gibi çeşitli birimlere ayrılmaktadır. Tüm bu kolluk kuvvetleri [[Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı|İçişleri Bakanlığı]]na bağlı olarak hareket eder. [[Adalet Bakanlığı (Türkiye)|Adalet Bakanlığı]] tarafından Kasım 2008'de açıklanan verilere göre, [[Türkiye cezaevleri]]nde bulunun kişi sayısı 100.000'i aşmıştır ve bu sayı 2000'lerin başındaki sayının iki katıdır.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://arsiv.sabah.com.tr/2008/12/15/haber,8870970522F94848B2AA3FA509EC80C3.html|başlık=Cezaevleri nüfusu 100 bin kişiyi aştı|gazete=[[Sabah (gazete)|Sabah]]|tarih=15 Aralık 2008|erişimtarihi=10 Eylül 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160304195239/http://arsiv.sabah.com.tr/2008/12/15/haber,8870970522F94848B2AA3FA509EC80C3.html|arşivtarihi=4 Mart 2016|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Dış ilişkiler ===
{{Ana|Türkiye'nin dış ilişkileri}}
[[Dosya:EU and Turkey Locator Map.png|küçükresim|1963'ten bu yana [[Avrupa Ekonomik Topluluğu|AET]]'nin [[Ankara Anlaşması (1963)|ortak üyesi]] olan ve 1995'te [[Avrupa Birliği Gümrük Birliği|AB Gümrük Birliği]]'ne katılan Türkiye, 2005 yılından bu yana [[Avrupa Birliği]]'ne [[Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliği süreci|tam üyelik müzakerelerinde]] bulunmaktadır.<ref name="TR_EUChrono"/>]]

Günümüzde Türkiye, askerî kapasitesi ve diplomatik girişimleri sayesinde [[bölgesel güç]] kabul edilirken; [[Avrupa]] ve [[Asya]] kıtalarının kavşak noktasında yer alması nedeniyle [[bölgesel güç|önemli bir jeostratejik güce]] sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.economist.com/node/21536647 | başlık = The Economist: "Turkey in the Balkans: The good old days?" | erişimtarihi = 5 Kasım 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160405031214/http://www.economist.com/node/21536647 | arşivtarihi = 5 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="Stratfor">{{Web kaynağı | url = http://www.stratfor.com/weekly/20090317_turkey_and_russia_rise | başlık = Turkey and Russia on the Rise | yayıncı = Stratfor | tarih = 17 Mart 2009 | erişimtarihi = 21 Ağustos 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612152636/https://www.stratfor.com/weekly/20090317_turkey_and_russia_rise | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="Heptagon">{{Web kaynağı | url = http://www.heptagonpost.com/Dessi/can_turkey_be_a_source_of_stability_in_the_middle_east | başlık = Can Turkey Be a Source of Stability in the Middle East? | yayıncı = heptagonpost.com | tarih = 18 Aralık 2010 | erişimtarihi = 16 Mayıs 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160424160945/http://heptagonpost.com/Dessi/can_turkey_be_a_source_of_stability_in_the_middle_east | arşivtarihi = 24 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="Eurasiareview">{{Web kaynağı | url = http://www.eurasiareview.com/03012012-turkey-a-welcome-return-to-the-balkans-analysis/ | başlık = Turkey: A Welcome Return To The Balkans? | yayıncı = eurasiareview.com | tarih = 3 Ocak 2012 | erişimtarihi = 15 Kasım 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160531012317/http://www.eurasiareview.com/03012012-turkey-a-welcome-return-to-the-balkans-analysis/ | arşivtarihi = 31 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="giga-hamburg.de1">{{Web kaynağı | başlık = The Political Economy of Regional Power: Turkey | url = http://www.giga-hamburg.de/de/system/files/publications/wp204_bank-karadag.pdf | website = giga-hamburg.de | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140210210237/http://www.giga-hamburg.de/de/system/files/publications/wp204_bank-karadag.pdf | arşivtarihi = 10 Şubat 2014 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="dw.de1">{{Web kaynağı | başlık = Turkey: From regional to global player | url = http://www.dw.de/turkey-from-regional-to-global-player/a-16036132 | website = dw.de | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150320004627/http://www.dw.de/turkey-from-regional-to-global-player/a-16036132 | arşivtarihi = 20 Mart 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="ministryofforeign9">{{Web kaynağı|url=http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3|başlık=International Organisations|erişimtarihi=10 Eylül 2014|arşivtarihi=11 Aralık 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151211141620/http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3|tarih=|ölüurl=evet|website=mfa.gov.tr|yayıncı=}}</ref><ref name="isanet.org1">{{Web kaynağı|url=http://web.isanet.org/Web/Conferences/FLACSO-ISA%20BuenosAires%202014/Archive/3bae0df8-d05d-4837-9811-73216a2a95bf.pdf|başlık=Theoretical Analysis of Turkey as a Regional Power|erişimtarihi=18 Şubat 2015|arşivtarihi=7 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160407184058/http://web.isanet.org/Web/Conferences/FLACSO-ISA%20BuenosAires%202014/Archive/3bae0df8-d05d-4837-9811-73216a2a95bf.pdf|tarih=|ölüurl=evet|website=isanet.org|yayıncı=}}</ref> Ülke, [[Birleşmiş Milletler]] (1945),<ref name=ministryofforeign3>{{Web kaynağı | başlık = Birleşmiş Milletler Teşkilatı ve Türkiye | url = http://www.mfa.gov.tr/birlesmis-milletler-teskilati-ve-turkiye.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151127192322/http://www.mfa.gov.tr/birlesmis-milletler-teskilati-ve-turkiye.tr.mfa | arşivtarihi = 27 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref> [[OECD]] (1961),<ref name=ministryofforeign1>{{Web kaynağı | başlık = İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) | url = http://www.mfa.gov.tr/iktisadi-isbirligi_ve-gelisme-teskilati-_oecd_.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305012527/http://www.mfa.gov.tr/iktisadi-isbirligi_ve-gelisme-teskilati-_oecd_.tr.mfa | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[İslam İşbirliği Teşkilatı]] (1969),<ref name=ministryofforeign4>{{Web kaynağı | başlık = İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) | url = http://www.mfa.gov.tr/islam-isbirligi-teskilati.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151127184213/http://www.mfa.gov.tr/islam-isbirligi-teskilati.tr.mfa | arşivtarihi = 27 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref> [[Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı|AGİT]] (1973),<ref name=ministryofforeign5>{{Web kaynağı | başlık = Türkiye ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) | url = http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ve-avrupa-guvenli-ve-isbirligi-teskilati-_agit_.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151127184901/http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ve-avrupa-guvenli-ve-isbirligi-teskilati-_agit_.tr.mfa | arşivtarihi = 27 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref> [[Ekonomik İşbirliği Teşkilatı|EİT]] (1985),<ref name=ministryofforeign6>{{Web kaynağı | başlık = Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) | url = http://www.mfa.gov.tr/ekonomik-isbirligi-teskilati-_eit_.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151217003102/http://www.mfa.gov.tr/ekonomik-isbirligi-teskilati-_eit_.tr.mfa | arşivtarihi = 17 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref> [[Karadeniz Ekonomik İşbirliği|KEİ]] (1992),<ref name=ministryofforeign7>{{Web kaynağı | başlık = Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) | url = http://www.mfa.gov.tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150721132608/http://www.mfa.gov.tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa | arşivtarihi = 21 Temmuz 2015 | ölüurl = evet }}</ref> [[D-8]] (1997),<ref name=ministryofforeign8>{{Web kaynağı | başlık = Gelişen Sekiz Ülke (D-8) | url = http://www.mfa.gov.tr/gelisen-sekiz-ulke-_d-8_.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305011040/http://www.mfa.gov.tr/gelisen-sekiz-ulke-_d-8_.tr.mfa | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[G20|G-20]] (1999)<ref name=ministryofforeign2>{{Web kaynağı | başlık = G-20 ÜLKELERİ | url = http://www.mfa.gov.tr/g-20-ulkeleri.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151116015138/http://www.mfa.gov.tr/g-20-ulkeleri.tr.mfa | arşivtarihi = 16 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref> ve [[Türk Devletleri Teşkilatı]] (2009) gibi uluslararası örgütlerin kurucu üyelerinden birisidir. 1951-1952, 1954-1955, 1961 ve son olarak 2009-2010 yıllarında [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi]]'nde geçici üye olarak görev yapmıştır.<ref name="Hürriyet UN Security">{{Haber kaynağı|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=10149253&tarih=2008-10-17|başlık=Türkiye'nin üyeliği kabul edildi|tarih=17 Ekim 2008|erişimtarihi=5 Mayıs 2013|gazete=Hürriyet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110428191529/http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=10149253&tarih=2008-10-17|arşivtarihi=28 Nisan 2011|ölüurl=hayır}}</ref>

Geleneksel Batı yönelimi doğrultusunda, Avrupa ile ilişkiler her zaman Türk dış politikasının merkezî bir parçası olmuştur. 1949 yılında [[Avrupa Konseyi]]'ne üye olan ülke, 1963 yılında [[Avrupa Ekonomik Topluluğu]] (sonradan [[Avrupa Birliği]]'ne dönüştü) ile [[Ankara Anlaşması (1963)|ortaklık ilişkisi]] kurdu. Uzun yıllar devam eden siyasi görüşmelerin ardından, 1987 yılında AET'ye tam üyelik için başvurdu, 1992 yılında [[Batı Avrupa Birliği]]'nin ortak üyesi oldu, 1995'te [[Avrupa Birliği Gümrük Birliği|AB Gümrük Birliği]]'ne katıldı ve 2005 yılında Avrupa Birliği ile [[Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliği süreci|tam üyelik müzakerelerine]] başladı.<ref name="TR_EUChrono">{{Web kaynağı|url=http://www.abgs.gov.tr/en/tur-eu_relations_dosyalar/chronology.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070515022203/http://www.abgs.gov.tr/en/tur-eu_relations_dosyalar/chronology.htm|arşivtarihi=15 Mayıs 2007|başlık=Chronology of Turkey-EU relations|yayıncı=Turkish Secretariat of European Union Affairs|erişimtarihi=30 Ekim 2006|ölüurl=evet}}</ref> Türkiye'nin [[Kıbrıs Sorunu]]'nda AB üyelerinin aksine [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]]'ni desteklemesi, AB ilişkilerini zorlaştırmakta ve ülkenin AB'ye üyelik sürecindeki önemli bir engel olmaya devam etmektedir.<ref name="Mardell">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm|başlık=Turkey's EU membership bid stalls|ad=Mark|soyadı=Mardell|yazarbağı=Mark Mardell|yayıncı=BBC|erişimtarihi=17 Aralık 2006|tarih=11 Aralık 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090122212500/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm|arşivtarihi=22 Ocak 2009|ölüurl=hayır}}</ref> Bugün, Avrupa Birliği üyeliği Türkiye tarafından stratejik bir hedef ve devlet politikası olarak kabul edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerine-genel-bakis.tr.mfa | başlık = Türkiye-AB İlişkileri | yayıncı = [[Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı]] | erişimtarihi = 31 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151127184856/http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ab-iliskilerine-genel-bakis.tr.mfa | arşivtarihi = 27 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{haber kaynağı |başlık=Avrupa Birliği üyeliği stratejik hedef |yazar= |url=http://www.dha.com.tr/avrupa-birligi-uyeligi-stratejik-hedef_929080.html |gazete=[[Doğan Haber Ajansı]] |tarih=9 Mayıs 2015 |erişimtarihi=27 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150911041851/http://www.dha.com.tr/avrupa-birligi-uyeligi-stratejik-hedef_929080.html |arşivtarihi=11 Eylül 2015 |ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.akparti.org.tr/site/haberler/ab-uyeligi-50-yillik-bir-devlet-politikasi/44635#1 | başlık = AB üyeliği 50 yıllık bir devlet politikası | yayıncı = [[Adalet ve Kalkınma Partisi]] | erişimtarihi = 31 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151222133028/https://www.akparti.org.tr/site/haberler/ab-uyeligi-50-yillik-bir-devlet-politikasi/44635#1 | arşivtarihi = 22 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
[[Dosya:13. Session of the Islamic Summit Conference.jpg|küçükresim|240x240pik|Türkiye, 1969'da kurulan [[İslam İşbirliği Teşkilatı]]'nın bir üyesidir. [[İslam İşbirliği Teşkilatı üye ülkeleri listesi|57 üye devletten]] oluşan teşkilatın 2016'daki konferansı [[İstanbul]]'da yapıldı.]]
Türkiye'nin dış ilişkilerinin bir diğer belirleyici unsuru [[Amerika Birleşik Devletleri]] ile ilişkiler olmuştur. [[Sovyetler Birliği]]'nin oluşturduğu ortak tehdit sebebiyle Türkiye, 1952'de [[NATO]]'ya üye oldu ve [[Soğuk Savaş]] boyunca [[Washington, DC|Washington]] hükûmetleri ile yakın ikili ilişkiler içinde bulundu. Türkiye, [[Avrupa Birliği]]'ne üyelik gibi önemli konular da dahil olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'nin siyasi, ekonomik ve diplomatik desteğinden yararlandı.<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ziya Öniş | ad1 = ŞuhnazYılmaz | başlık = Turkey-EU-US Triangle in Perspective: Transformation or Continuity? | url = http://istanbul2004.ku.edu.tr/syilmaz/public_html/doc/03.pdf | website = istanbul2004.ku.edu.tr/ | erişimtarihi = 4 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304025835/http://istanbul2004.ku.edu.tr/syilmaz/public_html/doc/03.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Soğuk Savaş sonrasındaki dönemde Türkiye'nin jeostratejik önemi, çevresinde bulunan [[Orta Doğu]], [[Kafkasya]] ve [[Balkanlar|Balkan]] coğrafyalarına doğru kaydı.<ref name=edoc.hu-berlin.de>{{Web kaynağı | soyadı1 = Mitrovic | ad1 = Marija | başlık = Turkish Foreign Policy towards the Balkans | url = http://edoc.hu-berlin.de/series/getmaseries/2014-10/PDF/10.pdf | website = edoc.hu-berlin.de | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140814121746/http://edoc.hu-berlin.de/series/getmaseries/2014-10/PDF/10.pdf | arşivtarihi = 14 Ağustos 2014 | ölüurl = evet }}</ref>
[[Dosya:Baku hosts 7th Summit of Cooperation Council of Turkic-Speaking States 01.jpg|küçükresim|Türkiye, 2009 yılında kurulan [[Türk Devletleri Teşkilatı]]'nın beş üyesinden biridir. Teşkilatın genel sekreterliği [[İstanbul]]'dadır.]]
1991 yılında [[Sovyetler Birliği'nin dağılması]]nın üzerine [[Türk Cumhuriyetleri]] bağımsızlıklarını elde ettiler. Türkiye, Ön ve [[Orta Asya]]'da bulunan bu cumhuriyetler ile ikili ilişkilerini, aralarında bulunan derin kültürel ve dilsel bağ sebebiyle ilerletme çabası içine girdi.<ref name="Bal2004">{{Kitap kaynağı|yazar=İdris Bal|başlık=Turkish Foreign Policy in Post Cold War Era|url=http://books.google.com/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269|erişimtarihi=15 Haziran 2013|yıl=2004|yayıncı=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-423-1|sayfa=269|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131107010747/http://books.google.com/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269|arşivtarihi=7 Kasım 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Özellikle [[Azerbaycan]], Türkiye ile ilişkilerinin önemini vurguladı.<ref>{{Web kaynağı | soyadı = Kardas | ad = Saban | başlık = Turkey Develops Special Relationship with Azerbaijan | url = http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=34116 | yayıncı = Eurasia Daily Monitor Volume | erişimtarihi = 23 Aralık 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160413203416/http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=34116 | arşivtarihi = 13 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = Katik | ad = Mevlut | başlık = Azerbaijan and Turkey Coordinate Nagorno-Karabakh Negotiation Position | url = http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav042304.shtml | yayıncı = EurasiaNet | erişimtarihi = 23 Aralık 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080828005939/http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav042304.shtml | arşivtarihi = 28 Ağustos 2008 | ölüurl = evet }}</ref> [[Bakü]]'den [[Ceyhan]]'a uzanan [[Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı]] (BTC), [[Hazar Denizi]]'ndeki petrolü küresel pazara aktarmayı sağlamakta ve Türkiye'nin dış politika stratejisinin bir bölümünü oluşturmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı|yayıncı=The Central Asia-Caucasus Institute, Silk Road Studies Program|yazarlink=Zeyno Baran|ilk=Zeyno|son=Baran|başlık=The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Implications for Turkey|url=http://www.silkroadstudies.org/BTC_6.pdf|dergi=The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West|sayfa=103–118|biçim=PDF|yıl=2005|erişimtarihi=30 Aralık 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080227022300/http://www.silkroadstudies.org/BTC_6.pdf|arşivtarihi=27 Şubat 2008|ölüurl=evet}}</ref> Azerbaycan'ın [[Ermenistan]] ile yaptığı [[Karabağ Savaşı]]'nda Azerbaycan'ı destekleyen Türkiye, savaş yıllarından bu yana Ermenistan ile var olan sınır kapılarını kapalı tutmaktadır.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://haber.gazetevatan.com/agri-daginin-otesi/457164/1/gundem|başlık=Ağrı Dağı’nın ötesi!|yayımcı=''[[Vatan (gazete, 2002)|Vatan]]''|tarih=11 Haziran 2012|erişimtarihi=5 Mayıs 2013|son=Koçbaş|ilk=Uğur|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120615235401/http://haber.gazetevatan.com/agri-daginin-otesi/457164/1/Gundem|arşivtarihi=15 Haziran 2012|ölüurl=evet}}</ref> Günümüzde AK Parti hükûmeti dönemi, Türkiye'nin [[Yeni Osmanlıcılık]] dönemi olarak adlandırıldı ve ülkenin etkisi stratejik konumuna bağlı olarak Orta Doğu'da arttı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.carnegieendowment.org/publications/index.cfm?fa=view&id=22209 | başlık = Turkey's Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism | soyadı = Taşpınar | ad = Ömer | erişimtarihi = 5 Haziran 2010 | tarih = Eylül 2008 | yayıncı = Carnegie Endowment for International Peace | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110112075125/http://www.carnegieendowment.org/publications/index.cfm?fa=view&id=22209 | arşivtarihi = 12 Ocak 2011 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı= Murinson|ad=Alexander|başlık=Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus (Routledge Studies in Middle Eastern Politics)|yayıncı=[[Routledge]]|tarih=Aralık 2009|sayfa=119|isbn=0-415-77892-1}}</ref> Bu politikalar Türkiye'nin çevresindeki Arap ülkeleriyle sorunlar yaşamasına yol açtı. Örneğin [[Suriye İç Savaşı]]'ndan sonra [[Suriye]] ile, [[2013 Mısır askerî darbesi|Muhammed Mursi'nin devrilmesinden]] sonra [[Mısır]] ile Türkiye'nin arası bozuldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.euronews.com/2013/10/04/syria-ratchets-up-tension-with-turkey-warning-it-of-dangers-of-rebel-support/ | başlık = Syria ratchets up tension with Turkey – warning it of dangers of rebel support | tarih = 4 Ekim 2013 | yayıncı = Euronews | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304071202/http://www.euronews.com/2013/10/04/syria-ratchets-up-tension-with-turkey-warning-it-of-dangers-of-rebel-support/ | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | erişimtarihi = 10 Eylül 2014 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.businessweek.com/ap/2013-08-16/turkey-egypt-recall-ambassadors | başlık = Turkey, Egypt recall envoys in wake of violence | tarih = 16 Ağustos 2013 | yayıncı = Bloomberg | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140125122333/http://www.businessweek.com/ap/2013-08-16/turkey-egypt-recall-ambassadors | arşivtarihi = 25 Ocak 2014 | erişimtarihi = 10 Eylül 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye, 1950'den bu yana [[Birleşmiş Milletler]] ve [[NATO]] bünyesi dahilinde uluslararası alanda çeşitli güçlerin korunmasına yardımcı olmuştur. [[Somali]] ile eski [[Yugoslavya]]'da barış ortamının korunmasına destek sağlamış ve [[Birinci Körfez Savaşı]]'nda koalisyon güçlerini desteklemiştir. Bunun yanı sıra varlığı tartışmalı olsa da [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]] topraklarında 36.000 askerini bulundurmaktadır.<ref name="Richmond1998">{{Kitap kaynağı|soyadı=Richmond|ad=Oliver P.|başlık=Mediating in Cyprus: The Cypriot Communities and the United Nations|url=http://books.google.com/books?id=_6wRdE2ZH4gC&pg=PA260|erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=1998|yayıncı=Psychology Press|isbn=978-0-7146-4877-4|sayfa=260|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602073635/http://books.google.com/books?id=_6wRdE2ZH4gC&pg=PA260|arşivtarihi=2 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref> [[Afganistan]]'da [[Afganistan Savaşı (2001-günümüz)|Amerika Birleşik Devletleri'nin istikrar gücü]], [[Birleşmiş Milletler|BM]] yetkilisi ve 2001'den bu yana [[NATO]] komutası altında [[Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti]]'nin bir parçası olarak bulunmaktadır.<ref name="tskpeace">{{Web kaynağı | başlık = Türk Silahlı Kuvvetlerinin Barışı Destekleme Harekâtlarına Katkıları | url = http://www.tsk.tr/4_uluslararasi_iliskiler/4_1_turkiyenin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari/konular/turk_silahli_kuvvetlerinin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari.htm | website = www.tsk.tr | yayıncı = Türk Silahlı Kuvvetleri | erişimtarihi = 3 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304002721/http://www.tsk.tr/4_uluslararasi_iliskiler/4_1_turkiyenin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari/konular/turk_silahli_kuvvetlerinin_barisi_destekleme_harekatina_katkilari.htm | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 2003'ten beri Türkiye, [[Avrupa Kolordusu]]'na askerî personel sağlamakta ve [[Avrupa Birliği Savaş Grupları|AB Savaş Grupları]]'nda yer almaktadır.<ref name="Enter the EU Battle Groups">{{Web kaynağı | başlık = Enter the EU Battle Groups | url = http://www.iss.europa.eu/uploads/media/cp097.pdf | çalışma = Chaillot Paper no.97 | yayıncı = European Union Institute for Security Studies | sayfa = 88 | tarih = Şubat 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304001035/http://www.iss.europa.eu/uploads/media/cp097.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | erişimtarihi = 5 Mayıs 2013 | ölüurl =evet}}</ref>

