What do you think?
Rate this book
Satantango
Already famous as the inspiration for the filmmaker Béla Tarr’s six-hour masterpiece, Satantango is proof, as the spellbinding, bleak, and hauntingly beautiful book has it, that “the devil has all the good times.” The story of Satantango, spread over a couple of days of endless rain, focuses on the dozen remaining inhabitants of an unnamed isolated hamlet: failures stuck in the middle of nowhere. Schemes, crimes, infidelities, hopes of escape, and above all trust and its constant betrayal are Krasznahorkai’s meat. “At the center of Satantango,” George Szirtes has said, “is the eponymous drunken dance, referred to here sometimes as a tango and sometimes as a csardas. It takes place at the local inn where everyone is drunk. . . . Their world is rough and ready, lost somewhere between the comic and tragic, in one small insignificant corner of the cosmos. Theirs is the dance of death.” “You know,” Mrs. Schmidt, a pivotal character, tipsily confides, “dance is my one weakness.”
288 pages, Kindle Edition
First published January 1, 1985
About the author
László Krasznahorkai
44 books1,701 followersLászló Krasznahorkai is a Hungarian novelist and screenwriter who is known for critically difficult and demanding novels, often labelled as postmodern, with dystopian and bleak melancholic themes.
He is probably best known through the oeuvre of the director Béla Tarr, who has collaborated with him on several movies.
Krasznahorkai has been honored with numerous literary prizes, among them the highest award of the Hungarian state, the Kossuth Prize, and the 2015 Man Booker International Prize for his English-translated oeuvre.
He is probably best known through the oeuvre of the director Béla Tarr, who has collaborated with him on several movies.
Krasznahorkai has been honored with numerous literary prizes, among them the highest award of the Hungarian state, the Kossuth Prize, and the 2015 Man Booker International Prize for his English-translated oeuvre.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 1,273 reviews
October 22, 2023
The tale begins with prophetic visions…
Dilapidated remnants of the forsaken village are a strictly apocalyptic environment: desolation, despondency, destitution, despair… A bunch of vulgar rubes, a couple of malicious swindlers, a pair of indifferent sluts, a squalid drunken doctor, a former headmaster, a greedy landlord, a witless punk and a young retarded girl… And everything happens in the Kafkian atmosphere of surreal wretchedness…
When the social order gets imbued with stagnation and society starts rotting human beings turn into swarming cockroaches.
He gazed sadly at the threatening sky, at the burned-out remnants of a locust-plagued summer, and suddenly saw on the twig of an acacia, as in a vision, the progress of spring, summer, fall and winter, as if the whole of time were a frivolous interlude in the much greater spaces of eternity, a brilliant conjuring trick to produce something apparently orderly out of chaos, to establish a vantage point from which chance might begin to look like necessity… and he saw himself nailed to the cross of his own cradle and coffin, painfully trying to tear his body away, only, eventually, to deliver himself – utterly naked, without identifying mark, stripped down to essentials – into the care of the people whose duty it was to wash the corpses, people obeying an order snapped out in the dry air against a background loud with torturers and flayers of skin, where he was obliged to regard the human condition without a trace of pity, without a single possibility of any way back to life, because by then he would know for certain that all his life he had been playing with cheaters who had had marked the cards and who would, in the end, strip him even of his last means of defense, of that hope of someday finding his way back home.
Dilapidated remnants of the forsaken village are a strictly apocalyptic environment: desolation, despondency, destitution, despair… A bunch of vulgar rubes, a couple of malicious swindlers, a pair of indifferent sluts, a squalid drunken doctor, a former headmaster, a greedy landlord, a witless punk and a young retarded girl… And everything happens in the Kafkian atmosphere of surreal wretchedness…
“They are slaves who have lost their master but can’t live without what they call pride, honor and courage. That’s what keeps their souls in place even if at the back of their thick skulls they sense these qualities aren’t their own, that they’ve simply enjoyed living in the shadow of their masters… Then, wherever the shadow falls they follow, like a flock of sheep, because they can’t do without a shadow…”
When the social order gets imbued with stagnation and society starts rotting human beings turn into swarming cockroaches.
December 27, 2014
I am reading Satantango at my parents' house. A communist block of flats, tiny cubicles with thin walls, through which the noise of a Tv set penetrates from my neighbor upstairs. Later on, my mother comes in my room and falls asleep on my bed. Poor mom, she is always so tired... Soon, the muffled noise of the Tv intermingles with my mother's snores. I am expelled from the depths of evil; I leave behind the colony, the putrid rooms, the decay. I come back to my banal reality. I glimpse at the half-eaten cake, the orderly room, my warm feet. I hold the book open with my toes, fingers plucked deep in my ears. Slowly, word upon word, I can hear once again the rumbling of thunder, the incessant tapping of rain. Shadowy hands pull me once more inside the sickening gloom and despair. I am back in the colony, caught up in a maddening Satan's tango.
Back to Bucharest, I finish the novel. Rain has followed me around, accompanying my reading of Satantango. I couldn't have arranged for a better setting for this bleak, absurd novel, which dragged me through a world in a deepening state of decay. Civilization seems to have been erased, people decimated by an unknown plague, with only an isolated community which survived an apocalypse.
For a long time, I had no notion of time and space, nor of the purpose of me being there. No explanations, no causes, only a sour taste in one's mouth, as a sign of impending death. The few people left in the colony retreat, powerless, in the face of an abstract disease, incapable of defending or saving themselves. Everything around them crumbles and rots. Paint flakes, roofs collapse, mold creeps along walls, furniture and clothes. Unseen spiders weave their cobwebs in silence, trapping objects and beings alike in silvery cocoons, in an attempt to preserve, to hold the world still.
It is a life adrift, Sodom and Gomorrah on a smaller scale - men crave for their neighbors' wives, young girls sell their bodies, the school master no longer teaches the young, the doctor no longer heals the sick. Nothing works anymore - the mill and the shops are deserted, the fields are abandoned. The only one standing is the tavern, where people gather to drink and dance madly until dawn.
The inhabitants dream of escaping, of leaving their colony behind. Thoughts of starting a better life elsewhere fade away the minute they take shape. They place their hopes in an outward salvation. One day, a tragedy befalls them, followed by a miracle witnessed by few, but they can't read the signs; their minds are too numbed, their souls too hardened to understand. And when the much awaited savior arrives, they abandon every shred of reason and follow him blindly. In his hands, the once hopeless puppets return to life, as he infuses them with hope and renewed energy. Docile, they walk the road their master puppeteer has chosen for them.
Krasznahorkai's prose has a hypnotic, overwhelming power. I allowed myself to be carried away by his words, by the rhythm of his long, winding phrases. Slowly, I immersed into the suffocating world of the colony; I could sense the moans of collapsing houses, the lament of an eternal rain, the weaving of cobwebs, the advancing of mold. I could almost smell the heavy stench of mud and putrefaction, oozing from the crumbling walls and the skin of their helpless inhabitants.
In twelve steps of a dance executed in circle, the narrative opens and closes with the mysterious ringing of bells. Behind a window, safely tucked under blankets, there is a hand that writes in notebooks. Reality and imagination commence to overlap; it is either a descent into madness or an ascent towards truth.
*Spoilers below, most likely*
In so many ways, Satantango is not a dystopia. It is, in effect, real life. Crude, unforgiving life, in which we can bring the apocalypse onto ourselves through our ignorance, indolence and depravity.
Page after page, I started to realize that the unnamed plague, the unmentioned disaster did not happen from external causes. The so-called catastrophe was brought by the people themselves, through their laziness, vice and fatality. Dehumanized, hopeless, they linger in a state of lethargy; their will is paralyzed. It is the kind of disease that is eating them from the inside; they have condemned themselves. Instead of relying on their own powers, they hope for salvation from elsewhere; they ultimately subject to a higher will, because it is always easier to be led than to lead. Ironically, the salvation they await for could mean, in the end, a further downfall.
Back to Bucharest, I finish the novel. Rain has followed me around, accompanying my reading of Satantango. I couldn't have arranged for a better setting for this bleak, absurd novel, which dragged me through a world in a deepening state of decay. Civilization seems to have been erased, people decimated by an unknown plague, with only an isolated community which survived an apocalypse.
For a long time, I had no notion of time and space, nor of the purpose of me being there. No explanations, no causes, only a sour taste in one's mouth, as a sign of impending death. The few people left in the colony retreat, powerless, in the face of an abstract disease, incapable of defending or saving themselves. Everything around them crumbles and rots. Paint flakes, roofs collapse, mold creeps along walls, furniture and clothes. Unseen spiders weave their cobwebs in silence, trapping objects and beings alike in silvery cocoons, in an attempt to preserve, to hold the world still.
It is a life adrift, Sodom and Gomorrah on a smaller scale - men crave for their neighbors' wives, young girls sell their bodies, the school master no longer teaches the young, the doctor no longer heals the sick. Nothing works anymore - the mill and the shops are deserted, the fields are abandoned. The only one standing is the tavern, where people gather to drink and dance madly until dawn.
The inhabitants dream of escaping, of leaving their colony behind. Thoughts of starting a better life elsewhere fade away the minute they take shape. They place their hopes in an outward salvation. One day, a tragedy befalls them, followed by a miracle witnessed by few, but they can't read the signs; their minds are too numbed, their souls too hardened to understand. And when the much awaited savior arrives, they abandon every shred of reason and follow him blindly. In his hands, the once hopeless puppets return to life, as he infuses them with hope and renewed energy. Docile, they walk the road their master puppeteer has chosen for them.
Krasznahorkai's prose has a hypnotic, overwhelming power. I allowed myself to be carried away by his words, by the rhythm of his long, winding phrases. Slowly, I immersed into the suffocating world of the colony; I could sense the moans of collapsing houses, the lament of an eternal rain, the weaving of cobwebs, the advancing of mold. I could almost smell the heavy stench of mud and putrefaction, oozing from the crumbling walls and the skin of their helpless inhabitants.
In twelve steps of a dance executed in circle, the narrative opens and closes with the mysterious ringing of bells. Behind a window, safely tucked under blankets, there is a hand that writes in notebooks. Reality and imagination commence to overlap; it is either a descent into madness or an ascent towards truth.
*Spoilers below, most likely*
In so many ways, Satantango is not a dystopia. It is, in effect, real life. Crude, unforgiving life, in which we can bring the apocalypse onto ourselves through our ignorance, indolence and depravity.
Page after page, I started to realize that the unnamed plague, the unmentioned disaster did not happen from external causes. The so-called catastrophe was brought by the people themselves, through their laziness, vice and fatality. Dehumanized, hopeless, they linger in a state of lethargy; their will is paralyzed. It is the kind of disease that is eating them from the inside; they have condemned themselves. Instead of relying on their own powers, they hope for salvation from elsewhere; they ultimately subject to a higher will, because it is always easier to be led than to lead. Ironically, the salvation they await for could mean, in the end, a further downfall.
July 7, 2021
“Far surpasses all the lesser concerns of contemporary writing.”
-W. G. Sebald.
"In that case, I’ll miss the thing by waiting for it.”
- Franz Kafka.
As I step out of the world of Krasznahorkai, I feel a deep hollowness inside my heart as if there is some force which is wrenching it, for I am leaving the dark Hungarian countryside where the Satantango- the dance of devil, took place. It is like I've been always on the verge of entering into the world of Satantango itself (like living on the brane of a universe as they call it), the distresses and dilemmas of the villagers have been stronger than gravity and they kept pulling me into hole where their universe exist, however, the outrageously shifting narrative always kept me on verge but never really allowed me to enter it as if I’ve been trapped in an impenetrable eternal bubble of time. And when the circle eventually stops you feel a potential loss in your mental space for there is so much more which could have done with the terrifying but mesmerizing pen of fate, the author was holding. A feeling of eerie creeps up from the background of sensations and engulfs your den of consciousness in the misty atmosphere rising from the your eternal witness of damnation of humanity. Satantano -the dance of devil who is looking around for us or perhaps emanating from our own being, the dark, bizarre and chilling landscape of the Hungarian village represents the bubble of universe where in even time seems to be stuck in the devilish curse of immobility, with the cruel autumn rain acting as the only symbol of its somewhat ticking along. The strange events of the dystopian village make way through twelve chapters arranged in elliptical pattern to represents episodes of just a few days (which in fact represents a long book about a short event), each chapter consists of single paragraph but each paragraph unfolds a cosmic web of possibilities in which acts unfold themselves to intertwined advents of catastrophic prospects, which may put even a spider web to shame. These sentences are strange, elusive, frighteningly radioactive, they seek to replicate the entropic whirl of consciousness itself, as if they have being of their own and stand on themselves in the cruel world, wherein people are being exploited for their innocence, defenselessness or perhaps foolish-lessness until they met their ultimate fate. The dance with devil, embodies Krasznahorkai’s mix of dark comedy and crippling sense of anxiety: the dance is celebratory and funeral, hopeful and despairing, Satantango as we know it, involves peasants, a mechanic, a headmaster, a doctor, a couple of teenage whores, their drunken mother, vicious younger brother, and demented little sister, who are being twirled, to tune of hope (which acts like a drug to keep people under hallucinatory bout) great, false promises, naivety of them to understand their fates, by secret agents of the state- the charismatic, biblical and polemic but underneath their appearance having eternal marriage to the devil, Irimias and Petrina, who gave spellbinding speech about bringing the community together to cast an enigmatic spell of seemingly utopian existence which engulfed drunken and desperate villagers. Depravity abounds; the young girls living there have taken to prostitution; getting drunk and swindling one’s neighbors are the only ways to pass the time. And yet, everyone is waiting for something without knowing it, whether an end or a new beginning. The epigraph of the novel is from Kafka’s The Castle: “In that case, I’ll miss the thing by waiting for it” set the tone of the book towards absurdist, perverse humanity staring at you through the existential angst of the villagers making their way into lonely and desolate world of Krasznahorkai built upon the influence of Beckett and Kafka, the author making this cryptic world lively through the prose which is actually a long hellish poem, drawing out music from the bleak, exhilarating vagaries of humanity- a black poetic comedy perhaps. What counts most, in the end, though, is not so much Krasznahorkai’s plot as a subject for study, or his astonishing use of language, or even his cosmology. The long poetic sentences of Krasznahorkai serve multiple ends, they allow him to burrow down from the self-deceiving consciousnesses of his characters into feelings and thoughts that they cannot acknowledge or express, however we go underneath the mystifying prose of Satantango we may find that it embodies the ability of the creator (author of the book) to create an inimitable and enigmatic example of art out of the poverty stricken, condemned inherently meaningless world, which perhaps represents a deep psychological study of human beings in personal and as a society. And it may not be as disastrous as it may appear at onset, for the world of Satantango may not represent a peculiar dystopian world rather it may be horrific to realize that this masterpiece perhaps represents every society or humanity in general wherein lazy people, who drunk off false hopes and stupidity, are being churned in the cruel jaws of exploitation, politics and power till their last breadth or till they realize and revolt, which, of course, sometimes lead to same soup again (and perhaps book’s elliptical structure also coveys), as we have witnessed in the history too. And as I am leaving this damned, devil- stricken write-up, I’m feeling a deep hollowness inside my heart (perhaps the devil unclasping its jaws off me), for now I’ve to move on, since even this vague and foolish idea to talk about the charismatic world of Laszlo Krasznahorkai can’t be lingered upon perpetually.
"They're dead, all of them," the doctor wrote. "Or they're sitting at the kitchen table leaning on their elbows. Not even a broken door and window can rouse the headmaster. Come winter he'll freeze his ass off." Suddenly he sat up straight up in his chair as a new thought dawned on him. He raised his head and stared at the ceiling, gasping for breath, then gripped his pencil... "Now he is standing up", he wrote in a deepning reverie, pressing the pencil lightly in case he tore the paper. "He scratched his groin and stretched. He walks around the room and sits down again. He goes out for a piss and returns. Sits down. Stands up." He scribbled feverishly and was practically seeing everything that was happening over there, and he knew, was deadly certain, that from then on this was how it would be. He realized that all those years of arduous, painstaking work had finally borne fruit: he had become the master of a singular art that enabled him not only to describe a world whose eternal unremitting progress in one direction required such mastery but also- to certain extent- he could even intervene in the mechanism behind an apparently chaotic swirl of events!
A modern masterpiece, highly recommended.
4.5
-W. G. Sebald.
"In that case, I’ll miss the thing by waiting for it.”
- Franz Kafka.
As I step out of the world of Krasznahorkai, I feel a deep hollowness inside my heart as if there is some force which is wrenching it, for I am leaving the dark Hungarian countryside where the Satantango- the dance of devil, took place. It is like I've been always on the verge of entering into the world of Satantango itself (like living on the brane of a universe as they call it), the distresses and dilemmas of the villagers have been stronger than gravity and they kept pulling me into hole where their universe exist, however, the outrageously shifting narrative always kept me on verge but never really allowed me to enter it as if I’ve been trapped in an impenetrable eternal bubble of time. And when the circle eventually stops you feel a potential loss in your mental space for there is so much more which could have done with the terrifying but mesmerizing pen of fate, the author was holding. A feeling of eerie creeps up from the background of sensations and engulfs your den of consciousness in the misty atmosphere rising from the your eternal witness of damnation of humanity. Satantano -the dance of devil who is looking around for us or perhaps emanating from our own being, the dark, bizarre and chilling landscape of the Hungarian village represents the bubble of universe where in even time seems to be stuck in the devilish curse of immobility, with the cruel autumn rain acting as the only symbol of its somewhat ticking along. The strange events of the dystopian village make way through twelve chapters arranged in elliptical pattern to represents episodes of just a few days (which in fact represents a long book about a short event), each chapter consists of single paragraph but each paragraph unfolds a cosmic web of possibilities in which acts unfold themselves to intertwined advents of catastrophic prospects, which may put even a spider web to shame. These sentences are strange, elusive, frighteningly radioactive, they seek to replicate the entropic whirl of consciousness itself, as if they have being of their own and stand on themselves in the cruel world, wherein people are being exploited for their innocence, defenselessness or perhaps foolish-lessness until they met their ultimate fate. The dance with devil, embodies Krasznahorkai’s mix of dark comedy and crippling sense of anxiety: the dance is celebratory and funeral, hopeful and despairing, Satantango as we know it, involves peasants, a mechanic, a headmaster, a doctor, a couple of teenage whores, their drunken mother, vicious younger brother, and demented little sister, who are being twirled, to tune of hope (which acts like a drug to keep people under hallucinatory bout) great, false promises, naivety of them to understand their fates, by secret agents of the state- the charismatic, biblical and polemic but underneath their appearance having eternal marriage to the devil, Irimias and Petrina, who gave spellbinding speech about bringing the community together to cast an enigmatic spell of seemingly utopian existence which engulfed drunken and desperate villagers. Depravity abounds; the young girls living there have taken to prostitution; getting drunk and swindling one’s neighbors are the only ways to pass the time. And yet, everyone is waiting for something without knowing it, whether an end or a new beginning. The epigraph of the novel is from Kafka’s The Castle: “In that case, I’ll miss the thing by waiting for it” set the tone of the book towards absurdist, perverse humanity staring at you through the existential angst of the villagers making their way into lonely and desolate world of Krasznahorkai built upon the influence of Beckett and Kafka, the author making this cryptic world lively through the prose which is actually a long hellish poem, drawing out music from the bleak, exhilarating vagaries of humanity- a black poetic comedy perhaps. What counts most, in the end, though, is not so much Krasznahorkai’s plot as a subject for study, or his astonishing use of language, or even his cosmology. The long poetic sentences of Krasznahorkai serve multiple ends, they allow him to burrow down from the self-deceiving consciousnesses of his characters into feelings and thoughts that they cannot acknowledge or express, however we go underneath the mystifying prose of Satantango we may find that it embodies the ability of the creator (author of the book) to create an inimitable and enigmatic example of art out of the poverty stricken, condemned inherently meaningless world, which perhaps represents a deep psychological study of human beings in personal and as a society. And it may not be as disastrous as it may appear at onset, for the world of Satantango may not represent a peculiar dystopian world rather it may be horrific to realize that this masterpiece perhaps represents every society or humanity in general wherein lazy people, who drunk off false hopes and stupidity, are being churned in the cruel jaws of exploitation, politics and power till their last breadth or till they realize and revolt, which, of course, sometimes lead to same soup again (and perhaps book’s elliptical structure also coveys), as we have witnessed in the history too. And as I am leaving this damned, devil- stricken write-up, I’m feeling a deep hollowness inside my heart (perhaps the devil unclasping its jaws off me), for now I’ve to move on, since even this vague and foolish idea to talk about the charismatic world of Laszlo Krasznahorkai can’t be lingered upon perpetually.
