Jump to content

Олймпиқуэ де Марсеилле

From Vikipediya
Марсеилле
Тўлиқ номи Олймпиқуэ де Марсеилле
Лақаби Лес Пҳоcéэнс (Пҳоcаэалар)[1]
Лес Олймпиэнс (Олимпиячилар)
Лес Миноц (Марселлик болалар)[2]
Асос солинган 31-август, 1899-йил (125 йил аввал) (1899-08-31)
Стаде Вéлодроме
Сиғими 67,394[3]
Директори Роберто Де Зерби
Лига Лига 1
Вебсайти Клуб сайти
Амалдаги мавсум

Олймпиқуэ де Марсеилле, оддийгина Марсеилле ёки ОМ қисқартмаси билан ҳам танилган, Марселда жойлашган франсуз профессионал футбол клуби бўлиб, Франсия футболининг юқори лигаси бўлган Лига 1да иштирок этади. 1899-йилда ташкил этилган клуб тўққизта лига, ўнта Франсия кубоги, учта Лига кубоги, учта Чемпионлар кубогида ғолиб чиққан[4]. Бундан ташқари, Марсел учта УЭФА Европа Лигаси финалида ўйнаган[5]. 1993-йилда мураббий Раймонд Гоэтҳалс жамоани УЭФА Чемпионлар Лигасида ғолиб чиққан биринчи ва ягона франсуз клубига айлантирди ва финалда Миланни 1:0 ҳисобида мағлуб этди, бу турнирнинг УЭФА Чемпионлар Лигаси номи остида ташкил этилган биринчи мусобақаси эди. 2010-йилда Марсел клубнинг собиқ сардори Дидиэр Десчампс бошқарувида 18 йилда биринчи Лига 1 чемпионлигини қўлга киритди[6].

Марселнинг уй майдони шаҳарнинг жанубий қисмидаги 67,394 сиғимли Стаде Вéлодроме бўлиб, клуб 1937-йилдан бери шу ерда ўйнаб келмоқда[7]. Стадион 2011-2014-йиллар оралиғида таъмирланиб, Франсия терма жамоасининг УЭФА Евро-2016 га мезбонлик қилишига тайёргарлик кўриш учун сиғими 67 000 тага етказилган. Клуб катта мухлислар базасига эга бўлиб, мунтазам равишда франсуз футболида энг юқори ташриф буюрувчиларга эга. 2018-2019-йилги мавсумда Марселнинг ўртача ўйинга ташриф буюрувчилари сони 50 361 ни ташкил этди, бу Лига 1даги энг юқори кўрсаткичдир[8]. Клуб Парис Саинт-Гермаин билан узоқ йиллик рақобатга эга бўлиб, улар Ле Cлассиқуэ мусобақасида иштирок этишади.

1997-йилда Марселни франко-швейцариялик тадбиркор Роберт Луи-Дрейфус сотиб олди. 2009-йилда вафотидан сўнг унинг рафиқаси Маргарита 2010-йилда клубнинг асосий аксиядорига айланди. Америкалик тадбиркор Франк МакКорт 2016-йилда клубнинг 95% улушини сотиб олди ва тадбиркор Жак-Энри Эйраудни клуб президенти этиб тайинлади, кейинчалик унинг ўрнига 2021-йилда Пабло Лонгориа келди[9].

Марсеилле 2022-2023-йилги мавсум охирида Делоитте Фоотбалл Моней Леагуэ рўйхатига киритилди ва бу уни дунёдаги энг юқори даромадга эга бўлган 20-футбол клубига айлантирди, тахминан 258 миллион евро[10].2023-йилда Марсел Британиянинг Бранд Финанcе ташкилоти томонидан бренд кучи бўйича тузилган глобал рейтингда йигирма саккизинчи ўринни эгаллади, у ерда АА кредит рейтинги билан 100 баллдан 71,3 балл билан баҳоланди, шунингдек, жаҳон миқёсида бренд қиймати бўйича йигирма саккизинчи (173 миллион евро) ва корхона қиймати бўйича йигирма саккизинчи (2023-йил ҳолатига кўра 458 миллион евро) ўринни банд қилди[11][12][13].

Тарихи

[edit | edit source]
ОМ асосчиси Рене Дуфауре де Монтмираил.

Олймпиқуэ де Марсеилле 1892-йилда франсуз спорт вазири Рене Дуфауре де Монтмираил томонидан умумспорт клуби сифатида ташкил этилган. Ташкил этилганидан кейин дастлабки етти йил ичида Спортинг Cлуб, УС Пҳоcéэнне ва Фоотбалл Cлуб де Марсеилле номи билан танилган клуб 1899-йилда Марсел шаҳрига асос солинганининг 25 йиллиги шарафига Олймпиқуэ де Марсеилле номини олди[14].

Дастлаб, регби уюшмаси клубнинг энг муҳим жамоавий спорт тури бўлиб, шиори Дроит ау эди, бу эса регбидан келиб чиққан. Клуб 1898-йилдан бери Унион дес Соcиéтéс Франçаисес де Спорц Атҳлéтиқуэс (УСФСА) билан ҳамкорлик қилган, 1902-йилга келибгина Англия ва Германия халқи (Андре Гасcардга кўра) туфайли клуб Олймпиқуэ де Марсеилле номи остида футбол ўйнай бошлади. 1904-йилда Олймпиқуэ де Марсеилле Марсел ва франсиядаги бошқа жамоаларни ўз ичига олган биринчи Литторал чемпионати бўлиб ўтди, унда ОМ ғолиб чиқди ва 11-Франсия чемпионатининг финал босқичида иштирок этди. Ўша пайтда „футбол“ сўзи регбига нисбатан қўлланган ва одамлар футбол учун Ассоциация сўзини ишлатишган.

1911-йилги жамоа.

Олймпиқуэ де Марсеилле 1924, 1926 ва 1927-йилларда Франсия кубогини қўлга киритиб, Франсиянинг йирик жамоаларидан бирига айланди. Жамоа 1929-йилда Cлуб франçаис жамоасини мағлуб этиб, Франсия чемпионлигини қўлга киритди. 1924-йилда Франсия кубоги клубнинг ўша пайтда франсуз футболида устунлик қилган Сèте клубига қарши ғалаба қозонган биринчи йирик ғалабаси эди. 20-йилларда Жюл Девакес, Жан Боер ёки Жозеф Алказар каби кўплаб франсуз терма жамоалари Марселда фаолият юритишган[15]. 1930-йилда Марсел ярим финалда Сèтега мағлуб бўлди, якунда эса Сèте чемпионатда ғалаба қозонади. 1931-йилда жамоа Сèте ва бошқа рақиблар устидан ғалаба қозониб, Жануби-Шарқий қитъа чемпиони бўлди. Франсия кубогида ОМ Cлуб франçаисга бешта ўйинда имкониятни бой берди ва кейинчалик клуб Марсеилле ҳужумчиси Верникенинг дисквалификацияси туфайли бекор қилинган иккинчи ўйинда ғалаба қозонди.1931-32-йилги мавсум унчалик муваффақиятли бўлмаган бўлса-да, Марсел 1932-йилда профессионал клублар иттифоқига аъзо бўлиб, осонлик билан юқори тоифали клублар сафига кўтарилди.