=== Ordu ===
{{Ana|Türk Silahlı Kuvvetleri}}
[[Dosya:НАТО_Самит_2021_NATO_Summit_2021_-14.06.2021-_(51246907423).jpg|küçükresim|[[Türk Silahlı Kuvvetleri]], [[ABD Silahlı Kuvvetleri]]'nden sonra [[NATO]]'nun en büyük ikinci askerî gücüdür. Türkiye, 1952 yılında [[NATO]]'ya katılmıştır.<ref name=ministryofforeign>{{Web kaynağı | başlık = Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü - NATO | url = http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nato-iliskileri.tr.mfa | website = mfa.gov.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150721134741/http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nato-iliskileri.tr.mfa | arşivtarihi = 21 Temmuz 2015 | ölüurl = evet }}</ref>]]

[[Türk Silahlı Kuvvetleri]] üç bölümden oluşur: [[Türk Kara Kuvvetleri|Kara Kuvvetleri]], [[Türk Deniz Kuvvetleri|Deniz Kuvvetleri]] ve [[Türk Hava Kuvvetleri]]. İç emniyeti sağlama ve askeri işlevleri olan [[Jandarma (Türkiye)|Jandarma]] ile [[Sahil Güvenlik Teşkilatı (Türkiye)|Sahil Güvenlik]], barış zamanında İçişleri Bakanlığına, savaş zamanında Kara ve Deniz kuvvetlerine bağlıdır.<ref name="TSK_Organisation">{{Web kaynağı|url=http://www.tsk.mil.tr/eng/genel_konular/savunmaorganizasyonu.htm|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090218082358/http://www.tsk.mil.tr/eng/genel_konular/savunmaorganizasyonu.htm|arşivtarihi=18 Şubat 2009|başlık=Turkish Armed Forces Defense Organization|yazar=Turkish General Staff|authorlink=Türk Silahlı Kuvvetleri|yayıncı=Türk Silahlı Kuvvetleri|erişimtarihi=15 Aralık 2006|yıl=2006|ölüurl=evet}}</ref>

Türk Silahlı Kuvvetlerini komuta edip yönlendiren en üst düzey birim olan [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|Genelkurmay Başkanı]], cumhurbaşkanı tarafından atanır<ref>{{kitap kaynağı |başlık=Türkiye Cumhuriyeti Anayasası |sayfa=37 |url=https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf |alıntı=Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir. |bölüm=Madde 117 |erişimtarihi=23 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200107124812/https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf |arşivtarihi=7 Ocak 2020 |ölüurl=evet }}</ref> ve [[Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı|Millî Savunma bakanı]]na bağlı ve sorumludur.<ref>{{haber kaynağı |başlık=Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 4) |url=https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180715-1.pdf |erişimtarihi=23 Temmuz 2020 |eser=T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmî Gazete |sayı=30479 |yayıncı=T.C. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü |tarih=15 Temmuz 2018 |yer=Ankara |sayfa=Madde 799 |alıntı=(2) Genelkurmay Başkanı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları Millî Savunma Bakanına ayrı ayrı bağlı ve sorumludur. |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200723184310/https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180715-1.pdf |arşivtarihi=23 Temmuz 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> [[Bakanlar Kurulu]], millî güvenlik ve ülke savunması için yeterli silahlı kuvvetlerin hazırlanması konularında meclise karşı sorumludur. Ancak savaş ilan etme, dış ülkelere asker gönderme veya dış ülke askerlerinin Türkiye'ye konuşlanmasına izin verme yetkileri yalnızca meclise aittir.<ref name="TSK_Organisation" />

Sağlık sorunu olmayan her erkek Türk vatandaşının eğitim durumu ve iş yerine bağlı olarak üç hafta ile altı ay arasında değişen bir süreliğine [[zorunlu askerlik|askerî hizmet yapması zorunludur]].<ref>{{Web kaynağı|dil=İngilizce|url=http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf|arşivurl=https://web.archive.org/web/20061018034150/http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf|arşivtarihi=18 Ekim 2006|başlık=Turkey/Military service|yazar=United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), Directorate for Movements of Persons, Migration and Consular Affairs – Asylum and Migration Division|yayıncı=UNHCR|biçim=PDF|erişimtarihi=27 Aralık 2006|ay=Temmuz|yıl=2001|ölüurl=hayır}}</ref> [[Türkiye'de vicdani ret|Türkiye'de vicdanî ret]] uygulaması bulunmamaktadır ve askerlik yerine sivil bir alternatif sunulmamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ebco-beoc.eu/ | başlık = EBCO – European Bureau for Conscientious Objection | yayıncı = Ebco-beoc.eu | erişimtarihi = 4 Eylül 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160110173525/http://ebco-beoc.eu/ | arşivtarihi = 10 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

2011 [[NATO]] sayımlarına göre ülkenin tahminî 495.000 konuşlandırılabilir kuvveti bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Financial and Economic Data Relating to NATO Defence | url = http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2012_04/20120413_PR_CP_2012_047_rev1.pdf | yayıncı = NATO | erişimtarihi = 16 Haziran 2013 | tarih = 13 Nisan 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160603194029/http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2012_04/20120413_PR_CP_2012_047_rev1.pdf | arşivtarihi = 3 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[Almanya]], [[Belçika]], [[Hollanda]] ve [[İtalya]] ile birlikte [[NATO]]'nun [[nükleer paylaşım]] politikasının bir parçası olan beş ülkeden biridir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,618550,00.html | başlık = Der Spiegel: ''Foreign Minister Wants US Nukes out of Germany'' (10 April 2009) | çalışma = Der Spiegel | tarih = 30 Mart 2009 | erişimtarihi = 1 Kasım 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120214122303/http://www.spiegel.de/international/germany/0%2C1518%2C618550%2C00.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2012 | ölüurl = evet }}</ref> [[İncirlik Hava Üssü]]'nde toplam 90 tane [[B61|B61 nükleer bombası]] bulunmaktadır, bunlardan 40 tanesi nükleer bir çatışma durumunda NATO'dan onay almak şartıyla [[Türk Hava Kuvvetleri]]'nin kullanması için tahsis edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf | başlık = NRDC: U.S. Nuclear Weapons in Europe | yayıncı = Natural Resources Defense Council, 2005 | biçim = PDF | yazar = Hans M. Kristensen | erişimtarihi = 1 Kasım 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151211040934/http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf | arşivtarihi = 11 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

=== İnsan hakları ===
{{Ana|Türkiye'de insan hakları}}
[[Dosya:Demonstration in the heart of Taksim square. Events of June 3, 2013.jpg|küçükresim|2013'teki [[Gezi Parkı protestoları]], 11 kişinin ölümü ve 8.000'den fazla kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı.<ref name="Springer">{{kitap kaynağı|başlık=The Practice of Freedom: Anarchism, Geography, and the Spirit of Revolt|tarih=2016|yayıncı=Rowman & Littlefield|isbn=978-1-78348-665-6|ad2=Marcelo Lopes de|soyadı2=Souza|ad1=Simon|soyadı1=Springer}}</ref><ref name="TMAreport">{{web kaynağı|url=http://www.ttb.org.tr/index.php/Haberler/veriler-3842.html|başlık=Göstericilerin Sağlık Durumları (Demonstrators' Health Conditions) as of 15.07.2013 18:00|erişimtarihi=28 Temmuz 2013|arşivtarihi=6 Ağustos 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130806164558/http://www.ttb.org.tr/index.php/Haberler/veriler-3842.html|tarih=15 Temmuz 2013|yayıncı=TTB (Turkish Medical Association)|ölüurl=evet}}</ref>]]

[[Türkiye'de insan hakları]], çeşitli [[uluslararası hukuk]] anlaşmaları ile koruma altına alınmıştır. [[1982 Anayasası]]nın 90. maddesine göre uluslararası hukuk kurallarının iç hukuka karşı üstünlüğü kabul edilmiştir. Fakat belli konularda sorunlar ve tartışmalar sürmektedir. 1998 ve 2008 yılları arasında [[Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi]] tarafından özellikle yaşama hakkı olmak üzere genel insan hakları ihlalleri ve özgürlük ihlalleri nedeniyle Türkiye aleyhinde 1.600 karar alınmıştır. Aynı zamanda Kürt hakları, kadın hakları, [[LGBT]] hakları ve basın özgürlüğü gibi diğer konular da tartışmalara sebep olmuştur. Günümüzde Türkiye'nin insan hakları ihlallerindeki sicili, AB üyeliğine bir engel teşkil etmeye devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.europarl.europa.eu/en/pressroom/content/20101025IPR90072 | başlık = Human rights in Turkey: still a long way to go to meet accession criteria | yayıncı = Avrupa Parlamentosu İnsan Hakları komitesi | tarih = 26 Ekim 2010 | erişimtarihi = 9 Şubat 2013 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322190256/https://www.europarl.europa.eu/en/pressroom/content/20101025IPR90072 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Gazetecileri Koruma Komitesi]]'ne göre uzun yıllardır ülkeyi yöneten [[Adalet ve Kalkınma Partisi|AK Parti]] hükûmeti, basın özgürlüğü açısından dünyanın en büyük baskılarından birini uygulamaktadır.<ref name="CPJ">{{Web kaynağı | url = http://cpj.org/tr/2012/10/turkiyenin-basin-ozgurlugu-krizi.php | başlık = Türkiye'nin Basın Özgürlüğü Krizi | yayıncı = Gazetecileri Koruma Komitesi | erişimtarihi = 9 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150326091948/http://cpj.org/tr/2012/10/turkiyenin-basin-ozgurlugu-krizi.php | arşivtarihi = 26 Mart 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Ülkede çok sayıda gazeteci önceleri [[Ergenekon (örgüt)|Ergenekon]] ve [[Balyoz (darbe planı)|Balyoz]] davaları gibi çeşitli davalar kapsamında, daha sonraları [[2016-17 Türkiye tasfiyeleri|2016 yılındaki darbe girişimi takip eden tasfiyeler]] çerçevesinde "terörizm" ve "devlet karşıtı faaliyetler" ile suçlanarak tutuklandı. "Türklüğü aşağılamak" ve "yargıyı etkilemek" suçlarıyla da gazetecilere karşı çeşitli kovuşturmalar başlatıldı, ayrıca hükûmetin basındaki oto-sansürü içselleştirdiği iddia edildi.<ref name="CPJ" /> 2013 yılında [[Gazetecileri Koruma Komitesi]], Türkiye'de 211 gazetecinin hapse atıldığını rapor ederek ülkenin bu rakamla en fazla gazeteci tutuklayan ülke sıralamasında İran, Eritre ve Çin'i geçerek tepeye yerleştirdiğini bildirdi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cnnturk.com/turkiye/-turkiye-utanc-listesinde-yine-birinci-sirada|başlık=Türkiye utanç listesinde yine birinci sırada|yayımcı=[[CNN Türk]]|tarih=18 Aralık 2013|erişimtarihi=9 Eylül 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140910200011/http://www.cnnturk.com/turkiye/-turkiye-utanc-listesinde-yine-birinci-sirada|arşivtarihi=10 Eylül 2014|ölüurl=hayır}}</ref> Freemuse ise dokuz müzisyenin çalışmaları yüzünden hapse atıldığını belirleyerek müzisyenlerin hapsedilmesi bakımından ise ülkenin [[Rusya]] ve [[Çin]]'den sonra üçüncü sırada olduğunu açıkladı.<ref name="freemuse">{{Web kaynağı | başlık = Russia, China and Turkey top yearly list of music freedom violations | url = http://freemuse.org/archives/9534 | yayımcı = freemuse.org | erişimtarihi = 19 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160314221246/http://freemuse.org/archives/9534 | arşivtarihi = 14 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Türkiye, [[Freedom House]] tarafından 'Kısmen Özgür' sınıfında değerlendirilir.<ref name="freedomhouse">{{Web kaynağı | başlık = Turkey | url = https://freedomhouse.org/country/turkey#.VMnmzS7D8uk | yayımcı = freedomhouse.org | erişimtarihi = 29 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160704145212/https://www.freedomhouse.org/country/turkey#.VMnmzS7D8uk | arşivtarihi = 4 Temmuz 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

== Coğrafya ==
{{Ana|Türkiye coğrafyası}}
[[Dosya:Turkey topo.jpg|küçükresim|300px|Türkiye'nin topoğrafik haritası]]
Türkiye, [[kıtalararası ülke|iki kıtada toprağı bulunan]] bir [[Avrasya]] ülkesidir.<ref name="Immerfall2009">{{Kitap kaynağı|soyadı=Immerfall|ad=Stefan|başlık=Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century|url=http://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC&pg=PA417|erişimtarihi=9 Ağustos 2011|tarih=1 Ağustos 2009|yayıncı=Springer|isbn=978-0-387-88198-0|sayfa=417|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171013223931/https://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC|arşivtarihi=13 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref> Topraklarının %97'si [[Asya]] üzerinde bulunur ve bu kısım [[Anadolu]] diye adlandırılır. Kalan %3'lük kısım ise [[Avrupa]] kıtasında kalır ve [[Doğu Trakya]] diye adlandırılır. [[Marmara Denizi]], [[Çanakkale Boğazı|Çanakkale]] ve [[İstanbul Boğazı]] Anadolu'yu Trakya'dan, yani Asya'yı Avrupa'dan ayırır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm | başlık = Turkey | yayıncı = Turkish Odyssey | tarih = 2 Şubat 2000 | erişimtarihi = 1 Kasım 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141222230458/http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm | arşivtarihi = 22 Aralık 2014 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="NatlGeoAtlas">{{Kitap kaynağı|başlık=National Geographic Atlas of the World|basım=7.|yıl=1999|yer=Washington, D.C.|yayıncı=[[National Geographic Society|National Geographic]]|isbn=0-7922-7528-4}} "Europe" (ss. 68-69); "Asia" (ss. 90-91): "A commonly accepted division between Asia and Europe&nbsp;... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref>
{{çoklu resim
|align=right|direction=vertical|width=225
|image1=Pamukkale_30.jpg
|caption1=[[Pamukkale]]
|image2=Uchisar Castle.jpg
|caption2=[[Kapadokya]]
|image3=Salda_Gölü_2.jpg
|caption3=[[Salda Gölü]]
}}
Türkiye toprakları kabaca bir dikdörtgen şeklini andırır, 1.600 kilometre (1.000&nbsp;mi) uzunluğunda ve 800&nbsp;km (500&nbsp;mi) genişliğindedir.<ref name="USLC_TRGeo">{{Web kaynağı | url = http://countrystudies.us/turkey/18.htm | başlık = Geography of Turkey | yazar = US Library of Congress | authorlink = US Library of Congress | yayıncı = US Library of Congress | erişimtarihi = 13 Aralık 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612152639/http://countrystudies.us/turkey/18.htm | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref> [[36. kuzey paraleli|36°]] ve [[42. kuzey paraleli|42°]] kuzey paralelleri ile [[26. doğu meridyeni|26°]] ve [[45. doğu meridyeni|45°]] doğu meridyenleri arasına yerleşmiştir. [[Göl]]leriyle birlikte 783.562 kilometre karelik (300,948 sq mi) bir alanı kaplar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf | başlık = UN Demographic Yearbook | biçim = PDF | erişimtarihi = 1 Kasım 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612152639/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Bunun 755.688 kilometre karesi (291.773 sq mi) Asya topraklarını oluştururken, geriye kalan 23.764 kilometre karesi (9.174 sq mi) Avrupa topraklarını oluşturur.<ref name="USLC_TRGeo" /> Bu rakamlarla, [[Alan|yüzölçümü]] açısından [[Yüzölçümlerine göre ülkeler listesi|dünyanın en büyük 37. ülkesidir]]. Üç tarafı denizlerle çevrilidir. Batısında [[Ege Denizi]], kuzeyinde [[Karadeniz]] ve güneyinde [[Akdeniz]] bulunmaktadır. Kuzeybatısında ise [[Marmara Denizi]] yer alır.<ref name="TRGeo_TRMinistryTourism" />

Türkiye'nin [[Avrupa]]'daki kısmı olan [[Doğu Trakya]]'da [[Yunanistan]] ve [[Bulgaristan]] ile sınırı bulunmaktadır. [[Asya]]'daki kısmı olan [[Anadolu]]'da ise dar kıyı ovalarıyla çevrilmiş yüksek bir merkezi platodur. Kuzeyde [[Köroğlu Dağları|Köroğlu]] ve [[Kuzey Anadolu Dağları]] ile, güneyde [[Toros Dağları]] ile çevrilmiştir. Türkiye'nin doğusuna gidildikçe yükselti artar ve burası [[Fırat Nehri|Fırat]], [[Dicle nehri|Dicle]], [[Aras Nehri|Aras]] gibi çeşitli nehirlerin kaynağıdır. Ayrıca 5.137 metre (16.854&nbsp;ft) yüksekliğindeki Türkiye'nin en yüksek dağı olan [[Ağrı Dağı]] ve en büyük gölü olan [[Van Gölü]] de Doğu Anadolu'da yer alır.<ref name="TRGeo_TRMinistryTourism" /><ref>{{Web kaynağı | url = http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=4996 | başlık = Mount Ararat (Ağrı Dağı), Turkey | yayıncı = NASA: Earth Observatory | erişimtarihi = 27 Aralık 2006 | yıl = 2001 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080924232351/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=4996 | arşivtarihi = 24 Eylül 2008 | ölüurl = evet }}</ref> Türkiye, Anadolu toprakları üzerinde kuzeydoğuda [[Gürcistan]], doğuda [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]]'a bağlı [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti]] ve [[İran]], güneydoğuda [[Irak]] ve [[Suriye]] ile sınır komşusudur.