"They're dead, all of them," the doctor wrote. "Or they're sitting at the kitchen table leaning on their elbows. Not even a broken door and window can rouse the headmaster. Come winter he'll freeze his ass off." Suddenly he sat up straight up in his chair as a new thought dawned on him. He raised his head and stared at the ceiling, gasping for breath, then gripped his pencil... "Now he is standing up", he wrote in a deepning reverie, pressing the pencil lightly in case he tore the paper. "He scratched his groin and stretched. He walks around the room and sits down again. He goes out for a piss and returns. Sits down. Stands up." He scribbled feverishly and was practically seeing everything that was happening over there, and he knew, was deadly certain, that from then on this was how it would be. He realized that all those years of arduous, painstaking work had finally borne fruit: he had become the master of a singular art that enabled him not only to describe a world whose eternal unremitting progress in one direction required such mastery but also- to certain extent- he could even intervene in the mechanism behind an apparently chaotic swirl of events!
A modern masterpiece, highly recommended.
4.5
January 24, 2013
krasznahorkai's hard at work on the next few in the series:
#2 Beezelbuballet
#3 Mephistophelesamba
#4 Azazelambada
#5 Antichristarantella
#6 Luciferumba
#7 Belialimbo
#8 Asmodeusalsa
#2 Beezelbuballet
#3 Mephistophelesamba
#4 Azazelambada
#5 Antichristarantella
#6 Luciferumba
#7 Belialimbo
#8 Asmodeusalsa
October 14, 2021
Lunatics in Charge of the Asylum
Satantango is an allegory of the decline of the Communist state into a sort of primitive capitalism. The mouldering, almost derelict estate with its confused and despairing residents, looking toward a de-industrialized East, all hoping to move West as soon as they scrape the funds together. The remnants of a police state that is no longer subject to the authority of the police but to its former informers. The drunken villagers who desperately desire a messiah in whom they can believe.
The new regime is established by “The law of relative power” This literal pecking order is now “The law of the land. The people’s law.” “You are to adapt yourselves to the new situation! Is that clear?!,” commands the Orban-like (or Putin-like) figure of the secret policeman. The populace are helpless: “They are slaves who have lost their master but can’t live without what they call pride, honor and courage.” So “They are waiting. They’re waiting patiently, like the long-suffering lot they are, in the firm conviction that someone has conned them.” But they ain’t seen nothin’ yet.
The Laurel and Hardy duo of Irimias and Petrina are the new entrepreneurial hucksters, the corporate pioneers, fledgling merchant bankers facilitating the transition to ‘freedom.’ They don’t know much about anything but they know the right people. The Captain of the Secret Police gives them their special mandate: “You’ve been summoned because you have endangered the project by your absence. No doubt you have noticed I’ve not given precise details. The nature of the project has nothing to do with you.” Their job is to execute, not to plan; but their discretionary power is effectively unlimited. The ‘project’ itself remains mysterious, just another long con perhaps.
Irimias and Petrina are the influence-peddlers who threaten to blow everything up piece by piece if their influence is ignored. They are irrational, hair-trigger bullies. Yet they are idolized by the country-folk who are willing to sacrifice their meager (mostly ill-gotten) gains to these characters who appear resurrected from the long dead. They may be anachronistic jokes, but they’re all that’s available. In the land of the blind... etc. This new regime is one of numbers rather than ideology, or is it an ideology of numbers? In any case, the landlord of the bar knows the score: “The greater the significance of the numbers the greater my own significance.”
And so the satanic dance begins in all its gauche splendor within the village bar. Meanwhile, outside in reality, it continues to rain and the world turns to yellow mud. But that doesn’t compare with “the rain of death in the heart.” Consequently everyone stays drunk as long as possible. It’s a strategy which makes a great deal of sense in the circumstances. It helps to mitigate the pervasive stench.
If you think you’d like a spicy allegorical goulash of Samuel Beckett and Tennessee Williams with a soupçon of Kafka, this might be your cup of tea... or bowl of paprika as the case may be.
Satantango is an allegory of the decline of the Communist state into a sort of primitive capitalism. The mouldering, almost derelict estate with its confused and despairing residents, looking toward a de-industrialized East, all hoping to move West as soon as they scrape the funds together. The remnants of a police state that is no longer subject to the authority of the police but to its former informers. The drunken villagers who desperately desire a messiah in whom they can believe.
The new regime is established by “The law of relative power” This literal pecking order is now “The law of the land. The people’s law.” “You are to adapt yourselves to the new situation! Is that clear?!,” commands the Orban-like (or Putin-like) figure of the secret policeman. The populace are helpless: “They are slaves who have lost their master but can’t live without what they call pride, honor and courage.” So “They are waiting. They’re waiting patiently, like the long-suffering lot they are, in the firm conviction that someone has conned them.” But they ain’t seen nothin’ yet.
The Laurel and Hardy duo of Irimias and Petrina are the new entrepreneurial hucksters, the corporate pioneers, fledgling merchant bankers facilitating the transition to ‘freedom.’ They don’t know much about anything but they know the right people. The Captain of the Secret Police gives them their special mandate: “You’ve been summoned because you have endangered the project by your absence. No doubt you have noticed I’ve not given precise details. The nature of the project has nothing to do with you.” Their job is to execute, not to plan; but their discretionary power is effectively unlimited. The ‘project’ itself remains mysterious, just another long con perhaps.
Irimias and Petrina are the influence-peddlers who threaten to blow everything up piece by piece if their influence is ignored. They are irrational, hair-trigger bullies. Yet they are idolized by the country-folk who are willing to sacrifice their meager (mostly ill-gotten) gains to these characters who appear resurrected from the long dead. They may be anachronistic jokes, but they’re all that’s available. In the land of the blind... etc. This new regime is one of numbers rather than ideology, or is it an ideology of numbers? In any case, the landlord of the bar knows the score: “The greater the significance of the numbers the greater my own significance.”
And so the satanic dance begins in all its gauche splendor within the village bar. Meanwhile, outside in reality, it continues to rain and the world turns to yellow mud. But that doesn’t compare with “the rain of death in the heart.” Consequently everyone stays drunk as long as possible. It’s a strategy which makes a great deal of sense in the circumstances. It helps to mitigate the pervasive stench.
If you think you’d like a spicy allegorical goulash of Samuel Beckett and Tennessee Williams with a soupçon of Kafka, this might be your cup of tea... or bowl of paprika as the case may be.
January 1, 2016
For a rainbow-chaser and flower-collector, satan-tango is not exactly the kind of event to spend an many evenings on. The brightness is pleasing odour and the not-so-brightness is forever under verdict. But there I stayed; lurking under the disturbing, frequently tingling, always jagging edges of this strange melody oozing from the tango being played in a far land in Hungary.
In an unknown, abandoned terrain, the devil strikes my world with a soft morning hoot, a touch so ethereal, so cajoling that I should have upped my antennae at that very instant. But instead, I treaded idly on his tune; I had nothing to worry, my strong mind for support. Extending my hand and touching a dilapidated dream, trudging on the solidified ground of incurable despair and casting a long glance on overstretched alliances, I jingled along the bewitching tune wherever it took me. Like a seasoned Pied Piper, the all-powerful Irimiás suspended the bleak kaleidoscope of life with the vigor of a rising sun and I stood, peeping into the rustic juxtaposition of synthetic hopes, unaware of the shaking soil beneath my hoisted feet. The satan-tango was leaving rapidly changing colors on the bodies of all under its hypnotic vibration, a few villagers with unusually twinkling eyes to be precise.
But I was definitely not getting swayed in the virulent air engulfing the invisible specks of remnant desires. The villagers fought and prayed condemnation, they drank and hoped redemption, they cheated and bargained life, they suspected and ordained clarity, they voyaged and visualized tomorrow. And all this while, I walked safely on a parallel track, overseeing their devious twitches enraptured by the tango’s strings, smirking at their unbelievable gullibility rupturing their faint blue veins. I knew the tango was going to recede after spraying a noxious plume of immobilizing staccato , sucking all the music from their souls and then, perhaps, I might serve as a timely messenger in curtailing Irimiás’ similar tango sessions in the fertile vicinity of other vulnerable simpletons.
But that tango… something about it was anomalous. The dark rhythm, the haunting splendor, everything decomposing yet rising in penultimate glory. The unknown, like a blithe promise, was finding its pieces in the grey outlines of life; a life weeping to shed pungent rashes from its skin, both self-inflicted and gifted on the occasions of experiment and discovery. Whyi sthat tunequali fying to be strungona guitarand played atthe resurrection? Whyist he shrillvoiceevo king a suppressedmelodyenwrapped deepwithin me; one thatis anoutcomeo f a beingunbiasedly erected, letting goodandsat an settle like sandandwaterin a mortalcontainer? WhenIrefuset oletgo something uncomfortable in my heart simplybecauseIha vegotten usedtothedev iation andthe ludicrousmusicarran gementofthe tangoreinforcesth ose aberrationslike theywereasprec iousas conformities? We havereachedajun ctionand I cannotseet hevillagers anymore. But I run into a path whichthrowsme back sinceit isamirror. Nothingisvis ibleinitswomb exceptforareflection. Andthatdoes looklikesome thingI know - ameshoffine whitelines, criss-crossingth ebareblack background, drawingvarioussub lime andgrot esqueimageswith itssliveringbrush, fillingthemir rorasfastason ecanimagine, constructing anmulti-dimensionalpic turethat I am abouttoenterin to beforetheweb…..
In an unknown, abandoned terrain, the devil strikes my world with a soft morning hoot, a touch so ethereal, so cajoling that I should have upped my antennae at that very instant. But instead, I treaded idly on his tune; I had nothing to worry, my strong mind for support. Extending my hand and touching a dilapidated dream, trudging on the solidified ground of incurable despair and casting a long glance on overstretched alliances, I jingled along the bewitching tune wherever it took me. Like a seasoned Pied Piper, the all-powerful Irimiás suspended the bleak kaleidoscope of life with the vigor of a rising sun and I stood, peeping into the rustic juxtaposition of synthetic hopes, unaware of the shaking soil beneath my hoisted feet. The satan-tango was leaving rapidly changing colors on the bodies of all under its hypnotic vibration, a few villagers with unusually twinkling eyes to be precise.
But I was definitely not getting swayed in the virulent air engulfing the invisible specks of remnant desires. The villagers fought and prayed condemnation, they drank and hoped redemption, they cheated and bargained life, they suspected and ordained clarity, they voyaged and visualized tomorrow. And all this while, I walked safely on a parallel track, overseeing their devious twitches enraptured by the tango’s strings, smirking at their unbelievable gullibility rupturing their faint blue veins. I knew the tango was going to recede after spraying a noxious plume of immobilizing staccato , sucking all the music from their souls and then, perhaps, I might serve as a timely messenger in curtailing Irimiás’ similar tango sessions in the fertile vicinity of other vulnerable simpletons.
But that tango… something about it was anomalous. The dark rhythm, the haunting splendor, everything decomposing yet rising in penultimate glory. The unknown, like a blithe promise, was finding its pieces in the grey outlines of life; a life weeping to shed pungent rashes from its skin, both self-inflicted and gifted on the occasions of experiment and discovery. Whyi sthat tunequali fying to be strungona guitarand played atthe resurrection? Whyist he shrillvoiceevo king a suppressedmelodyenwrapped deepwithin me; one thatis anoutcomeo f a beingunbiasedly erected, letting goodandsat an settle like sandandwaterin a mortalcontainer? WhenIrefuset oletgo something uncomfortable in my heart simplybecauseIha vegotten usedtothedev iation andthe ludicrousmusicarran gementofthe tangoreinforcesth ose aberrationslike theywereasprec iousas conformities? We havereachedajun ctionand I cannotseet hevillagers anymore. But I run into a path whichthrowsme back sinceit isamirror. Nothingisvis ibleinitswomb exceptforareflection. Andthatdoes looklikesome thingI know - ameshoffine whitelines, criss-crossingth ebareblack background, drawingvarioussub lime andgrot esqueimageswith itssliveringbrush, fillingthemir rorasfastason ecanimagine, constructing anmulti-dimensionalpic turethat I am abouttoenterin to beforetheweb…..
December 9, 2018
A Tale of Prophesy, Foreshadowing, Coming, Death, Resurrection, and Testament - and it is not the Bible.
But scary and dark as it is, Satantango got many points right that the Bible didn't (because it is told in too many contradictory voices, like a random stampede).
A tango is danced with structure, with different orchestrated movements leading in one direction, even though the dancers step back occasionally, following the music of the Pied Piper summoning humanity to create a meaningless yet passionate act of artistic performance.
The true power is in the discovery that words can interfere with reality. Charismatic leaders can wake up the dull sleepers of a village and stir its inhabitants into action. It creates sexual desire and violent needs, it is a source of confidence and humiliation. Following the storyteller, history moves forwards and backwards until the circle closes ... but it never really does, even though the book closes on that note. And it is not a circle at all, but a spiral, and it keeps winding its path around and around, to the tune of the tango.
Satan is a brilliant dancer.
Satantango reminded me of my favourite ABBA song when I was a child, addictive and fairylike, only it lacks the passionate eros of a Latin dance. Krasznahorkai added that flavour in Satantango:
They came from the hills
And they came from the valleys and the plains
They struggled in the cold
In the heat and the snow and in the rain
Came to hear him play
Play their minds away
We're all following a strange melody
We're all summoned by a tune
We're following the piper
And we dance beneath the moon
We're following the piper
And we dance beneath the moon for him
And we dance beneath the moon
Sub luna saltamus
They came from the south
From the west and the north and from the east
They waited for the man
Like a parish is waiting for the priest
Longed to hear him play
Play their minds away
We're all following a strange melody
We're all summoned by a tune
We're following the piper
And we dance beneath the moon
We're following the piper
But scary and dark as it is, Satantango got many points right that the Bible didn't (because it is told in too many contradictory voices, like a random stampede).
A tango is danced with structure, with different orchestrated movements leading in one direction, even though the dancers step back occasionally, following the music of the Pied Piper summoning humanity to create a meaningless yet passionate act of artistic performance.
The true power is in the discovery that words can interfere with reality. Charismatic leaders can wake up the dull sleepers of a village and stir its inhabitants into action. It creates sexual desire and violent needs, it is a source of confidence and humiliation. Following the storyteller, history moves forwards and backwards until the circle closes ... but it never really does, even though the book closes on that note. And it is not a circle at all, but a spiral, and it keeps winding its path around and around, to the tune of the tango.
Satan is a brilliant dancer.
Satantango reminded me of my favourite ABBA song when I was a child, addictive and fairylike, only it lacks the passionate eros of a Latin dance. Krasznahorkai added that flavour in Satantango:
They came from the hills
And they came from the valleys and the plains
They struggled in the cold
In the heat and the snow and in the rain
Came to hear him play
Play their minds away
We're all following a strange melody
We're all summoned by a tune
We're following the piper
And we dance beneath the moon
We're following the piper
And we dance beneath the moon for him
And we dance beneath the moon
Sub luna saltamus
They came from the south
From the west and the north and from the east
They waited for the man
Like a parish is waiting for the priest
Longed to hear him play
Play their minds away
We're all following a strange melody
We're all summoned by a tune
We're following the piper
And we dance beneath the moon
We're following the piper
March 28, 2019
Bu kitaba başlamadan önce hakkında bildiğim tek şey Bela Tarr’ın yönettiği ve 7,5 saatlik süresiyle kült olmuş filmiydi ki onu da izlememiştim. Açıkçası kitap kulübünün bu ayki okuma programında olmasaydı radarıma girer miydi bilmiyorum. Yayımlandığı günden bu yana hakkında hiçbir şey okumamış olmak benim kabahatim değil zira hakkında olumlu olumsuz bir eleştiri görmek neredeyse imkansız. Sanki böyle bir kitap hiç yayımlanmamış gibi Türkçede. Umarım Gr’de ki okunurluğu ve yorumlarla bir nebze ilgisini çekmiştir okurun.
Şeytan Tangosu, Bereket Denizi Serisi ve Büyülü Dağ’la birlikte 2018’in en iyi kitapları oldu benim için ve belki de üstüne konuşması en zor kitabı. Eserin tümüne hakim olmak, göndermelerin, metaforların işaret ettiklerini kavrayabilmek mümkün değil. Yani konusunu anlat deseler bir çırpıda sayar dökerim lakin bunu yaparken muhtemelen kitabın derdinin yanına bile yaklaşamam. Göz korkutmak gibi olmasın ama Şeytan Tangosu’nu önerebileceğim pek fazla kişi tanımıyorum. Önereceklerim ise buradan sonrasında bol spoilera maruz kalacaklar, şimdiden uyarayım.
Hikayemiz Macaristan’ın bir köyünde geçiyor. Kitapta buradan ‘site’ diye bahsediliyor. Bu adlandırmayı, Sovyetlerdeki kolektif tarım çiflikleri (kolhoz) ya da İsrail’deki Kibultz benzeri olarak düşünmektense Antik Yunandaki siteler gibi düşünmek daha işlevsel geliyor. Böylece köyü mikro devlet olarak kodlayabilir ve anlatıyı evrenselleştirebiliriz. Bir çöküş toplumu ile karşı karşıyayız, aslında biz onlarla tanı��tığımızda tamamlanmış bir çöküş bu. Ahlaki olarak yozlaşmış, pratik olarak işlevsiz, hareketsiz, üzerinde örümceklerin ağlarını dolaştırdığı bir yapı. Herkesin birbirini gözetlediği, birbirlerinin eşleriyle yattığı ya da yatmayı düşlediği, okulun öğrencisiz, doktorun hastasız, makinelerin kadük, ailelerin çocuksuz olduğu bu mekanda hikaye nereden geldiği belli olmayan çan sesleriyle başlar, zaten o seslerle de bitecektir. Çan sesleri altında İncil’in 7 büyük günahından Kıskançlık, Şehvet, Tembellik, Açgözlülük icra edilirken, toplumsal ilişkiler ağının dışına çıkış yasadışı bir edimde, diğer köylülerin parasına el konmada bulunur. Tam da bu planlar tartışılırken ‘geldiklerinin haberi’ ni kitabın tek inançlı karakteri Bayan Halisc’den alırlar. 1,5 yıl önce ölüm haberini aldıkları İrimais ve Petrina dirilmiş ve köye dönmektedir. “İsterse bir sığır bokundan şato bile yapar” denilen kurtarıcının gelişiyle planlar ertelenir, umutlar kurtarıcıya devredilir. Kitap boyunca hepsini anlamlandıramadığımız İncil göndermeleriyle karşılaşmaya devam edeceğiz ve bu referansları gördüğümüz her sahne ideolojik manipülasyonun aşikar olduğu hallerde ortaya çıkacak. Bu yanıyla Tolstoy’un Dirilişi aşılmış ve o inanç dünyası maddi dünyanın işleyişine kurban edilmiştir (biraz tanıdık geldi bu). Aynı nehirde iki kez yıkanamadığımız gibi aynı inanç düzeyine de iki kez çıkılamıyor, geçelim bu faslı.
Şeytan Tangosu 2 kitap, toplam 12 bölümden oluşuyor. 1. kitapta okur, aynı gün içinde yaşanan olayları sürekli geri dönüşler, perspektif kaymaları, bir olayı birkaç ağızdan dinlemeyle debelenir durur. Sanki bu cehennemvari iklim tarafından sarmalanmış, her edimde en başa atılmış buluruz kendimizi.
Diriliyoruz bölümünde kendimizi aynı günün sabahı bir polis, istihbarat merkezinde buluruz. Köylünün kurtarıcı olarak beklediği İrimais ve Petrina zaten en başta devlet dairesi koridorlarında doğmaktadırlar. Burada şöyle bir parantez açayım, Şeytan Tangosu 1985 yılında bir doğu bloku ülkesinde yazılıyor, duvarın yıkılışına 4 yıl var ve yazar istese bu anlatıyı ucuzundan bir reel sosyalizm eleştirisi üzerine kurar ve daha büyük bir prim yapabilirdi. Oysa kitap boyunca bize Macaristan’da ve 1985’de olduğumuzu sezdiren sadece 2 bölüm (1.kitap 2.bölüm ve 2.kitap 2.bölüm) var ve işlenişi itibariyle meselenin evrenselliğine halel getirmeden anlatıyor derdini. Bölüm “Başlarını üzerindeki saat, dokuz çeyreği gösteriyordu, başka ne bekleyebilirdi ki zaten” cümlesi ile açılıyor, hemen ardında örümcek ağları geliyor. Bu ağlara geleceğiz ama ıskalamamız gereken “başka ne beklenebilirdi ki zaten”dir. Hemen 1 sayfa sonra muhtaçlığın sürekliliğini sağlayan ( hep geri kalmış) bir saatin bahsi olunur ve bizim o saatin önünde yağmur taneleri karşısındaki filizin kaderine ortaklığımız “elimiz kolumuz bağlıdır” ile vurgulanır. Burayı tam da yazarın dediği gibi anlamalıyız, elimiz kolumuz bağlı. Determinst olma tehlikesi bir tarafa, bizim üzerinde hükmümüzün olmadığı bir hakikat var, biz ona tabiiyizdir ve her edimimiz zamanın ruhu tarafından belirlenmiştir. Bu zamanın dışına, bu zamanın kurallarıyla oynayarak çıkamayız. Ol sebepten yasanın dışına çıkış biçimimiz yasa tarafından belirlenmişse elimizdeki tek alternatif “ ne kadar rezil olursak o kadar iyidir.” Bu anlamda İrimais “kurtarıcı” değil, edebiyat tarihinin en önemli siniklerindendir. (bkz Sinik aklın eleştirisi) Toplumsal ilişkiler ağının çöplüğünü bilir ama yine de o ağın içinde işlemeye devam eder. Fantezi dünyasındaki tüm o patlayıcılar, her yeri yıkacağım, bombalayacağım kofluğuna buradan bakmak lazım. Bu bölümdeki her şey muğlaktır, ikilinin muhbirliği dışında. Ne olduğunu bilmediğimiz bir görevleri vardır, orada bir sıkıntı doğmuştur ve yüzbaşı dış mihrakların tehdidi altındaki bu zor günlerde onlardan yeni ve yine ne olduğunu anlamadığımız görevler beklemektedir. İkili binadan çıkar, rotalarını siteye çevirir ve “ mutfakta oturur, köşelere sıçar ve arada dışarı bakarlar” diye tarif ettiği köylüleri dolandırmak üzere yola çıkar. ( tam da burada Köylüleri Neden Öldürmeliyiz şiiri İbrahim Sadri sesiyle arka fonda çalar.)