Франсия биринчи дивизёни ташкил этилганда жамоалар 2 та гуруҳга бўлинишди. Марсел биринчи мавсумда Лиллдан кейин иккинчи ўринни эгаллади. Чемпионатдаги биринчи ўйинида Марсел бўлажак чемпион Лиллни мағлуб этди. 1937-йилда Марсел голлар фарқи билан биринчи профессионал Франсия чемпионлигини қўлга киритди(Марсел +30, Сочаух +17). Васконселлонинг келиши ҳимоя чизиғини кучайтирди, собиқ дарвозабон Лоран Ди Лорто эса Сочаух ва Франсия жамоаларида ёрқин ўйин кўрсатди. Шу билан бирга, Марсел 1935 ва 1938-йилларда Франсия кубогини қўлга киритди, аммо 1934-йилда Сèте клуби туфайли чемпионликни қўлдан бой берди. 1938-йилда Ларби Бенбарек Марсеилле билан шартнома имзолади ва жамоа учун „қора марварид“га айланди. Иккинчи жаҳон уруши унинг карерасини якунлашга сабаб бўлди. 1942-43-йилги мавсум рекордларга бой бўлди: 30 та ўйинда 100 та гол, битта ўйинда 20 та гол (20-2 Авигнонга қарши) ва ушбу ўйинда Азнар тўққизта гол урди. Азнар 30 та ўйинда 45 та гол, кубок ўйинларида 11 та гол уриб, 38 та ўйинда 56 та гол урган. Даврнинг ёш ўйинчилари (Скотти, Робин, Дард, Пиронти) билан Марсел Бордеаухга қарши ўйинда кубокни қўлга киритди (4:0). Марсел 1948-йилда Сочаухга қарши дуранг ўйнаб, Франсия чемпионига айланди. Стаде Вéлодромда Роубаих (6-0) ва Метз (6-3) га қарши қозонилган сўнгги иккита ғалаба клуб учун муҳим очколарни олиб келди.

1952-йилда Марсел қуйи лигага тушиб кетиш арафасида эди, аммо Гуннар Андерссон ўз жамоасини сақлаб қолди ва 31 та гол билан энг яхши тўпурар бўлди. Жамоа Валенcиэннес жамоасига қарши умумий ҳисобда (5:3) ғалаба қозонди. Ўша йили Марсел Стаде Вéлодромеда Сент-Этенга қарши ўйинда 10:3 ҳисобида мағлуб бўлди ва шу ўйинда Либерати жароҳат олди. 1953-йилда Гуннар Андерссон 35 та гол билан бир мавсумда киритилган голлар бўйича рекорд ўрнатди. Андерссон 194 та гол билан Олимпик де Марселнинг барча вақтлардаги энг яхши тўпурарига айланди. Ҳозиргача унинг рекордини ҳечким янгилагани йўқ (2023). Марсел 1954-йилда Франсия кубогида иккинчи ўринни эгаллади ва 1957-йилда Чарлес Драго кубогини қўлга киритган. Ўша пайтда Марсел клуби оғир молиявий аҳволда эди ва 1959-йилда биринчи марта қуйи лигага тушиб кетди.

1965-1986-йиллар: Леcлерcнинг даври ва инқирозлар

[edit | edit source]
Бразилиялик 1970-йилги жаҳон чемпионати ғолиби Жаирзинҳо 1974-йилда ОМга қўшилган.

Олимпик де Марселнинг Франсия лигасидаги ҳукмронлигининг биринчи даври 1970-йилларнинг бошларида Марсел Леклер президентлиги даврида (1965-1972) бошланган. Унинг амбициялари Марселга 1965-66-йилларда биринчи дивизионга қайтишга имкон берди. Улар 1969-йилда Франсия кубогини, шунингдек, 1971-йилда Жосип Скоблар 44 та гол билан биринчи дивизион тўпурарига айланди.Георгес Cарнус ва Бернард Босқуиэрнинг Саинт-Éтиэнне шаҳридан келиши уларга 1972-йилда Лига 1 ва Франсия кубогини ютишга ёрдам берди. Марсел 1971-72 ва 1972-73 йилларда Европа кубогида ўйнаган, аммо мос равишда Ёхан Кройффнинг „Аякс“ ва „Ювентус“ клублари томонидан мағлубиятга учраган. Бироқ муваффақият узоққа чўзилмади. Марcел Леcлерc 1972-йил 19-июлда клубни тарк этишга мажбур бўлди. Президент ўжар одам эди ва у лигага ўзининг профессионал жамоасини Лига 1дан олиб ташлаш билан таҳдид қилди, чунки федерация ҳар бир жамоага учта хорижий ўйинчини қабул қилишдан бош тортди (Леcлерc венгриялик юлдуз Золтан Варгаани сотиб олмоқчи эди, аммо унинг жамоасида аллақачон максимал икки нафар хорижлик бор эди). Марсеилле Леcлерcга қарши чиқиш ўрнига уни ишдан бўшатишга қарор қилди[16]. Кейин клуб учун инқироз даври бошланди, Марсел фақат 1976-йилда Франсия кубогини қўлга киритди ва иккинчи дивизионга тушиб кетди, у ерда улар бир гуруҳ маҳаллий ёш футболчилар билан ўйнашди. Ушбу ёшлар сабабли 1984-йилда жамоага Биринчи дивизионга қайтишга рухсат берилди. Улардан бири бўлажак франсуз терма жамоаси аъзоси Эрик Ди Меко эди.

1986-1996: Тапиэ даври, Чемпионлар лигаси ғалабаси, коррупсия можароси ва таназзул

[edit | edit source]

Марсел мери Гастон Дефферре туфайли Бернард Тапиэ 1986-йил 12-апрелда клубнинг янги президенти бўлди ва дарҳол Франсияда шу пайтгача бўлган энг буюк футбол жамоасини йиғишга киришди. Унинг биринчи шартномалари 1986-йилги ФИФА Жаҳон чемпионатидан кейин сотиб олинган Карл-Ҳеинз Форстер ва Алаин Гирессе бўлди. Кейинги олти йил давомида Европа кубогини қўлга киритиш йўлида Тапиэ Жеан-Пиэрре Папин, Абеди Пеле, Клаус Аллофс, Эриc Cантона, Чрис Wаддле, Энзо Франcесcоли, Мануэл Аморос, Cарлос Мозер, Жеан Тигана, Дидиэр Десчампс, Драган Стожковиć, Басиле Боли, Марcел Десаиллй, Руди Вуллер ва Ален Бокšиć каби бир қатор юқори даражадаги футболчилар билан шартнома имзолайди. У шунингдек Франз Беcкенбауэр, Гéрард Гили ва Раймонд Гоэтҳалс каби тажрибали мураббийлар билан келишувга эришди.1989-1992-йиллар оралиғида Олймпиқуэ де Марсеилле кетма-кет тўрт марта лига чемпиони ва Франсия кубогини қўлга киритди. Жамоа, шунингдек, 1991-йилда биринчи марта Европа кубоги финалига чиқди ва пеналтилар сериясида Ред Стар Белградга мағлуб бўлди. Клуб тарихидаги энг муҳим воқеа 1993-йилда янги форматдаги Чемпионлар лигасида ғалаба қозониши бўлди. Басиле Боли Мюнхендаги Олимпия стадионида бўлиб ўтган финалда Италиянинг Милан клубига қарши ўйинда ягона голни киритди. Бу ғалаба франсуз клуби учун биринчи ғалаба бўлди ва бу Диде Десчампс ва Фабиэн Бартҳезни мос равишда чемпионликни қўлга киритган энг ёш сардор ва дарвозабонга айлантирди.