Türkiye, yedi [[Türkiye'nin coğrafi bölgeleri|coğrafi bölge]]ye bölünmüştür. Bunlar [[Akdeniz Bölgesi|Akdeniz]], [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]], [[Ege Bölgesi|Ege]], [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu]], [[İç Anadolu Bölgesi|İç Anadolu]], [[Karadeniz Bölgesi|Karadeniz]] ve [[Marmara Bölgesi|Marmara]] bölgeleridir. Dar bir kemere benzeyen Karadeniz Bölgesi, Kuzey Anadolu boyunca düzensiz bir şekilde uzanır ve ülkenin toplam yüzölçümünün altıda birini oluşturur. Geleneksel bir eğilim olarak, doğuya doğru gidildikçe engebenin artmasına paralel olarak [[yayla]]cılığın arttığı görülür.<ref name="TRGeo_TRMinistryTourism">{{Web kaynağı | url = http://www.turizm.net/turkey/info/geography.html | başlık = Geography of Turkey | yayıncı = Turkish Ministry of Tourism | erişimtarihi = 13 Aralık 2006 | yıl = 2005 | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612152640/http://www.turizm.net/turkey/info/geography.html | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'nin [[Yeryüzü şekli|yer şekillerinin]] çeşitliliği, binlerce yıldır bölgenin arazisini şekillendiren yerin hareketliliğinin bir sonucudur. Üzerinde [[Volkan dağı|sönmüş volkanlar]] bulundurur ve hâlâ daha sıklıkla depremler meydana gelmektedir. [[Çanakkale]] ve [[İstanbul]] Boğazları, varlıklarını ülkedeki [[Fay|fay hatları]]na borçludurlar. Ülkenin kuzeyinde ve doğusunda günümüzde de depremlere sebep olan büyük fay hatları vardır. [[Kuzey Anadolu Fay Hattı]] üzerinde 1999'da meydana gelen [[1999 Gölcük depremi|büyük Marmara depremi]], binlerce insanın hayatını kaybetmesine sebep olmuştur.<ref name="ktu.edu.tr" />

=== Biyoçeşitlilik ===
{{Ana|Türkiye florası|Türkiye faunası}}
{{Ayrıca bakınız|Türkiye'de çevre sorunları}}
[[Dosya:Sumela Showing Location.JPG|küçükresim|[[Kuzey Anadolu Dağları]]'ndaki [[Sümela Manastırı]]. Bu dağlar, ılıman yağmur ormanları, flora ve faunalarıyla birlikte bir [[ekolojik bölge]] oluşturur.]]
[[Dosya:Odd-eyed Turkish Angora cat - 20080830.jpg|küçükresim|Angoralar arasında yaygın olan tuhaf gözlü (heterokromya) beyaz bir Türk [[Ankara kedisi]]]]
Türkiye'nin olağanüstü [[ekosistem]]i ve habitat çeşitliliği, ülkede önemli bir tür çeşitliliğinin oluşmasını sağlamıştır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Biodiversity in Turkey | url = http://iucn.org/about/union/secretariat/offices/europe/?9778/Biodiversity-in-Turkey | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160407201045/http://iucn.org/about/union/secretariat/offices/europe/?9778%2FBiodiversity-in-Turkey | arşivtarihi = 7 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Anadolu, üzerinde [[tarım]]ın yapılmaya başladığı yıllardan itibaren birçok bitkinin anavatanı olmuştur ve günümüzde bu bitkiler Türkiye'de yaşayan insanlar tarafından kullanılmaktadır. Türkiye'nin [[fauna]]sının çeşitliliği, [[flora (botanik)|flora]]sının çeşitliliğinden bile büyüktür. Tüm Avrupa genelindeki [[hayvan]] türlerinin sayısı 60.000 iken, bu rakam Türkiye'de 80.000'den fazladır ve alt türler dahil edildiğinde 100.000'i geçmektedir.<ref name=allaboutturkey>{{Web kaynağı | başlık = Turkey's flora and fauna | url = http://www.allaboutturkey.com/turkfauna.htm | website = allaboutturkey.com | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151225061138/http://www.allaboutturkey.com/turkfauna.htm | arşivtarihi = 25 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

Kuzey Anadolu kozalaklı ve yaprak döken karışık ormanları, Türkiye'nin kuzeyindeki [[Kuzey Anadolu Dağları]]'nın büyük bir bölümünü kaplar ve bir [[ekolojik bölge]] oluşturur. Bu dağların doğu ucunda [[Kafkasya karma ormanları|Kafkasya karışık ormanları]] yer alır. Bölge ayrıca [[Avrasya]] yaban hayatına da ev sahipliği yapar. [[Bayağı atmaca]], [[kaya kartalı]], [[şah kartal]], [[küçük orman kartalı]], [[kafkas kara orman tavuğu]], [[kara iskete]] ve [[duvar tırmaşık kuşu]] gibi hayvanlar burada yaşar.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Couzens|ad=Dominic|başlık=Top 100 Birding Sites of the World|yayıncı=[[University of California Press]]|yıl=2008|isbn=978-0-520-25932-4|sayfa=73–75}}</ref> Kuzey Anadolu Dağları ve Karadeniz arasındaki dar kıyı şeridinde, Dünya'da az sayıda bulunan ılıman yağmur ormanlarından biri olan [[Euxine-Kolşik yaprak döken ormanlar]]ına rastlanır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.karalahana.com/english/rize-travel-highlands.htm | başlık = Pontic Mountains and highlands | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140226144110/http://www.karalahana.com/english/rize-travel-highlands.htm | arşivtarihi = 26 Şubat 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'de [[Türkiye'deki millî parklar listesi|40 tane millî park]], 189 tane doğal park, 31 tane doğal koruma alanı, 80 tane yaban hayatını koruma alanı ve 109 tane doğal anıt bulunur.<ref name=ministryofforest>{{Web kaynağı | başlık = Statistics | url = http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr | website = milliparklar.gov.tr | yayıncı = Ministry of Forest and Water - General Directorare of Nature Conservation and National Parks | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151217050153/http://www.milliparklar.gov.tr/Anasayfa/istatistik.aspx?sflang=tr | arşivtarihi = 17 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'nin başkenti [[Ankara]], kendi adını taşıyan [[Ankara kedisi]], [[Ankara tavşanı]] ve [[Ankara keçisi]] gibi hayvanlarıyla ünlüdür. Ülkenin diğer ulusal sembollerinden biri ise [[Van kedisi]]dir ve adını Doğu Anadolu'da yer alan [[Van]] ilinden alır. Ayrıca Türkiye'ye has çeşitli köpek türleri de vardır: [[Anadolu çoban köpeği]], [[Kangal köpeği|Kangal]], [[Aksaray Malaklısı]] ve [[Akbaş (köpek)|Akbaş]].<ref name=gateofturkey>{{Web kaynağı | başlık = Specific Animals of Turkey | url = http://www.gateofturkey.com/section/tr/741/5/turizm-nature-tourism-endemic-animals | website = gateofturkey.com | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305111002/http://www.gateofturkey.com/section/tr/741/5/turizm-nature-tourism-endemic-animals | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

=== İklim ===
{{Ana|Türkiye'deki iklim çeşitleri}}
{{Ayrıca bakınız|Türkiye'de iklim değişikliği}}
[[Dosya:Turkey Köppen-tr.svg|küçükresim|[[Köppen iklim sınıflandırması]]na göre Türkiye'deki iklim çeşitleri]]
Türkiye'de üç farklı iklim tipine rastlanmaktadır. Genel anlamda [[Ege Denizi]] ile [[Akdeniz]] kıyılarında görülen [[Akdeniz iklimi]]nde yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.<ref name=Meteo>{{Web kaynağı | başlık = Climate of Turkey | url = http://www.dmi.gov.tr/files/en-US/climateofturkey.pdf | yayıncı = General Directorate of Meteorology | erişimtarihi = 24 Ocak 2014 | arşivurl = https://www.webcitation.org/5uiX1HeYH?url=http://www.dmi.gov.tr/files/en-US/climateofturkey.pdf | arşivtarihi = 4 Aralık 2010 | ölüurl =evet}}</ref> Bitki örtüsü [[maki]]dir. Karadeniz kıyılarında görülen bir [[Ilıman okyanusal iklim|ılıman okyanus iklim]] tipi olan [[Türkiye'de Karadeniz iklimi|Karadeniz iklimi]]nde her mevsim yağış görülmektedir, doğal bitki örtüsü [[orman]]dır. Karadeniz kıyıları, Türkiye'nin yıl boyunca yüksek yağış alan tek bölgesidir ve [[Doğu Karadeniz]] bölümü yıllık 2000-2500 milimetre yağış almaktadır.

[[Dosya:Climate diagram of Turkey (Sensoy, S. et al, 2008).png|küçükresim|Türkiye'nin iklim grafiği<ref name=Meteo/>]]
[[Ege Denizi]] ile [[Karadeniz]]'i birbirine bağlayan [[Marmara Denizi]]'nin kıyılarında geçiş iklimi görülmektedir; denizin güneyinde Akdeniz, kuzeyinde Karadeniz ve kuzeybatısında [[karasal iklim]]e rastlanmaktadır. [[Marmara Bölgesi|Marmara]] ve [[Karadeniz Bölgesi|Karadeniz]] bölgelerinde hemen hemen her yıl [[kar]] yağışı gözükse de kar ancak birkaç gün yerde kalır. Ülkede, Karadeniz ve [[Akdeniz]] kıyılarına paralel uzanan dağlar, denizlerden gelen ılıman hava kütlelerinin iç kesimlere ulaşmasını engeller.

[[İç Anadolu Bölgesi]], [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]] ve [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu]] bölgelerinde yani iç kesimlerde [[karasal iklim]]e rastlanır. Bu iklimde yıllık ve günlük sıcaklık farkları yüksektir; yazlar [[Sıcaklık|sıcak]] ve kurak, kışlar [[soğuk]] ve kar yağışlıdır. Doğu bölgelerde, kışlar oldukça sert geçer. Doğu Anadolu'da sıcaklıklar −30&nbsp;°C ve −40&nbsp;°C'ye (−22&nbsp;°F ve −40&nbsp;°F) kadar düşebilir ve kar yılın en az 120 günü yerde kalır. Batıda ise kış sıcaklıkları ortalama 1&nbsp;°C (34&nbsp;°F) olarak gözlemlenmektedir. Yazları sıcak ve kurak, ülke genelinde genellikle Temmuz ve Ağustos en kurak ay iken Mayıs en çok [[yağış]]ın alındığı aydır, sıcaklıklar gün içinde 30&nbsp;°C (86&nbsp;°F) üzerinde çıkabilmektedir.

== Ekonomi ==
{{Ana|Türkiye ekonomisi}}
[[Dosya:Modern Istanbul skyline.jpg|küçükresim|upright=1.3|[[Levent, Beşiktaş|Levent iş merkezleri]]ne ait gökdelenler. [[İstanbul]], Türkiye ekonomisinin kalbinin attığı yerdir.<ref name=hurriyetdailynews2>{{Web kaynağı | başlık = Istanbul remains motoring power of Turkey's economy | url = http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-remains-motoring-power-of-turkey-2010-08-25 | website = hurriyetdailynews.com | erişimtarihi = 13 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160407185253/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-remains-motoring-power-of-turkey-2010-08-25 | arşivtarihi = 7 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref>]]
[[Dosya:Participants at the 2015 G20 Summit in Turkey.jpg|küçükresim|Türkiye'de yapılan [[2015 G-20 Antalya zirvesi]]ndeki dünya liderleri]]

Türkiye, {{GYSİH ülke|GDP_yıl}} yılında [[Ülkelerin GSYİH’ya (SAGP) göre sıralanışı|GSYİH (SAGP) sıralamasında]] {{GYSİH ülke|TUR_SAGP_sıra}}. sırada ve [[Ülkelerin GSYİH'ya (nominal) göre sıralanışı|GSYİH (nominal) sıralamasında]] {{GYSİH ülke|TUR_nom_sıra}}. sırada yer almaktadır.{{GYSİH ülke|GDP_kaynak}} [[OECD]] ile [[G20|G-20 büyük ekonomileri]] topluluklarının kurucu üyelerinden bir tanesidir.<ref name=ministryofforeign1/><ref name=ministryofforeign2/>

1995'te başlayan [[Avrupa Birliği-Türkiye Gümrük Birliği]] tarifeleriyle birlikte Türkiye'de geniş bir liberalleşme yolu açıldı ve bu gümrük birliği, ülkenin [[dış ticaret politikası]]'nın önemli taşlarından birini oluşturur hale geldi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf | biçim = PDF | başlık = Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets | yazar = Bartolomiej Kaminski | yazar2 = Francis Ng | yayıncı = World Bank | erişimtarihi = 27 Aralık 2006 | tarih = 1 Mayıs 2006 | sayfa = 3 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612153733/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/05/03/000016406_20060503112446/Rendered/PDF/wps3908.pdf | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Türkiye'nin 2014'te ihracatı, önceki yıla göre %4 artarak $157,6 milyar oldu. En fazla ihracat yapılan ülkeler ise [[Almanya]], [[Irak]], [[Birleşik Krallık]], [[İtalya]] ve [[Fransa]] olarak belirlendi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/27877460.asp|başlık=İhracatta cumhuriyet tarihinin rekoru kırıldı|gazete=Hürriyet|tarih=3 Ocak 2014|erişimtarihi=8 Mart 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150310154505/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/27877460.asp|arşivtarihi=10 Mart 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Ancak aynı yıl ithalatın $242,2 milyarı bulması sebebiyle $84,5 milyar tutarında [[Dış ticaret dengesi|dış ticaret açığı]] oluştu. Bu rakam, bir önceki yıl $99,8 milyar idi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=621 | başlık = Yıllara göre dış ticaret | yayımcı = TÜİK | erişimtarihi = 8 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151218125103/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=621 | arşivtarihi = 18 Aralık 2015 | ölüurl =evet}}</ref> 2014'te Türkiye, en fazla [[Çin]]'den ithalat yaptı. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya, [[Rusya]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]] takip etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cnbce.com/hsbc/haberler/ekonomi/dis-acik-2014-te-845-milyar-dolar | başlık = Dış açık 2014'te 84,5 milyar dolar | yayımcı = [[CNBC-e]] | tarih = 30 Ocak 2015 | erişimtarihi = 8 Mart 2015 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref>

Türkiye'nin büyük bir [[Türk otomotiv sanayisi|otomotiv sanayisi]] vardır.<ref name=oica>{{Web kaynağı | başlık = 2012 Production Statistics | url = http://oica.net/category/production-statistics/ | yayıncı = Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles | erişimtarihi = 7 Mart 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612153320/http://www.oica.net/category/production-statistics/ | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl =evet}}</ref> 2014 Türkiye, [[Gemi inşaatı ve deniz mühendisliği|gemi yapımı]]ndan ise $1,2 milyar gelir elde etmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.bugun.com.tr/son-dakika/gemi-ve-yat-ihracati-13-milyar--haberi/1420585|başlık=Gemi ve yat ihracatı 1,3 milyar dolara dayandı|gazete=Bugün|tarih=3 Ocak 2015|erişimtarihi=8 Mart 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402103742/http://www.bugun.com.tr/son-dakika/gemi-ve-yat-ihracati-13-milyar--haberi/1420585|arşivtarihi=2 Nisan 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Ülkenin bu konudaki en büyük pazarları [[Malta]], [[Norveç]], Birleşik Krallık ve [[Marshall Adaları]]'dır. 2012 verilerine göre 87 aktif Türk tersanesi bulunmaktadır ve bu tersanelerde farklı boyutlarda 15 yüzer havuz ve bir kuru havuz bulunmaktadır. [[Tuzla, İstanbul|Tuzla]], [[Yalova]] ve [[İzmit]] gemi inşa sektörünün başlıca merkezleridir.<ref name="ship-moe">{{Web kaynağı | url = http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/path/Contribution%20Folders/web/%C4%B0hracat/Sekt%C3%B6rler/Sanayi%20ve%20Hizmetler/gemi_insa_sanayi.pdf | başlık = Gemi İnşa Sektörü | yayımcı = Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı | yıl = 2012 | erişimtarihi = 8 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402124952/http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/path/Contribution%20Folders/web/%C4%B0hracat/Sekt%C3%B6rler/Sanayi%20ve%20Hizmetler/gemi_insa_sanayi.pdf | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Beko]] ve [[Vestel]] gibi Türk markaları, [[Avrupa]]'nın en büyük [[beyaz eşya]] ve [[tüketici elektroniği]] üretim şirketlerindendir, bu sektörleri geliştirmek ve yeni [[teknoloji]]ler bulmak konusunda önemli miktarda yatırımlar yapmaktadırlar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://arsiv.ntv.com.tr/news/129703.asp | başlık = Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor | yer = İstanbul | yayımcı = [[NTV]] | tarih = 13 Ocak 2002 | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304192622/http://arsiv.ntv.com.tr/news/129703.asp | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Türk ekonomisinin diğer önemli bölümlerini ise [[banka]]cılık, [[inşaat]], [[Beyaz eşya|ev aletleri]], [[elektronik]], [[tekstil]], [[Petrol|petrol arıtma]], [[petrokimya]] ürünleri, [[gıda]], [[madencilik]], [[demir]]-[[çelik]] ve [[makine sanayi]] oluşturmaktadır. 2013 verilerine göre Türkiye'deki sektörel [[Gayri safi yurt içi hasıla|GSYİH]] dağılım %8,9 tarım, %27,3 sanayi ve %63,8 hizmet şeklinde olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html#tu | başlık = GDP - Composition by Sector | yayımcı = The World Factbook | tarih = 2013 | erişimtarihi = 25 Nisan 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160527045118/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html#tu | arşivtarihi = 27 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Bu oranlara rağmen hâlâ daha nüfusun dörtte biri [[tarım]] sektöründe çalışmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.trthaber.com/haber/yasam/100-insandan-dortte-biri-tarimda-calisiyor-154144.html | başlık = 100 insandan dörtte biri tarımda çalışıyor | yayımcı = [[TRT Haber]] | tarih = 4 Aralık 2014 | erişimtarihi = 8 Mart 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160407170830/http://www.trthaber.com/haber/yasam/100-insandan-dortte-biri-tarimda-calisiyor-154144.html | arşivtarihi = 7 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 2012 verilerine göre çalışan nüfusun sadece %30'u kadınlardan oluşmaktadır ve bu rakam [[OECD]] üyesi ülkeler arasındaki en az orandır.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Religious Women in Turkey Have Been Left Out of Emancipation Movement | url = http://latitude.blogs.nytimes.com/2013/05/23/religious-women-in-turkey-have-been-left-out-of-emancipation-movement/ | eser = The New York Times | erişimtarihi = 8 Haziran 2013 | tarih = 23 Mayıs 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150921215656/http://latitude.blogs.nytimes.com/2013/05/23/religious-women-in-turkey-have-been-left-out-of-emancipation-movement/ | arşivtarihi = 21 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Türkiye'de en zengin kesimin geliri, en yoksul kesimin gelirinin 7,7 katıdır. Nüfusun %15’i yoksulluk sınırının altındadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16083 | başlık = Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2013 | yayımcı = TÜİK | tarih = 22 Eylül 2014 | erişimtarihi = 8 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160306235149/http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16083 | arşivtarihi = 6 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref>