Site’nin çürüyüşü, çözülüşünün her şeyi bilen özne tarafından kayıt altına alındığı 3.bölümde, masasının başında Macaristan ovasının coğrafi oluşum sürecini okuyan doktorla tanışırız. Ama bu bir ünvandan fazlası değildir, onu da diğerleri gibi ‘işlerken’ hiç görmeyiz. Kendini, köyü gözetleme, kayıt altına alma ve herkes hakkında notlar tutmaya adamıştır, günlük yaşamını da buna göre organize eder. Bu ve son bölüm bence kitabın en temel dertlerinin açığa çıktığı, yazarın düşün dünyasını okura açık ettiği bölümleri oluşturuyor. Bölümün başlığı bir şeyler bilmek ancak bilmek de bir işe yaramıyor. Şöyle açayım; doktorun pencere önüne kurulmaya karar vermesi ‘nafileliğin’ farkına varmasıyla oluyor. Sitenin içten içe çürüdüğünü anladığı an “sürekli olarak inşa edilen bu şeytani düzenin” içinde “kendisi her ne kadar çırpınsa da bu muzaffer yıkımın önüne geçebilmek için fazlasıyla güçsüz olduğunu” fark etti. Nasıl ki kitaplardan okuduğu coğrafi şekillenme onun dışında ve müdahalesine açık olmayan doğal bir olguysa, kayıt altına aldığı çözülme de onun müdahalesinin dışındadır ve “istese dahi en küçük bir değişikliği bile yapamayacağının ayırtına varmıştı; değişikliklerin bariz bir şekilde olumlu sonuç verdiği kanıtlanamıyordu.” Madem, bizim dışımızda işleyen ve bize muhtaç olmayan bir düzen var ve madem ki o “ağların” içinde tango adımlarıyla ileri geri geziyor ve en başa dönüyoruz, “iki kere banyo yapmanın da bir anlamı kalmıyordu.” Edebiyatın gücü bu olsa gerek, çemberin içinde kalma halini bu kadar iyi anlatabilecek başka bir araç tanımıyorum. Bartleby, yapmamayı tercih ediyordu, doktor ise yapıp yapmama arasında bir farkın olmadığı bir mekanizmayı imliyerek el artırıyor, belleğin ve hatırlamanın gücüne sığınarak. Lakin, bölümün sonundaki k��ylünün “doktor bey bunu yapmayacaktınız. Yapmayacaktınız bunu” serzenişi neye vurgu yapıyor anlamış değilim.
1.kitap boyunca çizgisel bir anlatı olmadığından bahsetmiştim, her bölümde bazen en başa dönerek o bir günü ve olaylarını farklı bakış açılarıyla görüyoruz. Bu günün olaylarının birleştiği yer, meyhanedeki tango sahnesi. Doktor evinden içki almak için çıktığında Ersike’yi meyhaneden içeri bakarken görür ve burada ne aradığını sorar, Ersike doktora ( bir gece başında sabahladığı için) kurtarıcı gözüyle sarılır ve doktor onu iter. Ardından kızın peşine düşse de yakalayamaz, yere devrilir ve bölüm yapmayacaktınız bunu ile sona erer.
Yerimiz dar, hızlı gitmeye çalışıyorum yoksa bu kitabın ben de edebi, politik, teolojik çağrışımları derya deniz ve şimdiden 2019 okumalarımın arasında ( Savaş ve Savaş ve yeni çıkacak kitabıyla birlikte) yer alacağını söyleyebilirim.
Geldik, sitenin tek işler mekanına, Meyhane. Örümceğin işi: Sekiz şeklinde bölümünde kurtarıcının dönüş haberiyle köylüler meyhanede toplanmaya başlamış görürüz. Bayan Halisc’in jargonuyla söylersek; “İncil zamanları geldi çattı.” Kitabın gerçekten inançlı tek karakteri Bayan Halisc ise tek materyalist karakteri de meyhanecidir. Buradaki materyalist vurgusu oldukça meta ağırlıklı olsa da en azından bilimsel bilgiye abartılı bir hürmeti olan bir karakter. Canı sıkıldıkça toplama çıkarma işlemleri yapıyor ve şu sahtekar İrimais’den onları kurtaracak bir sayı dizini arıyor. Amma ve lakin, o bir kez bile görünmeden ortalığı ağlarla kuşatan, her temizlikten sonra yeniden ortaya çıkan idealist örümceklerde bu mekanda iş tutuyor. Kitap boyunca farklı yerlerde ortaya çıkan, iki bölüme de adını veren bu örümcek ağları eserde ne işe yarıyor ya da neyi sembolize ediyor ona geleceğim ama bu bölüme adını veren 8 şeklindeyi mota mot, şekil üzerinden düşünmekte fayda var. 8 rakamı, yan çevrildiğinde sonsuzluğu, iki parçaya bölündüğünde ise çember anlamını verir bize, sonsuza kadar uzayan bir çember, her gün en baştan tekrarlanan bir ritüel. Ağları temizledikçe yeniden kurulan ama kurucusunu bir türlü görmediğimiz, bizim müdahalemizle ortadan kalkmayan bir yapı. Şunu artık söyleyelim, kitabın başındaki 1.5 sayfalık bölüm ile sonu bire bir aynı. Biz bir sürü şey olduğunu sanırken ki olurken her şeyi yine en başa sarıyor. Evet, en başa sarıyoruz ama artık en başta olduğumuz umutsuzluk düzeyinden daha derin bir umutsuzluk düzlemine geçiyoruz ve belki de sonsuza kadar gidecek bu sarmal her tamamlandığında biraz daha dibe batacağız. Kurguda kullanılan modernist müdahaleye beslediğim hayranlık, derindeki anlamla da örtüşünce ortaya övmelere doyamadığım bir eser çıkıyor.( şu saatte şahsıma bir mikrofon uzatılsa ve 20. Yüzyılın en iyi 100 eseri sorulsa Şeytan Tangosu’nu da kesin eklerim listeye)
Geldik 1.kitabın geçtiği günü baştan sona kuşatan, Sökülüyor yani Estike’nin hikayesine. İşlevsiz köyün “aile” olma şerefine nail tek evinin ( hayat kadını Bayan Horgos ve çocukları) en küçük kızı olan Estike, köylülerin ifadesiyle aklı melekeleri yerinde olmayan bir kız ama biz o akıllı köylülerin ne mal olduğunu biliyoruz zaten. Yaşadığı şiddet, aşağılanma ve zorbalıktan ( git oyun oyna!) kaçışın peşinde ilk olarak kör olmaya çalışıyor, herkesin birbirini gözetlediği yerde görmemeyi seçiyor. Bu girişiminde başarılı olamayınca ise kimsenin onu göremeyeceği kutusuna sığınıyor. Görmeme- Görünmeme çabalarını gerçekliği aşma, dışına çıkma isteği olarak okumak lazım ve ama onu da kutusundan çıkartıp müdahaleye açık hale getiren şey para ağacı oluyor. Hayalini kurduğu ağaç hayallerde kalınca kendini sokaklara atıyor, meyhanedeki Tango’yu camdan izlerken doktorla karşılaşıyor, o da onu tersleyince “meleklerin arasına giden yolu” irade bir müdahaleyle kısaltıp bir ‘şato’nun içinde huzurla uyuyarak melekleri beklemeye başlar. Eh artık kitabın tek masumu da olmadığını göre, büyük şeytanı da sahne alabilir.
Tüm günü kuşatan, hikayesi üç ayrı anlatıda kesişen ve anlatının dram öğesinin en güçlü hissedildiği Estike’nin hikayesi olmasaydı ne olurdu peki? Aslında hiç, yani kitabın konusu diyeceğimiz olaya doğrudan bir etkisi yok bu hikayenin. Ne köylü gitmekten, ne İrimais planından ne de olaylar sonsuz bir girdap halinde boka sarmaktan başka bir uğrağa geçecekti. Hikayenin devamı açısından sahip olduğu temel işlev; İrimais’in manipülasyonuna kurban gitmek, köylülerin ikna olma sürecini kısaltmaktan ötesi değil. Ama belki de masum ölüler üzerinden yapılan ideolojik müdahale ve yönlendirme şeytanın kurtarıcı pozisyonu için evrensel bir ihtiyaç olsa gerek, geçelim.
Örümcekler iş tutmaya devam ediyor. Mekan meyhane, kişiler köy halkı, durum berbat, “onları bir arada tutan dur durak bilmeden tükenen umutları”. “Umutsuz insanların çobanı” İrimais yani Mesih, onları Kenan ülkesine götürecek kurtarıcıyı bekliyorlar. Bekleyiş, çelişkiden azade değil, neyi bekledikleri de siliniyor bazen. İçiyor, dans ediyor ama yine de hareketsizler. Örümcekler ağlarını örmeye devam ediyor, bekleyiş uzuyor, Şeytan Tangosu’na başlıyorlar, Estike camdan onları izliyor, görmüyorlar ve kurtarıcını geldiğini bilmekten çok tahmin ediyorlar.
“Sanki bu kusursuz, çok özel ve görülmesi neredeyse olanaksız ağ zarar görmediği sürece keşfedilmesi mümkün olmayan saklı izbelerinde yere yapışmış halde her kıpırdanıştan, her çıtırtıdan haberdar olmaları önemliymişcesine..” Değindik biraz, bitirelim. Kitap boyunca etrafımızı saran metaforların başında örümcek ağları geliyor ve bu bizi birkaç okumaya gönderiyor. Evvela, site ve insanları görünmez ağlarla düzene bağlanmış, kuşatılmış, kıstırılmış varlıklardır. Bu ağın nasıl kurulduğunu görmez, hatta kurucuları da ortada yoktur ama o ağ yerli yerindedir. Yıkımın ve çürümenin farkındadırlar ( bu ne kokusu böyle) kurtulmak isterler ancak bunun için sergiledikleri her yırtma çabası ağın içinde gerçekleştirildiği için aslında kıpırtısız ve hareketsizidir, bir yanılsamadır. İkinci olarak bu ağdan kaçarak, yeni bir site arayarak kurtulamayız zira ağ esnektir, onu her alt ettiğimizde yeniden kurulur ve bu da bizi sonsuz bir çemberin içine hapseder orada eyler dururuz ve trajedi olarak başlayan trajedi olarak sona erer. Ağlar aynı zamanda hakikatle aramızda perde işlevi görür, görüş açımızı bozar ve şeytanlar kurtarıcı, göğe yükselen masumlar sakat olur. Yanlış anlaşılmasın, dini bir sürü görünen ve görünmeyen metafora rağmen bu bir ahlak hikayesi değil, ahlaki yargıların, yargılamaların bu tangoda yeri yok, bu tam da bugünde içinde bunaldığımız, kaçamadığımız, punduna getirip aldatamadığımız, her sabah baştan kurulan kaderimizin hikayesidir. Ve elbette yanlış anlaşılmasın, bu her satırına kefil olduğum bir edebiyat olayı, yüzyılın başyapıtlarından biridir, meselesini anlama, anlatmaya çalışırken muazzamlığını ıskalamak istemem.
Yorulmaya başladım, hızlanayım ki yazarda hızlanıyor 2.kitapla birlikte. Geri dönüşler, dolaşmalar son buluyor ve o mükemmel sona doğru fora yelken gidiyoruz.
2.kitap, 6.bölüm İrimais’in, “tanrının defterden sildiği kuzusu” hakkında yaptığı konuşma ile başlıyor. Konuşmanın bütünü, demagoji tarihine altın harflerle geçecek cinsten, neler söylenmiyor ki ama biz şuraya dikkat kesilelim, “yıldızımızın en sonunda yükselmeye başlaması için sonsuza kadar içimizde duracak.” İrimais zeki adam, kötünün zaferinin koşulunun iyinin yokluğu olduğunu o bilmeyecek de biz mi bileceğiz.
5.bölüm, hicret hazırlığı. Köylü evleri boşaltıyor, eşyalarını topluyor ve geriye kalanlardan kimse faydalanmasın diye her şeyi yıkıyorlar. Ama hal, gemileri yaktık geri dönüş yok hali değil. İrimais; “siz dostlarım bu saatten sonra özgürsünüz” dese de daha derine bir ağa bağlanacaklardır.
Laszlo, bir röportajında “Kafka olmasaydı yazar olmazdım,”diyor. Yolculuğun istikameti olan ‘şato’nun sürekli tırnak içinde olması bu sevginin en görünür hali. Kafka’nın ‘şato’su sürekli etrafında dolaşılan ama bir türlü içine girip huzura eremediğimiz yerken burada ‘şato’ kapılarını hemen açıyor ama huzur hak getire. Umudun ‘şato’su, siteden farklı değildir, çöküş ve çürümeden payını düşeni almıştır ve ağdan kaçarak özgürleşemeyen köylüler ağdaki fantezi dünyalarını yeni mekanlarına taşır. Rüyalar ve sanrılar eşliğinde biten bölüm, kitapta en sevdiğim yerlerden biri oldu. Karşımızda sadece hakikati değil fantazma dünyaları da çökmüş, orada dahi mutluluğu bulamayan bir topluluk var, güçlü Halisc’i su kenarında kambur bir cüce kovalıyor, Schmidt karısına ‘sahip olmak’ için saldırıp avucunu yalıyor, okul müdürü bir erkekle öpüşüyor, bayan Halisc hafif meşrep Bayan Schmidt’i yıkıyor ve nesabaholuyorduneakşamsadecebite viyeşafaksöküyoryadagünbatıyordu.
4.bölüm, hicret eden köylülerin ardından yola düşen irimais, Petrina ve sanyi’nin cennete gitmek mi kabus görmek mi karar veremedikleri, Estike’nin göğe yükselişi ve olayın inkarını içeriyor, kabusa sığınıp planlarına devam ediyorlar.
3.bölüm de kabusun sabahında köylüleri İrimais’i beklerken yıkılmış halde buluyoruz. Dolandırıldıklarından emin oldukları an kurtarıcı geliyor, Kafka’nın dediği gibi Mesih gelişi beklenmediği andan sonraki anda zuhur ediyor. Umutlar yeşeriyor lakin Futaki’de her şeyin ‘nafileliğine” uyanıyor, zaten ikinci bölümde adının yanına tehlikeli ibaresi bu yüzden vuruluyor. Boşunalığın farkında peşine düşüyor kurtarıcın diğerleriyle birlikte ve bir bir veda ediyoruz hepsine, umudun uzattığı işkenceleriyle başa başa bırakarak. “İşte elde edebilecekleri tek Kenan!”
2.bölüm, yine polis merkezindeyiz. İrimais’in raporuyla cebelleşiyor memurlar. Genel çürüme, yozlaşma ve çöküşten muhbirlerin dil bilgisi de payını alıyor; “işte, iç karartıcı bir süratle düşen genel seviyenin su götürmez yeni bir kanıtı” olarak karşılanıyor rapor. İrimais’in ihbar raporuyla birlikte site halkı devletin kayıtlarına da geçiyor ve ağ görünmez kalmaya devam ederek biraz daha sıkılaşıyor. Site halkı yırtmak (ağı yırtmak) için çıktıkları yolun sonunda denetlenebilir nesnelere dönüşüyorlar. Bu bölümü aynı zamanda Lucas’ın kemiklerini sızlatan resmi- kurumsal edebiyatın bir parodisi olarak okumak da mümkün. Raporun diline dair memurlarca yapılan ‘bulanıklık, anlaşılmazlık, sallapatilik, kasıtlı ya da bilmeyerek yapılan üstünü örtmeler’ dönemde gerçekçi ( ki olsa olsa resmi rapor gerçekçiliği olur) merkezler tarafından edebiyat dışı görülüp sadelik ve anlaşılırlık adına edebiyatın ruhuna el Fatiha okunmuştur. Memurların, raporu sadeleştirme çabaları bu anlayışın tipik bir taklididir ki aslında yaptıklarının bir işe yaramayacağı en çok da onu düzeltenler tarafından bilinmektedir.
Ve geldik sona, tur tamamlanıyor, çember kapanıyor ve başa dönüyoruz. Site’ye dışarıdan bakan, çürümeyi kayıt altına alıp, belleğe sığınan doktorun evindeyiz. Örümcek ağları oraya da sirayet etmiş yokluğunda. Site boşalmış, kapılar sökülmüş ve ortalarda kimseler yok. İşte tam bu esnada, kimseler görünmezken defterini açıyor ve not düşmeye başlıyor: “Kasığını kaşıyor, geriniyor. Odada geziniyor, yerine oturuyor.” Delirmeyle tanrı olma arasında kararsız, “ancak ve ancak ifadesini bulan şeyler meydana gelir” diyerek tanrı anlatıcı konumunu işgal ediyor. Neyin olduğunu değil neyin olması gerektiğinden bahsettiği bu hal, o mükemmel sondan önce beni çarpan şey oldu. Burada yine çan sesleri duyuyoruz, en başta çalan mı yeni bir çan mı bilmiyoruz bir önemi de yok. Dışarı çıkıyor, baştan beri duyduğumuz çan seslerinin geldiği yerde bir delinin “Türkler geliyi” çığlıkları ile çan çalışını duyuyor. Macar tarihinde Türk imgesi hakkında konuşmanın gereği yok sanırım. Evine dönüyor, dışarıda görülecek bir şey yok, tahtayla kapıları çivileyip kağıdın başına geçiyor ve kitap bittiği yerde yeniden başlıyor. Naçizane fikrim, aynı yere dönsek de bunun sonsuz bir döngü olduğu ve her seferinde daha da düştüğümüz yönünde.
Ama boş verelim şimdi bunları, umarım kitabı okumadan bu yazıyı okumazsınız, umarım elinizdeki işi, gücü, kitabı bırakıp hemen okursunuz ve kitabı okuduysanız eğer söylediğim her şeyin çok öznel bir bakış açısının ürünü olduğunu bu kitaba başlamadan önce hakkında bildiğim tek şey Bela Tarr
Şeytan Tangosu, Bereket Denizi Serisi ve Büyülü Dağ’la birlikte 2018’in en iyi kitapları oldu benim için ve belki de üstüne konuşması en zor kitabı. Eserin tümüne hakim olmak, göndermelerin, metaforların işaret ettiklerini kavrayabilmek mümkün değil. Yani konusunu anlat deseler bir çırpıda sayar dökerim lakin bunu yaparken muhtemelen kitabın derdinin yanına bile yaklaşamam. Göz korkutmak gibi olmasın ama Şeytan Tangosu’nu önerebileceğim pek fazla kişi tanımıyorum. Önereceklerim ise buradan sonrasında bol spoilera maruz kalacaklar, şimdiden uyarayım.