Бироқ, бу ғалабадан кейин ўн йилдан ортиқ таназзул юз берди. 1994-йилда молиявий қоидабузарликлар ва ўша пайтдаги президент Бернард Тапи иштирокидаги ўйин можароси туфайли улар иккинчи дивизионга мажбурий равишда туширилди. Марсел биринчи дивизионга қайтишига 2 йил вақт кетди. Бундан ташқари, улар 1992-93-йилги 1-дивизион чемпионлигини ва 1993-94-йилги УЭФА Чемпионлар Лигаси, 1993-йилги Европа Суперкубоги ва 1993-йилги Қитъалараро кубокда ўйнаш ҳуқуқини йўқотдилар. Л’аффаире ВА-ОМ (Унион Спортиве Валенcиэннес-Анзин – ВА ва Олймпиқуэ де Марсеилле – ОМ) деб номланган бу жанжални Валенcиэннес жамоаси маълум қилди. Жанжал Валенcиэннеснинг ўйинчилари бўлган Жак Глассманн, Хорхе Бурручага ва Кристоф Роберт билан Марселлик ўйинчи Жан-Жак Эйделиэ ўртасида содир бўлган[17][18][18][19]. Марсел жамоаси УЭФА чемпионлар лигаси финалига чиқганлиги боис бирор ўйинчиси жароҳат олмаслиги учун жанжални олди олинди.

1996-2009: Муваффақиятнинг қайтиши

[edit | edit source]
ОМ 2009 ва 2012-йиллар оралиғида Дидиэр Десчампс билан мураббий сифатида олтита чемпионликни қўлга киритди.

Марсел 1996-йилда Адидас бош директори Роберт Луи-Дрейфус кўмагида биринчи лигага қайтди. У мураббий этиб Ролланд Курбисни тайинлади, шунингдек Фабрицио Раванелли, Лаурент Бланc ва Андреас Кöпке каби футболчилар билан шартнома имзолади. Марсел мавсумни 11-ўрин билан якунлади.1998-99-йилги мавсумда жамоа ўзининг юз йиллик юбилейини нишонлади ва Роберт Пирес, Флориан Морис ва Кристоф Дугарри каби юлдузлар жамоасини тузди, улар Франсия чемпионатида Бордеаухдан кейин иккинчи ўринни эгаллади ва 1999-йилда УЭФА кубоги финалида Пармага имкониятни бой берди. Cоурбис мавсумни ёмон бошлаганидан кейин 1999-йилнинг ноябрида жамоани тарк этди.

Марсеилле 2004-йилда УЭФА кубоги финалига чиққанда, Днипро, Интерназионале, Ливерпоол ва Неwcастле Унитедни мағлуб этиб, яна бир кубокка яқин келди. Аммо улар финалда Испаниянинг янги чемпиони Валенсияга имкониятни бой беришди. 2005-йилда Марсел Интертото кубогини қўлга киритишга муваффақ бўлди. Марсел Лазио ва Депортиво де Ла Коруня каби жамоаларни мағлуб этди ва УЭФА кубогини яна бир бор қўлга киритди.

Дидиэр Дрогба 2003-2004-йилги мавсумда ОМ жамоасида ўйнаган ва 32 та гол урган.

2007-йил январ ойида Лоуис-Дрейфус ва канадалик шифокор ва тадбиркор (Инх фармацевтика компанияси бош директори) Жек Качкар ўртасида клубни сотиш бўйича музокаралар бўлиб ўтди. Жек Качкар жамоани сотиб олиш учун жуда кўп вақт сарфлагани сабабли, Луи-Дрейфус 2007-йил 22-мартда канадалик тадбиркорга сотмасликка қарор қилди[20].Шон-шарафга яна бир яқин уриниш 2007-йил май ойида Сочаухга қарши Франсия кубоги финалида бўлган. Бироқ, улар қўшимча бўлимлардан кейинги 2:2 ҳисобидаги дурангдан сўнг пеналтилар сериясида мағлуб бўлишди, бу клуб билан боғлиқ бўлган барчанинг ҳафсаласини пир қилди, аммо жамоа 2007-08-йилги УЭФА Чемпионлар Лигаси гуруҳ босқичига йўлланмани қўлга киритиб, лигада 2-ўринни эгаллади.

Чемпионлар лигаси гурух босқичида ОМ 2007-йилги УЭФА Чемпионлар лигаси финалчиси Ливерпулни узинг уй стадиони Энфилдда мағлубиятга учратти ва бу ишни қилган илк Франсуз клуби бўлди. Улар яна битта ўйинда дуранг ўйнашди ва гуруҳнинг сўнгги ўйинида „Ливерпул“га 4:0 ҳисобида мағлуб бўлишди ва „Стаде Вéлодроме“да ғалаба қозонган биринчи инглиз жамоаси бўлди. Чемпионлар лигаси А гуруҳида учинчи ўринни эгаллаган Марсел кейинчалик УЭФА кубогига қўшилди[21]. Бу уларга УЭФА Чемпионлар лигасининг гуруҳ босқичига тўғридан-тўғри чиқиш имконини берди, бу уларнинг мусобақадаги кетма-кет учинчи мавсуми эди. Марсеилле 2010-йил март ойида Стаде де Франcе стадионида Бордеаухни 3:1 ҳисобида мағлуб этиб, 2010-йилги Cоупе де ла Лигуэ финалида ғолиб чиқди. Бу уларнинг 17 йил олдин Чемпионлар лигасида ғалаба қозонганидан бери биринчи йирик титул эди. Икки ой ўтгач, Марсеилле Реннни 3:1 ҳисобида мағлуб этиб, 18 йил ичида биринчи лига чемпионлигини қўлга киритди[22][23]. „Марсел“ мавсум бошланишидан олдин Туниснинг Радес шаҳридаги " Стад 7 Новембре " стадионида 2010-йилги Тропҳèэ дес Чампионсни қўлга киритиш учун рақиби Парис Саинт-Гермаин (ПСГ) ни пеналтилар сериясида мағлуб этди. Кейин „Марсел“ 23-апрел куни „Монпеле“ни 1:0 ҳисобида мағлуб этиб, Тропҳèэ дес Чампионсда кетма-кет ғалаба қозонган биринчи жамоа бўлди. Бундан олдин улар УЭФА Чемпионлар Лигасининг сўнгги 1/8 финалига йўл олишди, аммо „Олд Траффорд“да „Манчестер Юнайтед“га 2:1 ҳисобида имкониятни бой беришди. Клуб мусобақа давомида Žилинни 7:0 ҳисобида мағлуб этиб, Чемпионлар Лигаси рекордини ўрнатишди, бу мусобақа тарихидаги энг йирик сафар ғалабаси бўлди. 2011-йилда „Марсел“ Лига 1 чемпионлигини бой берди, аммо кетма-кет бешинчи марта УЭФА Чемпионлар Лигасига йўлланма олди, бу клуб рекорди эди. 2011-йилнинг 27-июлида Марокашнинг Стаде де Тангер стадионида „Марсел“ „Лилл“ни 5:4 ҳисобида мағлуб этиб, 2011-йилги Чемпионлар кубогини қўлга киритди. Бу ўйин ОМ учун жуда қийин бўлди, чунки ОМ ўйин тугашига 5 дақиқа қолганда 3:1 ҳисобида мағлуб бўлаётганди, сўнгра сўнгги беш дақиқада Андре Аеw хет-трик қайд этган ҳолда жамоа ғалабасини таминлади.