Türkiye, ekonomisine katkı sağlamak amacıyla 2017 yılında [[yatırım]] yoluyla vatandaşlık programını başlattı. Program 400.000 $'lık bir [[gayrimenkul]] yatırımı karşılığında yabancı yatırımcılara [[vatandaşlık]] alma imkanı sunuyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://getgoldenvisa.com/turkey-citizenship-by-investment|başlık=turkey-citizenship-by-investment|erişimtarihi=24 Şubat 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201129155423/https://getgoldenvisa.com/turkey-citizenship-by-investment|arşivtarihi=29 Kasım 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Tarihçe ===
{{Ana|Türkiye ekonomi tarihi}}
[[I. Dünya Savaşı]] ile [[Türk Kurtuluş Savaşı]] sonrası ortaya çıkan cumhuriyetin ilk altmış yılında 1923 ve 1983 yılları arasında devlet, sıkı bir yarı-[[Atatürk İlkeleri#Devletçilik|devletçi]] yaklaşımın içinde bulundu; özel sektör katılımı, dış ticaret, döviz akışı ve [[doğrudan yabancı yatırım]] tutarı gibi konularda çeşitli sınırlamalar konuldu. Çeşitli bütçe planlamaları yapıldı. Ancak 1983 yılına gelindiğinde Başbakan [[Turgut Özal]], özel sektörü daha ön plana çıkaran bir dizi reform başlattı.<ref name="80sLiberalization" />

Büyük miktarlarda alınan dış kredilerle birlikte reformlar, hızlı bir ekonomik büyümenin önünü açtı fakat bu büyüme özellikle 1994, 1999 (o yıl gerçekleşen [[1999 Gölcük depremi|Gölcük depremi]] sonrası)<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/422653.stm|başlık=Turkish quake hits shaky economy|çalışma=BBC|erişimtarihi=12 Aralık 2006|tarih=17 Ağustos 1999|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081217022226/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/422653.stm|arşivtarihi=17 Aralık 2008|ölüurl=hayır}}</ref> ve 2001<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1800869.stm|başlık='Worst over' for Turkey|çalışma=BBC|erişimtarihi=12 Aralık 2006|tarih=4 Şubat 2002|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080308092256/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1800869.stm|arşivtarihi=8 Mart 2008|ölüurl=hayır}}</ref> yıllarında yaşanan finansal krizler ve durgunluklar sebebiyle sürekli kesintiye uğradı. 1981 ile 2003 yılları arasında ülkenin yıllık GSYİH büyüme ortalaması %4 olarak belirlendi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf | başlık = Turkey Labor Market Study | yazar = World Bank | yazarbağı = World Bank | yayıncı = World Bank | biçim = PDF | erişimtarihi = 10 Aralık 2006 | yıl = 2005 | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612153301/http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-1144320150009/Labor_C2.pdf | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Büyüyen kamu açıkları ve yaygın yolsuzluk ile birlikte ek mali reformların eksikliği, yüksek enflasyon ve zayıf bankacılık sektörü, [[makroekonomi]] dalgalanmasının artmasına sebep oldu.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=OECD Reviews of Regulatory Reform – Turkey: crucial support for economic recovery : 2002|yayıncı=Organisation for Economic Co-operation and Development|yıl=2002|isbn=92-64-19808-3|url=http://books.google.com/?id=ufYU_fR7mLgC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey|dil=İngilizce|erişimtarihi=18 Mayıs 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200409175829/http://books.google.com/?id=ufYU_fR7mLgC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Turkey|arşivtarihi=9 Nisan 2020|ölüurl=hayır}}</ref> 2001 yılındaki kriz sonrası dönemin maliye bakanı [[Kemal Derviş]] tarafından başlatılan reformlardan bu yana, enflasyon tek haneli rakamlara düştü, yatırımcı güveni ile yabancı yatırım arttı, işsizlik oranı geriledi.

Türkiye, dış ticaret üzerindeki devlet kontrolünü yavaş yavaş azaltarak ekonomik düzenlemeler yoluyla çeşitli pazarlar açtı, kamuya ait çeşitli kurumları [[özelleştirme]] yoluna gitti, birçok sektörün liberalleştirilmesi ile yabancı katılımı ise çeşitli siyasi tartışmalar arasında devam etti.<ref name="TR_Eco">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6103008.stm|başlık=Robust economy raises Turkey's hopes|ad=Jorn|soyadı=Madslien|çalışma=BBC|erişimtarihi=12 Aralık 2006|tarih=2 Kasım 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20061207044142/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6103008.stm|arşivtarihi=7 Aralık 2006|ölüurl=hayır}}</ref> Kamu borçlarının GSYİH'ye oranı, 2001 yılındaki durgunlukta seviyenin altına düşse de, 2010 yılının üçüncü yarısında %46'ya yükseldi. 2002 ve 2007 yılları arasındaki yıllık GSYİH büyüme oranı ise ortalama %6,8 olarak belirlendi; bu rakam Türkiye'yi o yılların en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri haline getirdi.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Growth and economic crises in Turkey: leaving behind a turbulent past? | url = http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16004_en.pdf | çalışma = Economic Papers 386 | yayıncı = Directorate-General for Economic and Financial Affairs of the European Commission | sayfa = 10 | ay = Ekim | yıl = 2009 | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304232557/http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication16004_en.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | erişimtarihi = 18 Mayıs 2013 | ölüurl = evet }}</ref> Ancak büyüme, 2008 yılında %1 oranında yavaşladı ve ekonomi, 2009 yılında yaşanan küresel ekonomik krizden %5 kadarlık bir oranla durgunluktan etkilendi. 2010 yılında ise ülkenin ekonomisinin %8 büyüdüğü tahmin edildi.<ref name="cia">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html | başlık = Turkey | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 9 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035610/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

2000'lerin ilk yıllarında ülkedeki yüksek enflasyon kontrol altına alındı ve bu yeni bir para biriminin piyasaya sunulmasına yol açtı; Yeni Türk Lirası, 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe girdi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4137469.stm|başlık=Turkey knocks six zeros off lira|çalışma=BBC|erişimtarihi=20 Temmuz 2008|tarih=31 Aralık 2004|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080407191501/http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4137469.stm|arşivtarihi=7 Nisan 2008|ölüurl=hayır}}</ref> 1 Ocak 2009'da Yeni Türk Lirası, yerini yeni banknot ve madeni paraların tanıtılmasıyla [[Türk lirası|Türk Lirası]]'na bıraktı. 2012 yılında ülkedeki enflasyon rakamı %6,16, işsizlik oranı ise %9,2 olarak belirlendi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.posta.com.tr/ekonomi/HaberDetay/2012-yili-enflasyonu-yuzde-6-16.htm?ArticleID=155531 | başlık = 2012 yılı enflasyonu yüzde 6,16 | erişimtarihi = 17 Mayıs 2013 | tarih = 3 Ocak 2013 | yayımcı = ''[[Posta (gazete)|Posta]]'' | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305102638/http://www.posta.com.tr/ekonomi/HaberDetay/2012-yili-enflasyonu-yuzde-6-16.htm?ArticleID=155531 | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cnnturk.com/2013/ekonomi/03/06/issizlik.2012.yilinda.yuzde.9.2.oldu/698991.0/index.html | başlık = İşsizlik 2012 yılında yüzde 9 oldu | yayımcı = [[CNN Türk]] | erişimtarihi = 17 Mayıs 2013 | tarih = 6 Mart 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140419102205/http://www4.cnnturk.com/2013/ekonomi/03/06/issizlik.2012.yilinda.yuzde.9.2.oldu/698991.0/index.html | arşivtarihi = 19 Nisan 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

=== Enerji ===
{{Ana|Türkiye'de enerji}}
Elektrik üretimi için kullanılan kaynaklar çeşitlilik gösterir. [[Fosil yakıt]]lar, toplam kurulu kapasitenin %56,2'sini oluştururken, [[nükleer enerji]] %0'lık bir paya sahiptir. [[Güneş enerjisi]], toplam kurulu kapasitenin %3,8'ini oluştururken, [[Rüzgâr gücü|rüzgar enerjisi]] %8,4'lük bir paya sahiptir. Hidroelektrik kaynakları ise toplam kurulu kapasitenin %26,3'ünü oluşturmaktadır. Gelgit ve dalga enerjisi %0,4'lük bir paya sahipken, [[jeotermal enerji]] toplam kurulu kapasitenin %3,4'ünü oluşturur. Son olarak, biyokütle ve atık kaynakları toplam kurulu kapasitenin %1,5'ini oluşturmaktadır. (2020 ortalama değerleridir)<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/#energy | başlık = THE WORLD FACTBOOK: Turkey | erişimtarihi = 29 Nisan 2023 | tarih = 26 Nisan 2023 | yayıncı = cia.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220618061436/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/#energy | arşivtarihi = 18 Haziran 2022}}</ref>

=== Turizm ===
[[Dosya:Marmaris_harbor_(aerial_view),_Muğla_Province,_southwest_Turkey,_Mediterranean.jpg|küçükresim|[[Marmaris]] limanı]]
{{Ana|Türkiye'de turizm}}
[[Türkiye'de turizm]], ekonominin önemli bir kısmını teşkil etmektedir ve son yirmi yılda hızlı bir büyüme yakalamıştır. 2018'de 46 milyon turist tarafından ziyaret edilen Türkiye, Dünyanın 6., [[Avrupa]]'nın 4. [[Dünya turizm sıralaması|en büyük turizm destinasyonu]] olarak yer aldı ve ziyaretçilerden 25.2 milyar dolar gelir elde etti.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284421152|başlık=International Tourism Highlights, 2019 Edition|tarih=28 Ağustos 2019|yayıncı=World Tourism Organization (UNWTO)|isbn=978-92-844-2115-2|editör-soyadı=World Tourism Organization (UNWTO)|doi=10.18111/9789284421152|erişimtarihi=10 Ağustos 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201016212752/https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284421152|arşivtarihi=16 Ekim 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Altyapı ===
Türkiye, 2023 yılında yaklaşık 1.154 trilyon [[Amerikan doları]] [[Gayri safi yurt içi hasıla|GSYİH]] ile dünyanın en büyük 17. ekonomisi, [[Avrupa]]'nın ise en büyük 7. ekonomisi olmuştur.<ref name="IMFWEO.TR" /> 2013 yılında Türkiye'de 22 uluslararası havalimanı olmak üzere 98 havalimanı vardı.<ref name="cia.gov">{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey|başlık=Turkey - The World Factbook|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=10 Ocak 2021|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210110073821/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey|arşivtarihi=10 Ocak 2021|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.studyinturkey.org/en/discover-turkey/first-step-to-turkey/international-airports/|başlık=International Airports - Study in Turkey|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=25 Aralık 2013|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://archive.today/20141116235000/http://www.studyinturkey.org/en/discover-turkey/first-step-to-turkey/international-airports/|arşivtarihi=16 Kasım 2014|ölüurl=evet}}</ref> [[İstanbul Havalimanı]]'nın yılda 150 milyon yolcuya hizmet verme kapasitesiyle dünyanın en büyük havalimanı olması planlanıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|başlık=Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=29 Ocak 2013|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130129004331/http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451|arşivtarihi=29 Ocak 2013|ölüurl=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580|başlık=Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=14 Ağustos 2014|dil=İngilizce|çalışma=Newsweek|ad=Damien|soyadı=Sharkov|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190208065656/https://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580|arşivtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=hayır}}</ref> 1933'ten bu yana Türkiye'nin bayrak taşıyıcı havayolu olan [[Türk Hava Yolları]]'nın yanı sıra ülkede birçok havayolu şirketi faaliyet göstermektedir. [[Avrupa]], [[Asya]], [[Afrika]] ve [[Amerika]]'da 315 noktaya tarifeli seferler gerçekleştiriyor ve bu da onu Dünyanın en çok yere sefer yapan havayolu firması yapıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.aa.com.tr/en/economy/turkish-airlines-net-profit-triples-in-9-month-/1305435|başlık=Turkish Airlines' net profit triples in 9-month|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=9 Kasım 2018|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181109005234/https://www.aa.com.tr/en/economy/turkish-airlines-net-profit-triples-in-9-month-/1305435|arşivtarihi=9 Kasım 2018|ölüurl=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ugur-cebeci/yeni-ucuslar-yakinda-41307550|başlık=Yeni uçuşlar yakında - Uğur CEBECİ|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=23 Ağustos 2019|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190823174243/http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ugur-cebeci/yeni-ucuslar-yakinda-41307550|arşivtarihi=23 Ağustos 2019|ölüurl=}}</ref> [[Türk Hava Yolları]] ana aktarma merkezi olarak 90 milyon kapasiteli [[İstanbul Havalimanı]]'nı kullanıyor.

[[Dosya:İstanbul Havalimanı Airport 2019 24.jpg|küçükresim|[[İstanbul Havalimanı]]'nın ana terminali yıllık 90 milyon yolcu kapasitesine sahip olup dünyanın tek çatı altındaki en büyük terminal binasıdır.]]
2014 itibarıyla, ülke 65.000 kilometrenin (40.400 mil) üzerinde bir karayolu ağına sahiptir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/YolAgi.aspx|başlık=Yol Ağı Bilgileri|erişimtarihi=13 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161109030650/http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/YolAgi.aspx|arşivtarihi=9 Kasım 2016|ölüurl=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.business-on.de/dieser-artikel-ist-nicht-verfuegbar|başlık=Dieser Artikel ist nicht verfügbar|erişimtarihi=13 Eylül 2022|dil=de-DE|çalışma=business-on.de|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120319032330/http://rhein-main.business-on.de/verdienstkreuz-prof-frankfurt-editeurs-eurolaendern-saarlandes-_id15584.html|arşivtarihi=19 Mart 2012|ölüurl=hayır}}</ref> Otoyollar, resmi adı Otoyol olan kontrollü erişimli otoyollardır. Ağ, 2020 itibarıyla 3.523 kilometre (2.189&nbsp;mi) genişliğindedir. Ağın 2023 yılına kadar 4.773 kilometreye (2.966&nbsp;mi) ve 2035 yılına kadar 9.312 kilometreye (5.786&nbsp;mi) genişlemesi bekleniyor.

[[Dosya:Togg Models.jpg|küçükresim|Togg T10S sedan, elektrikli araçlar üreten bir Türk otomotiv şirketi olan [[Togg]] tarafından üretilmiştir.]]
[[Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları]], 12.532 kilometre ray uzunluğu üzerinde hem konvansiyonel hem de yüksek hızlı tren işletmektedir. Devlete ait ulusal demiryolu şirketi 2003 yılında hızlı tren hatları inşa etmeye başladı. Ankara-Konya hattı 2011 yılında, Ankara-İstanbul hattı ise 2014 yılında hizmete girdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=6|başlık=Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=5 Temmuz 2014|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140705152333/https://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=6|arşivtarihi=5 Temmuz 2014|ölüurl=evet}}</ref> Konya-Karaman hattı 2022 yılında faaliyete geçti. ve 406&nbsp;km (252 mil) uzunluğundaki Ankara-Sivas hattı 2022'de açılacak.

2013 yılında hizmete açılan Boğaziçi'nin altındaki [[Marmaray Tüneli]], İstanbul'un Avrupa ve Asya yakasındaki demiryolu ve metro hatlarını birbirine bağlar; yakındaki [[Avrasya Tüneli]] (2016) ise motorlu taşıtlar için denizaltı bağlantısı sağlıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440|başlık=Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open|erişimtarihi=13 Eylül 2022|çalışma=www.aa.com.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220913163728/https://www.aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440|arşivtarihi=13 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Metro İstanbul]], yıllık 495 milyon yolcu sayısı ile ülkedeki en büyük metro ağıdır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.metro.istanbul/Content/assets/uploaded/Y%C4%B1llara-G%C3%B6re-Hat-Bazl%C4%B1-Ayl%C4%B1k-Yolcu-Say%C4%B1lar%C4%B1.pdf|başlık="İstanbul Metrosu Yolcu İstatistikleri"|erişimtarihi=13 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200727060224/https://www.metro.istanbul/Content/assets/uploaded/Y%C4%B1llara-G%C3%B6re-Hat-Bazl%C4%B1-Ayl%C4%B1k-Yolcu-Say%C4%B1lar%C4%B1.pdf|arşivtarihi=27 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Hizmette olan 9 metro hattı ve yapım aşamasında olan 5 metro hattı daha var.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.metro.istanbul/Hatlarimiz/TumHatlarimiz|başlık=''Çalışan Hatlar''|erişimtarihi=13 Eylül 2022|çalışma=www.metro.istanbul|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220922073335/https://www.metro.istanbul/Hatlarimiz/TumHatlarimiz|arşivtarihi=22 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

[[15 Temmuz Şehitler Köprüsü]] (1973), [[Fatih Sultan Mehmet Köprüsü]] (1988) ve [[Yavuz Sultan Selim Köprüsü]] (2016), [[İstanbul Boğazı]]'nın [[Avrupa]] ve [[Asya]] kıyılarını birbirine bağlayan üç asma köprüdür. [[Osmangazi Köprüsü]] (2016) [[İzmit Körfezi]]'nin kuzey ve güney kıyılarını birbirine bağlar. Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlayan [[Çanakkale Boğazı]] üzerindeki [[1915 Çanakkale Köprüsü]], dünyanın en uzun asma köprüsüdür.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hurriyetdailynews.com/groundbreaking-ceremony-for-bridge-over-dardanelles-to-take-place-on-march-18-110948|başlık=Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18 - Latest News|erişimtarihi=13 Eylül 2022|dil=İngilizce|çalışma=Hürriyet Daily News|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220407080557/https://www.hurriyetdailynews.com/groundbreaking-ceremony-for-bridge-over-dardanelles-to-take-place-on-march-18-110948|arşivtarihi=7 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