Hikayemiz Macaristan’ın bir köyünde geçiyor. Kitapta buradan ‘site’ diye bahsediliyor. Bu adlandırmayı, Sovyetlerdeki kolektif tarım çiflikleri (kolhoz) ya da İsrail’deki Kibultz benzeri olarak düşünmektense Antik Yunandaki siteler gibi düşünmek daha işlevsel geliyor. Böylece köyü mikro devlet olarak kodlayabilir ve anlatıyı evrenselleştirebiliriz. Bir çöküş toplumu ile karşı karşıyayız, aslında biz onlarla tanı��tığımızda tamamlanmış bir çöküş bu. Ahlaki olarak yozlaşmış, pratik olarak işlevsiz, hareketsiz, üzerinde örümceklerin ağlarını dolaştırdığı bir yapı. Herkesin birbirini gözetlediği, birbirlerinin eşleriyle yattığı ya da yatmayı düşlediği, okulun öğrencisiz, doktorun hastasız, makinelerin kadük, ailelerin çocuksuz olduğu bu mekanda hikaye nereden geldiği belli olmayan çan sesleriyle başlar, zaten o seslerle de bitecektir. Çan sesleri altında İncil’in 7 büyük günahından Kıskançlık, Şehvet, Tembellik, Açgözlülük icra edilirken, toplumsal ilişkiler ağının dışına çıkış yasadışı bir edimde, diğer köylülerin parasına el konmada bulunur. Tam da bu planlar tartışılırken ‘geldiklerinin haberi’ ni kitabın tek inançlı karakteri Bayan Halisc’den alırlar. 1,5 yıl önce ölüm haberini aldıkları İrimais ve Petrina dirilmiş ve köye dönmektedir. “İsterse bir sığır bokundan şato bile yapar” denilen kurtarıcının gelişiyle planlar ertelenir, umutlar kurtarıcıya devredilir. Kitap boyunca hepsini anlamlandıramadığımız İncil göndermeleriyle karşılaşmaya devam edeceğiz ve bu referansları gördüğümüz her sahne ideolojik manipülasyonun aşikar olduğu hallerde ortaya çıkacak. Bu yanıyla Tolstoy’un Dirilişi aşılmış ve o inanç dünyası maddi dünyanın işleyişine kurban edilmiştir (biraz tanıdık geldi bu). Aynı nehirde iki kez yıkanamadığımız gibi aynı inanç düzeyine de iki kez çıkılamıyor, geçelim bu faslı.
Şeytan Tangosu 2 kitap, toplam 12 bölümden oluşuyor. 1. kitapta okur, aynı gün içinde yaşanan olayları sürekli geri dönüşler, perspektif kaymaları, bir olayı birkaç ağızdan dinlemeyle debelenir durur. Sanki bu cehennemvari iklim tarafından sarmalanmış, her edimde en başa atılmış buluruz kendimizi.
Diriliyoruz bölümünde kendimizi aynı günün sabahı bir polis, istihbarat merkezinde buluruz. Köylünün kurtarıcı olarak beklediği İrimais ve Petrina zaten en başta devlet dairesi koridorlarında doğmaktadırlar. Burada şöyle bir parantez açayım, Şeytan Tangosu 1985 yılında bir doğu bloku ülkesinde yazılıyor, duvarın yıkılışına 4 yıl var ve yazar istese bu anlatıyı ucuzundan bir reel sosyalizm eleştirisi üzerine kurar ve daha büyük bir prim yapabilirdi. Oysa kitap boyunca bize Macaristan’da ve 1985’de olduğumuzu sezdiren sadece 2 bölüm (1.kitap 2.bölüm ve 2.kitap 2.bölüm) var ve işlenişi itibariyle meselenin evrenselliğine halel getirmeden anlatıyor derdini. Bölüm “Başlarını üzerindeki saat, dokuz çeyreği gösteriyordu, başka ne bekleyebilirdi ki zaten” cümlesi ile açılıyor, hemen ardında örümcek ağları geliyor. Bu ağlara geleceğiz ama ıskalamamız gereken “başka ne beklenebilirdi ki zaten”dir. Hemen 1 sayfa sonra muhtaçlığın sürekliliğini sağlayan ( hep geri kalmış) bir saatin bahsi olunur ve bizim o saatin önünde yağmur taneleri karşısındaki filizin kaderine ortaklığımız “elimiz kolumuz bağlıdır” ile vurgulanır. Burayı tam da yazarın dediği gibi anlamalıyız, elimiz kolumuz bağlı. Determinst olma tehlikesi bir tarafa, bizim üzerinde hükmümüzün olmadığı bir hakikat var, biz ona tabiiyizdir ve her edimimiz zamanın ruhu tarafından belirlenmiştir. Bu zamanın dışına, bu zamanın kurallarıyla oynayarak çıkamayız. Ol sebepten yasanın dışına çıkış biçimimiz yasa tarafından belirlenmişse elimizdeki tek alternatif “ ne kadar rezil olursak o kadar iyidir.” Bu anlamda İrimais “kurtarıcı” değil, edebiyat tarihinin en önemli siniklerindendir. (bkz Sinik aklın eleştirisi) Toplumsal ilişkiler ağının çöplüğünü bilir ama yine de o ağın içinde işlemeye devam eder. Fantezi dünyasındaki tüm o patlayıcılar, her yeri yıkacağım, bombalayacağım kofluğuna buradan bakmak lazım. Bu bölümdeki her şey muğlaktır, ikilinin muhbirliği dışında. Ne olduğunu bilmediğimiz bir görevleri vardır, orada bir sıkıntı doğmuştur ve yüzbaşı dış mihrakların tehdidi altındaki bu zor günlerde onlardan yeni ve yine ne olduğunu anlamadığımız görevler beklemektedir. İkili binadan çıkar, rotalarını siteye çevirir ve “ mutfakta oturur, köşelere sıçar ve arada dışarı bakarlar” diye tarif ettiği köylüleri dolandırmak üzere yola çıkar. ( tam da burada Köylüleri Neden Öldürmeliyiz şiiri İbrahim Sadri sesiyle arka fonda çalar.)
Site’nin çürüyüşü, çözülüşünün her şeyi bilen özne tarafından kayıt altına alındığı 3.bölümde, masasının başında Macaristan ovasının coğrafi oluşum sürecini okuyan doktorla tanışırız. Ama bu bir ünvandan fazlası değildir, onu da diğerleri gibi ‘işlerken’ hiç görmeyiz. Kendini, köyü gözetleme, kayıt altına alma ve herkes hakkında notlar tutmaya adamıştır, günlük yaşamını da buna göre organize eder. Bu ve son bölüm bence kitabın en temel dertlerinin açığa çıktığı, yazarın düşün dünyasını okura açık ettiği bölümleri oluşturuyor. Bölümün başlığı bir şeyler bilmek ancak bilmek de bir işe yaramıyor. Şöyle açayım; doktorun pencere önüne kurulmaya karar vermesi ‘nafileliğin’ farkına varmasıyla oluyor. Sitenin içten içe çürüdüğünü anladığı an “sürekli olarak inşa edilen bu şeytani düzenin” içinde “kendisi her ne kadar çırpınsa da bu muzaffer yıkımın önüne geçebilmek için fazlasıyla güçsüz olduğunu” fark etti. Nasıl ki kitaplardan okuduğu coğrafi şekillenme onun dışında ve müdahalesine açık olmayan doğal bir olguysa, kayıt altına aldığı çözülme de onun müdahalesinin dışındadır ve “istese dahi en küçük bir değişikliği bile yapamayacağının ayırtına varmıştı; değişikliklerin bariz bir şekilde olumlu sonuç verdiği kanıtlanamıyordu.” Madem, bizim dışımızda işleyen ve bize muhtaç olmayan bir düzen var ve madem ki o “ağların” içinde tango adımlarıyla ileri geri geziyor ve en başa dönüyoruz, “iki kere banyo yapmanın da bir anlamı kalmıyordu.” Edebiyatın gücü bu olsa gerek, çemberin içinde kalma halini bu kadar iyi anlatabilecek başka bir araç tanımıyorum. Bartleby, yapmamayı tercih ediyordu, doktor ise yapıp yapmama arasında bir farkın olmadığı bir mekanizmayı imliyerek el artırıyor, belleğin ve hatırlamanın gücüne sığınarak. Lakin, bölümün sonundaki k��ylünün “doktor bey bunu yapmayacaktınız. Yapmayacaktınız bunu” serzenişi neye vurgu yapıyor anlamış değilim.
1.kitap boyunca çizgisel bir anlatı olmadığından bahsetmiştim, her bölümde bazen en başa dönerek o bir günü ve olaylarını farklı bakış açılarıyla görüyoruz. Bu günün olaylarının birleştiği yer, meyhanedeki tango sahnesi. Doktor evinden içki almak için çıktığında Ersike’yi meyhaneden içeri bakarken görür ve burada ne aradığını sorar, Ersike doktora ( bir gece başında sabahladığı için) kurtarıcı gözüyle sarılır ve doktor onu iter. Ardından kızın peşine düşse de yakalayamaz, yere devrilir ve bölüm yapmayacaktınız bunu ile sona erer.
Yerimiz dar, hızlı gitmeye çalışıyorum yoksa bu kitabın ben de edebi, politik, teolojik çağrışımları derya deniz ve şimdiden 2019 okumalarımın arasında ( Savaş ve Savaş ve yeni çıkacak kitabıyla birlikte) yer alacağını söyleyebilirim.
Geldik, sitenin tek işler mekanına, Meyhane. Örümceğin işi: Sekiz şeklinde bölümünde kurtarıcının dönüş haberiyle köylüler meyhanede toplanmaya başlamış görürüz. Bayan Halisc’in jargonuyla söylersek; “İncil zamanları geldi çattı.” Kitabın gerçekten inançlı tek karakteri Bayan Halisc ise tek materyalist karakteri de meyhanecidir. Buradaki materyalist vurgusu oldukça meta ağırlıklı olsa da en azından bilimsel bilgiye abartılı bir hürmeti olan bir karakter. Canı sıkıldıkça toplama çıkarma işlemleri yapıyor ve şu sahtekar İrimais’den onları kurtaracak bir sayı dizini arıyor. Amma ve lakin, o bir kez bile görünmeden ortalığı ağlarla kuşatan, her temizlikten sonra yeniden ortaya çıkan idealist örümceklerde bu mekanda iş tutuyor. Kitap boyunca farklı yerlerde ortaya çıkan, iki bölüme de adını veren bu örümcek ağları eserde ne işe yarıyor ya da neyi sembolize ediyor ona geleceğim ama bu bölüme adını veren 8 şeklindeyi mota mot, şekil üzerinden düşünmekte fayda var. 8 rakamı, yan çevrildiğinde sonsuzluğu, iki parçaya bölündüğünde ise çember anlamını verir bize, sonsuza kadar uzayan bir çember, her gün en baştan tekrarlanan bir ritüel. Ağları temizledikçe yeniden kurulan ama kurucusunu bir türlü görmediğimiz, bizim müdahalemizle ortadan kalkmayan bir yapı. Şunu artık söyleyelim, kitabın başındaki 1.5 sayfalık bölüm ile sonu bire bir aynı. Biz bir sürü şey olduğunu sanırken ki olurken her şeyi yine en başa sarıyor. Evet, en başa sarıyoruz ama artık en başta olduğumuz umutsuzluk düzeyinden daha derin bir umutsuzluk düzlemine geçiyoruz ve belki de sonsuza kadar gidecek bu sarmal her tamamlandığında biraz daha dibe batacağız. Kurguda kullanılan modernist müdahaleye beslediğim hayranlık, derindeki anlamla da örtüşünce ortaya övmelere doyamadığım bir eser çıkıyor.( şu saatte şahsıma bir mikrofon uzatılsa ve 20. Yüzyılın en iyi 100 eseri sorulsa Şeytan Tangosu’nu da kesin eklerim listeye)
Geldik 1.kitabın geçtiği günü baştan sona kuşatan, Sökülüyor yani Estike’nin hikayesine. İşlevsiz köyün “aile” olma şerefine nail tek evinin ( hayat kadını Bayan Horgos ve çocukları) en küçük kızı olan Estike, köylülerin ifadesiyle aklı melekeleri yerinde olmayan bir kız ama biz o akıllı köylülerin ne mal olduğunu biliyoruz zaten. Yaşadığı şiddet, aşağılanma ve zorbalıktan ( git oyun oyna!) kaçışın peşinde ilk olarak kör olmaya çalışıyor, herkesin birbirini gözetlediği yerde görmemeyi seçiyor. Bu girişiminde başarılı olamayınca ise kimsenin onu göremeyeceği kutusuna sığınıyor. Görmeme- Görünmeme çabalarını gerçekliği aşma, dışına çıkma isteği olarak okumak lazım ve ama onu da kutusundan çıkartıp müdahaleye açık hale getiren şey para ağacı oluyor. Hayalini kurduğu ağaç hayallerde kalınca kendini sokaklara atıyor, meyhanedeki Tango’yu camdan izlerken doktorla karşılaşıyor, o da onu tersleyince “meleklerin arasına giden yolu” irade bir müdahaleyle kısaltıp bir ‘şato’nun içinde huzurla uyuyarak melekleri beklemeye başlar. Eh artık kitabın tek masumu da olmadığını göre, büyük şeytanı da sahne alabilir.
Tüm günü kuşatan, hikayesi üç ayrı anlatıda kesişen ve anlatının dram öğesinin en güçlü hissedildiği Estike’nin hikayesi olmasaydı ne olurdu peki? Aslında hiç, yani kitabın konusu diyeceğimiz olaya doğrudan bir etkisi yok bu hikayenin. Ne köylü gitmekten, ne İrimais planından ne de olaylar sonsuz bir girdap halinde boka sarmaktan başka bir uğrağa geçecekti. Hikayenin devamı açısından sahip olduğu temel işlev; İrimais’in manipülasyonuna kurban gitmek, köylülerin ikna olma sürecini kısaltmaktan ötesi değil. Ama belki de masum ölüler üzerinden yapılan ideolojik müdahale ve yönlendirme şeytanın kurtarıcı pozisyonu için evrensel bir ihtiyaç olsa gerek, geçelim.
Örümcekler iş tutmaya devam ediyor. Mekan meyhane, kişiler köy halkı, durum berbat, “onları bir arada tutan dur durak bilmeden tükenen umutları”. “Umutsuz insanların çobanı” İrimais yani Mesih, onları Kenan ülkesine götürecek kurtarıcıyı bekliyorlar. Bekleyiş, çelişkiden azade değil, neyi bekledikleri de siliniyor bazen. İçiyor, dans ediyor ama yine de hareketsizler. Örümcekler ağlarını örmeye devam ediyor, bekleyiş uzuyor, Şeytan Tangosu’na başlıyorlar, Estike camdan onları izliyor, görmüyorlar ve kurtarıcını geldiğini bilmekten çok tahmin ediyorlar.
“Sanki bu kusursuz, çok özel ve görülmesi neredeyse olanaksız ağ zarar görmediği sürece keşfedilmesi mümkün olmayan saklı izbelerinde yere yapışmış halde her kıpırdanıştan, her çıtırtıdan haberdar olmaları önemliymişcesine..” Değindik biraz, bitirelim. Kitap boyunca etrafımızı saran metaforların başında örümcek ağları geliyor ve bu bizi birkaç okumaya gönderiyor. Evvela, site ve insanları görünmez ağlarla düzene bağlanmış, kuşatılmış, kıstırılmış varlıklardır. Bu ağın nasıl kurulduğunu görmez, hatta kurucuları da ortada yoktur ama o ağ yerli yerindedir. Yıkımın ve çürümenin farkındadırlar ( bu ne kokusu böyle) kurtulmak isterler ancak bunun için sergiledikleri her yırtma çabası ağın içinde gerçekleştirildiği için aslında kıpırtısız ve hareketsizidir, bir yanılsamadır. İkinci olarak bu ağdan kaçarak, yeni bir site arayarak kurtulamayız zira ağ esnektir, onu her alt ettiğimizde yeniden kurulur ve bu da bizi sonsuz bir çemberin içine hapseder orada eyler dururuz ve trajedi olarak başlayan trajedi olarak sona erer. Ağlar aynı zamanda hakikatle aramızda perde işlevi görür, görüş açımızı bozar ve şeytanlar kurtarıcı, göğe yükselen masumlar sakat olur. Yanlış anlaşılmasın, dini bir sürü görünen ve görünmeyen metafora rağmen bu bir ahlak hikayesi değil, ahlaki yargıların, yargılamaların bu tangoda yeri yok, bu tam da bugünde içinde bunaldığımız, kaçamadığımız, punduna getirip aldatamadığımız, her sabah baştan kurulan kaderimizin hikayesidir. Ve elbette yanlış anlaşılmasın, bu her satırına kefil olduğum bir edebiyat olayı, yüzyılın başyapıtlarından biridir, meselesini anlama, anlatmaya çalışırken muazzamlığını ıskalamak istemem.
Yorulmaya başladım, hızlanayım ki yazarda hızlanıyor 2.kitapla birlikte. Geri dönüşler, dolaşmalar son buluyor ve o mükemmel sona doğru fora yelken gidiyoruz.
2.kitap, 6.bölüm İrimais’in, “tanrının defterden sildiği kuzusu” hakkında yaptığı konuşma ile başlıyor. Konuşmanın bütünü, demagoji tarihine altın harflerle geçecek cinsten, neler söylenmiyor ki ama biz şuraya dikkat kesilelim, “yıldızımızın en sonunda yükselmeye başlaması için sonsuza kadar içimizde duracak.” İrimais zeki adam, kötünün zaferinin koşulunun iyinin yokluğu olduğunu o bilmeyecek de biz mi bileceğiz.
5.bölüm, hicret hazırlığı. Köylü evleri boşaltıyor, eşyalarını topluyor ve geriye kalanlardan kimse faydalanmasın diye her şeyi yıkıyorlar. Ama hal, gemileri yaktık geri dönüş yok hali değil. İrimais; “siz dostlarım bu saatten sonra özgürsünüz” dese de daha derine bir ağa bağlanacaklardır.
Laszlo, bir röportajında “Kafka olmasaydı yazar olmazdım,”diyor. Yolculuğun istikameti olan ‘şato’nun sürekli tırnak içinde olması bu sevginin en görünür hali. Kafka’nın ‘şato’su sürekli etrafında dolaşılan ama bir türlü içine girip huzura eremediğimiz yerken burada ‘şato’ kapılarını hemen açıyor ama huzur hak getire. Umudun ‘şato’su, siteden farklı değildir, çöküş ve çürümeden payını düşeni almıştır ve ağdan kaçarak özgürleşemeyen köylüler ağdaki fantezi dünyalarını yeni mekanlarına taşır. Rüyalar ve sanrılar eşliğinde biten bölüm, kitapta en sevdiğim yerlerden biri oldu. Karşımızda sadece hakikati değil fantazma dünyaları da çökmüş, orada dahi mutluluğu bulamayan bir topluluk var, güçlü Halisc’i su kenarında kambur bir cüce kovalıyor, Schmidt karısına ‘sahip olmak’ için saldırıp avucunu yalıyor, okul müdürü bir erkekle öpüşüyor, bayan Halisc hafif meşrep Bayan Schmidt’i yıkıyor ve nesabaholuyorduneakşamsadecebite viyeşafaksöküyoryadagünbatıyordu.
4.bölüm, hicret eden köylülerin ardından yola düşen irimais, Petrina ve sanyi’nin cennete gitmek mi kabus görmek mi karar veremedikleri, Estike’nin göğe yükselişi ve olayın inkarını içeriyor, kabusa sığınıp planlarına devam ediyorlar.
3.bölüm de kabusun sabahında köylüleri İrimais’i beklerken yıkılmış halde buluyoruz. Dolandırıldıklarından emin oldukları an kurtarıcı geliyor, Kafka’nın dediği gibi Mesih gelişi beklenmediği andan sonraki anda zuhur ediyor. Umutlar yeşeriyor lakin Futaki’de her şeyin ‘nafileliğine” uyanıyor, zaten ikinci bölümde adının yanına tehlikeli ibaresi bu yüzden vuruluyor. Boşunalığın farkında peşine düşüyor kurtarıcın diğerleriyle birlikte ve bir bir veda ediyoruz hepsine, umudun uzattığı işkenceleriyle başa başa bırakarak. “İşte elde edebilecekleri tek Kenan!”
2.bölüm, yine polis merkezindeyiz. İrimais’in raporuyla cebelleşiyor memurlar. Genel çürüme, yozlaşma ve çöküşten muhbirlerin dil bilgisi de payını alıyor; “işte, iç karartıcı bir süratle düşen genel seviyenin su götürmez yeni bir kanıtı” olarak karşılanıyor rapor. İrimais’in ihbar raporuyla birlikte site halkı devletin kayıtlarına da geçiyor ve ağ görünmez kalmaya devam ederek biraz daha sıkılaşıyor. Site halkı yırtmak (ağı yırtmak) için çıktıkları yolun sonunda denetlenebilir nesnelere dönüşüyorlar. Bu bölümü aynı zamanda Lucas’ın kemiklerini sızlatan resmi- kurumsal edebiyatın bir parodisi olarak okumak da mümkün. Raporun diline dair memurlarca yapılan ‘bulanıklık, anlaşılmazlık, sallapatilik, kasıtlı ya da bilmeyerek yapılan üstünü örtmeler’ dönemde gerçekçi ( ki olsa olsa resmi rapor gerçekçiliği olur) merkezler tarafından edebiyat dışı görülüp sadelik ve anlaşılırlık adına edebiyatın ruhuna el Fatiha okunmuştur. Memurların, raporu sadeleştirme çabaları bu anlayışın tipik bir taklididir ki aslında yaptıklarının bir işe yaramayacağı en çok da onu düzeltenler tarafından bilinmektedir.