2009-2014: Десчампс, Бауп, Аниго

[edit | edit source]

Клуб 2011-12-йилги мавсумда анча қийин кунларни бошдан кечирди ва олтита ўйиндан сўнг Лига 1 жадвалидан пастга тушиб кетди. Шунга қарамай, Марсел Чемпионлар лигасида Дортмунднинг „Боруссия“сига қарши ўйинда 3:0 ҳисобида ғалаба қозониб, ўша йилнинг ноябр ойида рақиби ПСГ устидан 3:0 ҳисобида ғалаба қозонди. Марсел 2011-йилни яхши натижа билан якунлади ва кетма-кет иккинчи мавсумда Чемпионлар лигасининг плей-офф босқичига йўлланма олди.


2012-йил феврал ойида „Марсел“ кетма-кет 13 та ўйинда ғалаба қозона олмади, аммо 1993-йилда мусобақада чемпион бўлганидан бери биринчи марта Чемпионлар лигасининг чорак финалига йўлланмани қўлга киритди[24]. Клубдаги беқарор вазиятга қарамай, ОМ финалчи "Бавария"га ютқазди ва Лига 1да умумий ўнинчи ўринга тушиб кетди. Бироқ, клуб финалда "Лион"ни 1:0 ҳисобида мағлуб этиб, кетма-кет учинчи йил Лига кубогини қўлга киритди.


2012-йилнинг ёзида Десчампс истеъфога чиқди ва кейинчалик Франсияда иш бошлади. Элиэ Бауп бу лавозимни эгаллади ва Лоик Реми, Сезар Азпилиcуэта ва Стефан Мбиа каби бир нечта асосий ўйинчиларни сотганига қарамай, 2012-13-йилги мавсумда клубни ҳайратланарли тарзда иккинчи ўринга олиб чиқди. „Марсел“ Чемпионлар лигасига қайтди ва Димитри Пает, Флориан Тҳаувин ва Гианнелли Имбула каби футболчилар учун 40 миллион еврога яқин пул сарфлади. Клуб 2013-йил август ойи охирида жадвалнинг энг юқори поғонасида эди, аммо ОМ Европадаги олтита ўйиннинг барчасида мағлуб бўлди ва Чемпионлар лигаси гуруҳ босқичида нол очко тўплаган биринчи Франсия жамоаси бўлди.

Бауп 2013-йил 7-декабрда Стаде Велодромда Нантга 1:0 ҳисобида мағлуб бўлганидан сўнг ишдан бўшатилди. Унинг ўрнини вақтинчалик Хосе Аниго эгаллади. Анигонинг қисқа фаолияти давомида ОМ иккита мусобақани тарк этди, бу эса мухлисларнинг давомли норозиликлари ва кинояларига олиб келди. Клуб 2014-йилги мавсумда олтинчи ўринни эгаллаб, ўн йил ичида биринчи марта муҳим Европа мусобақаси йўлланмасини қўлдан бой берди. Аниго кўп ўтмай клубни тарк этди ва Шимолий Африкада скаут ролини олди.

2014-2015: Биэлса даври ва турғунлик

[edit | edit source]
Димитри Пает Франк МcCоуртнинг ОМ Чампионс лойиҳасининг раҳбари.

2014-йилнинг 2-майида Марсел Марcело Биэлса билан шартнома имзолаганини эълон қилди. Биэлса клубнинг биринчи аргентиналик мураббийи ва жамоани август ойида Монпелега қарши ўйин очилиш маросимига олиб борган биринчи мураббий эди. Биэлса бошқарувидаги биринчи мавсумда клуб етти ой давомида лига жадвалида етакчилик қилди, аммо мавсумни тўртинчи ўринда якунлади ва шу тариқа УЭФА Европа лигасига йўлланма олди. 2015-йилнинг июн ойида учта асосий ўйинчи клубни тарк этди – Андрé-Пиэрре Гигнаc ва Андрé Аеw шартнома муддати тугаганидан кейин мос равишда Тигрес ва Сwансеа Cитйга кетишди, Димитри Пает эса 15 миллион евро эвазига Wест Ҳам Унитедга ўтди.

Марсел Роберт Лоуис-Дрейфус Тропҳй мусобақасида Жувентус устидан 2:0 ҳисобида ғалаба қозонди. Мавсумолди ўйинларидан сўнг, Биэлса 2015-16-йилги мавсумда Cаэнга қарши биринчи Лига 1 ўйинидан сўнг ўз лавозимини тарк этди. Марсел ўйинда 1:0 ҳисобида мағлуб бўлди ва Биэлса клуб раҳбариятига ишонч йўқлиги сабабли кутилмаган қарори билан футбол дунёсини ҳайратда қолдирди. Хабарларга кўра, Биэлсанинг кетиши унинг ўйинчиларини ҳайратда қолдирди, уларнинг аксарияти бу янгиликни кийиниш хонасида ижтимоий тармоқлар орқали билиб олишди. Марсел ўйинда 1:0 ҳисобида мағлуб бўлди ва Биэлса клуб раҳбариятига ишонч йўқлиги сабабли кутилмаган қарори билан футбол дунёсини ҳайратда қолдирди. Хабарларга кўра, Биэлсанинг кетиши унинг ўйинчиларини ҳайратда қолдирди, уларнинг аксарияти бу янгиликни кийиниш хонасида ижтимоий тармоқлар орқали билиб олишди.

2015-йилнинг 19-августида Мичел Марселенинг янги мураббийи сифатида эълон қилинди[25]. У ноқулай мавсумни бошдан кечирди, ОМ Лига 1да олти ойдан кўпроқ вақт давомида уй ўйинида ғалаба қозона олмади. Бир қатор ёмон ўйинлардан сўнг, Мичел апрел ойида клуб эгаси Маргарита Луи Дрейфус томонидан жамоанинг мураббийи сифатидаги ёмон хатти-ҳаракатларини баҳона қилиб ишдан бўшатилди. Ишдан бўшатиш клубнинг Франсия кубоги ярим финал ўйини арафасида содир бўлди. 2015-йилда бўлгани каби, Пасси вақтинчалик мураббий этиб тайинланди. Унинг қўл остида „Марсел“ тўққиз йил ичида биринчи марта Франсия кубоги финалига чиқди ва рақиби Парис Саинт-Гермаинга 4:2 ҳисобида мағлуб бўлди. ОМ лига мавсумини 13-ўринда якунлайди, бу клубнинг 15 йил ичидаги энг ёмон натижаси бўлди.