Birçok doğal gaz boru hattı ülke topraklarını kapsıyor.<ref name="cia.gov"/> [[Karadeniz]]'in önemli bir doğalgaz boru hattı olan Mavi Akım, [[Rusya]]'dan Türkiye'ye doğal gaz taşıyor. Yıllık kapasitesi yaklaşık 63 milyar metreküp (2.200 &nbsp;milyar fit küp) olan denizaltı boru hattı Türk Akımı, Türkiye'nin Rus gazını Avrupa'nın geri kalanına satmasına olanak tanıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.aa.com.tr/en/europe/serbia-receives-first-gas-from-turkstream-pipeline/2094199|başlık=Serbia receives first gas from TurkStream pipeline|erişimtarihi=13 Eylül 2022|çalışma=www.aa.com.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220518125304/https://www.aa.com.tr/en/europe/serbia-receives-first-gas-from-turkstream-pipeline/2094199|arşivtarihi=18 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Dünyanın en uzun ikinci petrol boru hattı olan [[Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı|Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı]] 2005 yılında açıldı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.emreozgur.com/petrol.pdf|başlık="BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORUHATTI'NDA SON DURUM"|erişimtarihi=13 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220704071801/http://www.emreozgur.com/petrol.pdf|arşivtarihi=4 Temmuz 2022|ölüurl=hayır}}</ref> 2018 itibarıyla Türkiye 1700 terawatt saat (TW/h) petrol tüketiyor. yılda birincil enerji, kişi başına 20 megavat saatin (MW/h) biraz üzerinde. Türkiye'nin enerji politikası fosil yakıt ithalatını azaltmayı içermesine rağmen, Türkiye'deki kömür, Türkiye'nin [[Sera gazları|sera gazı]] emisyonlarının küresel toplamın %1'ini oluşturmasının en büyük ve tek nedenidir. Türkiye'de yenilenebilir enerji artırılıyor ve Akkuyu Nükleer Santrali Akdeniz kıyısında inşa ediliyor : ancak ulusal elektrik üretim kapasitesi fazlalığına rağmen fosil yakıtlar hâlâ sübvanse ediliyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.shura.org.tr/energy_pricing_and_non-market_flows_in_turkeys_energy_sector-2/|başlık=Energy pricing and non-market flows in Turkey’s energy sector • SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi|erişimtarihi=13 Eylül 2022|tarih=6 Ağustos 2020|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200806205126/https://www.shura.org.tr/energy_pricing_and_non-market_flows_in_turkeys_energy_sector-2/|arşivtarihi=6 Ağustos 2020|ölüurl=evet}}</ref> Türkiye, dünyadaki jeotermal enerjiden en yüksek beşinci doğrudan kullanım ve kapasiteye sahiptir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://orkustofnun.is/gogn/Introductory_Lectures_2009/Direct%20application%20of%20geothermal%20energy%202005.pdf|başlık="Jeotermal enerjinin doğrudan uygulaması: 2005 Dünya çapında inceleme"|erişimtarihi=13 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220913163733/https://orkustofnun.is/gogn/Introductory_Lectures_2009/Direct%20application%20of%20geothermal%20energy%202005.pdf|arşivtarihi=13 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

2019 yılı itibarıyla Türkiye elektriğinin %45,6'sını yenilenebilir kaynaklardan üretmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.iea.org/countries/turkiye|başlık=Türkiye - Countries & Regions|erişimtarihi=13 Eylül 2022|dil=en-GB|çalışma=IEA|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220913163725/https://www.iea.org/countries/turkiye|arşivtarihi=13 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Bilim ve teknoloji ===
[[Dosya:TaiIDEF2015 (8).JPG|küçükresim|Göktürk-1, Göktürk-2 ve Göktürk-3, [[Millî Savunma Bakanlığı (Türkiye)|Milli Savunma Bakanlığı]]'nın Dünya gözlem uyduları olup, devlete ait Türksat, Türksat serisi iletişim uydularını işletmektedir.]]
[[TÜBİTAK]], [[Türkiye'de bilim ve teknoloji|Türkiye'de bilim, teknoloji ve inovasyon]] politikalarını geliştiren lider kuruluştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tubitak.gov.tr/en/about-us/content-who-we-are | başlık = Who We Are? The Scientific And Technological Research Council of Turkey | erişimtarihi = 13 Ocak 2021 | tarih =  | çalışma =  | yayıncı = Tubitak.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121215065903/http://www.tubitak.gov.tr/en/about-us/content-who-we-are | arşivtarihi = 15 Aralık 2012 | ölüurl =hayır}}</ref> [[Türkiye Bilimler Akademisi|TÜBA]], Türkiye'de bilimsel faaliyetleri teşvik etmek için hareket eden özerk bir bilimsel topluluktur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.tuba.gov.tr/content/amac/id/212/pid/43/mid/49/|başlık=Türkiye Bilimler Akademisi|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=21 Şubat 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140221214423/http://www.tuba.gov.tr/content/amac/id/212/pid/43/mid/49/|tarih=|çalışma=|yayıncı=Tuba.gov|ölüurl=evet}}</ref> [[Türkiye Atom Enerjisi Kurumu|TAEK]], Türkiye'nin resmî nükleer enerji kuruluşudur. Hedefleri arasında nükleer enerji üzerine akademik araştırmalar yapmak ve barışçıl nükleer araçların geliştirilmesi ve kullanımı yer alıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.taek.gov.tr/en/institutional/mission-of-taek.html|başlık=Turkish Atomic Energy Authority – Mission of TAEK|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=8 Haziran 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140608145555/http://www.taek.gov.tr/en/institutional/mission-of-taek.html|tarih=|çalışma=|yayıncı=TAEK|ölüurl=evet}}</ref>
[[Dosya:Tai yenilogo.svg|küçükresim|[[TUSAŞ]], havacılık ve savunma sektöründe dünyada ilk 100 kurum arasında yer alıyor.<ref name="tai.com.tr">{{Web kaynağı|url=https://www.tai.com.tr/en/about-us/company-profile|başlık=Company Profile|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=7 Mayıs 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120507034412/http://www.tai.com.tr/en/about-us/company-profile|tarih=|website=tai.com.tr/|yayıncı=|ölüurl=evet}}</ref>]]
[[Askerî teknoloji]] alanında [[araştırma ve geliştirme]] amacıyla kurulan devlet şirketleri arasında [[TUSAŞ]], [[ASELSAN]], [[HAVELSAN]], [[ROKETSAN]] ve [[Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu|MKE]] bulunmaktadır. [[Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi|Türkiye Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi]] (USET), [[Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı|Millî Savunma Bakanlığı]]'na ait ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından işletilen bir uzay aracı üretim ve test tesisidir. [[Uydu Fırlatma Sistemi]] (UFS), Türkiye'nin uydu fırlatma kabiliyetini geliştirmeye yönelik bir projedir. Proje bir [[uzay üssü]]nün inşasından, [[Fırlatma aracı|uydu fırlatma araçları]]nın geliştirilmesinden ve yer istasyonlarının kurulmasından oluşur.<ref name="ssm1">{{Web kaynağı|url=http://www.ssm.gov.tr/home/projects/Sayfalar/proje.aspx?projeID=222|başlık=Space Launch System Project|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=20 Aralık 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131220135241/http://www.ssm.gov.tr/home/projects/Sayfalar/proje.aspx?projeID=222|tarih=|çalışma=|yayıncı=Undersecretariat for Defence Industries|ölüurl=evet}}</ref><ref name="dn1">{{Haber kaynağı|url=http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns|başlık=Turkey's Sat-Launcher Plans Raise Concerns|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=30 Ağustos 2013|arşivurl=https://archive.today/20130830224731/http://www.defensenews.com/article/20130728/DEFREG04/307280004/Turkey-s-Sat-Launcher-Plans-Raise-Concerns|tarih=28 Temmuz 2013|gazete=Defense News|yayıncı=|ad=|soyadı=|ölüurl=evet|author=Bekdil, Burak Ege}}</ref><ref name="dn2">{{Haber kaynağı|url=http://www.defensenews.com/article/20131212/DEFREG01/312120022/Turkey-Spends-Big-Innovation|başlık=Turkey Spends Big on Innovation|erişimtarihi=13 Ocak 2021|arşivtarihi=20 Aralık 2013|arşivurl=https://archive.today/20131220150620/http://www.defensenews.com/article/20131212/DEFREG01/312120022/Turkey-Spends-Big-Innovation|tarih=12 Aralık 2013|gazete=Defense News|yayıncı=|ad=|soyadı=|ölüurl=evet|author=Bekdil, Burak Ege}}</ref> [[Türksat]], Türkiye'deki tek [[haberleşme uydusu]] operatörüdür ve Türksat uydu serisini yörüngeye fırlatmıştır. [[Göktürk-1]], [[Göktürk-2]] ve [[Göktürk-3]], Millî Savunma Bakanlığı tarafından işletilen Türkiye'nin keşif amaçlı [[Yer gözlem uydusu|yer gözlem uyduları]]dır. [[BİLSAT]] ve [[RASAT]], [[Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü|TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü]] tarafından işletilen Dünya gözlem uydularıdır.

2015 yılında [[Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill|Kuzey Carolina Üniversitesi]]'nde bir profesör olan [[Aziz Sancar]], hücrelerin DNA'yı nasıl onardığı konusundaki çalışmaları nedeniyle [[Tomas Lindahl]] ve [[Paul Modrich]] ile birlikte [[Nobel Kimya Ödülü]]'nü kazandı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.dailysabah.com/science/2015/10/07/turkish-professor-aziz-sancar-part-of-the-team-that-wins-nobel-chemistry-prize | başlık = Turkish professor, Aziz Sancar, part of the team that wins Nobel Chemistry Prize | erişimtarihi =  | tarih = 7 Ekim 2015 | website = Daily Sabah | yayıncı =  | ad = Daily Sabah with | soyadı = Agencies | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151009225128/https://www.dailysabah.com/science/2015/10/07/turkish-professor-aziz-sancar-part-of-the-team-that-wins-nobel-chemistry-prize | arşivtarihi = 9 Ekim 2015 | ölüurl =hayır}}</ref> Diğer Türk bilim adamları arasında [[Behçet hastalığı]]nı keşfeden hekim [[Hulusi Behçet]] ve [[Arf değişmezi]]ni tanımlayan matematikçi [[Cahit Arf]] yer alıyor.

Türkiye, 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda yer alan bilgilere göre, 2022 yılı itibarıyla blockchain tabanlı Merkez Bankası Dijital Parası (CBDC) olan Dijital Lira’yı resmi olarak hayata geçirmeyi planlıyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ekoturk.com/haber/2022-yilinda-blokchain-tabanli-dijital-lira-haya-gececek/ | başlık = 2022 yılında blockchain tabanlı Dijital Lira hayata geçecek | erişimtarihi = 7 Kasım 2021 | tarih = 26 Ekim 2021 | çalışma = EKOTÜRK | arşivurl = https://web.archive.org/web/20211107133709/https://www.ekoturk.com/haber/2022-yilinda-blokchain-tabanli-dijital-lira-haya-gececek/ | arşivtarihi = 7 Kasım 2021}}</ref>

== Demografi ==
{{Ana|Türkiye demografisi}}
{{Ayrıca bakınız|Türkler|Türkiye'deki azınlıklar}}
[[Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi]] sonucunda elde edilen verilere göre 2023 itibarıyla Türkiye'nin nüfusu 85.372.377'ydi.<ref name=":0"/> Bu rakam, ilk resmî nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında 13,6 milyondu.<ref>28 Teşrîn-i Evvel 1927 Umûmî Nüfûs Tahrîri, Vilayet, kaza, şehir ve köyler itibarıyla Türkiye nüfusu / 1928, Ankara

https://books.google.com.tr/books/about/28_te%C5%9Frinievvel_1927_umum%C3%AE_n%C3%BCfus_tahr.html?id=mdIcywAACAAJ&redir_esc=y {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160307114655/https://books.google.com.tr/books/about/28_te%C5%9Frinievvel_1927_umum%C3%AE_n%C3%BCfus_tahr.html?id=mdIcywAACAAJ&redir_esc=y |tarih=7 Mart 2016 }}</ref> 2023 yılındaki rakam, 2022 yılındaki rakamın 92 bin 824 kişi fazlasıdır ve ülkenin nüfusunun artış oranı %1,1'dir.<ref name=":0" /> Nüfusun %93'ü il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır.<ref name=":0" /> Yine aynı verilere göre Türkiye'de km<sup>2</sup> başına ortalama 111 kişi düşmektedir.<ref name=":0" /> Nüfusun %68,3'ü 15-64 yaş grubunda yer alırken %21,4'ü 0-14 yaş grubunda yer almaktadır.<ref name=":0" /> Yaklaşık %10,2'lik bir kısım ise 65 ve üstü yaşlardaki kişilerden oluşmaktadır.<ref name=":0" /> Nüfusun [[ortanca yaş]]ı 34'tür.<ref name=":0" /> Türkiye'nin en gelişmiş ve en kalabalık şehri [[İstanbul]]'dur. Ayrıca [[Avrupa]]'nın en kalabalık şehri unvanını da taşımaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ntv.com.tr/amp/dunya/avrupanin-en-kalabalik-sehirleri-belli-oldu,eZzLM2sSO0eWFKbEjHlbFg|başlık=Avrupa'nın en kalabalık şehirleri belli oldu|erişimtarihi=18 Eylül 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210511123638/https://www.ntv.com.tr/amp/dunya/avrupanin-en-kalabalik-sehirleri-belli-oldu,eZzLM2sSO0eWFKbEjHlbFg|arşivtarihi=11 Mayıs 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Dil ve etnisite ===
{|class="wikitable sortable plainrowheaders floatright" style="clear:right; margin-left:7px; margin-top:0; margin-right:0; margin-bottom:3px; font-size:90%;"
|-
! scope="col" | Nüfusun etnik dağılımı
! scope="col" | Türkiye Nüfusu - 2007 KONDA<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=21 Eylül 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303202847/http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html |arşivtarihi=3 Mart 2016 |ölüurl=hayır}}</ref>
! scope="col" | Türkiye Nüfusu - 2008 MGK Raporu<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.haberturk.com/yasam/haber/78942-mgknin-sir-gibi-sakladigi-rapor | başlık = 2008 MGK etnik raporu - Zirve katliamı sonrası | erişimtarihi = 3 Şubat 2023 | çalışma = [[Habertürk (gazete)|Habertürk]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110614082024/https://www.haberturk.com/yasam/haber/78942-mgknin-sir-gibi-sakladigi-rapor | arşivtarihi = 14 Haziran 2011}}</ref> 
! scope="col" | Türkiye Nüfusu - 2019<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=TU | başlık = Turkey - Peoples | erişimtarihi = 21 Eylül 2013 | arşivtarihi = 19 Ocak 2004 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040119232652/http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=TU | ölüurl = hayır | yayıncı = Joshua Project}}</ref>
|-
| [[Türkler]]
| 55.484.000
| 55.000.000
| 63.000.000
|-
| [[Kürtler]]
| 11.445.000{{efn|Kürt ve Zazalar toplamı}}
| 7.600.000
| 15.500.000{{efn|6,376,000'ü Türkçe anadilli}}
|-
| [[Araplar]]
| 550.000
| 870.000
| 1.000.000{{efn|yerli ve oturma izni/vatandaşlık almış Araplar toplamı.}}
|-
| [[Zazalar]]
| –
| 3.000.000
| 1.500.000
|-
| [[Lazlar]]
| 220.000
| 80.000
| 105.000
|-
| [[Çerkesler]]{{efn|Kabardey + Abhazlar}}
| 210.000
| 2.500.000{{efn|Çoğunlukla Türkleşmiş – MGK}}
| 1.100.000
|-
| [[Gürcüler]]
| 70.000
| 1.000.000
| 19.000
|-
| [[Boşnaklar]]
| 70.000
| –
| 37.000
|-
| [[Çingeneler]]
| 30.000
| 700.000
| 60.000
|-
| [[Pomaklar]]
| –
| 600.000{{efn|Tamamen Türkleşmiş – MGK}}
| 394.000 
|-
| '''Toplam'''
| '''70.586.256'''
| '''71.517.100'''
| '''83.154.997'''
|}