Ve geldik sona, tur tamamlanıyor, çember kapanıyor ve başa dönüyoruz. Site’ye dışarıdan bakan, çürümeyi kayıt altına alıp, belleğe sığınan doktorun evindeyiz. Örümcek ağları oraya da sirayet etmiş yokluğunda. Site boşalmış, kapılar sökülmüş ve ortalarda kimseler yok. İşte tam bu esnada, kimseler görünmezken defterini açıyor ve not düşmeye başlıyor: “Kasığını kaşıyor, geriniyor. Odada geziniyor, yerine oturuyor.” Delirmeyle tanrı olma arasında kararsız, “ancak ve ancak ifadesini bulan şeyler meydana gelir” diyerek tanrı anlatıcı konumunu işgal ediyor. Neyin olduğunu değil neyin olması gerektiğinden bahsettiği bu hal, o mükemmel sondan önce beni çarpan şey oldu. Burada yine çan sesleri duyuyoruz, en başta çalan mı yeni bir çan mı bilmiyoruz bir önemi de yok. Dışarı çıkıyor, baştan beri duyduğumuz çan seslerinin geldiği yerde bir delinin “Türkler geliyi” çığlıkları ile çan çalışını duyuyor. Macar tarihinde Türk imgesi hakkında konuşmanın gereği yok sanırım. Evine dönüyor, dışarıda görülecek bir şey yok, tahtayla kapıları çivileyip kağıdın başına geçiyor ve kitap bittiği yerde yeniden başlıyor. Naçizane fikrim, aynı yere dönsek de bunun sonsuz bir döngü olduğu ve her seferinde daha da düştüğümüz yönünde.
Ama boş verelim şimdi bunları, umarım kitabı okumadan bu yazıyı okumazsınız, umarım elinizdeki işi, gücü, kitabı bırakıp hemen okursunuz ve kitabı okuduysanız eğer söylediğim her şeyin çok öznel bir bakış açısının ürünü olduğunu bu kitaba başlamadan önce hakkında bildiğim tek şey Bela Tarr
March 20, 2012
Laszlo Krasznahorkai's first novel Satantango certainly plays hard-to-get. This cagey, fractal narrative—divided upon itself and reassembled, almost like a cubist painting—delights in disorienting the reader and forcing him to roll up his intellectual sleeves and get down to business. Published originally in 1985, during the decline of European communism, and finally appearing in English translation this month, Satantango offers the story of a Hungarian collective which, despite its formal dissolution, fails to disband. Its inhabitants—decrepit, despairing, and utterly purposeless—wait around for some sign or impetus, enduring yet another oppressive rainy season without hope or certainty.
Krasznakorkai visits a number of their stories glancingly: a reclusive, alcoholic doctor who documents the goings-on in the village from the scrupulous vantage of his window; a couple of swindlers who attempt to steal the community's profits from the sale of its livestock; an earthy, sensual wife who either beds or frustrates every man in town (if only perhaps because of her lack of any formidable competition); an abused and disturbed little girl who tortures and kills a cat in a desperate attempt to feel some mitigated sense of power; and a religious fanatic who decries the decadence of this strange, withering community.
Everything changes with the return of Irimiás and Petrina, two members of the collective who were reported dead eighteen months before. Their reappearance, by virtue of its mystery, signals an almost religious awakening for the villagers, who are fortified with a renewed hope for (what feels like) one last push to achieve freedom from their dismal inertia. But is Irimiás a savior or charlatan?
Satantango is a challenging but rewarding book. Krasznahorkai likes nothing better than obscuring certain details of the plot to reinforce the otherworldliness of the narrative. Several questions remain unanswered—ultimately to the benefit of the novel, I think—but they will frustrate readers expecting a more forthcoming plot. The style—long, unbroken paragraphs, without a lot of introductory exposition—tends to keep the reader off-balance and will discourage the less committed reader, but those who are in it for the long haul will find this oblique, haunting novel well worth their attention.
A gospel of despair, Satantango, I think, qualifies as a minor masterpiece. Hypnotic, bewildering, and unsettling, it nagged at me even when I was away from it. Sometimes I would wonder, Why do I feel bothered—on edge? And then I would recall a feeling or image that Krasznahorkai left me with. That's the strange power of the truly accomplished writer—not just to tell stories, but to imprint experiences, sensations upon his readers, so that even when we forget the particulars, we remember the effect—vast and overpowering.
Krasznakorkai visits a number of their stories glancingly: a reclusive, alcoholic doctor who documents the goings-on in the village from the scrupulous vantage of his window; a couple of swindlers who attempt to steal the community's profits from the sale of its livestock; an earthy, sensual wife who either beds or frustrates every man in town (if only perhaps because of her lack of any formidable competition); an abused and disturbed little girl who tortures and kills a cat in a desperate attempt to feel some mitigated sense of power; and a religious fanatic who decries the decadence of this strange, withering community.
Everything changes with the return of Irimiás and Petrina, two members of the collective who were reported dead eighteen months before. Their reappearance, by virtue of its mystery, signals an almost religious awakening for the villagers, who are fortified with a renewed hope for (what feels like) one last push to achieve freedom from their dismal inertia. But is Irimiás a savior or charlatan?
Satantango is a challenging but rewarding book. Krasznahorkai likes nothing better than obscuring certain details of the plot to reinforce the otherworldliness of the narrative. Several questions remain unanswered—ultimately to the benefit of the novel, I think—but they will frustrate readers expecting a more forthcoming plot. The style—long, unbroken paragraphs, without a lot of introductory exposition—tends to keep the reader off-balance and will discourage the less committed reader, but those who are in it for the long haul will find this oblique, haunting novel well worth their attention.
A gospel of despair, Satantango, I think, qualifies as a minor masterpiece. Hypnotic, bewildering, and unsettling, it nagged at me even when I was away from it. Sometimes I would wonder, Why do I feel bothered—on edge? And then I would recall a feeling or image that Krasznahorkai left me with. That's the strange power of the truly accomplished writer—not just to tell stories, but to imprint experiences, sensations upon his readers, so that even when we forget the particulars, we remember the effect—vast and overpowering.
February 10, 2018
Satantango by Laszlo Krasznahorkai has received numerous great reviews and write ups but for me this was a very depressing and claustrophobic read. Longlisted for the Independent Foreign Fiction Prize in 2013 but it was the cover that caught my attention as I browsed in a book shop and I am a sucker for a great cover.
In the darkening embers of a communist Utopia, life in a desolate Hungarian village has come to a virtual standstill when the charismatic Irimias long thought to dead returns home.
When I started this novel it felt like someone had torn out the first 50 pages of the book and I had to figure out who the characters were and what exactly was going and to be honest the further along I read the more frustrated I became and at the half way mark I decided I couldn't take any more of this depressing and bleak novel no mather how much of a masterpiece it is considered in Hungary.
Another major issue I had with this book was there was no paragraph breaks which makes it very difficult reading and along with poor characterization and no sense of time or place this one was a non runner for me and sadly goes on my very small DNF list.
In the darkening embers of a communist Utopia, life in a desolate Hungarian village has come to a virtual standstill when the charismatic Irimias long thought to dead returns home.
When I started this novel it felt like someone had torn out the first 50 pages of the book and I had to figure out who the characters were and what exactly was going and to be honest the further along I read the more frustrated I became and at the half way mark I decided I couldn't take any more of this depressing and bleak novel no mather how much of a masterpiece it is considered in Hungary.
Another major issue I had with this book was there was no paragraph breaks which makes it very difficult reading and along with poor characterization and no sense of time or place this one was a non runner for me and sadly goes on my very small DNF list.
May 27, 2018
First published in Hungary in 1985 this cleverly constructed, often exhilarating, but relentlessly bleak novel is now something of a cult classic. Krasznahorkai's vision is of the likes you just don't come across that often. This book stands out from the crowd, along with everything else he has written. The story centres on the arrival of a man who may or may not be a prophet, or the devil, or just a violent being, out to cause unrest in a rotting, perishing, rain-sodden Hungarian hamlet where all hope has been lost. The buildings are crumbling down, the inhabitants, a cast of semi-crazed desperate peasants who cack-handedly are trying to rip each other off while ogling each other's wives are not the kind of folk to share a joke with. A doctor obsessively watching his neighbours, young women trying to sell themselves in a depleted mill, a disabled girl ineptly attempting to kill her cat to shake off boredom. Now if this sounds like the stuff of misery, that's precisely what it is, with the exception of a few moments of strange humour. The man whom they credit with extraordinary powers, and who was supposed to have already died, is on the road to the estate, with his sidekick Petrina. The locals excitedly assemble in the spider-infested bar to await him, where they argue, drink and dance grotesquely to the accordion into the small hours.
László Krasznahorkai's scenes are designed to de-familiarise with the world around us. The chapters tend to begin with some under-explained event, a strangely vehement argument about whether to turn on an oil heater, or the inhabitants trashing their homes and setting out on the open road clutching a few possessions. He writes in a high modernist style, that's vague in places and fairly abstract, and even though the writing seems out of place with the setting, it doesn't really feel like it. He cleverly weaves themes like communism and alienation into his narrative that helps the story feel that bit more realistic. But the book still carries a old folk tale sentiment, or that of somebody's nightmare. Anyone looking to feel like a summer's day whilst reading this can forget it. It's like being stuck in a world set against the darkest tones of black and white, with out of tune violins crying away slowing ready for the last day on earth.
This is no doubt a remarkable achievement, but structurally, I still preferred 'The Melancholy of Resistance' to this. Hence the four stars instead of five.
László Krasznahorkai's scenes are designed to de-familiarise with the world around us. The chapters tend to begin with some under-explained event, a strangely vehement argument about whether to turn on an oil heater, or the inhabitants trashing their homes and setting out on the open road clutching a few possessions. He writes in a high modernist style, that's vague in places and fairly abstract, and even though the writing seems out of place with the setting, it doesn't really feel like it. He cleverly weaves themes like communism and alienation into his narrative that helps the story feel that bit more realistic. But the book still carries a old folk tale sentiment, or that of somebody's nightmare. Anyone looking to feel like a summer's day whilst reading this can forget it. It's like being stuck in a world set against the darkest tones of black and white, with out of tune violins crying away slowing ready for the last day on earth.
This is no doubt a remarkable achievement, but structurally, I still preferred 'The Melancholy of Resistance' to this. Hence the four stars instead of five.
November 12, 2019
A powerful open text, one rife with both fire and human failures. As I quipped early, it's a Faulkner noir in the Magyar mud. What ripens and stings is more akin to Beckett: a waiting for IKEA, with ideological trappings.
The novel opens essentially with a bell in the night. Then it rains.
The contemporary reader will ascribe a historical arc to the symbolism, unfortunately the novel was written in 1985. INXS didn't script the Velvet Revolution. Many phenomenon are repositioned after the fact.
The novel in translation appears in the wake of Bela Tarr's imperious adaptation. The language is a live wire amidst the sodden decay. This should be pursued at all costs.
The novel opens essentially with a bell in the night. Then it rains.
The contemporary reader will ascribe a historical arc to the symbolism, unfortunately the novel was written in 1985. INXS didn't script the Velvet Revolution. Many phenomenon are repositioned after the fact.
The novel in translation appears in the wake of Bela Tarr's imperious adaptation. The language is a live wire amidst the sodden decay. This should be pursued at all costs.
December 12, 2018
Allahım!
“Şeytan Tangosu”nu biraz önce bitirdim ve yazarın son bölümde indirdiği yumrukla sersemleyip, bir süre anlamsızca kitabı bitirmiş olmanın getireceği tatmin duygusundan da yoksun; kafamda sorularla boş boş etrafa bakındım. Ne diyeceğimi bilemiyorum! Aslında bu öyle bitirince direkt olarak yorum yapacağım eserlerden biri değil. Biraz üzerine çalışmak gerek. Metaforlar ve ayrıntılar gösterdiğinin ötesinde neleri anlatıyor kafa patlatmak lazım. Fakat bazen bir eseri bitirdiğinizde, onun hakkında birileriyle acilen konuşma ihtiyacı hissedersiniz ya “Şeytan Tangosu” da tam olarak onlardan biri işte. Biraz çırpınıp şuan bu eseri okuduğunu bildiğim birkaç arkadaşımı taciz ettim ama henüz sonlandırmadıklarından istediğim fikir alışverişini yapamadım. Dedim en iyisi bir kafamdakileri yazayım, rahatlayayım:)
“Şeytan Tangosu” aslında yabancısı olduğum bir hikâye değil. Çünkü 1994 senesinde Bela Tarr tarafından kotarılmış uyarlama filmi iyi bildiğim yapımlardan bir tanesidir. Klasik sinema estetiğinin son kalelerinden biri olan Bela Tarr zaten tartışılmaz bir yönetmendir. Onu ve filmlerini konuşmak sinemanın içerisinde olan biri olarak sıklıkla gerçekleştirdiğim bir şey. Genelde “Torino Atı” isimli filmiyle tanınıyor ancak başyapıtı “Satantango”dur. 7,5 saatlik süresiyle ve ağır aksak ilerleyen devinimleriyle çoğu seyirciyi korkuttuğundan belki de, çok öne çıkamamıştır ama nefis bir yapımdır. Yani bu filmden kaynaklı hikâyeye aşinaydım ve kitap Türkçede basıldığından beri de hep okumak için bir itki arıyordum. Sonunda ve iyi ki okudum.
Krasznahorkai, “Şeytan Tangosu”nu 1985 senesinde kaleme almış. Ülkesinde çıktığında belli tartışmalar yaratmış olan kitap, Bela Tarr’ın uzun uğraşlarıyla film haline getirilince; 1994’te dünya izleyicisiyle buluşunca; kitap daha çok tanınmış ve okuyucuların daha çok ilgisine nail olmuş. Çok ilginç bir şey belirtmek isterim ki “Şeytan Tangosu” Krasznahorkai’nin ilk romanı. Evet, bir debut ve nasıl bu kadar yetkin ve etkin, hayret verici doğrusu. Roman çok yoğun, özgün ve zeki bir aklın elinden çıkma kurgusuyla edebi anlamda hayranlık uyandırıcı. Modernist romanın güzel bir örneği olarak kabul edebileceğimiz kitabın, modernist hamleleri iç titreten cinsten. “Ses ve Öfke” mi dedik misal ya da “Benim Adım Kırmızı”nın sonunda konuşan Orhan Pamuk mu? O hesap bir güzellik yapıyor romanının bazı noktalarında Krasznahorkai. Ve bunu ilk eserinde yapabilmiş olması beni açıkçası en çok etkileyen şeylerden bir tanesi. Bir dil ustasının yazdıklarını okur hissi baki ve güçlüyken; bunu bu kadar erken başarabilmiş olması sadece hayranlık uyandırıcı.
Romanımız Macaristan taşrasının bir köşesinde kendi çürümüşlüğüne hapsolmuş bir 'site'de geçiyor. Buradaki site aslında Sovyet’lerdeki kolhozlara denk düşen bir oluşum. Elbette oradaki kooperatifler gibi buradaki site de işlevini yitirmiş, minik bir hapishaneye dönüşmüş, içinde yaşayanlarıyla tam da taşrada bulabileceğimiz bir devinimsizlik içerisinde varlığını sürdürüyor. Bu sitenin yaşayanları özenle seçilmiş, Tanrı’nın şefkatinden mahrum kalmış, aciz ama bir o kadar da yozlaşmış ve daha fazla yozlaşmaya açık; birey olmaya çok uzak insancıklar: Bay ve Bayan Schmidt, Doktor, Futaki, Meyhaneci, Halicsler, Kramerlar ve diğerleri… Krasznahorkai bize ilkin bu insanların, site içerisindeki yaşamlarını anlatıyor. Sitedeki her ayrıntısını gösterdiği çürümüşlük ve kokuşmuşlukla; bir yandan da Doğu Avrupa alegorisi sunuyor. Birbirlerini sürekli evlerinin pencerelerinden izleyenler, sürekli olarak başkasının eşleriyle cinsel ilişkiye giren ya da hayalini kuran kadın ve erkekler, vücudunu satan minik kızlar, güç ve para (kurtuluş) için ailesi de dâhil ait olduğu yeri satabilenler vs. Anlayacağınız son derece kokuşmuş biz yozlaşma hâkim siteye. Ve bir beklenen olduğunu görüyoruz: Irimias. Aslında beklenen doğru kelime değil, hiç beklenmiyor ama yaratacağı etkiyle gizliden gizliye o olsun olmasın bir benzeri de olsa her daim ‘beklenen’ bir yandan da. Başında tacı dirilişten gelen İsa misali. Nihayetinde de geliyor. Kitap bu noktadan sonra başka bir akışa giriyor ve anlatının üzerinden de sis perdesi bir nebze kalkıyor. Bu sis perdesinin asılı olduğu ilk bölümün büyüsü de temel olarak anlatımında yatıyor. Çünkü burada epizotları okurken aslında aynı zamanın içerisinde süzüldüğümüzü anlıyoruz. Zaman belki bizim için dakikalarla ilerliyor. Bir gelişme kaydedemiyor gibi bir hissin içine düşüp, Laszlo’nun bizi hapsettiği o zamanın içerisinde sitenin ve insanların her haline ve ayrıntısına hâkim oluyoruz. Irimias’ın geldiği yerden sonra hikaye daha aksiyonel. Yine kimseyi ölümcül bir spoiler ile üzmek istemediğimden hikâyenin bu noktadan sonraki ilerleyişine çok fazla bir şey söylemek istemiyorum.
Ama roman ritminden hiçbir şey kaybetmiyor. Bir katran gibi yoğun ve yavaş akmaya devam ediyor. Bütün betimlemeler bizi anlatılan ana, öznel olduğundan daha çok nesnel bir yargılar zinciriyle taşıyor. Görselliğe ya da eylemlere dair gri alan bırakmıyor yazar. Hepsini kafamıza çiziyor. Karakterin zihinlerini bize açmayarak bir oyun oynuyor belki de. Sadece çok beylik fikirlerini hissedebiliyoruz ya da tanık oluyoruz. Ancak belki de yazar tam olarak da bunu istiyor. Zira kitabı sonlandırdığımızda bu karakterlerin yazarın anlattığından daha fazlası olmadığını da anlıyoruz acı acı.
Çanlarla açılan ve çanlarla sonlanan roman içerisinde, diriliş, melekler, İncil vs üzerine hakikatli bölümler ayrıldığını görüyoruz. Bu anlamda roman çok zengin. Fakat bunların doğru okuması için biraz üzerine düşünmem gerekiyor, o yüzden işkembeden yorumlamak istemem. Ama bu anlamda kitap Tarkovski tarafından uyarlansaydı “Satantango”dan daha güçlü bir film ortaya çıkar mıydı acaba diye de sormadan edemiyorum. Dini okumasını bir kenara bırakırsak filmin bir de politik bir okuması olduğunu görebiliriz. Macaristan’da da tıpkı kolhozlar gibi tarım için başlatılan reformların ve inşaların; planlanıldığı gibi başarılı sonuç vermediği bilinmekte. Krasznahorkai’de bu kitabıyla ülkesinin, o zamanın hakim sistemi karşısında kaybetmiş insanlarına muzip ve taşlayan bir ağıt yakıyor. Ne de olsa hikayenin ortasına kurtuluşun ve yeniden başlangıcın simgesi olarak Şato’yu koymuş. Direkt olarak Kafka’nın Şato’suna gidebiliriz bu noktada zira oldukça açık bir metafor şato. K. şatoya nasıl ulaşamıyorsa bizim karakterlerimiz de tersine bir kolaylıkla şatoya ulaşıyorlar. Ama orada beklediklerinden çok daha farklı bir gerçekle buluşuyorlar. Kısa süren farkındalıkları süresince bir uyanma bekliyoruz aslında ama Şato o noktada bir değişim noktası. Kurtarıcı geri döndüğünde ve karakterlerimizi geleceklerine teslim ettiğinde, Şato’nun ne kadar da Kafka’nın şatosuna benzediğini görüyoruz. Sistemin yürütücüsü otoritenin bükülmez gücüne bir kere daha sert bir şekilde tanıklık ediyoruz. Hele ki mutlu bir şekilde kölelik için zemin hazırlandıysa, o zaman her şey muhteşem bir vuruş ve razı geliş dansına dönüşüyor. Bundan ala sado-mazo mu var aslında? Farkındalık olmayınca her şey doğru mu oluyor? Günümüz Türkiye’sine de burdan baksak mesela? Celladına aşık garipler ve otorite, otorite, otorite.