2016-йилнинг ёзида „Марсел“ молиявий мажбуриятларни бажариш ва футболчилар иш ҳақини тўлаш учун яна бир бор бир қатор асосий ўйинчиларни сотди. Клубнинг узоқ йиллик сардори Стив Манданда клубдаги саккиз йиллик фаолиятини якунлади ва Cрйстал Палаcега ўтди, Николас Н’Кулу Лёнга ўтди, ҳужумчи Мичй Бацҳуайи эса клуб рекорд даражадаги 40 миллион еврога „Челси“га сотилди. 

2016-йилдан ҳозирги кунгача: Янги президент ва клубнинг қайта тикланиши

[edit | edit source]

Марсел 2016-17-йилги Лига 1 мавсумини вақтинчалик бош мураббий Франcк Пасси бошчилигида бошлади. 2016-йилнинг 29-августида америкалик тадбиркор Франк МcCоурт клубни Маргарита Лоуис-Дрейфусдан сотиб олишга рози бўлгани эълон қилинди[26]. Харид шартномаси 2016-йил 17-октабрда 45 миллион евро нархи билан белгиланди[27]. Кейинги бир неча кун ичида МcCоурт Жаcқуэс-Ҳенри Эйраудни клуб президенти, Руди Гарсияни клубнинг асосий жамоасида мураббий ва Андони Зубизарретани спорт директори этиб тайинлади[28].

2018-йилнинг 3-май куни Марсеилле 2004-йилда Валенсияга қарши Европа мусобақасидаги сўнгги финалидан 14 йил ўтиб, ярим финалда Ред Булл Салзбургни умумий ҳисобда 3:2 ҳисобида мағлуб этиб, 2017-18-йилги УЭФА Европа Лигаси финалига чиқди. Бироқ, улар финалда Атлетико Мадридга ютқазишди[29].

2019-20-йилги Лига 1 мавсумида Андре Виллас-Боас бош мураббий бўлди. Марсел коронавирус пандемияси туфайли мавсум эрта якунланганидан кейин иккинчи ўринни эгаллади ва шу тариқа 2013-14-йилдан бери биринчи марта 2020-21-йилги УЭФА Чемпионлар Лигасига йўлланма олди[30].

Собиқ футбол скаути Пабло Лонгориа 2021-йил феврал ойида спорт директорлигидан президент лавозимига ўтди.

2021-йил феврал ойида, бир қатор мағлубиятлар, футболчилар билан зиддиятлар ва спорт директори Пабло Лонгориа ва президент Жак-Анри Эйрауднинг қўллаб-қувватламаслигидан сўнг, бош мураббий Андре Виллас-Боас истеъфога чиқишни сўради, бу жамоа машғулот майдончасида Марсел мухлисларига норозилик билдирган шиддатли тартибсизликдан уч кун ўтиб, Ренн билан лига ўйинини кечиктиришга мажбур қилди. Марсел Виллас-Боасни ишдан бўшатди ва мураббий ўрнини аргентиналик Хорхе Сампаоли эгаллади. Клуб, шунингдек, Жак-Анри Эйрауд ўрнига Пабло Лонгорияни жамоанинг янги президенти этиб тайинлади, чунки Эйрауд ҳам „Марсел“ мухлисларининг ғазабига учраган эди[31].

2022-йил январ ойида Марсел футболчиси Папе Гуэе ФИФА томонидан 4 ойга дисквалификация қилинди, Марселга эса 2022-йил ёзи ва 2023-йил январидаги трансфер ойналарида трансферлар қилиш тақиқланди ва Уотфордга 2,5 миллион евро тўлашга мажбур бўлди. Бу инглиз клуби дастлаб „Уотфорд“ билан шартнома имзолаган, аммо агенти унга таклиф қилинган маош ҳақида ёлғон гапирганидан сўнг, шартномани бузиб, „Марсел“ билан шартнома имзолаган Гуэе трансфери бўйича „Марсел“га қарши суд жараёни бошланганидан кейин содир бўлди. „Марсел“ ФИФА қарори устидан шикоят қилди[32]. Лига 1нинг 2021-22-йилги мавсумида Марсел иккинчи ўринни эгаллаб, 2020-йилдан бери биринчи марта Чемпионлар лигасига йўлланмани қўлга киритди. Лиганинг сўнгги ўйнида Марсел Монаcо билан 2-2 ҳисобида дуранг ўйнаган вақтда Ленснинг голи жамоага ғалабани олиб келди[33].

Ле Cлассиқуэ

[edit | edit source]
2007-йилда ПСГ-ОМ.

Ле Cлассиқуэ – Парис Саинт-Гермаин ва Олймпиқуэ де Марсеилле жамоалари ўртасидаги футбол ўйини. „Cлассиc“ атамаси „Барселона“ ва „Реал Мадрид“ ўртасида баҳслашадиган „Эл Cлáсиcо“ га тақлид қилинган. Франсуз классикоси тарихий, маданий ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлиб, уни шунчаки футбол ўйинига, капитални вилоятга қарши, Парижнинг анъанавий бойлиги ва юқори маданиятини Марселнинг саноат ва космополитик анъаналарига қарши қўйишга имкон беради. Бироқ, бу рақобат фақат 1990-йилларда пайдо бўлади, у ерда уни ПСГнинг тегишли эгалари – Лига 1 футбол ўйинларини трансляция қиладиган Cанал+ телеканали ва Олймпиқуэ де Марсеилле – Бернард Тапиэ, шунингдек, Адидас спорт компанияси эгаси очиқ маркетинг сабабларга кўра тарғиб қилади. У баъзан франсуз футболининг „севимли ўғли“ сифатида кўрилади[34][35].ПСГ шимолда Франсия пойтахтида ва Марсел Ўрта ер денгизи соҳилида жойлашганлиги сабабли, рақобат кўпинча „Шимол ва Жануб“ деб аталади. ПСГ ва Марсеилле Европанинг йирик кубокларини қўлга киритган ягона иккита франсуз клуби бўлиб, ПСГ 1996-йилда УЭФА кубогини қўлга киритган ва Марсеилле 1993-йилда УЭФА Чемпионлар Лигасида ғолиб чиққан ва улар 21-аср бошларида Лён пайдо бўлишидан олдин иккита доминант жамоа бўлган. Бироқ, сўнгги йиллардаги инқирозлар ва муаммоларга қарамай, ПСГ ва Марсел бу ўйинга ўзига хос муҳит бахш этиб, ашаддий рақиблар бўлиб қолмоқда[34][36]. Улар ўртасидаги учрашув „Ле Cлассиқуэ“ ва „Ле Cлассиcо“ номи билан ҳам танилган[37].

Клуб стадиони

[edit | edit source]
Стаде Вéлодроме 2015-йилда ПСГга қарши ўйинда, футболчилар кириши пайтида тиф қўлланган.

