Jump to content

Компютер

From Vikipediya
Шахсий ЭҲЕМ қурулмаси:
1. Монитор
2. Она плата
3. Процессор
4. Порт АТА
5. Тезкор хотира
6. Кенгайтирувчи карталар
7. Қувват блоки
8. Дисковод
9. Қаттиқ диск
10. Клавиатура
11. Сичқон

Компютер (инглизча: cомпутер — „ҳисоблайман“) — олдиндан берилган дастур бўйича ишлайдиган автоматик қурилма. Электрон ҳисоблаш машинаси (ЭҲМ) билан бир хилдаги атама. Бироқ, компютер ҳисоблаш ишларини бажаришдан ташқари унинг функсияси анча кенг. ЭҲМларнинг ривожланишида компютер нинг бир неча авлодларини кўрсатиш мумкин. Бу авлодлар элемент турлари, конструктив-технологик хусусиятлари, мантиқий тузилиши, дастур таъминоти, техник тафсилотлари, техникадан фойдаланишнинг қулайлик даражаси билан бир-биридан фарқ қилади. Компютернинг дастлабки авлодида (Урал-1, Минск-2, БСЕМ-2) асосий элемент электрон лампа бўлгани учун у жуда катта жойни эгаллаган эди. Сўнгра бу лампа ўрнида транзисторлар ишлатилган компютер (Раздан-2, М-220, Минск-22 ва бошқалар), интеграл микросхемалар ишлатилган компютер (ИБМ-360, 1БМ-370, (АҚШ), ЕСЕВМ (Россия) ва бошқалар, интеграция даражаси катта бўлган интеграл схемалар ўрнатилган шахсий компютерлар пайдо бўлди. Шахсий компютер (микро ва микро ЭҲМ) тушунчаси ХХ аср 70-йиллар охиридан бошлаб кенг тарқала бошлади. Шахсий компютернинг кейинги авлодларида микроэлектрон ва биосхемалардан фойдаланилди; уларнинг ҳажми китоб катталигидек ҳажмга кичрайди, массаси эса 3,5 кг гача камайди. 1981-йил ИБМ ширкати шахсий компютернинг янада такомиллашган моделларини ишлаб чиқара бошлади. Кейинчалик бошқа фирмалар ИБМ билан ПC бириктирилган компютерни, Аппле ширкати эса Маcинтош (талаффузи: „Макинтош“) ёки оддийгина „маки“ деб аталадиган компютерни яратишди. ХХИ аср бошларида дунёда ўнлаб миллион шахсий компютерлар, 1 миллионга яқин ЭҲМ (шу жумладан, бир неча ўн супереВМ) бўлган. Компютерлар масалаларни ечишда фойдаланиладиган компонентлар (таркибий қисмлар) таркиби ва тавсифи жиҳатдан бир-биридан фарқ қилади. Мураккаб масалаларни ечишда кучли қурилмалар ўрнатилган компютердан, ҳужжатларни босишда ҳарф босиш қурилмаси бўлган компютердан фойдаланилади. Исталган компютер тизимлар блоки, монитор ва клавиатурадан иборат бўлади. Керак бўлганда бўлардан ташқари бошқа қурилмалар ҳам уланади. Тизимлар блокида компютернинг ишлаши учун зарур муҳим қисмлар (дискни юриткич, винчестер — қаттиқ диск, мантиқий амалларни бажарувчи микросхемалар) бўлиб, унга қолган қурилмалар уланади. Монитор (дисплей) матн ва турли тасвир кўринишидаги ахборотларни экранда акс эттиради. Клавиатура компютерга буйруқ ва турли ахборотларни киритади. Кўпинча, компютер таркибига „сичқонча“ манипулятори ва принтер киритилади. „Сичқонча“ икки ёки учта кнопкаси (тугмаси) бўлган қурилма бўлиб, унинг ёрдамида компютер иши осонлаштирилади. Принтер эса ахборотларни қоғозга тушириш учун хизмат қилади. Замонавий компютерлар, асосан, тўрт қурилма: бошқариш, процессор, хотира ва киритиш-чиқариш қурилмаларидан иборат. Бошқариш қурилмаси компютернинг барча қурилмалари ишини мувофиқлаштиради ва бошқаради. Процессор компютернинг асосий қурилмаси бўлиб, ахборотларга ишлов беради, яъни ҳисоблаш амаллари, солиштириш ва узатиш каби арифметик-мантиқий амалларни бажаради. Бу қурилма бажарадиган амаллар дастурлар орқали белгиланади. Хотира қурилмаси ахборотларга ишлов бериш вақтида уни сақлаш учун хизмат қилади. Фойдаланаётган дастурлар ички хотирада, узоқ, муддат сақланадиган ахборотлар ташқи хотира (дискеталар)да сақланади. Ички ва ташқи хотираларда ахборот алмашинуви киритиш-чиқариш қурилмалари ёрдамида амалга оширилади.

Компютер ўйинлари ҳам кенг тарқалган. Уларнинг мингдан ортиқ хили мавжуд. Улар ёрдамида кўп нарсаларни амалий билиб олиш ва амалий тажрибаларни орттириш мумкин. Компютернинг универсаллиги ахборотни аниқ мақсад йўлида қайта ишлай олишига, инсон фаолиятининг турли соҳаларида ишлаб чиқаришни тубдан ўзгартиришга, кишиларнинг ишини осонлаштиришга имкон беради. Об-ҳавони олдиндан айтиб беришда метеостялар ва сунъий йўлдошлардан келадиган ахборотларни йиғиб ва таҳлил қилиб, жуда катта ҳисоблаш ишларини бажаради ва инсон учун қулай бўлган шаклда ифодалайди (қаранг: Интранет, Интернет, Компютер тармоғи).

Манбалар

[edit | edit source]

Адабиётлар

[edit | edit source]

Ҳаволалар

[edit | edit source]