Kitabın sonunda da Doktor üzerinden çok şık bir hamle yapıyor yazar. Bizi yeniden çan seslerine götürüyor ve orada makarayı başa sarıyor. Akıl almaz bir dekupaj yapıyor. Son bölüm beni çok etkiledi. Burada ilahi bir şeyden gelen tokatla sersemlemiş hissettim. O deli ve çanlar… Kitabın ortasında vuku bulan akıl almaz olay, Eliste’nin yükselen naşından daha da çok etkiledi. Bir önceki bölümde Iramias üzerinden kurulan İsa metaforunun elimizde tuzla buz olması da ayrı bir güzellikti. Belki de İsa sandığımız aslında şeytanın ta kendisinden başkası değildir. Romanın ortasından itibaren hissettiğimiz o fenalık, ötelememize rağmen burada zalimce gerçekleşince, insanın umudunda bir yara açılıyor illaki.
Çok uzattım ve karma karışık bir yazı oldu farkındayım ama kitap da beni böyle bir karmaşanın içine attı, gitti. Örümcek ağı ve tangodan bahsetmedim henüz ama mecalim de kalmadı pek. Belki daha sonra bir düzeltme yaparım.
Herkese tavsiye etmiyorum. Okuması oldukça zor bir eserdi. Temposu düşük, ayrıntılaması çok fazla ve birileri için ‘hiçbir şeyin olmadığı’ eserlerden biri olduğundan herkese mutlaka okuyun demem. Ama modernist romandan hoşlanan, biraz zamanı eğmektense, zaman tarafından eğilmek isteyen okur kendisini biliyor, onlar sevecektir. O mutlu azınlığa tavsiye ederim. Sonrasında filmi izlemenize de mutlaka tavsiye ederim.
İyi okumalar.
9/10
“Şeytan Tangosu”nu biraz önce bitirdim ve yazarın son bölümde indirdiği yumrukla sersemleyip, bir süre anlamsızca kitabı bitirmiş olmanın getireceği tatmin duygusundan da yoksun; kafamda sorularla boş boş etrafa bakındım. Ne diyeceğimi bilemiyorum! Aslında bu öyle bitirince direkt olarak yorum yapacağım eserlerden biri değil. Biraz üzerine çalışmak gerek. Metaforlar ve ayrıntılar gösterdiğinin ötesinde neleri anlatıyor kafa patlatmak lazım. Fakat bazen bir eseri bitirdiğinizde, onun hakkında birileriyle acilen konuşma ihtiyacı hissedersiniz ya “Şeytan Tangosu” da tam olarak onlardan biri işte. Biraz çırpınıp şuan bu eseri okuduğunu bildiğim birkaç arkadaşımı taciz ettim ama henüz sonlandırmadıklarından istediğim fikir alışverişini yapamadım. Dedim en iyisi bir kafamdakileri yazayım, rahatlayayım:)
“Şeytan Tangosu” aslında yabancısı olduğum bir hikâye değil. Çünkü 1994 senesinde Bela Tarr tarafından kotarılmış uyarlama filmi iyi bildiğim yapımlardan bir tanesidir. Klasik sinema estetiğinin son kalelerinden biri olan Bela Tarr zaten tartışılmaz bir yönetmendir. Onu ve filmlerini konuşmak sinemanın içerisinde olan biri olarak sıklıkla gerçekleştirdiğim bir şey. Genelde “Torino Atı” isimli filmiyle tanınıyor ancak başyapıtı “Satantango”dur. 7,5 saatlik süresiyle ve ağır aksak ilerleyen devinimleriyle çoğu seyirciyi korkuttuğundan belki de, çok öne çıkamamıştır ama nefis bir yapımdır. Yani bu filmden kaynaklı hikâyeye aşinaydım ve kitap Türkçede basıldığından beri de hep okumak için bir itki arıyordum. Sonunda ve iyi ki okudum.
Krasznahorkai, “Şeytan Tangosu”nu 1985 senesinde kaleme almış. Ülkesinde çıktığında belli tartışmalar yaratmış olan kitap, Bela Tarr’ın uzun uğraşlarıyla film haline getirilince; 1994’te dünya izleyicisiyle buluşunca; kitap daha çok tanınmış ve okuyucuların daha çok ilgisine nail olmuş. Çok ilginç bir şey belirtmek isterim ki “Şeytan Tangosu” Krasznahorkai’nin ilk romanı. Evet, bir debut ve nasıl bu kadar yetkin ve etkin, hayret verici doğrusu. Roman çok yoğun, özgün ve zeki bir aklın elinden çıkma kurgusuyla edebi anlamda hayranlık uyandırıcı. Modernist romanın güzel bir örneği olarak kabul edebileceğimiz kitabın, modernist hamleleri iç titreten cinsten. “Ses ve Öfke” mi dedik misal ya da “Benim Adım Kırmızı”nın sonunda konuşan Orhan Pamuk mu? O hesap bir güzellik yapıyor romanının bazı noktalarında Krasznahorkai. Ve bunu ilk eserinde yapabilmiş olması beni açıkçası en çok etkileyen şeylerden bir tanesi. Bir dil ustasının yazdıklarını okur hissi baki ve güçlüyken; bunu bu kadar erken başarabilmiş olması sadece hayranlık uyandırıcı.
Romanımız Macaristan taşrasının bir köşesinde kendi çürümüşlüğüne hapsolmuş bir 'site'de geçiyor. Buradaki site aslında Sovyet’lerdeki kolhozlara denk düşen bir oluşum. Elbette oradaki kooperatifler gibi buradaki site de işlevini yitirmiş, minik bir hapishaneye dönüşmüş, içinde yaşayanlarıyla tam da taşrada bulabileceğimiz bir devinimsizlik içerisinde varlığını sürdürüyor. Bu sitenin yaşayanları özenle seçilmiş, Tanrı’nın şefkatinden mahrum kalmış, aciz ama bir o kadar da yozlaşmış ve daha fazla yozlaşmaya açık; birey olmaya çok uzak insancıklar: Bay ve Bayan Schmidt, Doktor, Futaki, Meyhaneci, Halicsler, Kramerlar ve diğerleri… Krasznahorkai bize ilkin bu insanların, site içerisindeki yaşamlarını anlatıyor. Sitedeki her ayrıntısını gösterdiği çürümüşlük ve kokuşmuşlukla; bir yandan da Doğu Avrupa alegorisi sunuyor. Birbirlerini sürekli evlerinin pencerelerinden izleyenler, sürekli olarak başkasının eşleriyle cinsel ilişkiye giren ya da hayalini kuran kadın ve erkekler, vücudunu satan minik kızlar, güç ve para (kurtuluş) için ailesi de dâhil ait olduğu yeri satabilenler vs. Anlayacağınız son derece kokuşmuş biz yozlaşma hâkim siteye. Ve bir beklenen olduğunu görüyoruz: Irimias. Aslında beklenen doğru kelime değil, hiç beklenmiyor ama yaratacağı etkiyle gizliden gizliye o olsun olmasın bir benzeri de olsa her daim ‘beklenen’ bir yandan da. Başında tacı dirilişten gelen İsa misali. Nihayetinde de geliyor. Kitap bu noktadan sonra başka bir akışa giriyor ve anlatının üzerinden de sis perdesi bir nebze kalkıyor. Bu sis perdesinin asılı olduğu ilk bölümün büyüsü de temel olarak anlatımında yatıyor. Çünkü burada epizotları okurken aslında aynı zamanın içerisinde süzüldüğümüzü anlıyoruz. Zaman belki bizim için dakikalarla ilerliyor. Bir gelişme kaydedemiyor gibi bir hissin içine düşüp, Laszlo’nun bizi hapsettiği o zamanın içerisinde sitenin ve insanların her haline ve ayrıntısına hâkim oluyoruz. Irimias’ın geldiği yerden sonra hikaye daha aksiyonel. Yine kimseyi ölümcül bir spoiler ile üzmek istemediğimden hikâyenin bu noktadan sonraki ilerleyişine çok fazla bir şey söylemek istemiyorum.
Ama roman ritminden hiçbir şey kaybetmiyor. Bir katran gibi yoğun ve yavaş akmaya devam ediyor. Bütün betimlemeler bizi anlatılan ana, öznel olduğundan daha çok nesnel bir yargılar zinciriyle taşıyor. Görselliğe ya da eylemlere dair gri alan bırakmıyor yazar. Hepsini kafamıza çiziyor. Karakterin zihinlerini bize açmayarak bir oyun oynuyor belki de. Sadece çok beylik fikirlerini hissedebiliyoruz ya da tanık oluyoruz. Ancak belki de yazar tam olarak da bunu istiyor. Zira kitabı sonlandırdığımızda bu karakterlerin yazarın anlattığından daha fazlası olmadığını da anlıyoruz acı acı.
Çanlarla açılan ve çanlarla sonlanan roman içerisinde, diriliş, melekler, İncil vs üzerine hakikatli bölümler ayrıldığını görüyoruz. Bu anlamda roman çok zengin. Fakat bunların doğru okuması için biraz üzerine düşünmem gerekiyor, o yüzden işkembeden yorumlamak istemem. Ama bu anlamda kitap Tarkovski tarafından uyarlansaydı “Satantango”dan daha güçlü bir film ortaya çıkar mıydı acaba diye de sormadan edemiyorum. Dini okumasını bir kenara bırakırsak filmin bir de politik bir okuması olduğunu görebiliriz. Macaristan’da da tıpkı kolhozlar gibi tarım için başlatılan reformların ve inşaların; planlanıldığı gibi başarılı sonuç vermediği bilinmekte. Krasznahorkai’de bu kitabıyla ülkesinin, o zamanın hakim sistemi karşısında kaybetmiş insanlarına muzip ve taşlayan bir ağıt yakıyor. Ne de olsa hikayenin ortasına kurtuluşun ve yeniden başlangıcın simgesi olarak Şato’yu koymuş. Direkt olarak Kafka’nın Şato’suna gidebiliriz bu noktada zira oldukça açık bir metafor şato. K. şatoya nasıl ulaşamıyorsa bizim karakterlerimiz de tersine bir kolaylıkla şatoya ulaşıyorlar. Ama orada beklediklerinden çok daha farklı bir gerçekle buluşuyorlar. Kısa süren farkındalıkları süresince bir uyanma bekliyoruz aslında ama Şato o noktada bir değişim noktası. Kurtarıcı geri döndüğünde ve karakterlerimizi geleceklerine teslim ettiğinde, Şato’nun ne kadar da Kafka’nın şatosuna benzediğini görüyoruz. Sistemin yürütücüsü otoritenin bükülmez gücüne bir kere daha sert bir şekilde tanıklık ediyoruz. Hele ki mutlu bir şekilde kölelik için zemin hazırlandıysa, o zaman her şey muhteşem bir vuruş ve razı geliş dansına dönüşüyor. Bundan ala sado-mazo mu var aslında? Farkındalık olmayınca her şey doğru mu oluyor? Günümüz Türkiye’sine de burdan baksak mesela? Celladına aşık garipler ve otorite, otorite, otorite.
Kitabın sonunda da Doktor üzerinden çok şık bir hamle yapıyor yazar. Bizi yeniden çan seslerine götürüyor ve orada makarayı başa sarıyor. Akıl almaz bir dekupaj yapıyor. Son bölüm beni çok etkiledi. Burada ilahi bir şeyden gelen tokatla sersemlemiş hissettim. O deli ve çanlar… Kitabın ortasında vuku bulan akıl almaz olay, Eliste’nin yükselen naşından daha da çok etkiledi. Bir önceki bölümde Iramias üzerinden kurulan İsa metaforunun elimizde tuzla buz olması da ayrı bir güzellikti. Belki de İsa sandığımız aslında şeytanın ta kendisinden başkası değildir. Romanın ortasından itibaren hissettiğimiz o fenalık, ötelememize rağmen burada zalimce gerçekleşince, insanın umudunda bir yara açılıyor illaki.
Çok uzattım ve karma karışık bir yazı oldu farkındayım ama kitap da beni böyle bir karmaşanın içine attı, gitti. Örümcek ağı ve tangodan bahsetmedim henüz ama mecalim de kalmadı pek. Belki daha sonra bir düzeltme yaparım.
Herkese tavsiye etmiyorum. Okuması oldukça zor bir eserdi. Temposu düşük, ayrıntılaması çok fazla ve birileri için ‘hiçbir şeyin olmadığı’ eserlerden biri olduğundan herkese mutlaka okuyun demem. Ama modernist romandan hoşlanan, biraz zamanı eğmektense, zaman tarafından eğilmek isteyen okur kendisini biliyor, onlar sevecektir. O mutlu azınlığa tavsiye ederim. Sonrasında filmi izlemenize de mutlaka tavsiye ederim.
İyi okumalar.
9/10
May 16, 2018
Once again, I wrote a full review and then, as I was about to save it, I accidently changed screens and deleted it. It was brilliant. It really was. I spent two hours on it.
I even made some great connections to Goethe's Faust (Easter bells announcing the resurrection and 'Walpurgisnacht') and to Nietzsche's eternal return.
I believe that I have captured the spirit of the book by deleting the review. Absurd.
I highly recommend it.
I even made some great connections to Goethe's Faust (Easter bells announcing the resurrection and 'Walpurgisnacht') and to Nietzsche's eternal return.
I believe that I have captured the spirit of the book by deleting the review. Absurd.
I highly recommend it.
April 9, 2021
Bu kitaba çekinerek başladım, çünkü daha önce Macar Edebiyatı’nın gözdelerinden Gyula Krudy’nin “Günebakan” isimli modernist romanını okumuş ve hiç birşey anlamamıştım. Bu kez ArturoBelano ve Deniz Balcı’nın muhteşem yorumlarının fener ışığıyla Macar Edebiyatı’nın bir başka önemli modernist eserini okumaya çalıştım. Çalıştım diyorum, çünkü iki güzel yorumda açıklanmış olmasına ve bu kitabın zor olduğunun ve herkese önerilmeyeceğinin açıkça belirtilmesine rağmen, modern romanı anlamak, sevmek için başladığım okumayı anlamaya çaba sarfettim. Ancak ne yorumlarda belirtilen incelikleri, simgeleri, metaforları, ne de İncil’e yapılan göndermelerle verilen dini veya yazıldığı yıl itibariyle Macaristan’daki düzeni hedef alan politik mesajları ben alamadım veya göremedim.
Nesnelere ve olaylara farklı anlamlar yükleyen, estetik anlatıma önem veren, soyut konuları ele alan, olay örgüsünü simgelerle, motiflerle düzenleyen, biçimsel estetiği ön plana çıkaran, gerçekçiliği dışlayan modernist edebiyatın tipik bir örneği Şeytan Tangoları. Kötümser bir havada yazılmış, öykülerde ne/kim gerçek, ne/ kim değil karar okuyucuya bırakılmış. Bu arada tangodaki 6 ileri 6 geri hareket gibi, kitaptaki bölüm numaralarının önce 1’den 6’ya devam etmesi sonra geriye doğru giderek 6’dan 1’e dönmesi çok zekice bir düzenleme. Keza öyküler bağımsız olarak da okunabilir nitelikte, tabii sonuçları açık olarak.
Tüm modern (hatta postmodern) romanlarda olduğu gibi bazen neredeyse bir paragraf tutan, birbirine noktalama işaretleriyle (- ve “ gibi) veya parantezlerle bağlanan upuzun cümleler gerçekten zorluyor insanı. Konuyla ilgisiz bir cümlenin damdan düşerek önünüze çıkması, yoğun imge kullanımları, ki kullanılan imgeler de ayrıca içerik olarak yoğunlar, anlamakta zorluk çektiğim kavramlar, göndermeler (örümcekler, kargalar, Macaristan’ın jeolojik oluşumu, iğdiş kertenkeleler, tango, çan sesleri, şato vs.) ile yazarın okuyucuyu düşünmeye sevketmekten çok test etmesi gibi geldi bana.
Verdiğim puan ortalamayı düşürüyor ve bu kitaba haksızlık ediyorum belki ama benim beğenim veya edebiyat derinliğim dürüst olmak gerekirse bu kadara izin veriyor. Yazarın yarattığı kendi deyimiyle “yaşam olan herşeyden uzakta, bir yokoluşun içinde kıvranan” karakterler ve gözlemleri gayet iyi, zaten ikinci yıldızı bu nedenle verdim. Üçüncü yıldız ise genel olarak öyküyü, ve finalini sevmemden ötürü biraz zorlamaya verildi. Hepsi bu kadar.
Kendimi haklı çıkarmak için veya gelecek tepkileri azaltmak için değil ama şu cümleyi paylaşmak istedim, belki edebi birikimi ve beğenileri üst seviyede olan Goodreads dostlarım bana biraz hak verirler ;
(s.102, satır 13). “ .... Bu kısa, yolsuz yordamsız suçluluk duygusu elbette (gerçekten öyle miydi, çünkü “suçun güneşi tıpkı tapon bir armudi ampul gibi yanar” ise alacakaranlık, vicdanda bir çeşit mundarlıkla öylesine kolaylıkla tanınabildiğinde) yırtarak daha derinlere ulaşıncaya kadar artık ortadan kaybolup damak, boğaz, yemek borusu ve midenin, istekleri bitmeyen histerisi de, zamanın önüne katıp sürdüğü Schmidtlerin buraya ulaşarak “kendilerine düşen”i pay edeceklerini gerçekten ummasından epey önceki bu ilk ve son gereksinimde, soğruluvermişti.”
Yukarıdaki cümle anlamadığım cümlelerden sadece biri, bunun gibi onlarca, yüzlerce cümle okumak bir kitabı ya da edebi tarzı sevmek konusunda insanı yokuşa sürüyor. Beş yıldız verenleri gerçekten anlamak isterdim.
Ben önermiyorum.
Nesnelere ve olaylara farklı anlamlar yükleyen, estetik anlatıma önem veren, soyut konuları ele alan, olay örgüsünü simgelerle, motiflerle düzenleyen, biçimsel estetiği ön plana çıkaran, gerçekçiliği dışlayan modernist edebiyatın tipik bir örneği Şeytan Tangoları. Kötümser bir havada yazılmış, öykülerde ne/kim gerçek, ne/ kim değil karar okuyucuya bırakılmış. Bu arada tangodaki 6 ileri 6 geri hareket gibi, kitaptaki bölüm numaralarının önce 1’den 6’ya devam etmesi sonra geriye doğru giderek 6’dan 1’e dönmesi çok zekice bir düzenleme. Keza öyküler bağımsız olarak da okunabilir nitelikte, tabii sonuçları açık olarak.
Tüm modern (hatta postmodern) romanlarda olduğu gibi bazen neredeyse bir paragraf tutan, birbirine noktalama işaretleriyle (- ve “ gibi) veya parantezlerle bağlanan upuzun cümleler gerçekten zorluyor insanı. Konuyla ilgisiz bir cümlenin damdan düşerek önünüze çıkması, yoğun imge kullanımları, ki kullanılan imgeler de ayrıca içerik olarak yoğunlar, anlamakta zorluk çektiğim kavramlar, göndermeler (örümcekler, kargalar, Macaristan’ın jeolojik oluşumu, iğdiş kertenkeleler, tango, çan sesleri, şato vs.) ile yazarın okuyucuyu düşünmeye sevketmekten çok test etmesi gibi geldi bana.
Verdiğim puan ortalamayı düşürüyor ve bu kitaba haksızlık ediyorum belki ama benim beğenim veya edebiyat derinliğim dürüst olmak gerekirse bu kadara izin veriyor. Yazarın yarattığı kendi deyimiyle “yaşam olan herşeyden uzakta, bir yokoluşun içinde kıvranan” karakterler ve gözlemleri gayet iyi, zaten ikinci yıldızı bu nedenle verdim. Üçüncü yıldız ise genel olarak öyküyü, ve finalini sevmemden ötürü biraz zorlamaya verildi. Hepsi bu kadar.
Kendimi haklı çıkarmak için veya gelecek tepkileri azaltmak için değil ama şu cümleyi paylaşmak istedim, belki edebi birikimi ve beğenileri üst seviyede olan Goodreads dostlarım bana biraz hak verirler ;
(s.102, satır 13). “ .... Bu kısa, yolsuz yordamsız suçluluk duygusu elbette (gerçekten öyle miydi, çünkü “suçun güneşi tıpkı tapon bir armudi ampul gibi yanar” ise alacakaranlık, vicdanda bir çeşit mundarlıkla öylesine kolaylıkla tanınabildiğinde) yırtarak daha derinlere ulaşıncaya kadar artık ortadan kaybolup damak, boğaz, yemek borusu ve midenin, istekleri bitmeyen histerisi de, zamanın önüne katıp sürdüğü Schmidtlerin buraya ulaşarak “kendilerine düşen”i pay edeceklerini gerçekten ummasından epey önceki bu ilk ve son gereksinimde, soğruluvermişti.”
Yukarıdaki cümle anlamadığım cümlelerden sadece biri, bunun gibi onlarca, yüzlerce cümle okumak bir kitabı ya da edebi tarzı sevmek konusunda insanı yokuşa sürüyor. Beş yıldız verenleri gerçekten anlamak isterdim.