1904-йилдан 1937-йилгача Марсел ҳозирги стадионидан фарқли ўлароқ, клубга тегишли бўлган Стаде де л’Ҳувеаун стадионида ўйнаган. Бир пайтлар клубнинг собиқ регби ўйинчиси, Франсия Миллий Ассамблеяси аъзоси шарафига Стаде Фернанд Буиссон деб номланган Л’Ҳувеауне йигирманчи йилларнинг бошларида мухлисларнинг молиявий ёрдами туфайли таъмирланган. Унинг сиғими 15 000 киши эди. 1937-йилда л’ОМ Марсел шаҳрини ижара ҳақини камайтиришга кўндиргандан сўнг анча каттароқ Стад Вéлодромега кўчиб ўтди. Клуб 1982/83-йилги мавсумда Евро-1984 учун Вéлодромни таъмирлаш пайтида яна Стаде де л’Ҳувеаундан фойдаланган. Вéлодроме 1998-йилги Жаҳон чемпионати учун яна қайта қурилди ва иккита қияликдан (Вираге Норд ва Вираге Суд – Шимолий эгри чизиқ ва Жанубий эгри чизиқ) иборат улкан майдонга айлантирилди, унда мухлислар гуруҳлари, шунингдек, асосий трибуна, Жеан Боуин ва ажойиб Ганай трибуналари жойлашган. Учинчи таъмирлашда, Евро-2016 га тайёргарлик кўриш учун муниципалитет трибуналарни том билан ёпди ва Евро-2016 ўйинларини ўтказиш учун ўз сиғимини 67 000 гача оширди.

Ҳар бир уй ўйини бошланишидан олдин Ван Ҳаленнинг „Жумп“ қўшиғи эшитилади. Марсел ўз уй учрашувларида гол урганида, Пуфф Даддй томонидан „Cоме wитҳ Ме“ қўшиғи ижро этилади.

Жамоа либоси ва логотипи

[edit | edit source]

Марселнинг анъанавий тўпламлари 1986-йилгача оқ кўйлаклар ва кўк пайпоқли шортиклар эди. 1986-йилдан бери Марсел оқ кўйлаклар, оқ шортиклар ва оқ пайпоқлар билан ўйнади ва Адидас маркетинги туфайли кўк ранг очроқ бўлди, аммо 2012-2013-йилларда клуб кўк пайпоқ кийган ҳолда ўзининг асл тўпламига қайтди.

Клуб асосчиси Рене Дуфауре де Монтмираил клубнинг биринчи нишонини яратиш учун „Д“ ва „М“ ҳарфлари қўшилган шахсий муҳридан илҳом олди. Клубнинг „Дроит ау бут“ шиори „Фоотбалл Cлуб де Марсеилле“ номи остида клубнинг асосий спорт тури регби бўлган кунларга тўғри келади. Асл нишон „О“ устига ўрнатилган безакли „М“ ҳарфини ўз ичига олган бўлиб, клуб шиори глиф бўйлаб чизилган. Логотип ўттиз йил давомида, 1935-йилгача, „О“ ичида оддий „М“ билан арт-деcо қалқони қабул қилингунга қадар сақланиб қолди. 1972-йилда ОМ ўз логотипини қайта ишлаб чиқди, бу сафар мураккаб „М“ ҳарф шаклини маъқул кўрди. 1986-йилда клуб ўзининг биринчи нишонини қайта қабул қилди. Логотип кейинги бир неча ўн йилликлар давомида бироз ривожланди ва 1993-йилда клубнинг УЭФА Чемпионлар Лигаси кубогини нишонлаш учун юлдузга эга бўлди. 1999-йилда клубнинг 100 йиллигини нишонлаш учун олтин „О“ ва феруза „М“ акс этган вариант ишлатилган; шунга ўхшаш 110 йиллик логотип 2009-10-йилги мавсумда ишлатилган. Энг сўнгги шакли 2004-йил 17-февралда тақдим этилган; „О“ ва „М“ соя ёки чегараларсиз феруза рангда ягона бирлик сифатида тақдим этилган ва логотип Чемпионлар лигасидаги ғалабани ифодаловчи олтин юлдуз билан қопланган ва юқорида жойлашган. Клубнинг „Дроит Ау Бут“ (франсузча „Мақсадга тўғридан-тўғри“) шиори ҳам олтин билан ифодаланган.

Кийим таъминотчилари ва либос ҳомийлари

[edit | edit source]
Мавсум Таъминотчи Ҳомий
1969–1971 Ле Cоқ Спортиф -
1971–1972 БУТ!
1972–1973 Ле Торо
1973–1974 Мичел Ахел
1974–1976 Адидас
1976–1977 Cентре Барнеоуд
1977–1980 Мас д’Ауге
1980–1981 Зоо де Марсеилле
1981–1982 Фауре
1982–1983 Эуромарче
1983–1986 РМC
1986–1988 Маисон Боуйгуэс
1988–1989 Алаин Аффлелоу
1989–1992 Панасониc
1992–1994 Эурест
1994–1995 Реэбок
1995–1996 Мизуно Спеэдй
1996–1997 Адидас Пармалат
1997–2001 Эриcссон
2001–2003 Кҳалифа Аирwайс
2003–2008 Неуф Телеcом
2008–2010 Диреcт Энергиэ
2010–2012 Бетcлиc
2012–2017 Интерспорт
2017–2018 Оранге
2018–2019 Пума
2019–2022 Убер Эац
2022–2023 Cазоо
2023– CМА CГМ

Мухлислари

[edit | edit source]
2007-йилда ОМ мухлислари.

АЭК Афина, Ливорно ва Ст. Паули

[edit | edit source]
АЭК мухлислари (Оригинал 21) ОМ мухлислари (Cоммандо Ултра ’84) баннерини кўтармоқда.

АЭК Афина, Ливорно, ФC Ст. Паули ва Марсеилле мухлислари кўпинча байроқларни кўтарадилар ва бошқа жамоаларни қўллаб-қувватлаш учун хореография яратадилар[38].

Ўйинчилар

[edit | edit source]
2024-йил 3-июл ҳолатига кўра[39]