{{Türkiye nüfusu}}

[[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)|Türkiye Anayasası]]'nın 66. maddesi, "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan" herkesi, bir "Türk" olarak tanımlar. Bu nedenle, Türkiye'de hukukî anlamda Türk sözcüğü, bir [[Etnik gruplar|etnik kökeni]] ifade etmekten ziyade ülkenin [[vatandaşlık|vatandaşı]] olan herkesi ifade etmektedir.<ref name="yenisafak1">{{Haber kaynağı|soyadı1=Albayrak|ad1=Özlem|başlık=Herkes Türk müdür, Türk mü olmalıdır?|url=http://yenisafak.com.tr/yazarlar/OzlemAlbayrak/herkes-turk-mudur-turk-mu-olmalidir/36991|gazete=[[Yeni Şafak]]|tarih=29 Mart 2013|erişimtarihi=18 Haziran 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140625053937/http://yenisafak.com.tr/yazarlar/OzlemAlbayrak/herkes-turk-mudur-turk-mu-olmalidir/36991|arşivtarihi=25 Haziran 2014|ölüurl=hayır}}</ref> Ülkenin büyük çoğunluğunun etnik kökeni [[Türkler|Türk]]'tür. Ülke nüfusundaki Türklerin oranı [[CIA]]'e göre %70-75, Konda'ya göre %76 ve Konsensus'a göre %77'dir.<ref name="cia" /><ref name="milliyet-languages">{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html | başlık = Türkiye'nin yüzde 85'i 'anadilim Türkçe' diyor | yayıncı = Milliyet.com.tr | erişimtarihi = 4 Kasım 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303202847/http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="konsensus">{{Web kaynağı | url = http://www.konsensus.com.tr/news/297/turkIyedekI-etnIk-koken-dagIlImI.html | başlık = Türkiye'deki Etnik Köken Dağılımı | yayımcı = Konsensus | erişimtarihi = 5 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160313132121/http://konsensus.com.tr/news/297/turkiyedeki-etnik-koken-dagilimi.html | arşivtarihi = 13 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Nüfusun etnik dağılımına ait pek çok veri olmasına rağmen, Türkiye'de yapılan resmî nüfus sayımları etnik kökene ait rakamlar vermediği için resmî veriler mevcut değildir.<ref name="Turkey_Ethnic_groups">{{Kitap kaynağı|başlık=The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives|ad=Guus|soyadı=Extra|yazar2=Gorter, Durk|yayıncı=Multilingual Matters|yıl=2001|isbn=1-85359-509-8|url=http://books.google.com/?id=hvmy_skUPNYC&pg=RA1-PA422&lpg=RA1-PA422&dq=%22ethnic+groups+in+turkey%22|erişimtarihi=5 Mart 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200325053121/https://books.google.com/books?id=hvmy_skUPNYC&pg=RA1-PA422&lpg=RA1-PA422&dq=%22ethnic+groups+in+turkey%22&hl=en|arşivtarihi=25 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Yapılan araştırmalara göre Türkiye'de [[Arnavutlar]], [[Azeriler]], [[Araplar]], [[Boşnaklar]], [[Çerkesler (Adığeler)|Çerkesler]], [[Çingeneler]], [[Gürcüler]], [[Hemşinliler]], [[Lazlar]], [[Pomaklar]], [[Süryaniler]] ve [[Zazalar]] dahil olmak üzere pek çok etnik grup yaşasa da,<ref name="milliyet-languages" /> ülkede resmen tanınan azınlıklar sadece [[Türkiye'deki Ermeniler|Ermeniler]], [[Rum]]lar, [[Türkiye'deki Bulgarlar|Bulgarlar]], [[Türkiye'deki Yahudiler|Yahudiler]]dir. Azınlık statülerini [[Lozan Antlaşması]]nın gayrimüslim azınlık hakları çerçevesinde elde etmişlerdir. Ayrıca Türkiye'deki Bulgarlar'ın azınlık statüsü, [[Türkiye ile Bulgaristan Arasındaki Dostluk Antlaşması]] uyarınca açıkça belirtilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/1995/1/1 |başlık=SP/1995/1 |erişimtarihi=21 Ekim 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20231030162414/https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/1995/1/1 |arşivtarihi=30 Ekim 2023 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/37557239/DERYA_BAYIR_MINORITIES_AND_NATIONALISM_IN_TURKISH_LAW|başlık=DERYA BAYIR, MINORITIES AND NATIONALISM IN TURKISH LAW|ad=Ph D.|soyadı=Garabet K Moumdjian|ad2=Derya|soyadı2=Bayir|erişim-tarihi=21 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230122190227/https://www.academia.edu/37557239/DERYA_BAYIR_MINORITIES_AND_NATIONALISM_IN_TURKISH_LAW|arşivtarihi=22 Ocak 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="minorityrights.org">{{Web kaynağı | başlık = Turkey Overview | url = http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html | yayımcı = minorityrights.org | erişimtarihi = 5 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150909185440/http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html | arşivtarihi = 9 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Ankara 13. İdare Mahkemesi, 18.06.2013 tarih, [[s:Beyoğlu Süryani Kadim Meryemana Kilisesi Vakfı 2013|2012/1746 esas ve 2013/952 karar]]la, ilk kez [[Türkiye Süryanileri|Süryanilerin]] Lozan’da azınlıklar için tanınan haklardan istifade edebileceği kayıt altına alınmıştır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/pub/duhfd/issue/63313/959939|başlık=SÜRYANİCE ANADİLİNDE EĞİTİM HAKKI: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ|tarih=30 Haziran 2021|sayı=44|dil=Türkçe|sayfalar=3-35|çalışma=Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi|cilt=26|ad=Fazıl Hüsnü|soyadı=Erdem|issn=1300-2929|ad2=Bahar|soyadı2=Öngüç|erişim-tarihi=21 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231030141017/https://dergipark.org.tr/en/pub/duhfd/issue/63313/959939|arşivtarihi=30 Ekim 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://brill.com/view/journals/ijgr/aop/article-10.1163-15718115-bja10134/article-10.1163-15718115-bja10134.xml|başlık=For Centenary of the Lausanne Treaty: Re-Interpretation and Re-Implementation of Linguistic Minority Rights of Lausanne|tarih=19 Ekim 2023|sayı=aop|sayfalar=1-24|çalışma=International Journal on Minority and Group Rights|cilt=-1|ad=Olgun|soyadı=Akbulut|issn=1385-4879|doi=10.1163/15718115-bja10134|erişim-tarihi=21 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231024153653/https://brill.com/view/journals/ijgr/aop/article-10.1163-15718115-bja10134/article-10.1163-15718115-bja10134.xml|arşivtarihi=24 Ekim 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Türklerden sonra, ülkede yaşayan en büyük etnik grup [[Türkiye Kürtleri|Kürtler]]dir. Kürtlerin nüfus içindeki oranı CIA'e göre %18, Konda'ya göre %15, Konsensus'a göre %14'tür.<ref name="cia" /><ref name="milliyet-languages" /><ref name="konsensus" /> Kürtler ülkenin doğu ve güneydoğu kısımlarında yoğunlaşmıştır. [[Bingöl]], [[Muş]], [[Diyarbakır]], [[Batman]], [[Şırnak]], [[Bitlis]], [[Van]], [[Mardin]], [[Siirt]] ve [[Hakkâri]] illerinde Kürt nüfus çoğunluktadır; bunun yanı sıra [[Şanlıurfa]]'da %47 ile nüfusun çoğunluğa yakınını ve [[Ağrı]], [[Kars]] ve [[Iğdır]]'da büyük bir azınlık grubunu oluşturur.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Watts|ad=Nicole F.|başlık=Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity)|tarih=2010|yayıncı=University of Washington Press|yer=Seattle|isbn=978-0-295-99050-7|sayfa=[https://books.google.com/books?id=yXWl40KJfKEC&pg=PA167&dq=Kars+(about+20+percent+Kurdish)&hl=en&sa=X&ei=DY5DU7jKJ4qc2QXYhYCACQ&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=Kars%20(about%2020%20percent%20Kurdish)&f=false 167]}}</ref> Ayrıca yıllardır gerçekleşen iç göçlerle birlikte Kürtler, ülkenin ortasındaki ve batısındaki tüm büyük şehirde de yaşamaktadır. Özellikle [[İstanbul]]'da yaklaşık 3 milyon Kürt yaşamaktadır ve bu durum şehri, dünya üzerinde en fazla Kürt nüfusuna sahip şehir yapmaktadır.<ref name="Nachmani2003">{{Kitap kaynağı|yazar=Amikam Nachmani|başlık=Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts|url=https://books.google.com/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90|erişimtarihi=5 Mayıs 2013|yıl=2003|yayıncı=Manchester University Press|isbn=978-0-7190-6370-1|sayfalar=90-|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130610150711/http://books.google.com/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90|arşivtarihi=10 Haziran 2013|ölüurl=hayır}}</ref> CIA'e göre Türkler ve Kürtler dışındaki diğer azınlıkların oranı ise %7-12'dir.<ref name="cia" /> Tanınan üç azınlık dışında kalan diğer azınlıklar için belirlenmiş özel haklar yoktur. "Azınlık" terimi, Türkiye'de hassas bir konudur ve hassas olmaya devam etmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=Victor Roudometof|yazar2=Roland Robertson|başlık=Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans|url=http://books.google.com/books?id=I9p_m7oXQ00C&pg=PA186|erişimtarihi=9 Şubat 2013|yıl=2001|yayıncı=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-31949-5|sayfa=186|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130219074029/http://books.google.com/books?id=I9p_m7oXQ00C&pg=PA186|arşivtarihi=19 Şubat 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Hukukî anlamda azınlıkları tanımasa da devlet, resmî kanalı [[Türkiye Radyo Televizyon Kurumu|TRT]]'ye, azınlıkların konuştuğu çeşitli dillerde radyo ve televizyon programları yapması konusunda izin vermektedir.<ref name="ab.gov.tr">{{Web kaynağı | başlık = MINORITY RIGHTS AND CULTURAL RIGHTS | url = http://www.ab.gov.tr/files/tarama/tarama_files/23/SC23DET_Minority%20Rights%20and%20Cultural%20Rights.pdf | yayımcı = ab.gov.tr | erişimtarihi = 7 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303234711/http://www.ab.gov.tr/files/tarama/tarama_files/23/SC23DET_Minority%20Rights%20and%20Cultural%20Rights.pdf | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

Türkiye'nin resmî dili, aynı zamanda nüfusun %85'inin anadili olan [[Türkçe]]dir. Nüfusun yaklaşık %12'si ise ana dil olarak [[Kürtçe]] konuşmaktadır. [[Arapça]] ve [[Zazaca]]yı ana dil olarak konuşanların oranı da %1'den fazladır, bunun yanı sıra çeşitli bölgelerde küçük bir kesim tarafından ana dil olarak konuşulan diller de mevcuttur.<ref name="milliyet-languages"/> Ayrıca [[Türkiye'de konuşulan diller]]den bazıları tehlike altındadır. Bunlara [[Abazaca]], [[Abhazca]], [[Batı Ermenicesi]], [[Çerkesçe]], [[Çingenece]], [[Doğu Çerkesçesi]], [[Hemşince]], [[Hertevince]], [[Kapadokya Yunancası]], [[Lazca]], [[Pontus Rumcası]], [[Ubıhça]], [[Yahudi İspanyolcası]] ve [[Zazaca]] örnek verilebilir.<ref name="www.unesco.org index">{{Web kaynağı | başlık = Interactive Atlas of the World's Languages in Danger | url = http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/index.php | yayıncı = UNESCO | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140812000456/http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/index.php | arşivtarihi = 12 Ağustos 2014 | ölüurl = evet }}</ref>

=== Göçmenler ===
1991'deki [[Körfez Savaşı]] sırasında milyonlarca Kürt dağlardan Türkiye'ye ve İran'ın Kürt bölgelerine kaçtı. Türkiye'ye göç, insanların ülkede ikamet etmek için Türkiye'ye göç ettikleri süreçtir. [[Türkiye mülteci krizi|2010'larda ve 2020'lerin başında Türkiye'de yaşanan göçmen krizi]], milyonlarca mülteci ve göçmenin akınına neden oldu; 2014 itibarıyla, uluslararası göçmenler ülke nüfusunun %2,5'ini oluşturuyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://esa.un.org/unmigration/TIMSA2013/migrantstocks2013.htm|başlık=International Migration and Development|erişimtarihi=7 Ocak 2023|çalışma=esa.un.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230107123721/https://esa.un.org/unmigration/TIMSA2013/migrantstocks2013.htm|arşivtarihi=7 Ocak 2023|ölüurl=hayır}}</ref> UNHCR'ye göre 2018'de Türkiye, [[Afrika]] ve [[Orta Doğu|Orta Doğu'dan]] toplam 3.564.919 kayıtlı mülteciye ev sahipliği yaptı ve bu, dünyadaki tüm mültecilerin %63,4'üne tekabül ediyor. 2020 itibarıyla resmi olarak 3,6 milyondan fazla [[Suriye İç Savaşı'nda mülteciler|Suriyeli mülteci]] ile dünyanın en çok Suriyeli mülteci barındıran ülkesi oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://data.unhcr.org/en/situations/syria/location/113|başlık=Situation Syria Regional Refugee Response|erişimtarihi=7 Ocak 2023|çalışma=data.unhcr.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230107123720/https://data.unhcr.org/en/situations/syria/location/113|arşivtarihi=7 Ocak 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Türkiye'deki mülteci krizini [[Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı]] yönetiyor.

=== Din ===
{{Ana|Türkiye'de din}}
{{Ayrıca bakınız|Türkiye'de İslam|Türkiye'de Hristiyanlık|Türkiye'de Yahudilik|Türkiye'de dinsizlik}}
[[Dosya:Istanbul asv2020-02 img61 Ortaköy Mosque.jpg|küçükresim|[[Ortaköy Camii]] İslam-Osmanlı mimarisinin Batılılaşmasının bir örneğidir.]]
[[Dosya:Sultan Ahmed Mosque Istanbul Turkey retouched.jpg|küçükresim|[[İstanbul]]'daki [[Sultan Ahmet Camii]], içerisinin [[İznik çinisi|İznik çinileriyle]] süslenmesinden dolayı, Avrupa'da Mavi Cami olarak da anılır.<ref name=bluemosque>{{Web kaynağı | başlık = Blue Mosque | url = http://www.bluemosque.co/ | website = bluemosque.co | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160426182818/http://www.bluemosque.co/ | arşivtarihi = 26 Nisan 2016 | ölüurl = evet }}</ref>]]
Türkiye, [[devlet dini|resmî dini]] olmayan [[seküler devlet|laik bir devlettir]]. [[din özgürlüğü|Din ve vicdan özgürlüğü]], ülkenin anayasasıyla güvence altına alınmıştır.<ref>{{Web kaynağı | yazar = Axel Tschentscher | url = http://servat.unibe.ch/icl/tu00000_.html | başlık = International Constitutional Law: Turkey Constitution | yayıncı = Servat.unibe.ch | erişimtarihi = 1 Kasım 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612154411/http://servat.unibe.ch/icl/tu00000_.html | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hsfk.de/downloads/prif78.pdf | biçim = PDF | başlık = Turkey: Islam and Laicism Between the Interests of State, Politics, and Society | yayıncı = [[Peace Research Institute Frankfurt]] | erişimtarihi = 19 Ekim 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160114193042/http://www.hsfk.de/downloads/prif78.pdf | arşivtarihi = 14 Ocak 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Ancak ülkede çeşitli İslami partilerin kurulmasıyla birlikte, dinin yönetimdeki rolüyle ilgili tartışmalar ortaya çıkmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Steunebrink|ad1=Gerrit|soyadı2=van der Zweerde|ad2=Evert|başlık=Civil Society, Religion, and the Nation: Modernization in Intercultural Context : Russia, Japan, Turkey|url=http://books.google.com/books?id=KSbiKEhsxT0C&pg=PA175|erişimtarihi=5 Haziran 2013|yıl=2004|yayıncı=Rodopi|isbn=978-90-420-1665-1|sayfa=175–184|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131107005457/http://books.google.com/books?id=KSbiKEhsxT0C&pg=PA175|arşivtarihi=7 Kasım 2013|ölüurl=hayır}}</ref> Ülkede kamu kurumlarında ve okullarda uzun yıllar boyunca [[İslam'da siyasi mezhepler|İslami siyaset sembolü]] olarak görüldüğü için [[Türkiye'de başörtüsü yasağı|başörtüsü takılması yasaklandı]]. Bu yasağa 2011 yılında üniversitelerde, 2013 yılında kamu kurumlarında ve 2014 yılında diğer okullarda son verildi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.nytimes.com/2013/10/09/world/europe/turkey-lifts-ban-on-head-scarves-in-state-offices.html?_r=0|başlık=Turkey Lifts Longtime Ban on Head Scarves in State Offices|yayıncı=NY Times|tarih=8 Ekim 2013|erişimtarihi=1 Şubat 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131205034716/http://www.nytimes.com/2013/10/09/world/europe/turkey-lifts-ban-on-head-scarves-in-state-offices.html?_r=0|arşivtarihi=5 Aralık 2013|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.news24.com/World/News/Turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools-20140923 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=6 Ekim 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20141024090634/http://www.news24.com/world/news/turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools-20140923 |arşivtarihi=24 Ekim 2014 |ölüurl=evet }}</ref>

Türkiye'de baskın din [[İslam|İslam']]dır. Yaygın mezhep ise [[Sünnilik]] mezheplerinden biri olan [[Hanefi]]liktir. Ülkedeki en yüksek İslami makam [[Diyanet İşleri Başkanlığı]]'dır ve Hanefi mezhebinin kurallarına göre dini yorumlar. Ülke topraklarındaki 90.000'i aşkın kayıtlı camiden ve buralarda görevli [[imam]]lardan da sorumludur. Ayrıca ülkede [[Alevilik]] de yer yer yaygındır ve akademisyenler Alevi sayısının 15-20 milyon arasında olduğunu öne sürmektedir.<ref name=usstate>{{Web kaynağı | url = http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90204.htm | başlık = Turkey: International Religious Freedom Report 2007 | yayıncı = State.gov | erişimtarihi = 9 Ağustos 2011 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080709061858/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90204.htm | arşivtarihi = 9 Temmuz 2008 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/LB18Ak04.html | başlık = Turkey's Alevi strive for recognition | çalışma = Asia Times Online | tarih = 18 Şubat 2010 | erişimtarihi = 9 Ağustos 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303175424/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/LB18Ak04.html | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Türkiye'de Hristiyanlık|Türkiye'de Hristiyanların]] oranı 1914'te %25-20 iken 1927'de %5-3'e geriledi ve bugün %0,4-0,3 arasında değişmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.researchgate.net/publication/259938665|yazarlar=Conrad Hacket, Brian J. Grim, Marcin Stonawski, Vegard Skirbekk|başlık=The Global Religious Landscape|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200402104752/https://www.researchgate.net/publication/259938665|arşivtarihi=2 Nisan 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Günümüzde ülkede [[Rum Ortodoks Patrikhanesi|Rum Ortodoksluğu]], [[Katolik Kilisesi|Katoliklik]], [[Protestanlık]] ve [[Mormonluk]] dahil olmak üzere çeşitli mezheplerden birçok [[Hristiyanlık|Hristiyan]] bulunmaktadır ve bu sayı yaklaşık olarak Türkiye'nin nüfusunun %0,3'ü kadardır. Ülkede açık olan kilise sayısı ise 398'dir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.indyturk.com/node/88486/haber/türkiye’de-hristiyan-ve-yahudilere-ait-439-ibadethane-ve-24-dernek-var | başlık = Azınlık İbadethaneleri | erişimtarihi = 13 Eylül 2020 | arşivtarihi = 2 Kasım 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201102052840/https://www.indyturk.com/node/88486/haber/t%C3%BCrkiye%E2%80%99de-hristiyan-ve-yahudilere-ait-439-ibadethane-ve-24-dernek-var | tarih =  | çalışma =  | yayıncı =  | arşivengelli = evet | ölüurl =hayır}}</ref> İstanbul, 4. yüzyıldan bu yana [[Doğu Ortodoks Kilisesi]]'nin [[Rum Ortodoks Patrikhanesi|merkezi konumundadır]].<ref name="Rusch2013">{{Kitap kaynağı|yazar=William G. Rusch|başlık=The Witness of Bartholomew I, Ecumenical Patriarch|url=http://books.google.com/books?id=ZMgC0VsRee0C&pg=PA31|yıl=2013|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-6717-9|sayfa=31|alıntı=Constantinople has been the seat of an archiepiscopal see since the fourth century; its ruling hierarch has had the title of"Ecumenical Patriarch"&nbsp;...|erişimtarihi=6 Ekim 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140704131906/http://books.google.com/books?id=ZMgC0VsRee0C&pg=PA31|arşivtarihi=4 Temmuz 2014|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="FahlbuschBromiley2001">{{Kitap kaynağı|yazar1=Erwin Fahlbusch|yazar2=Geoffrey William Bromiley|başlık=The Encyclopedia of Christianity|url=http://books.google.com/books?id=yaecVMhMWaEC&pg=PA40|yıl=2001|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-90-04-11695-5|sayfa=40|alıntı=The Ecumenical Patriarchate of Constantinople is the ranking church within the communion of&nbsp;... Between the 4th and 15th centuries, the activities of the patriarchate took place within the context of an empire that not only was&nbsp;...|erişimtarihi=6 Ekim 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140704131114/http://books.google.com/books?id=yaecVMhMWaEC&pg=PA40|arşivtarihi=4 Temmuz 2014|ölüurl=hayır}}</ref>

Türkiye'de, çoğu [[Sefarad]] kökenli olan 15.000 [[Türkiye'de Yahudilik|Yahudi]] yaşamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.salom.com.tr/haber-107968-dunyadaki_yahudi_nufusu_147_milyon.html | başlık = Dünyada Yahudiler | erişimtarihi =  | tarih =  | çalışma =  | yayıncı =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180915100223/https://www.salom.com.tr/haber-107968-dunyadaki_yahudi_nufusu_147_milyon.html | arşivtarihi = 15 Eylül 2018 | ölüurl =hayır}}</ref> MÖ 5. yüzyıldan itibaren Anadolu topraklarında [[Romanyot|Yahudi toplulukları]] yaşamaya başladı ve yirmi yüzyıl sonra, 15. yüzyıl sonlarında [[Sefarad|İspanyol ve Portekiz Yahudileri]]nin [[Elhamra Kararnamesi|İspanya'dan kovulmasıyla]] birlikte [[Osmanlı İmparatorluğu]], bu Yahudilerin günümüzdeki Türkiye topraklarına yerleşmesine izin verdi. Böylece Anadolu'daki Yahudi nüfusu arttı. [[Aliyah|20. yüzyıldaki göçlere rağmen]], bugün hâlâ küçük bir Yahudi nüfusu Türkiye'de bulunmaktadır.<ref name="science.co.il">{{Web kaynağı | başlık = Turkish Jews - Brief History | url = https://www.science.co.il/hi/turkish/ | website = www.science.co.il | erişimtarihi = 5 Temmuz 2021 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20170928082635/https://www.science.co.il/hi/turkish/ |arşivtarihi= 28 Eylül 2017 | ölüurl = hayır }}</ref>