Ben önermiyorum.
March 11, 2024
After reading a certain chapter of this book I had to put it down. I felt it would take me not a few days but a few years to recover.
And it’s not László Krasznahorkai’s description of a certain thought nor its plausibility, it is a sense of mortifying realization that such a thought is inevitably real and human.
When I resumed my reading, the book informed:
What is behind me still remains ahead of me.
Written a few years before the fall of Communism, Satantango reads as a political allegory, Susan Sontag hailing Krasznahorkai “master of apocalypse which never happens”, but despite its post or pre apocalyptic premise and bleak imagery, there is so much more beneath the surface.
A narrative permeated with rain, mud, earth and rot consolidates into familiar forms, yet it is not always clear what is going on, there is a fog. Spiders crawl through sentences and spin their webs of meaning. But meaning might not exist anymore.
There’s no sense or meaning in anything. It’s nothing but a network of dependency under enormous fluctuating pressures. It's only our imaginations, not our senses, that continually confront us with failure and the false belief that we can raise ourselves by our own bootstraps from the miserable pulp of decay.
And there is so much rain, it’s the reign of rain, rain is persistent and continuous, rain destroyed time, rain is time. The characters themselves are not interested in any kind of measure of time anymore.
Time was passing very slowly and, luckily for them, the alarm clock had long ago stopped working so there wasn’t even the sound of ticking to remind them of time.
Satantango’s characters cheat, lie, drink, debouche and wallow in their misery. They exist doing nothing in a continuous nothingness until their mate comes back from the dead. He says he can “make it great again”, promising Eden on Earth, their Kingdom Come. Is he a savior? Is he God? Is he Elvis? Or a scam artist? Satan from the title?
The black rain come down
Oh water water everywhere
Where no bird can fly, no fish can swim
No fish can swim
Until The King is born - Nick Cave & The Bad Seeds
The premise of this book might sound quite biblical or Faustian and while it’s not necessarily symbolist, one might spend an eternity pondering on metaphors and finding unexpected discoveries.
In addition to a literal tango there is a kind of time-image tango. Even the internal structure of Satantango is composed as a kind of dance - as I was spinning through the chapters, every time I thought I arrived at a certain destination I found myself right back at the start. And it’s the language, at least in translation, that really hits the mark. Thoughts are continuously thinking, discussing and interrupting other thoughts. Substance and style inform each other, while the author’s long looping sentences create a rather hypnotic rhythm. There is a process of continuous accumulation which reminds me of José Saramago’s work - who needs paragraphs or punctuation when one can just go with the flow? And although it’s quite rare, Krasznahorkai doesn’t break his sentences for nothing.
Though on the surface this novel is bleak, depressing, pessimistic and even nihilistic, there is a certain solace found in the author’s humour as well a hint of hope, maybe not exactly between the lines of this novel, but in its effect after reading - in its afterglow. In addition, having previously read somewhat lighter in tone and content A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East made me see a rather cosmological perspective to Krasznahorkai’s work. The descriptions of nature, animals, light and even rain are not necessarily those of something wicked or meaningless. All in all, I see this book as an antidote to the totalitarianism of mind. An incentive to keep on fighting against lethargy increasingly symptomatic in today’s world. And even more importantly, I feel it’s an ode to literature, poetry and art. Krasznahorkai said in an interview:
True artists, just like saints, were never ‘members’ of our society. So the art they create is not an integrated, clearly defined and material part of society. Such art resides in a separate spiritual space that is perceived as part of reality.
While Krasznahorkai’s Satantango is a masterpiece on its own, his narrative combined with Béla Tarr’s incredible cinematography is pure poetry. After watching the film adaptation I rushed to re-read some parts of the book and admired it even more. Without a doubt, I will spend a long time thinking about it, unraveling its genius and dancing my life away to the rhythm of tango.
In that case, I’ll miss the thing by waiting fot it. - Franz Kafka / Photography - Hiroshi Sugimoto
And it’s not László Krasznahorkai’s description of a certain thought nor its plausibility, it is a sense of mortifying realization that such a thought is inevitably real and human.
When I resumed my reading, the book informed:
What is behind me still remains ahead of me.
Written a few years before the fall of Communism, Satantango reads as a political allegory, Susan Sontag hailing Krasznahorkai “master of apocalypse which never happens”, but despite its post or pre apocalyptic premise and bleak imagery, there is so much more beneath the surface.
A narrative permeated with rain, mud, earth and rot consolidates into familiar forms, yet it is not always clear what is going on, there is a fog. Spiders crawl through sentences and spin their webs of meaning. But meaning might not exist anymore.
There’s no sense or meaning in anything. It’s nothing but a network of dependency under enormous fluctuating pressures. It's only our imaginations, not our senses, that continually confront us with failure and the false belief that we can raise ourselves by our own bootstraps from the miserable pulp of decay.
And there is so much rain, it’s the reign of rain, rain is persistent and continuous, rain destroyed time, rain is time. The characters themselves are not interested in any kind of measure of time anymore.
Time was passing very slowly and, luckily for them, the alarm clock had long ago stopped working so there wasn’t even the sound of ticking to remind them of time.
Satantango’s characters cheat, lie, drink, debouche and wallow in their misery. They exist doing nothing in a continuous nothingness until their mate comes back from the dead. He says he can “make it great again”, promising Eden on Earth, their Kingdom Come. Is he a savior? Is he God? Is he Elvis? Or a scam artist? Satan from the title?
The black rain come down
Oh water water everywhere
Where no bird can fly, no fish can swim
No fish can swim
Until The King is born - Nick Cave & The Bad Seeds
The premise of this book might sound quite biblical or Faustian and while it’s not necessarily symbolist, one might spend an eternity pondering on metaphors and finding unexpected discoveries.
In addition to a literal tango there is a kind of time-image tango. Even the internal structure of Satantango is composed as a kind of dance - as I was spinning through the chapters, every time I thought I arrived at a certain destination I found myself right back at the start. And it’s the language, at least in translation, that really hits the mark. Thoughts are continuously thinking, discussing and interrupting other thoughts. Substance and style inform each other, while the author’s long looping sentences create a rather hypnotic rhythm. There is a process of continuous accumulation which reminds me of José Saramago’s work - who needs paragraphs or punctuation when one can just go with the flow? And although it’s quite rare, Krasznahorkai doesn’t break his sentences for nothing.
Though on the surface this novel is bleak, depressing, pessimistic and even nihilistic, there is a certain solace found in the author’s humour as well a hint of hope, maybe not exactly between the lines of this novel, but in its effect after reading - in its afterglow. In addition, having previously read somewhat lighter in tone and content A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East made me see a rather cosmological perspective to Krasznahorkai’s work. The descriptions of nature, animals, light and even rain are not necessarily those of something wicked or meaningless. All in all, I see this book as an antidote to the totalitarianism of mind. An incentive to keep on fighting against lethargy increasingly symptomatic in today’s world. And even more importantly, I feel it’s an ode to literature, poetry and art. Krasznahorkai said in an interview:
True artists, just like saints, were never ‘members’ of our society. So the art they create is not an integrated, clearly defined and material part of society. Such art resides in a separate spiritual space that is perceived as part of reality.
While Krasznahorkai’s Satantango is a masterpiece on its own, his narrative combined with Béla Tarr’s incredible cinematography is pure poetry. After watching the film adaptation I rushed to re-read some parts of the book and admired it even more. Without a doubt, I will spend a long time thinking about it, unraveling its genius and dancing my life away to the rhythm of tango.
In that case, I’ll miss the thing by waiting fot it. - Franz Kafka / Photography - Hiroshi Sugimoto
June 29, 2020
The Hungarian “estate” in which most of Satantango takes place is a desperate, squalid, and miserable place. Its inhabitants have given up, more or less. Their despair is ubiquitous: It practically shimmers off the walls of the buildings. On the morning in which the novel begins, the narrator tells us that it 'was hard to know whether the gently vibrating patches on the wall were merely shadows or the symptoms of the despair underlying their faintly hopeful thoughts.' The sense of their despair is so palpable that it almost spills into the supernatural.
This is a novel about hope and hopelessness. It is a novel about cruelty and neglect. Perhaps it is a novel about communist Hungary, but my sense is that Krasznahorkai's vision here is much bigger than that. The novel is, ostensibly, about a bunch of decrepit, deceitful, and bickering drunks putting their hopes on a man who had paid a local boy, previously, to tell them he was dead. This man, at one point, is called 'an angel of hope to hopeless people with hopeless difficulties.' He appears at various times to be a prophet, a criminal, a rebel, a bully, and a saint. Always, he is a mystery.
This is a slippery, elusive, dreamlike novel, often reaching towards the mystical. Essential information is withheld. Time leaps between chapters, leaving key events shrouded in mystery. We often enter into the minds of its characters but are rarely given to understand them. Miracles occur, but without explanation or consequence. (Or are they hallucinations? Whatever the case, the story moves on.) Spiders weave webs with preternatural pace. And the ending, which is one of the novel's greatest graces, and which I won't spoil, certainly deepens the sense of mystery and mysticism that makes this novel so powerful.
It is a novel notable for the variety of techniques that Krasznahorkai deploys for its atmosphere. Each chapter is a full paragraph in length, and there is a tremendous amount of stylistic variety among the chapters. In one chapter, for example, as we drift from narration into dream sequence, punctuation disappears and the words on the page literally start to merge. The first six chapters are counted in ascending order, the next six in descending order. While some chapters follow a character in a close third person, others jump into omniscience, or else move swiftly across the minds of a group.
And while the third person prose often brings us close to a character's consciousness, Krasznahorkai also deploys quotation marks to capture the characters' thoughts - collective, individual, and typical: we can’t always be sure. Sometimes the quotation marks don’t seem to capture anyone’s thoughts in particular, and seem rather to be used for comic effect, such as when the phrase 'billiards table' never appears without them.
Then there is the squalor, the endless squalor:
'The smell of mould rising from the floor at the corners of the room surrounded the vanguard of cockroaches working their way down the back walls...’
'Autumnal horse-flies were buzzing round the cracked lampshade, describing drowsy figures of eight in its weak light, time and again colliding with filthy porcelain....'
'The stench of sewers mixed with mud, puddles, the smell of the odd crack of lightning, wind tugging at tiles, power lines, empty nests...'
Yet in spite of all this, the novel is full of so much life and energy. It is often very funny. The aura of mystery is thick and wonderful and totally unique. The closest touchpoint is Kafka, whose words provide its epigraph ('In that case, I’ll miss the thing by waiting for it'). Another, more recent touchpoint, is Fernanda Melchor's Hurricane Season, which is perhaps even more squalid, darker, and which shares a lot of similarities to Satantango in structure, perspective, and setting. Of course, there are similarities too with Thomas Bernhard - in the darkness of the vision, the long paragraphs, the way the prose tends to loop and lap like criss-crossing waves over a small variety of themes. And also to other heirs of the Kafka-Beckett-Bernhard lineage, such as Mathias Enard and W. G. Sebald, who himself said that the 'universality of Krasznahorkai’s vision... far surpasses all the lesser concerns of contemporary writing.'
I have kept this review as abstract as possible, because I don’t want to give too much away. I would not recommend this for someone who is not in the mood for squalor. But when you think you can handle it, it will be a small price to pay for a great piece of literature.
This is a novel about hope and hopelessness. It is a novel about cruelty and neglect. Perhaps it is a novel about communist Hungary, but my sense is that Krasznahorkai's vision here is much bigger than that. The novel is, ostensibly, about a bunch of decrepit, deceitful, and bickering drunks putting their hopes on a man who had paid a local boy, previously, to tell them he was dead. This man, at one point, is called 'an angel of hope to hopeless people with hopeless difficulties.' He appears at various times to be a prophet, a criminal, a rebel, a bully, and a saint. Always, he is a mystery.
This is a slippery, elusive, dreamlike novel, often reaching towards the mystical. Essential information is withheld. Time leaps between chapters, leaving key events shrouded in mystery. We often enter into the minds of its characters but are rarely given to understand them. Miracles occur, but without explanation or consequence. (Or are they hallucinations? Whatever the case, the story moves on.) Spiders weave webs with preternatural pace. And the ending, which is one of the novel's greatest graces, and which I won't spoil, certainly deepens the sense of mystery and mysticism that makes this novel so powerful.
It is a novel notable for the variety of techniques that Krasznahorkai deploys for its atmosphere. Each chapter is a full paragraph in length, and there is a tremendous amount of stylistic variety among the chapters. In one chapter, for example, as we drift from narration into dream sequence, punctuation disappears and the words on the page literally start to merge. The first six chapters are counted in ascending order, the next six in descending order. While some chapters follow a character in a close third person, others jump into omniscience, or else move swiftly across the minds of a group.
And while the third person prose often brings us close to a character's consciousness, Krasznahorkai also deploys quotation marks to capture the characters' thoughts - collective, individual, and typical: we can’t always be sure. Sometimes the quotation marks don’t seem to capture anyone’s thoughts in particular, and seem rather to be used for comic effect, such as when the phrase 'billiards table' never appears without them.
Then there is the squalor, the endless squalor:
'The smell of mould rising from the floor at the corners of the room surrounded the vanguard of cockroaches working their way down the back walls...’
'Autumnal horse-flies were buzzing round the cracked lampshade, describing drowsy figures of eight in its weak light, time and again colliding with filthy porcelain....'
'The stench of sewers mixed with mud, puddles, the smell of the odd crack of lightning, wind tugging at tiles, power lines, empty nests...'
Yet in spite of all this, the novel is full of so much life and energy. It is often very funny. The aura of mystery is thick and wonderful and totally unique. The closest touchpoint is Kafka, whose words provide its epigraph ('In that case, I’ll miss the thing by waiting for it'). Another, more recent touchpoint, is Fernanda Melchor's Hurricane Season, which is perhaps even more squalid, darker, and which shares a lot of similarities to Satantango in structure, perspective, and setting. Of course, there are similarities too with Thomas Bernhard - in the darkness of the vision, the long paragraphs, the way the prose tends to loop and lap like criss-crossing waves over a small variety of themes. And also to other heirs of the Kafka-Beckett-Bernhard lineage, such as Mathias Enard and W. G. Sebald, who himself said that the 'universality of Krasznahorkai’s vision... far surpasses all the lesser concerns of contemporary writing.'
I have kept this review as abstract as possible, because I don’t want to give too much away. I would not recommend this for someone who is not in the mood for squalor. But when you think you can handle it, it will be a small price to pay for a great piece of literature.
October 31, 2022
“One morning near the end of October not long before the first drops of the mercilessly long autumn rains began to fall”, I’ve finally decided to crack this book opened. And I’ve been rapidly consumed by the swirl of its language, atmosphere and its characters. The bunch of desperados, all of them one buy one resurfacing from murky nothingness, sculptured by language trying to surround me and drag into the the opaque non-existence of their quite real world.
And yet, though undeniably the characterisation of this novel is darkly-brilliant, what kept me turning the pages was the language and the stylistic variety of its registers. The author could play with his sentences; he could imbed a dreadful pathetic speech into the text that would still be meaningful; he could create a whole vignette contrasting a passionate figurative Volapük of the one of his characters with bureaucratic dry lingo of a state; and he would make it in a such a way that it is absurd, but it is perfectly credible at the same time and grotesquely funny.
His prose is very cinematic. He changes the perspectives, swiftly moves between the scenes, zooms into details, then - out again; he uses noises and music for effect. I am not surprised that the film by Béla Tarr based on the novel has become iconic. And that is in spite of lasting 7 hours and been shot in black and white. One does not need colours in that world. The first few chapters are quite disorienting as you are going head first into the atmosphere and it is tricky to work out what is going on around you. So you have no choice but keep reading, almost watching. This is as well a good for cinema.
As with any good book it would be quite reductive to talk about separate themes. You cannot split the whole into bits without losing something. But the main take for me was his rendering or power as a concept. It seems to be intrinsically important for the characters. It seems each of them consciously or subconsciously crave for it. For them the power is directly associated with the degree of freedom they have achieved. The power and freedom is almost equivalent. At the same time, it seems that they all accept the existence of a hierarchy without any challenge: they crave for some sort of authority which would relieve them from the responsibility to be free. Power brings some freedom to control the destiny of someone weaker; to decide whether to forgive or to punish; to be a saviour or a destroyer. But ultimately, in this system it would be always someone above you who would exercise his freedom on you not share it with you.
In the most powerful episode of the book, a little girl deprived of any love and care exercises her freedom to deal with her cat as she pleased - just to see who is more powerful. Just to establish that she can.
A doctor, in the name only though, desperately tries to fight the laws entropy:
“the best he could do was to use his memory to fend off the sinister, underhanded process of decay, trusting in the fact that since all that mason might build, carpenter might construct, woman might stitch, indeed all that men and women had brought forth with bitter tears was bound to turn to an undifferentiated, runny, underground, mysteriously ordained mush, his memory would remain lively and clear.”
He also carves out a tiny island of order through arranging a small number of physical objects on his table, but letting everything else in his house to decay. Eventually, he finds his unique way how to exercise a certain power over other people too: “I can control the flow of events around me using nothing more than the words.” Writing!
Irimias, a swindler, or is he a saviour? In any case, he possesses almost unlimited power over the group of villagers. They would happily intrust him their lives. And they actually do so. But does this power makes him free or at least fearless? No. He is even more trapped than they are. He needs to serve the system above him. Moreover, in this system of hierarchies eventually it should be a something absolutely free with absolute power. Therefore, it should be God, but if not him? If “God was a mistake”, then this absolute is simply nothing. So according to Irimias, “We think we’re breaking free but all we’re doing is readjusting the locks. We’re trapped, end of story.”
So any power is meaningless at the end in that world: “in truth he was as helpless as they were, he no longer hoped to lend meaning to the power that was strangling him as much as it was them, could not free himself from it.” Any power is indeed meaningless if it is distributed in such a way that it is used solely with purpose of grabbing more freedom at the expense of others.
To some extent, this novel is an antithesis to Don Quixote. Like aforementioned Don, Irimias is almost always on a journey accompanied by the sidekick who is awkward, simple but more cautious and pragmatic character sincerely devoted to his lord. Cervantes’s knight of sad countenance imagines miracles where there are none, and by fighting for this imaginary reality he creates it for real. In contrast, Irimias, when faced with a proper miracle, rejects it. He explains it in a way that his imagination simply played a trick on him:
“It’s only our imaginations, not our senses, that continually confront us with failure and the false belief that we can raise ourselves by our own bootstraps from the miserable pulp of decay. There’s no escaping that, stupid.”
Don Quixote’s imagination would make a Dulcinea out of a peasant girl. Through his imagination he would find a way to love, almost worship ordinary people.
The world of this book is on the contrary full of contempt for the folk. Well, at least for the characters presented in the novel. And yes, they are not the most likeable bunch. They are the ones left behind (does this expression remind you of something?) Left behind literally in their case on the remote ruined estate. They could not adapt as some other managed to. They did not leave and now they stuck with little opportunity apart from the bar and dreams of escape to the brighter future.
Irimias does not mince his words in respect of them:
“They are slaves who have lost their master but can’t live without what they call pride, honor and courage. That’s what keeps their souls in place even if at the back of their thick skulls they sense these qualities aren’t their own, that they’ve simply enjoyed living in the shadow of their masters . . .Then, wherever the shadow falls they follow, like a flock of sheep, because they can’t do without a shadow..”
The Doctor gently refers to the same people as “these moronic nincompoops”.
VS Naipaul starts his novel A Bend in the River with the phrase:
“The world is what it is; men who are nothing allow themselves to become nothing, have no place in it”.
Reading Santatango, I was constantly coming back to this sentence in my mind. And if not anything else, this novel has again made me think about this. Is it actually true? To which extent Don Quixote is right? To which extent Naipaul or Irimias is right? And does the existence of these people, “nincompoops”, lead to the emergence of such Irimiases on the top of the social ladder, Irimiases who gain power, constantly hungry for more, ready to kill for it eventually if required? How do Don Quixote and Irimias co-exist?
I wish to believe Don Quixote was somewhere on the right track. But the reality intervenes. And when I see Russian soldiers being summoned into the country by their master, gruesomely murder and rape civilians and run from Ukraine with stolen washing machines and toilet sits in their hands; when I see a man attacking the husband of an older female politician with a hammer to “make America great again”; when I see how young girls are met with the bullets on the street of Iran, fighting for their right to be free… Well, then I start reluctantly to side with Naipaul because those who are potentially “slaves who cannot do without a shadow to follow”, who “allowed themselves to become nothing” might suddenly become very dangerous. “The world is what it is”…
But the remainder of an idealist in me still cries for hope. And compared to the reality this book even might be considered somewhat reassuring. At least, there is a big element of black humour that saves the day. There is element of perseverance as well even if redemption is not on the table.