Мавсумнинг энг яхши ўйинчилари

[edit | edit source]
Мавсум Ном Миллати Ампуласи Манба
2001–02 Рунже, ВедранВедран Рунже Хорватия байроғи Хорватия Дарвозабон [40]
2002–03 Ван Буйтен, ДаниэлДаниэл Ван Буйтен Белгия байроғи Белгия Ҳимоячи [40]
2003–04 Дрогба, ДидиэрДидиэр Дрогба Кот д'Ивуар байроғи Кот-д'Ивуар Марказий ҳужумчи [40]
2004–05 Бее, ҲабибҲабиб Бее Сенегал байроғи Сенегал Ҳимоячи [40]
2005–06 Рибéрй, ФранcкФранcк Рибéрй Франсия байроғи Франсия Қанот ҳужумчиси [40]
2006–07 Насри, СамирСамир Насри Франсия байроғи Франсия Марказий ярим ҳимоячи [40]
2007–08 Манданда, СтевеСтеве Манданда Франсия байроғи Франсия Дарвозабон [40]
2008–09 Чейроу, БеноîтБеноîт Чейроу Франсия байроғи Франсия Марказий ярим ҳимоячи [40]
2009–10 Нианг, МамадоуМамадоу Нианг Сенегал байроғи Сенегал Ҳужумчи [40]
2010–11 Аеw, АндрéАндрé Аеw Гана байроғи Гана Ҳужумчи [40]
2011–12 Нкоулоу, НиcоласНиcолас Нкоулоу Камерун байроғи Камерун Ҳужумчи [40]
2012–13 Валбуэна, МатҳиэуМатҳиэу Валбуэна Франсия байроғи Франсия Ҳужумчи [40]
2013–14 Гигнаc, Андрé-ПиэрреАндрé-Пиэрре Гигнаc Франсия байроғи Франсия Ҳужумчи [40]
2014–15 Пает, ДимитриДимитри Пает Франсия байроғи Франсия Марказий ярим ҳимоячи [40]
2015–16 Манданда, СтевеСтеве Манданда Франсия байроғи Франсия Дарвозабон [40]
2016–17 Тҳаувин, ФлорианФлориан Тҳаувин Франсия байроғи Франсия Қанот ҳужумчиси [41]
2017–18 Тҳаувин, ФлорианФлориан Тҳаувин Франсия байроғи Франсия Қанот ҳужумчиси [42]
2018–19 Сакаи, ҲирокиҲироки Сакаи Япония байроғи Япония Ҳимоячи [43]
2019–20 Манданда, СтевеСтеве Манданда Франсия байроғи Франсия Дарвозабон [44]
2020–21 Камара, БоубаcарБоубаcар Камара Франсия байроғи Франсия Марказий ярим ҳимоячи [45]
2021–22 Пает, ДимитриДимитри Пает Франсия байроғи Франсия Марказий ярим ҳимоячи [46]
2022–23 Сáнчез, АлехисАлехис Сáнчез Чили байроғи Чили Ҳужумчи [47]

 

Франсия ички учрашувлари

[edit | edit source]
Марсеилле футболчилари 2010-йилда Cоупе де ла Лигуэ ғолиблигини нишонламоқда
Марсел 2011-йилда Чемпионлар кубогини кўтармоқда
  • Лига 1
    • Чемпион (9) : 1936-37, 1947-48, 1970-71, 1971-72, 1988-89, 1989-90, 1990-91, 1991-92, 2009-10[48]
    • Иккинчи ўрин (13): 1937-38, 1938-39, 1969-70, 1974-75, 1986-87, 1993-94, 1998-99, 2006-07, 2008-09, 2010-11, 2012-13, 2019-20, 2021-22[49]
  • Лига 2
    • Чемпион (1) : 1994-95[49]
    • Иккинчи ўрин: 1965-66, 1995-96[49]
  • Франсия кубоги
    • Чемпион(10) : 1923-24, 1925-26, 1926-27, 1934-35, 1937-38, 1942-43, 1968-69, 1971-72, 1975-76, 1988-89[49]
    • Иккинчи ўрин (9): 1933-34, 1939-40, 1953-54, 1985-86, 1986-87, 1990-91, 2005-06, 2006-07, 2015-16[49]
  • Cоупе де ла Лигуэ
  • Тропҳéэ дес Чампионс
    • Чемпион (3) : 1971, 2010, 2011[49]
    • Иккинчи ўрин (3): 1969, 1972, 2020[49]
  • Чарлес Драго купеси
    • Чемпион (1) : 1957[50]

Халқаро мусобақалар

[edit | edit source]

Олтин тўп

[edit | edit source]

Қуйидаги футболчилар „Олимпик де Марсел“да ўйнаб, „Олтин тўп“ совринини қўлга киритдилар:

Олтин буца

[edit | edit source]

Қуйидаги футболчилар „Олймпиқуэ де Марсеилле“да ўйнаб, Европанинг Олтин буцасини қўлга киритдилар:

УНФП йилнинг энг яхши футболчиси

[edit | edit source]

Қуйидаги футболчилар Олимпиқуэ де Марсилия учун ўйнаш пайтида УНФПнинг йилнинг энг яхши футболчиси номинациясида ғолиб чиққан:

УНФП йилнинг энг яхши ёш футболчиси

[edit | edit source]

Қуйидаги футболчилар Олймпиқуэ де Марсеилледа ўйнаб, УНФП томонидан йилнинг энг яхши ёш ўйинчиси совринини қўлга киритдилар:

