Табит ибн Қурра
| Табит ибн Қурра | |
|---|---|
| Таваллуди |
Ал-Ṣāбиʾ Тҳāбит ибн Қурраҳ ал-Ḥаррāнī ثابت بن قره ҳижрий 220-йил, милодий 836-йил Ҳарран, бугунги Туркия |
| Вафоти | 18-феврал 901-йил |
| Фуқаролиги | Аббосийлар |
| Касби | астраном, физик |
| Миллати | Араб |
Ал-Шаби Табит ибн Қурраҳ ал-Ҳаррани (арабча: ثابت بن قره) — ИХ асрнинг иккинчи ярмида Аббосийлар халифалиги даврида Бағдодда яшаган сабианлик математик, табиб, астроном ва таржимон эди.
Табит ибн Қурра алгебра, геометрия ва астрономияда муҳим кашфиётлар қилди. Астрономияда Табит Птолемей тизимининг дастлабки ислоҳотчиларидан бири бўлиб, механикада у статиканинг асосчиси бўлган.
Ҳаёти
[edit | edit source]
Табит ўша пайтда Аббосийлар халифалигининг ал-Жазира минтақасидаги Диёр Мудар бўлинмасининг бир қисми бўлган Юқори Месопотамияда, Ҳарранда туғилган. Ҳарран шаҳри ҳеч қачон тўлиқ масиҳий бўлмаган. Дастлабки мусулмонлар томонидан босиб олиниши билан Ҳарран аҳолиси ҳали ҳам гуноҳга, бутларга сиғинишарди.
Табит ва унинг шогирдлари энг интеллектуал жўшқин ва эҳтимол ўз даврининг энг катта шаҳари Боғдодда яшаган. У математик, астрономия, мунажжимлик, сеҳр, механика, тиббиёт ва фалсафа билан шуғулланган.Кейинчалик ҳаётида Табит Аббосий халифаси ал-Му’тазиднинг ҳомийси бўлган (892-902 йилларда ҳукмронлик қилган). Табит халифанинг дўсти ва ёрдамчисига айланди. Табит Баг'додда вафот этган.
Астраномия
[edit | edit source]Ўрта асрлардаги астрономик назария, экобоксит трепидацияси кўпинча Табитга тааллуқлидир. Аммо буни аллақачон Искандария Теон Птолемейнинг Қўлда ишланган жадваллари шарҳида айтиб ўтган эди. Коперникнинг сўзларига кўра, Табит ён йиллик йил узунлигини 365 кун, 6 соат, 9 дақиқа ва 12 секунд (хато 2 секунд) деб белгилаган. Коперник ўз даъвосини Табитга тегишли бўлган лотин ёзувига асослади. Табит қуёшни кузатишини китобини нашр қилди.
Математика
[edit | edit source]
Математикада Табит рақамларни аниқлаш учун тенглама топди. У, шунингдек, сонлар назарияси ҳақида ёзган ва юнонлар қилмаган қадамни геометрик миқдорлар ўртасидаги нисбатларни тасвирлаш учун ишлатган.
У шахмат тахтаси масаласини экспоненсиал серияни ўз ичига олган ҳолда ҳисоблаб чиққанлиги билан машҳур.
У параболоид ҳажмини ҳисоблаб чиқди.
У, шунингдек, Пифагор теоремасининг умумлаштирган.