=== Eğitim ===
{{Ana|Türkiye'de eğitim}}
{{Ayrıca bakınız|Türkiye'deki üniversiteler listesi}}
[[Dosya:İstanbulUniversityGate2.jpg|küçükresim|30 Mayıs 1453'te<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.superhaber.tv/konu/istanbul-universitesi |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200413003025/https://www.superhaber.tv/konu/istanbul-universitesi |arşivtarihi=13 Nisan 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> ''Medâris-i Semâniye ve Fâtih Dârüşşifâsı'' adıyla kurulan [[İstanbul Üniversitesi]], 1 Ağustos 1933'te yapılan reformla birlikte Türkiye'nin ilk üniversitesi olarak hizmete girmiştir.<ref name=istanbuluniversity>{{Web kaynağı | başlık = Tarihçe | url = http://www.istanbul.edu.tr/?p=68 | website = istanbul.edu.tr | erişimtarihi = 12 Haziran 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151207131708/http://www.istanbul.edu.tr/?p=68 | arşivtarihi = 7 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref>]]

Türkiye'de üniversite öncesi eğitim [[Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı|Millî Eğitim Bakanlığı]]'nın denetimindedir.<ref name=wesed>{{Web kaynağı | başlık = Education in Turkey | url = http://www.wes.org/ewenr/12sept/feature.htm | yayıncı = World Education Services | erişimtarihi = 12 Haziran 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140125144807/http://www.wes.org/ewenr/12sept/feature.htm | arşivtarihi = 25 Ocak 2014 | ölüurl = evet }}</ref> 4 yıl ilkokul, 4 yıl ortaokul ve 4 yıl lise olmak üzere toplam 12 yıllık eğitim zorunludur.<ref name=nyt-peg>{{Web kaynağı | başlık = Turkey's Education Reform Bill Is About Playing Politics With Pedagogy | url = http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/03/23/turkeys-education-reform-bill-is-about-playing-politics-with-pedagogy/ | eser = The New York Times | erişimtarihi = 12 Haziran 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141030084929/http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/03/23/turkeys-education-reform-bill-is-about-playing-politics-with-pedagogy/ | arşivtarihi = 30 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref> [[OECD]] raporlarına göre ülkede liseyi tamamlamayan 25-34 yaş grubuna dahil kişiler, liseyi tamamlayan aynı yaş grubundan iş arkadaşlarının elde ettiği gelirin ortalama olarak sadece %80’ini almaktadırlar.<ref name=oecdind>{{Web kaynağı | başlık = Education at a Glance: OECD Indicators 2012 | url = http://www.oecd.org/edu/EAG2012%20-%20Key%20Facts%20-%20Turkey.pdf | yayıncı = OECD | erişimtarihi = 12 Haziran 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304051012/http://www.oecd.org/edu/EAG2012%20-%20Key%20Facts%20-%20Turkey.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Ülkenin temel eğitim seviyesi diğer OECD ülkelerinin altında kabul edilir.<ref name=WBedu/> Türkiye, OECD'nin [[Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı|PISA]] programında 34 ülke arasında 32. sırada yer alır.<ref name=nyt-peg/> Yüksek kalitedeki liselere giriş, büyük ölçüde ülke genelinde yapılan öğrenci yerleştirme sınavlarından alınan puana bağlıdır, bu yüzden ülkedeki özel ders alma yaşı 10'a kadar düşmüştür.<ref name=WBedu>{{Web kaynağı | başlık = Improving The Quality And Equity of Basic Education in Turkey Challenges And Options | url = http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/02/20/000333037_20130220112531/Rendered/PDF/541310SR0P107700Quality0Report02011.pdf | yayıncı = World Bank | erişimtarihi = 12 Haziran 2013 | sayfa = viii | tarih = 30 Haziran 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303215058/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/02/20/000333037_20130220112531/Rendered/PDF/541310SR0P107700Quality0Report02011.pdf | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Türkiye'de 2019 itibarıyla yetişkin nüfusun %97,2'si okuryazardır; erkek nüfusun kendi içindeki okuryazarlık oranı %99,2 kadın nüfusun kendi içindeki okuryazar oranı %95,3'tür.<ref name="unescolit">{{Web kaynağı|url=http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018|başlık=Tüik|erişimtarihi=27 Mayıs 2020|arşivtarihi=9 Eylül 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200909203146/http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=TÜİK}}</ref>

2019 itibarıyla [[Türkiye'deki üniversiteler listesi|Türkiye'deki üniversite sayısı]] 208'dir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://istatistik.yok.gov.tr/|başlık=YÖK Üniversiteler|erişimtarihi=27 Mayıs 2020|arşivtarihi=11 Temmuz 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190711191747/https://istatistik.yok.gov.tr/|tarih=|ölüurl=evet|çalışma=|yayıncı=YÖK}}</ref> Öğrenciler, iki oturumlu [[Yükseköğretim Kurumları Sınavı]] (YKS) sonucunda aldıkları puanlarla üniversiteye geçiş hakkı kazanır.<ref name=karadeniz>{{Web kaynağı | başlık = Admission requirements | url = http://obs.ktu.edu.tr/en/?ofinaf=sub2&num=202 | yayıncı = Karadeniz Technical University | erişimtarihi = 12 Haziran 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140423174720/http://obs.ktu.edu.tr/en/?ofinaf=sub2&num=202 | arşivtarihi = 23 Nisan 2014 | ölüurl =evet}}</ref> [[Anadolu Üniversitesi]]'nin Açıköğretim Fakültesi dışındaki tüm fakültelere giriş, lise mezunlarının YKS sonucuna bağlı olarak şekillenir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.educationinturkey.net/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=75 | başlık = Guide for Foreign Students planning Education in Turkey | erişimtarihi = 9 Ağustos 2014 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180712043742/http://www.educationinturkey.net/index.php?option=com_content&view=article&id=69&Itemid=75 | arşivtarihi = 12 Temmuz 2018 | ölüurl = evet }}</ref> Dünyanın en iyi üniversitelerinin sıralandığı 2014 [[Times Higher Education World University Rankings]]'te ilk 200'e Türkiye'den dört üniversite dahil olmuştur. Listede [[Orta Doğu Teknik Üniversitesi]] 85. sırada, [[Boğaziçi Üniversitesi]] 139. sırada, [[İstanbul Teknik Üniversitesi]] 165. sırada, [[Sabancı Üniversitesi]] 182. sırada yer almıştır.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/egitim/27564896.asp|başlık=4 Türk üniversitesi ilk 500’de|gazete=Hürriyet|tarih=12 Kasım 2014|erişimtarihi=17 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150128230241/http://www.hurriyet.com.tr/egitim/27564896.asp|arşivtarihi=28 Ocak 2015|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Sağlık ===
{{ana|Türkiye'de sağlık}}
[[Dosya:AcıbademHospitalAltunizade (1).jpg|küçükresim|Acıbadem Hastanesi]]
Türkiye'de sağlık hizmetleri [[Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı|Sağlık Bakanlığı]] tarafından merkezi bir devlet sistemiyle kontrol edilir. 2003 yılında hükûmet, sağlık hizmetlerine ayrılan bütçe oranını artıran ve nüfusun büyük bir bölümünü sağlık hizmetlerinden düşük masrafla yararlanabilir hâle getirmeyi amaçlayan geniş kapsamlı bir sağlık reformu programı başlattı. [[Türkiye İstatistik Kurumu]], 2012 yılında sağlık hizmetleri kapsamında 76,3 milyar TL harcandığını açıkladı; hizmet bedellerinin %79,6'sı [[Sosyal Güvenlik Kurumu]] tarafından karşılanırken geriye kalan %15,4'ü hastalar tarafından doğrudan ödendi.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/24892271.asp|başlık=Sağlığa 76,3 milyar lira harcandı|gazete=Hürriyet|tarih=10 Ekim 2013|erişimtarihi=9 Ağustos 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170114074538/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/24892271.asp|arşivtarihi=14 Ocak 2017|ölüurl=hayır}}</ref> 2018 yılı rakamlarına göre Türkiye'de 34.559 sağlık kurumu bulunmaktadır ve doktor başına ortalama 536 hasta düşmektedir.<ref name="TUIKmedical">{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1613 | başlık = Turkish Statistical Institute: Number of medical institutions in Turkey | erişimtarihi = 4 Mayıs 2019 | biçim = xls | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200203084646/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1613 | arşivtarihi = 3 Şubat 2020 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=255 | başlık = Turkish Statistical Institute: Number of citizens per healthcare personnel in Turkey | erişimtarihi = 4 Mayıs 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200426204823/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=255 | arşivtarihi = 26 Nisan 2020 | ölüurl = evet }}</ref> Ayrıca 1000 kişi başına düşen yatak sayısı 2,83'tür.<ref name="TUIKmedical"/>

Türkiye'de [[beklenen yaşam süresi]] erkeklerde 71,1 yıl ve kadınlarda 75,2 yıl olmakla birlikte, toplam nüfus ortalamasının beklenen yaşam süresi 73,2 yıldır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://nkg.die.gov.tr/en/goster.asp?aile=1|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120219204831/http://nkg.die.gov.tr/en/goster.asp?aile=1|arşivtarihi=19 Şubat 2012|başlık=Population and Development Indicators – Population and Demography|yayıncı=Turkish Statistical Institute|erişimtarihi=28 Ocak 2010|tarih=18 Ekim 2004|ölüurl=evet}}</ref> Ülkede ölümlere en çok neden olan hastalıklardan ilk üçü şunlardır: dolaşım sistemi hastalıkları (%39,8), kanser (%21,3), solunum hastalıkları (%9,8).<ref name="tuik.gov.tr">{{Web kaynağı | başlık = Cause of Death Statistics | url = http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16162 | website = www.tuik.gov.tr | yayıncı = TÜİK | erişimtarihi = 11 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160302193539/http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16162 | arşivtarihi = 2 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref>

Türkiye, 2020 yılı ortası itibarıyla numbeo sağlık araştırmaları şirketine göre 100 üzerinden 70.36 puan ile [[Ülkelere Göre Sağlık Endeksi|ülkelere göre sağlık endeksi]] sıralamasına 28. sırada yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.numbeo.com/health-care/rankings_by_country.jsp?title=2020-mid&displayColumn=0 | başlık = Health Care Index by Country 2020 Mid-Year | erişimtarihi = 6 Ağustos 2020 | çalışma = www.numbeo.com | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200809194049/https://www.numbeo.com/health-care/rankings_by_country.jsp?title=2020-mid&displayColumn=0 |arşivtarihi= 9 Ağustos 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>

== Kültür ==
{{Ana|Türk kültürü}}
[[Dosya:Whirlingdervishes.JPG|küçükresim|200px|[[Mevlevilik|Mevlevi]] semazenler bir [[Sema (Sufi)|Sema]] törenindeyken. Mevlevi Sema Törenleri, [[UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri]]'nde yer almaktadır.<ref name=unesco1>{{Web kaynağı | başlık = UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists | url = http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&multinational=3&display1=inscriptionID&display=maps#tabs | website = unesco.org | erişimtarihi = 3 Temmuz 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151004132658/http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&multinational=3&display1=inscriptionID&display=maps#tabs | arşivtarihi = 4 Ekim 2015 | ölüurl = evet }}</ref>]]

Türkiye; [[Türk halkları|Oğuz]], [[Anadolu]], [[Osmanlı kültürü|Osmanlı]] ([[Greko-Romen (kültür)|Greko-Romen]] ve [[İslam kültürü|İslami kültürl]]erin bir devamıydı) ve [[Avrupa kültürü]] ile geleneklerinin karışımıyla ortaya çıkan çok çeşitli kültürleri barındırır. Ülke coğrafyasındaki kültürel kaynaşma, [[Orta Asya]]'dan Anadolu'ya doğru gerçekleşen [[Türk göçleri]] sırasında Türklerin göç yolları üzerindeki kültürlerle kendi kültürlerini birleştirmesi sonucunda başladı. Ülkedeki [[Batılılaşma]] hareketi ise [[Tanzimat|Osmanlı İmparatorluğu'nun Tanzimat döneminde]] başladı ve bugüne kadar sürmeye devam etti.<ref name="TR_culture"/><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.turks.org.uk/index.php?pid=8|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070218095819/http://www.turks.org.uk/index.php?pid=8|arşivtarihi=18 Şubat 2007|başlık=Turks – A Journey of a Thousand Years: 600–1600|yazar=Royal Academy of Arts|authorlink=Royal Academy of Arts|yayıncı=Royal Academy of Arts|erişimtarihi=12 Aralık 2006|yıl=2005|ölüurl=evet}}</ref> Sonuç olarak günümüz [[Türk kültürü]], geleneksel inançları ve tarihi değerleri koruyarak "çağdaş" bir Batı devleti olma çabası sonucunda şekillendi.<ref name="TR_culture">{{Kitap kaynağı|yazar=İbrahim Kaya|başlık=Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience|url=http://books.google.com/books?id=0Iy7pJBRgjYC&pg=PA57|erişimtarihi=12 Haziran 2013|yıl=2004|yayıncı=Liverpool University Press|isbn=978-0-85323-898-0|sayfalar=57-58|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171013224721/https://books.google.com/books?id=0Iy7pJBRgjYC|arşivtarihi=13 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref> Özellikle 16. ve 18. yüzyıllar arasında Türk kültürü, Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvede olduğu dönemde ''[[Turquerie]]'' adıyla bir fenomen haline gelerek Avrupa sanatını ve modasını da etkilemiştir.

=== Sanat ===
{{Ana|Türk sanatı}}
{{Ayrıca bakınız|Türk edebiyatı|Türk halk oyunları|Türk müziği|Türkiye'de resim|Türk tiyatrosu}}
[[Dosya:Osman Hamdi Bey - The Tortoise Trainer - Google Art Project.jpg|küçükresim|upright=0.7|[[Osman Hamdi Bey]]'in çizdiği ''[[Kaplumbağa Terbiyecisi]]'']]
Batılı anlamda [[Türkiye'de resim]] sanatı, 19. yüzyılın ortalarından itibaren etkin bir gelişme göstermeye başladı. Resim dersleri ilk olarak teknik ihtiyaçlar için 1793 yılında şu anki [[İstanbul Teknik Üniversitesi]]'nde verilmeye başlandı.<ref name="HarriOhta1999">{{Kitap kaynağı|yazar1=Antoinette Harri|yazar2=Allison Ohta|başlık=10th International Congress of Turkish Art|url=http://books.google.com/books?id=1CxNAAAAYAAJ|yıl=1999|yayıncı=Fondation Max Van Berchem|isbn=978-2-05-101763-3|alıntı=The first military training institutions were the Imperial Army Engineering School (Mühendishane-i Berr-i Hümâyun, 1793) and the Imperial School of Military Sciences (Mekteb-i Ulûm-ı Harbiye-i Şahane, 1834). Both schools taught painting to enable cadets to produce topographic layouts and technical drawings to illustrate landscapes&nbsp;...|erişimtarihi=11 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150318133449/http://books.google.com/books?id=1CxNAAAAYAAJ|arşivtarihi=18 Mart 2015|ölüurl=hayır}}</ref> 19. yüzyılın sonlarında, Batılı anlamda insan tasvirleri özellikle [[Osman Hamdi Bey]] ile birlikte Türk resminde kullanılmaya başlandı. Çağdaş eğilimlerle birlikte [[İzlenimcilik|empresyonizm]] de gelişim gösterdi ve [[Ressam Halil Paşa|Halil Paşa]] resimlerinde empresyonizmi kullandı. 1926'da Avrupa'ya gönderilen Türk sanatçılar, Türkiye'ye geri döndüklerinde çalışmalarında [[Fovizm]], [[Kübizm]] ve hatta [[Dışavurumculuk|Ekspresyonizm]] akımlarından yararlandılar. Sonraki yıllarda [[D Grubu]] sanatçılarından [[Abidin Dino]] ve [[Cemal Tollu]] dahil olmak üzere [[Fikret Mualla]], [[Fahrelnisa Zeid]], [[Bedri Rahmi Eyüboğlu]], [[Adnan Çoker]] ve [[Burhan Doğançay]] gibi sanatçılar son 30 yıl boyunca Batı'da gelişen bazı eğilimleri tanıttılar. Bunların yanı sıra [[Yeniler Grubu]] 1930'larda, [[Onlar Grubu]] 1940'larda, Yeni Dal Grubu 1950'lerde ve [[Siyah Kalem Grubu]] 1960'larda ortaya çıkarak çağdaş Türk resminin diğer önemli hareketleri olarak tanındılar.<ref name="turkresmi.com">{{Web kaynağı | başlık = "10’LAR’ GRUBU", "YENİ DAL GRUBU", "SİYAH KALEM GRUBU" | url = http://www.turkresmi.com/klasorler/10lar_yenidal_siyahkalem/index.htm | website = www.turkresmi.com | erişimtarihi = 11 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160312004711/http://turkresmi.com/klasorler/10lar_yenidal_siyahkalem/index.htm | arşivtarihi = 12 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

[[Türk müziği]] ve [[Türk edebiyatı|edebiyatı]], çeşitli kültürlerin izlerini taşır. Osmanlı İmparatorluğu'nun yanı sıra [[İslam]] dünyası ile [[Avrupa Birliği|Avrupa]]'nın etkileşimi sonucunda Türk, İslam ve Avrupa gelenekleri birleşerek günümüz Türk müziğini ve edebiyatını ortaya çıkarmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkmusikisi.com/osmanli_musikisi/the_ottoman_music.htm | başlık = The Ottoman music | yazar = Cinuçen Tanrıkorur | authorlink = Cinuçen Tanrıkorur | yayıncı = turkmusikisi.com | erişimtarihi = 12 Aralık 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612154409/http://www.turkmusikisi.com/osmanli_musikisi/the_ottoman_music.htm | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Osmanlı döneminde Türk edebiyatı, [[İran edebiyatı|İran]] ve [[Arap edebiyatı|Arap]] edebiyatlarının fazlasıyla etkisi altında kaldı. [[Tanzimat]]'taki yeniliklerle birlikte daha önceden bilinmeyen [[roman]] ve [[Hikâye|öykü]] gibi edebi türler Türk edebiyatına giriş yaptı. Çeşitli yazarlar Türk edebiyatındaki ilkleri bu dönemde verdiler; [[Namık Kemal]] ilk edebi roman olan ''[[İntibah]]''{{'}}ı (1876) yazarken, gazeteci [[İbrahim Şinasi|Şinasi]] ilk özel gazeteyi çıkardı ve ilk tiyatro olan ''[[Şair Evlenmesi]]''{{'}}ni (1860) yazdı. Batı etkisinde gelişen modern Türk edebiyatının şekillenmesi 1896 ve 1923 arasında da sürdü. Bu arada [[Servet-i Fünûn edebiyatı|Servet-i Fünûn]], [[Fecr-i Ati]] ve [[Millî Edebiyat]] gibi çeşitli edebiyat hareketleri ortaya çıktı. 20. yüzyılda [[Nâzım Hikmet]], [[Serbest ölçü|serbest nazım]]la şiirler yazarak Türk şiirine radikal değişikler getirdi. Şiirdeki bir başka devrim ise 1941'de [[Garip akımı|Garipçiler]] tarafından yapıldı. Çeşitli kültürlerin karışımı olan Türk edebiyatında, bu durumun bir sonucu olarak, işlenen konular arasında kültür çatışması önemli bir yer tutar. Örneğin romanlarında "kültürlerin birbiriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulan" [[Orhan Pamuk]], 2006 yılında [[Nobel Edebiyat Ödülü]]'ne layık görülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/pamuk-bibl-t.pdf | başlık = 2006 Nobel Yazın Ödülü | yayımcı = nobelprize.org | tarih = 12 Ekim 2006 | erişimtarihi = 17 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121109115604/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2006/pamuk-bibl-t.pdf | arşivtarihi = 9 Kasım 2012 | ölüurl = evet }}</ref> [[2003 Eurovision Şarkı Yarışması]]'na Türk müziğindeki çeşitli kültürlerin izlerini taşıyan "[[Everyway That I Can]]" şarkısıyla katılan [[Sertab Erener]] ise yarışmanın birincisi olarak Avrupa'da adından bahsettirmiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://arsiv.sabah.com.tr/2003/05/26/s1408.html|başlık=Eurovision'u ilk kez kazandırdı, dünyayı büyüledi|gazete=Sabah|tarih=26 Mayıs 2003|erişimtarihi=16 Temmuz 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150722042411/http://arsiv.sabah.com.tr/2003/05/26/s1408.html|arşivtarihi=22 Temmuz 2015|ölüurl=evet}}</ref>