Манбалар

[edit | edit source]
  1. „#33 – Олймпиқуэ де Марсеилле : лес Пҳоcéэнс“ (фр). Фоотниcкнаме (2020-йил 3-май). 2022-йил 9-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 30-август.
  2. „#298 – Олймпиқуэ де Марсеилле : лес Миноц“ (фр). Фоотниcкнаме (2020-йил 25-октябр). 2022-йил 16-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 30-август.
  3. „Ле стаде Оранге Вéлодроме, уне энcеинте униқуэ“ (фр). ОМ.фр (2021-йил 17-ноябр). 2023-йил 21-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 17-ноябр.
  4. „Лигуэ 1 - Олймпиқуэ де Марсеилле“ (Френч). Л'Éқуипе. 2021-йил 21-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  5. „Авант ла Лигуэ Эуропа 2018, лес прécéдентес финалес де л'ОМ“ (Френч). Л'Éқуипе (2018-йил 4-май). 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  6. „Дидиэр Десчампс тҳе ренаиссанcе ман лифц Марсеилле то тҳе ҳеигҳц“. Тҳе Гуардиан (2010-йил 6-май). 2023-йил 18-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2024-йил 1-январ.
  7. „Велодроме Стадиум“. ом.нет. 2008-йил 28-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 13-январ.
  8. „Лигуэ 1 – Саисон 2018-2019 : Ле билан cомплет дес аффлуэнcес“ (2019-йил 13-июн). 2021-йил 25-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 9-апрел.
  9. „МcCоурт то Буй Марсеилле Соccер Cлуб“. Тҳе Wалл Стреэт Жоурнал (2016-йил 29-август). 2023-йил 31-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2024-йил 1-январ.
  10. „Делоитте Фоотбалл Моней Леагуэ 2024“. делоитте.cом. 2024-йил 3-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2024-йил 8-май.
  11. Бранд Финанcе Фоотбалл 50 (2023)
  12. Бранд Финанcе Фоотбалл 50 (2023)
  13. Бранд Финанcе Фоотбалл 50 (2023)
  14. „Беҳинд Тҳе Бадге: Ҳоw А Ругбй Фан Анд Ҳис Cреативе Wифе Девисед Марсеилле'с Фамоус Cрест“. Тҳесе Фоотбалл Тимес (2020-йил 9-апрел). 2021-йил 4-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 29-июл.
  15. „Ҳисторй оф л'ОМ“. ОМ оффиcиал сите (2006-йил 8-апрел). 2007-йил 15-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 26-апрел.
  16. Франcе Фоотбалл, Н°2936 бис, ПП 28–29 Ла нуит дес лонгс cоутеаух à л’ОМ
  17. „Тапиэ Диреcтлй Имплиcатед Ас Марсеилле Триал Опенс“. Интернатионал Ҳералд Трибуте (1995-йил 14-март). 2006-йил 28-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 12-март.
  18. 18,0 18,1 „Аргентине Чаргед ин Марсеилле cасе“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (1993-йил 2-июл). 2010-йил 12-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 12-март.
  19. „Wенгер сламс формер Марсеилле Чаирман“. Эуроспорт (2006-йил 23-январ). 2024-йил 19-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 12-март.
  20. „Качкар, Ит'с овер ноw“. РТЛ (2007-йил 29-март). 2007-йил 21-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 26-апрел.
  21. „Марсеилле 0–4 Ливерпоол“. ББC Спорт (2007-йил 11-декабр). 2009-йил 20-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 11-декабр.
  22. Баирнер, Робин. „Олймпиқуэ де Марсеилле Wин 2009–10 Лигуэ 1 Титле“. Гоал.cом (2010-йил 5-май). 2012-йил 13-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 5-май.
  23. „Олймпиқуэ Марсеилле Лигуэ 1 Ҳисторй: Wҳй Аре Тҳей Стругглинг То Wин Анотҳер Титле?“. Соccербох.cом (2015-йил 23-май). 2022-йил 27-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 29-июл.
  24. Жеан. „Ле соулагемент, эт апрèс?“. ОМ.нет (2012-йил 3-май). 2013-йил 3-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2012-йил 6-май.
  25. Дупре, Ремй. „Мичел, лéгенде ду Реал Мадрид, ноувел энтраîнеур де л'ОМ“. Ле Монде (2015-йил 19-август). 2015-йил 23-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-сентябр.
  26. „МcCоурт то Буй Марсеилле Соccер Cлуб“. Тҳе Wалл Стреэт Жоурнал (2016-йил 29-август). 2023-йил 31-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2024-йил 1-январ.
  27. „Марсеилле: Франк МcCоурт промисес £180м инвестмент афтер буйинг Лигуэ 1 cлуб“. ББC Спорт (2016-йил 17-октябр). 2017-йил 13-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 13-феврал.
  28. „Андони Зубизаррета номмé диреcтеур спортиф де л'ОМ“. ОМ.нет (2016-йил 27-октябр). 2016-йил 27-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 27-октябр.
  29. „УЭФА Эуропа Леагуэ - Марсеилле-Атлéтиcо“. УЭФА (2018-йил 18-май). 2018-йил 19-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 29-сентябр.
  30. „Марсеилле кеэп Чампионс Леагуэ плаcе деспите бреакинг УЭФА ФФП рулес“. Гоал.cом (2020-йил 19-июн). 2020-йил 12-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 17-август.
  31. Лауренс. „Марсеилле ин cрисис: Wҳй фанс инвадед траининг гроунд, wҳй Виллас-Боас лефт, wҳат'с нехт фор cлуб“. ЭСПН (2021-йил 5-феврал). 2021-йил 9-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 29-июл.
  32. „Л'ОМ интердит де реcрутемент данс л'аффаире Папе Гуэе ?“ (фр). Л'Éқуипе. 2022-йил 15-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 15-январ.
  33. „Л'ОМ эн Лигуэ дес чампионс, Монаcо эн тоур прéлиминаире эт Реннес эн Лигуэ Эуропа“ (фр). Л'Éқуипе (2022-йил 21-май). 2022-йил 21-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 21-май.
  34. 34,0 34,1 „Франcе'с пассион плай“. ФИФА (1993-йил 29-май). 2012-йил 11-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 27-апрел.
  35. „Френч Фоотбалл Леагуэ – Лигуэ 1, Лигуэ 2, Cоупе де ла Лигуэ, Тропҳéэ дес Чампионс“. Лигуэ1.cом. Қаралди: 2011-йил 27-апрел.
  36. Антонио Миссироли.
  37. „Ле Cлассиcо ресулц“. 2014-йил 22-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2014-йил 8-апрел.
  38. „Лефтист cлубс ароунд тҳе wорлд“. Морнинг Стар (2020-йил 26-июл). 2021-йил 1-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 1-июн.
  39. „Эқуипе профессионнелле 2023–2024“. Олймпиқуэ де Марсеилле. 2019-йил 4-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 30-июн.
  40. 40,00 40,01 40,02 40,03 40,04 40,05 40,06 40,07 40,08 40,09 40,10 40,11 40,12 40,13 40,14 Даурèс, Cамилле. „Манданда, Олймпиан оф тҳе 2015–16 сеасон“. Олймпиқуэ де Марсеилле (2016-йил 1-июн). 2017-йил 13-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 23-июл.
  41. Аллионе, Жулиэн; Чауссард, Аллан. „Флориан Тҳаувин, Олймпиқуэ Марсеилле'с Плаер оф тҳе Сеасон 2016-17“. Олймпиқуэ де Марсеилле (2017-йил 20-май). Қаралди: 2017-йил 21-май.
  42. „Флориан Тҳаувин éлу Олймпиэн де ла саисон“ (фр). Олймпиқуэ де Марсеилле (2018-йил 17-июн). 2019-йил 9-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 10-июл.
  43. Геигерман, Адам. „Ҳироки Сакаи, ис ёур Олймпиэн оф тҳе 2018-19 Сеасон“. Олймпиқуэ де Марсеилле (2019-йил 15-июн). 2019-йил 3-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 10-июл.
  44. „Манданда Олймпиэн де ла саисон 2019-20“ (Френч). Олймпиқуэ де Марсеилле (2020-йил 10-июн). 2020-йил 30-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 10-июн.
  45. „Ла белле саисон де Боубаcар Камара“ (Френч). Олймпиқуэ де Марсеилле (2021-йил 8-июн). 2021-йил 9-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 8-июн.
  46. „Димитри Пает, Олймпиэн де ла саисон 2021-22“ (Френч). Олймпиқуэ де Марсеилле (2022-йил 24-май). 2022-йил 24-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 24-май.
  47. „Алехис Санчез, Олймпиэн де ла саисон 2022-2023“ (Френч). Олймпиқуэ де Марсеилле (2023-йил 31-май). 2023-йил 6-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 6-июн.
  48. „Лигуэ 1 - Олймпиқуэ де Марсеилле“ (Френч). Л'Éқуипе. 2021-йил 21-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  49. 49,00 49,01 49,02 49,03 49,04 49,05 49,06 49,07 49,08 49,09 „Лигуэ 1 - Олймпиқуэ де Марсеилле“ (Френч). Л'Éқуипе. 2021-йил 21-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  50. „Палмарèс де ла Cоупе Чарлес-Драго“ (Френч). ФФФ. 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  51. „Авант ла Лигуэ Эуропа 2018, лес прécéдентес финалес де л'ОМ“ (Френч). Л'Éқуипе (2018-йил 4-май). 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  52. „Ле палмарèс де л'ОМ“ (Френч). Олймпиқуэ де Марсеилле. 2023-йил 21-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  53. „Ранкинг тҳе 5 Френч плаерс wҳо ҳаве wон тҳе Баллон д'Ор“. Алл Фоотбалл (2022-йил 20-октябр). 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  54. „Жосип Скоблар, форевер а сcорер“. ОМ.фр. 2023-йил 5-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  55. „Тропҳéэс УНФП ду фоотбалл : ле палмарèс cомплет пар аннéэ депуис 1994“ (Френч). Л'Эқуипе (2022-йил 16-май). 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.
  56. 56,0 56,1 56,2 „Тропҳéэс УНФП ду фоотбалл : ле палмарèс cомплет пар аннéэ депуис 1994“ (Френч). Л'Эқуипе (2022-йил 16-май). 2023-йил 3-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 8-июн.