Türk kültüründe [[Türk halk oyunları|halk oyunları]] önemli bir yer tutar. [[Doğu Trakya]]'da [[Hora]]; [[Ege Bölgesi|Ege]], [[Marmara Bölgesi|Güney Marmara]] ve [[İç Anadolu Bölgesi|İç Anadolu]]'da [[Zeybek (oyun)|Zeybek]]; [[Akdeniz Bölgesi|Batı Akdeniz]]'de [[Teke zortlatması|Teke]]; İç-Batı Anadolu, [[Batı Karadeniz Bölümü|Batı Karadeniz]], Güney Marmara ve Doğu Akdeniz'de [[Kaşık oyunları]] ile [[Karşılama]]; [[Orta Karadeniz Bölümü|Orta]] ve [[Doğu Karadeniz Bölümü|Doğu Karadeniz]]'de [[Horon]]; [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu]] ve İç Anadolu'da [[Halay]]; Kuzeydoğu Anadolu'da [[Bar (halk oyunu)|Bar]] ve [[Lezginka]] halk oyunları yaygındır.<ref name=.ncturkishfestival.>{{Web kaynağı | başlık = TURKISH FOLK DANCES | url = http://www.ncturkishfestival.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=19&Itemid=114 | eser = ncturkishfestival | erişimtarihi = 29 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100809045512/http://www.ncturkishfestival.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=19&Itemid=114 | arşivtarihi = 9 Ağustos 2010 | ölüurl = evet }}</ref>

=== Mutfak ===
{{Ana|Türk mutfağı}}
[[Dosya:Turkish coffee in Istanbul.jpg|küçükresim|[[Türk lokumu]] ile birlikte Türk kahvesi. [[Türk kahvesi]], UNESCO tarafından Türklerin [[UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri|Somut Olmayan Kültürel Miraslar]] listesine alınmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00645 | başlık = Turkish coffee culture and tradition | yayıncı = [[UNESCO]] | tarih = 5 Aralık 2013 | erişimtarihi = 18 Ağustos 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150919124746/http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00645 | arşivtarihi = 19 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Haber kaynağı |soyadı=Çakır Morin |ad=Arzu |tarih=5 Aralık 2013 |başlık=Türk kahvesi Unesco korumasında |url=http://www.hurriyet.com.tr/kultur-sanat/25284675.asp |gazete=[[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] |yer=İstanbul |erişimtarihi=18 Ağustos 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131206063311/http://www.hurriyet.com.tr/kultur-sanat/25284675.asp |arşivtarihi=6 Aralık 2013 |ölüurl=hayır }}</ref>]]
[[Türk mutfağı]], [[Çin mutfağı|Çin]] ve [[Fransa|Fransız]] mutfaklarıyla beraber dünyanın en zengin mutfaklarındandır. Coğrafyası ve tarihi gereği, Türk mutfağı çok büyük bir çeşitlilik oluşturur. Türk mutfağı, [[Mezopotamya]] ve [[Balkanlar|Balkan]] mutfaklarıyla etkileşime girmiştir, [[İstanbul]] [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] Saray mutfağı da Türk mutfağının önemli bir kısmını oluşturur.

[[Osmanlı Saray Mutfağı]]'nda çok çeşitli çorba, zeytinyağlı sebze, etli yemek, balık, börek, tatlı menüleri mevcuttur. Saray mutfağı, [[Bizans İmparatorluğu]]'ndan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]]'ya yüzyılların saray zevki ve tecrübesiyle oluşan elit bir mutfaktır. O dönemlerde, halk ve köy mutfağı ise sade ve basittir.

Günümüzde, Saray kültürü ile halk kültürünün karışımı bir "Türk mutfağı" ortaya çıkmıştır. Birçok saray yemeği, halk tarafından benimsenmiştir.

Türk mutfağı;

* Akdeniz kültürü
* Doğu kültürü
* Saray kültürü
* Bozkır kültürü olarak sınıflandırılmıştır.

=== Medya ===
{{Ana|Türkiye'de medya}}
[[Dosya:Cumhuriyet protests (3).jpg|sağ|küçükresim|''[[Cumhuriyet (gazete)|Cumhuriyet]]'' yazarlarının tutuklanması protesto ediliyor. Türkiye'de basın özgürlüğü tartışmalı bir konudur.]]
Yüzlerce televizyon kanalı, binlerce yerel ve ulusal radyo istasyonu, onlarca gazetesi, kâr sağlayan üretken [[Türk sineması|yerli sineması]] ve hızlı büyüyen [[geniş bant]] internet kullanımı ile Türkiye'nin oldukça canlı bir medya sektörü vardır.<ref name=tesevmedya>{{Web kaynağı | başlık = The Political Economy of the Media in Turkey: A Sectoral Analysis | url = http://www.tesev.org.tr/Upload/Publication/67e244dd-5c21-4d34-8361-4c7f3d003140/11461ENGmedya2WEB21_09_11.pdf | website = tesev.org.tr | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120716153048/http://www.tesev.org.tr/Upload/Publication/67e244dd-5c21-4d34-8361-4c7f3d003140/11461ENGmedya2WEB21_09_11.pdf | arşivtarihi = 16 Temmuz 2012 | ölüurl = evet }}</ref> 2014 yılında ülkede faal durumda olan radyo ve televizyon kurumu sayısı 1.190 olarak açıklanmıştır. Bunlardan %77,7'si karasal yayın yaparken geriye kalanı sadece uydu, kablolu veya internet üzerinden yayın yapmıştır.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.hurriyet.com.tr/turkiyede-2014-yilinda-bin-190-radyo-ve-televizyon-var-40026702|başlık=Türkiye'de 2014 yılında bin 190 radyo ve televizyon var|gazete=Hürriyet|tarih=14 Aralık 2014|erişimtarihi=25 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160701150131/http://www.hurriyet.com.tr/turkiyede-2014-yilinda-bin-190-radyo-ve-televizyon-var-40026702|arşivtarihi=1 Temmuz 2016|ölüurl=hayır}}</ref> Devlet kanalı [[Türkiye Radyo Televizyon Kurumu|TRT]] ile [[Kanal D]], [[Show TV]], [[Atv (Türkiye)|Atv]] ve [[Star TV (Türkiye)|Star TV]] gibi özel kanallar, izleyici tarafından en çok takip edilen kanallardır. Bu kanallarda gösterilen [[Dizi (televizyon)|televizyon dizileri]], Türkiye sınırlarının dışında son yıllarda popülerleşmeye başlayarak ülkenin dış ilişkilerine ve tanınırlığına katkı sağlamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | yazar = Jenna Krajeski | url = http://pulitzercenter.org/reporting/turkey-diyarbakir-kurdish-roles-soap-opera-politics-ayrilik-olmasaydi | başlık = Turkey: Soap Operas and Politics | yayıncı = Pulitzer Center | erişimtarihi = 15 Ocak 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160311033511/http://pulitzercenter.org/reporting/turkey-diyarbakir-kurdish-roles-soap-opera-politics-ayrilik-olmasaydi | arşivtarihi = 11 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref> Ülkedeki yayın kuruluşları, [[Anten (elektronik)|uydu antenleri]] ve [[Kablolu televizyon|kablo]] sistemi ile geniş bir alana yayılarak erişilebilir hâle gelmiştir.<ref name="cp"/> [[RTÜK|Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)]], ülkenin televizyon ve radyolarını hükûmet gözetiminde denetleyen yetkili kuruluştur.<ref name="cp">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf Turkey country profile] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050226190632/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf|tarih=26 Şubat 2005}}. [[Kongre Kütüphanesi]] [[Federal Research Division]] (Ocak 2006). ''This article incorporates text from this source, which is in the [[public domain]].''</ref> Tiraj rakamlarına göre ülkenin en popüler ilk beş gazetesi ''[[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]]'', ''[[Sabah (gazete)|Sabah]]'', ''[[Posta (gazete)|Posta]]'', ''[[Sözcü (gazete)|Sözcü]]'' ve ''[[Habertürk (gazete)|Habertürk]]''<nowiki/>'tür.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.gazeteciler.com/gazete-tirajlari.html|başlık=Gazete Tirajları|erişimtarihi=17 Ocak 2014|arşivtarihi=19 Aralık 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151219145010/http://www.gazeteciler.com/gazete-tirajlari.html|ölüurl=evet|eser=Gazeteciler.com}}</ref> [[Freedom House]], Türkiye'de basından "[[Türkiye'de sansür|Özgür Değil]]" şeklinde bahsederken internet ortamından "Kısmen Özgür" şeklinde bahseder.<ref name="freedomhouse" />

=== Spor ===
{{Ana|Türkiye'de spor}}
[[Dosya:AUT vs. TUR 2016-03-29 (001).jpg|küçükresim|Türkiye, [[UEFA Euro 2016]]'da]]
[[Dosya:La selección turca de baloncesto tras recibir la medalla de plata.jpg|küçükresim|[[Türkiye millî basketbol takımı]] [[2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası]]'nda gümüş madalya kazandı.]]
Türkiye'de en çok sevilen sporlardan biri [[futbol]]dur. Futbol ligler halinde oynanmakta ve bunların en büyüğü [[Süper Lig]]'dir. Lig şampiyonu olabilmiş olan takımların dördü ([[Galatasaray (futbol takımı)|Galatasaray]], [[Fenerbahçe (futbol takımı)|Fenerbahçe]], [[Galatasaray (futbol takımı)|Beşiktaş]] ve [[İstanbul Başakşehir FK|İstanbul Başakşehir]]) [[İstanbul]] takımı, iki tanesi ([[Trabzonspor (futbol takımı)|Trabzonspor]] ve [[Bursaspor (futbol takımı)|Bursaspor]]) ise [[Anadolu]] takımıdır. Futbol kulüpleri [[Türkiye Futbol Federasyonu]] çatısı altında toplanmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tff.org.tr/ |başlık=Türkiye Futbol Federasyonu resmi internet sitesi |erişimtarihi=4 Şubat 2007 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20070202205056/http://www.tff.org.tr/ |arşivtarihi=2 Şubat 2007 |ölüurl=evet }}</ref> Galatasaray [[Avrupa]]'da kupa kazanan ilk ve tek Türk futbol takımıdır. 2000 yılında [[UEFA Avrupa Ligi|UEFA Kupası]] ve [[UEFA Süper Kupası]]'nı kazanmıştır. [[Türkiye millî futbol takımı]] [[2000 Avrupa Futbol Şampiyonası]]nda altıncı, [[2002 FIFA Dünya Kupası]]'nda ve [[2003 FIFA Konfederasyonlar Kupası]]'nda üçüncü olmuş, [[2008 Avrupa Futbol Şampiyonası]]nda yarı final oynamıştır.

[[Basketbol]] Türkiye'de en çok ilgi gören sporlardan biridir. Basketbol'un en büyük ligi [[Basketbol Süper Ligi]]'dir. [[Anadolu Efes SK|Anadolu Efes]], [[Fenerbahçe (basketbol takımı)|Fenerbahçe]], [[Galatasaray (basketbol takımı)|Galatasaray Medical Park]], [[Beşiktaş (basketbol takımı)|Beşiktaş]] ve [[Pınar Karşıyaka]] gibi takımlar [[EuroLeague]]'de, [[Basketbol Şampiyonlar Ligi]] ve diğer özel turnuvalarda çok büyük başarılar göstermişlerdir. Ayrıca Anadolu Efes 1996 yılında [[Koraç Kupası]]'nı kazanarak, Avrupa Kupası kazanan ilk Türk takımı olma unvanını elde etmiştir. 2012 yılında [[EuroChallenge|FIBA EuroChallenge]] Şampiyonluğu kupasını kazanan Beşiktaş Milangaz Avrupa'da kupa kazanabilen ikinci Türk takımıdır. Fenerbahçe, 2017 yılında [[EuroLeague]] kupasını kazanarak Avrupa Kupalarında spor kulüplerinin kazanabileceği en büyük kupayı kazanan ilk Türk erkek basketbol takımı olmuştur. Ayrıca Anadolu Efes de 2021 ve 2022 yılında [[EuroLeague]] kupasını kazanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ntv.com.tr/spor/fenerbahce-olympiakos-maci-saat-kacta-hangi-kanalda-canli-ve-sifresiz-yayinlanac,6VsxOVw8ZUG81_tWKKh6pA | başlık = Tarihi Zafer! Euroleague şampiyonu Fenerbahçe | erişimtarihi = 7 Ağustos 2020 | tarih = 21 Mayıs 2017 | çalışma =  | yayıncı = NTV | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170521083705/https://www.ntv.com.tr/spor/fenerbahce-olympiakos-maci-saat-kacta-hangi-kanalda-canli-ve-sifresiz-yayinlanac,6VsxOVw8ZUG81_tWKKh6pA | arşivtarihi = 21 Mayıs 2017 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Türkiye millî basketbol takımı]] da turnuvalarda büyük başarı elde etmiştir. Örneğin [[2001 Avrupa Basketbol Şampiyonası]] gümüş madalya ve [[2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası]] gümüş gibi. 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası, 28 Ağustos ve 12 Eylül tarihleri arasında Türkiye'de gerçekleştirilmiştir. Şampiyonayı FIBA, [[Türkiye Basketbol Federasyonu]] ve 2010 Organizasyon Komitesi ortaklaşa organize etmiştir ve ikinci olmuştur. 1986'dan beri üçüncü defa 24 ülkenin katıldığı turnuvanın takım karşılaşmaları İstanbul, Ankara, İzmir ve Kayseri'de, bitiş aşaması İstanbul [[Sinan Erdem Spor Salonu]]'nda oynanmış, kazanan ise bitişte Türkiye'yi 64-81 mağlup eden [[Amerika Birleşik Devletleri]] olmuştur. [[Türkiye kadın millî basketbol takımı]] 2011 Avrupa Kadınlar Şampiyonası'nda ikinci olmuştur. Ayrıca 2013 Akdeniz Oyunlarında erkek millî basketbol takımı altın madalya almıştır.

Geleneksel bir Türk sporu olan [[güreş]]in en önemli karşılaşması [[Kırkpınar Yağlı Güreşleri]]'dir. Türklerin MÖ 4. yüzyıldan beri güreş yaptıkları bilinmektedir. İlkbahar aylarında doğanın canlanışı için yapılan kutlamalarda, evlenme merasimlerinde ve zafer şölenlerinde hep güreş müsabakaları yapılırdı. 1996 yılında Geleneksel Spor Dalları Federasyonu kurulmuş ve yağlı güreş için önemli bir adım atılmıştır.

[[Tenis]]e olan ilginin de zamanla arttığı Türkiye, Avrupa Tenis Federasyonu verilerine göre tenis adına 141 turnuva ile Avrupa'da 2022 yılında en fazla uluslararası turnuva düzenleyen ikinci ülke oldu. 2023 Avrupa Tenis Federasyonu Genel Kurulunda Türkiye'ye "En Fazla Gelişen Ülke Ödülü" verildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.trtspor.com.tr/haber/tenis/teniste-en-fazla-gelisen-ulke-odulu-turkiyenin-272359.html | başlık = Teniste "En fazla gelişen ülke" ödülü Türkiye'nin | arşivurl = https://web.archive.org/web/20230325153654/https://www.trtspor.com.tr/haber/tenis/teniste-en-fazla-gelisen-ulke-odulu-turkiyenin-272359.html | arşivtarihi = 25 Mart 2023}}</ref>

== Ayrıca bakınız ==
* [[Türk devletleri listesi]]
* [[Türkiye'nin ana hatları]]
* [[Türkiye'de konuşulan diller]]

== Notlar ==
{{Not listesi}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

;Genel
* Atatürk, Mustafa Kemal (1927). '[[Nutuk (eser)|Nutuk]]'', Cilt 1-2-3, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1970.
* De Lamartine, Alphonse. ''Osmanlı Tarihi'', Cilt 1, Sabah Yayıncılık, İstanbul 1991.
* Öztürk, Kazım (1992). ''Atatürk'ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları'', Cilt 1-2, Kültür Bakanlığı-Atatürk Dizisi. ISBN 975-17-0635-1
* Akay, Oğuz (2006). ''Atatürk'ün Sofrası''. Truva Yayınları. ISBN 975-6237-54-6
* ''Meydan Larousse'', Meydan Yayıncılık, 1988, Cilt 12, Sh. 357-388, Türkiye Cumhuriyeti.
* ''Temel Britannica'', Ana Yayıncılık-Encyclopaedia Britannica, 1992, Cilt 18, Sh. 41-96; Türkiye. ISBN 975-7760-02-1
* ''Türklerin ve Türkiye'nin Tarihi Ansiklopedisi'', Milliyet Yayınları, 1982.

== Dış bağlantılar ==
{{Kardeş proje bağlantıları|commons=Turkey|wikispecies=Turkey |wikt=:en:Special:Search/Turkey|b=:en:Diplomacy/Turkey|s=Özel:Ara/Türkiye |q=Türkiye|n=Portal:Türkiye|v=Turkey|m=:en:Category:Turkey|voy=Türkiye}}
* {{URL|https://www.turkiye.gov.tr/|E-devlet resmî sitesi}}
* {{URL|https://www.tbmm.gov.tr/|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}
* {{URL|https://www.tccb.gov.tr/|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı}}
* {{URL|https://www.cimer.gov.tr/|Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER)}}
* {{URL|https://www.resmigazete.gov.tr/|Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete}}

{{Türkiye konuları}}
{{Dolaşım grubu
|başlık=Coğrafî konum
|list=
{{Avrupa ülkeleri}}
{{Asya ülkeleri}}
{{Balkanlar}}
{{Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler}}
{{Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler}}
}}
{{Dolaşım grubu
|başlık=Uluslararası örgütler
|list=
{{Avrupa Birliği adayları}}
{{Avrupa Konseyi}}
{{NATO}}
{{Türk Konseyi}}
{{İslam İşbirliği Teşkilatı}}
{{OECD}}
{{Karadeniz Ekonomik İşbirliği}}
{{Karadeniz Donanma İş Birliği Görev Grubu}}
{{Ekonomik İşbirliği Örgütü}}
{{D8 ülkeleri}}
{{G20}}
{{AGİT}}
{{Şanghay İşbirliği Örgütü}}
}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Türkiye| ]]