And I finished the book, and I thought about it for a few days, and I opened my laptop, and thought a bit more; and then I began to type: “One morning near the end of October not long before the first drops of the mercilessly long autumn rains began to fall…”
And yet, though undeniably the characterisation of this novel is darkly-brilliant, what kept me turning the pages was the language and the stylistic variety of its registers. The author could play with his sentences; he could imbed a dreadful pathetic speech into the text that would still be meaningful; he could create a whole vignette contrasting a passionate figurative Volapük of the one of his characters with bureaucratic dry lingo of a state; and he would make it in a such a way that it is absurd, but it is perfectly credible at the same time and grotesquely funny.
His prose is very cinematic. He changes the perspectives, swiftly moves between the scenes, zooms into details, then - out again; he uses noises and music for effect. I am not surprised that the film by Béla Tarr based on the novel has become iconic. And that is in spite of lasting 7 hours and been shot in black and white. One does not need colours in that world. The first few chapters are quite disorienting as you are going head first into the atmosphere and it is tricky to work out what is going on around you. So you have no choice but keep reading, almost watching. This is as well a good for cinema.
As with any good book it would be quite reductive to talk about separate themes. You cannot split the whole into bits without losing something. But the main take for me was his rendering or power as a concept. It seems to be intrinsically important for the characters. It seems each of them consciously or subconsciously crave for it. For them the power is directly associated with the degree of freedom they have achieved. The power and freedom is almost equivalent. At the same time, it seems that they all accept the existence of a hierarchy without any challenge: they crave for some sort of authority which would relieve them from the responsibility to be free. Power brings some freedom to control the destiny of someone weaker; to decide whether to forgive or to punish; to be a saviour or a destroyer. But ultimately, in this system it would be always someone above you who would exercise his freedom on you not share it with you.
In the most powerful episode of the book, a little girl deprived of any love and care exercises her freedom to deal with her cat as she pleased - just to see who is more powerful. Just to establish that she can.
A doctor, in the name only though, desperately tries to fight the laws entropy:
“the best he could do was to use his memory to fend off the sinister, underhanded process of decay, trusting in the fact that since all that mason might build, carpenter might construct, woman might stitch, indeed all that men and women had brought forth with bitter tears was bound to turn to an undifferentiated, runny, underground, mysteriously ordained mush, his memory would remain lively and clear.”
He also carves out a tiny island of order through arranging a small number of physical objects on his table, but letting everything else in his house to decay. Eventually, he finds his unique way how to exercise a certain power over other people too: “I can control the flow of events around me using nothing more than the words.” Writing!
Irimias, a swindler, or is he a saviour? In any case, he possesses almost unlimited power over the group of villagers. They would happily intrust him their lives. And they actually do so. But does this power makes him free or at least fearless? No. He is even more trapped than they are. He needs to serve the system above him. Moreover, in this system of hierarchies eventually it should be a something absolutely free with absolute power. Therefore, it should be God, but if not him? If “God was a mistake”, then this absolute is simply nothing. So according to Irimias, “We think we’re breaking free but all we’re doing is readjusting the locks. We’re trapped, end of story.”
So any power is meaningless at the end in that world: “in truth he was as helpless as they were, he no longer hoped to lend meaning to the power that was strangling him as much as it was them, could not free himself from it.” Any power is indeed meaningless if it is distributed in such a way that it is used solely with purpose of grabbing more freedom at the expense of others.
To some extent, this novel is an antithesis to Don Quixote. Like aforementioned Don, Irimias is almost always on a journey accompanied by the sidekick who is awkward, simple but more cautious and pragmatic character sincerely devoted to his lord. Cervantes’s knight of sad countenance imagines miracles where there are none, and by fighting for this imaginary reality he creates it for real. In contrast, Irimias, when faced with a proper miracle, rejects it. He explains it in a way that his imagination simply played a trick on him:
“It’s only our imaginations, not our senses, that continually confront us with failure and the false belief that we can raise ourselves by our own bootstraps from the miserable pulp of decay. There’s no escaping that, stupid.”
Don Quixote’s imagination would make a Dulcinea out of a peasant girl. Through his imagination he would find a way to love, almost worship ordinary people.
The world of this book is on the contrary full of contempt for the folk. Well, at least for the characters presented in the novel. And yes, they are not the most likeable bunch. They are the ones left behind (does this expression remind you of something?) Left behind literally in their case on the remote ruined estate. They could not adapt as some other managed to. They did not leave and now they stuck with little opportunity apart from the bar and dreams of escape to the brighter future.
Irimias does not mince his words in respect of them:
“They are slaves who have lost their master but can’t live without what they call pride, honor and courage. That’s what keeps their souls in place even if at the back of their thick skulls they sense these qualities aren’t their own, that they’ve simply enjoyed living in the shadow of their masters . . .Then, wherever the shadow falls they follow, like a flock of sheep, because they can’t do without a shadow..”
The Doctor gently refers to the same people as “these moronic nincompoops”.
VS Naipaul starts his novel A Bend in the River with the phrase:
“The world is what it is; men who are nothing allow themselves to become nothing, have no place in it”.
Reading Santatango, I was constantly coming back to this sentence in my mind. And if not anything else, this novel has again made me think about this. Is it actually true? To which extent Don Quixote is right? To which extent Naipaul or Irimias is right? And does the existence of these people, “nincompoops”, lead to the emergence of such Irimiases on the top of the social ladder, Irimiases who gain power, constantly hungry for more, ready to kill for it eventually if required? How do Don Quixote and Irimias co-exist?
I wish to believe Don Quixote was somewhere on the right track. But the reality intervenes. And when I see Russian soldiers being summoned into the country by their master, gruesomely murder and rape civilians and run from Ukraine with stolen washing machines and toilet sits in their hands; when I see a man attacking the husband of an older female politician with a hammer to “make America great again”; when I see how young girls are met with the bullets on the street of Iran, fighting for their right to be free… Well, then I start reluctantly to side with Naipaul because those who are potentially “slaves who cannot do without a shadow to follow”, who “allowed themselves to become nothing” might suddenly become very dangerous. “The world is what it is”…
But the remainder of an idealist in me still cries for hope. And compared to the reality this book even might be considered somewhat reassuring. At least, there is a big element of black humour that saves the day. There is element of perseverance as well even if redemption is not on the table.
And I finished the book, and I thought about it for a few days, and I opened my laptop, and thought a bit more; and then I began to type: “One morning near the end of October not long before the first drops of the mercilessly long autumn rains began to fall…”
May 3, 2019
Θεωρώ πως η εκδοτική παραγωγή σύγχρονης λογοτεχνίας επιτελεί σημαντικό έργο. Είναι ζωτικής σημασίας να κινείται η αγορά του βιβλίου προκειμένου να διευρύνεται ει δυνατόν η βάση του, ενώ ταυτόχρονα το νεότερο κοινό που πυκνώνει (;) τις τάξεις να βρίσκει άμεσα σημεία αναφοράς στην εποχή του και στα ρεύματα που τη διατρέχουν.
Την ίδια στιγμή όμως, μιλώντας ως αναγνώστης άνω των 40, θεωρώ πως η σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή είναι συχνότερα αδιάφορη και συνάμα παρελκυστική. Αδιάφορη γιατί δεν έχει τίποτε "καινό υπό τον ήλιο" να προσφέρει από πλευράς αφηγηματικής τεχνικής που δεν έχει ειπωθεί στο παρελθόν. Παρελκυστική, γιατί οικειοποιούμενη την καινοτομία του παρελθόντος (λειαίνοντας τις αιχμές κατά βούληση) την καθιστά άσφαιρη, ανεπαρκή, εκλαϊκεύοντάς τη μέσω της μανιέρας και της επανάληψης.
Βεβαίως, πάντα υπάρχουν τουλάχιστον…τρεις πλευρές σε κάθε ιστορία κι εδώ ακριβώς υπεισέρχονται ταλαντούχοι συγγραφείς, όπως ο Krasznahorkai. Αν και επίγονος σπουδαίων προγόνων, τους οποίους δεν πρόκειται φυσικά ποτέ να αγγίξει ή να ξεπεράσει, επιτυγχάνει κάτι εξαιρετικά δύσκολο: να ξεχωρίσει εν μέσω του συρφετού, κομίζοντάς μας μεν μια τέχνη σαφώς αναγνωρίσιμη, ταυτόχρονα δε ποιοτική.
Οι αναφορές του στον Τ. Μπέρχαρντ είναι ξεκάθαρες και άμεσα ορατές, ιδίως στον μακροπερίοδο λόγο και γενικότερα στο περίπλοκο σε σημεία ύφος γραφής. Ταυτόχρονα, διακρίνεται ομοίως έντονα το Καφκικό στοιχείο, ιδίως στο "Τανγκό του Σατανά", το οποίο κινείται σε ένα απρόσβλητο από κανόνες μη εσωτερικής αναγκαιότητας ερμητικό παρόν που συνθλίβει τους ταπεινούς και μη ικανούς για απόδραση ήρωες.
Ήρωες οι οποίοι αντιμετωπίζονται περισσότερο ως σύμβολα παρά ως χαρακτήρες, φέροντας εντός τους τις αντινομίες του περιβάλλοντος, της κυκλικής παρά σπειροειδούς κίνησης (περιορισμένης ασφυκτικά εντός του κύκλου οίκοθεν/ οίκαδε). Πρόκειται για το κλασικό μοτίβο της Καφκικής αφήγησης, η οποία ξεκινάει απροσδιόριστα σε ου τόπο, για να μην καταλήξει πουθενά, με την αέναη επιστροφή να αποτελεί το αφηγηματικό ισοδύναμο του βρόχου.
Αυτή προφανώς είναι και η μοίρα που επιφυλάσσεται στους δύστηνους ήρωες του βιβλίου όπου "δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα" όντως προσμένουν το θαύμα που θα τους βγάλει από τον βούρκο στον οποίο σαπίζουν (κυριολεκτικά). Βεβαίως στον ζοφερό κόσμο του Krasznahorkai η ελπίδα πεθαίνει πάντα… πρώτη, καθώς εξαρχής ο αναγνώστης γνωρίζει πως ο σωτήρας είναι απλά μια ενσάρκωση του κακού, με δικούς της ασαφείς στόχους, για τους οποίους όμως είναι έτοιμος να θυσιάσει τους ακολούθους του.
Ακόμα και στον μόνιμα βροχερό και μουχλιασμένο αυτόν τόπο συμβαίνουν θαύματα, μόνο που αφενός δεν αφορούν τους ανέστιους ήρωες, αφετέρου δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά παρά μόνο ως εκδηλώσεις μιας τυφλής και αδιάφορης προς τα ανθρώπινα θεότητας. Κανείς δεν πρόκειται να σταθεί αρωγός στο ανθρώπινο δράμα, καθώς αυτό παίζεται σε μια καθημαγμένη σκηνή χωρίς σκηνοθετική καθοδήγηση.
Μοναδική παρουσία (όχι απαραίτητα θετική, πλην όμως απαραίτητη) εκείνη του Γιατρού-Συγγραφέα-Παρατηρητή, ο οποίος απέχει από τα τεκταινόμενα, προτιμώντας τον ρόλο του παθητικά θεώμενου το ανθρώπινο δράμα όπως διαδραματίζεται ενώπιόν του. Αυτό οδηγεί τον προσεκτικό αναγνώστη σε ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα-ερώτημα: κατά πόσον, δηλαδή, έχει γίνει μέτοχος του κλασικού παραδόξου όπου ο παρατηρητής φαίνεται να αλλοιώνει το αποτέλεσμα του διεξαγόμενου πειράματος, απλά με την παρατήρηση.
Τελικά, κατά πόσον αυτό που έχει διαβάσει ήδη ο αναγνώστης είναι η πραγματικότητα ή η… πραγματικότητα/καταγραφή του παρατηρητή-γιατρού; Στη δεύτερη περίπτωση -εξαιρετικά πιθανή όπως θα καταλάβει ο αναγνώστης φτάνοντας στην καταληκτική παράγραφο- ο παρατηρητής αυτοκαταργείται ή καλύτερα αναβαθμίζεται σε Δημιουργό! Αυτός δεν είναι όμως και ο ρόλος της τέχνης, τελικά; Να παρατηρεί το υπάρχον αλλά να μην το καταγράφει απλώς, να το αναδομεί, να το υπερβαίνει, να αναδημιουργεί εν τέλει τον κόσμο κατ' εικόνα της κρατώντας σταθερά τον καθρέφτη μπροστά από το υπάρχον.
Ο Krasznahorkai, καίτοι δεν μπορεί να υπερβεί τους εγγενείς περιορισμούς της μεταπολεμικής λογοτεχνίας που καθιστούν την πρωτοτυπία ουτοπική (πλην Πίντσον, προφανώς, άντε 2-3 ακόμα…), καταθέτει μια ολοκληρωμένη λογοτεχνική πρόταση που προσφέρει αναγνωστική απόλαυση. Σίγουρα, δεν είναι ένα βιβλίο που θα ξαναδιάβαζα, αλλά δεν θεωρώ πως έχασα τον απόλυτα μετρημένο (και ως εκ τούτου πολύτιμο) χρόνο μου μαζί του. Και για εμένα, στο συγκεκριμένο στάδιο της πνευματικής μου ανάπτυξης, αυτό αποτελεί υπέρτατο κριτήριο αξίας.
Υ.Γ.
Σε κάθε περίπτωση, θα προτιμήσω την κινηματογραφική μεταφορά του αγαπημένου μου σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, ο οποίος στο 7ωρο ασπρόμαυρο αριστούργημά του επέτυχε να εικονοποιήσει ανυπέρβλητα το βιβλίο.
https://fotiskblog.home.blog/2019/05/...
Την ίδια στιγμή όμως, μιλώντας ως αναγνώστης άνω των 40, θεωρώ πως η σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή είναι συχνότερα αδιάφορη και συνάμα παρελκυστική. Αδιάφορη γιατί δεν έχει τίποτε "καινό υπό τον ήλιο" να προσφέρει από πλευράς αφηγηματικής τεχνικής που δεν έχει ειπωθεί στο παρελθόν. Παρελκυστική, γιατί οικειοποιούμενη την καινοτομία του παρελθόντος (λειαίνοντας τις αιχμές κατά βούληση) την καθιστά άσφαιρη, ανεπαρκή, εκλαϊκεύοντάς τη μέσω της μανιέρας και της επανάληψης.
Βεβαίως, πάντα υπάρχουν τουλάχιστον…τρεις πλευρές σε κάθε ιστορία κι εδώ ακριβώς υπεισέρχονται ταλαντούχοι συγγραφείς, όπως ο Krasznahorkai. Αν και επίγονος σπουδαίων προγόνων, τους οποίους δεν πρόκειται φυσικά ποτέ να αγγίξει ή να ξεπεράσει, επιτυγχάνει κάτι εξαιρετικά δύσκολο: να ξεχωρίσει εν μέσω του συρφετού, κομίζοντάς μας μεν μια τέχνη σαφώς αναγνωρίσιμη, ταυτόχρονα δε ποιοτική.
Οι αναφορές του στον Τ. Μπέρχαρντ είναι ξεκάθαρες και άμεσα ορατές, ιδίως στον μακροπερίοδο λόγο και γενικότερα στο περίπλοκο σε σημεία ύφος γραφής. Ταυτόχρονα, διακρίνεται ομοίως έντονα το Καφκικό στοιχείο, ιδίως στο "Τανγκό του Σατανά", το οποίο κινείται σε ένα απρόσβλητο από κανόνες μη εσωτερικής αναγκαιότητας ερμητικό παρόν που συνθλίβει τους ταπεινούς και μη ικανούς για απόδραση ήρωες.
Ήρωες οι οποίοι αντιμετωπίζονται περισσότερο ως σύμβολα παρά ως χαρακτήρες, φέροντας εντός τους τις αντινομίες του περιβάλλοντος, της κυκλικής παρά σπειροειδούς κίνησης (περιορισμένης ασφυκτικά εντός του κύκλου οίκοθεν/ οίκαδε). Πρόκειται για το κλασικό μοτίβο της Καφκικής αφήγησης, η οποία ξεκινάει απροσδιόριστα σε ου τόπο, για να μην καταλήξει πουθενά, με την αέναη επιστροφή να αποτελεί το αφηγηματικό ισοδύναμο του βρόχου.
Αυτή προφανώς είναι και η μοίρα που επιφυλάσσεται στους δύστηνους ήρωες του βιβλίου όπου "δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα" όντως προσμένουν το θαύμα που θα τους βγάλει από τον βούρκο στον οποίο σαπίζουν (κυριολεκτικά). Βεβαίως στον ζοφερό κόσμο του Krasznahorkai η ελπίδα πεθαίνει πάντα… πρώτη, καθώς εξαρχής ο αναγνώστης γνωρίζει πως ο σωτήρας είναι απλά μια ενσάρκωση του κακού, με δικούς της ασαφείς στόχους, για τους οποίους όμως είναι έτοιμος να θυσιάσει τους ακολούθους του.
Ακόμα και στον μόνιμα βροχερό και μουχλιασμένο αυτόν τόπο συμβαίνουν θαύματα, μόνο που αφενός δεν αφορούν τους ανέστιους ήρωες, αφετέρου δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά παρά μόνο ως εκδηλώσεις μιας τυφλής και αδιάφορης προς τα ανθρώπινα θεότητας. Κανείς δεν πρόκειται να σταθεί αρωγός στο ανθρώπινο δράμα, καθώς αυτό παίζεται σε μια καθημαγμένη σκηνή χωρίς σκηνοθετική καθοδήγηση.
Μοναδική παρουσία (όχι απαραίτητα θετική, πλην όμως απαραίτητη) εκείνη του Γιατρού-Συγγραφέα-Παρατηρητή, ο οποίος απέχει από τα τεκταινόμενα, προτιμώντας τον ρόλο του παθητικά θεώμενου το ανθρώπινο δράμα όπως διαδραματίζεται ενώπιόν του. Αυτό οδηγεί τον προσεκτικό αναγνώστη σε ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα-ερώτημα: κατά πόσον, δηλαδή, έχει γίνει μέτοχος του κλασικού παραδόξου όπου ο παρατηρητής φαίνεται να αλλοιώνει το αποτέλεσμα του διεξαγόμενου πειράματος, απλά με την παρατήρηση.
Τελικά, κατά πόσον αυτό που έχει διαβάσει ήδη ο αναγνώστης είναι η πραγματικότητα ή η… πραγματικότητα/καταγραφή του παρατηρητή-γιατρού; Στη δεύτερη περίπτωση -εξαιρετικά πιθανή όπως θα καταλάβει ο αναγνώστης φτάνοντας στην καταληκτική παράγραφο- ο παρατηρητής αυτοκαταργείται ή καλύτερα αναβαθμίζεται σε Δημιουργό! Αυτός δεν είναι όμως και ο ρόλος της τέχνης, τελικά; Να παρατηρεί το υπάρχον αλλά να μην το καταγράφει απλώς, να το αναδομεί, να το υπερβαίνει, να αναδημιουργεί εν τέλει τον κόσμο κατ' εικόνα της κρατώντας σταθερά τον καθρέφτη μπροστά από το υπάρχον.
Ο Krasznahorkai, καίτοι δεν μπορεί να υπερβεί τους εγγενείς περιορισμούς της μεταπολεμικής λογοτεχνίας που καθιστούν την πρωτοτυπία ουτοπική (πλην Πίντσον, προφανώς, άντε 2-3 ακόμα…), καταθέτει μια ολοκληρωμένη λογοτεχνική πρόταση που προσφέρει αναγνωστική απόλαυση. Σίγουρα, δεν είναι ένα βιβλίο που θα ξαναδιάβαζα, αλλά δεν θεωρώ πως έχασα τον απόλυτα μετρημένο (και ως εκ τούτου πολύτιμο) χρόνο μου μαζί του. Και για εμένα, στο συγκεκριμένο στάδιο της πνευματικής μου ανάπτυξης, αυτό αποτελεί υπέρτατο κριτήριο αξίας.
Υ.Γ.
Σε κάθε περίπτωση, θα προτιμήσω την κινηματογραφική μεταφορά του αγαπημένου μου σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, ο οποίος στο 7ωρο ασπρόμαυρο αριστούργημά του επέτυχε να εικονοποιήσει ανυπέρβλητα το βιβλίο.
https://fotiskblog.home.blog/2019/05/...
November 5, 2018
"...صدایی که یاد آور گذشته ها و راوی زوالی مدام بود"
ص94
در یک روستای اشتراکی کمونیستی که تعطیلی آن اعلام شده، هنوز انگشت شماری از ساکنین در خانه های توسری خورده و رو به ویرانی آن زندگی می کنند (و چقدر مرا به یاد روستای"بیل" ساعدی انداخت). مردمانی که پشت میزهای آشپزخانه یا در بار نشسته و مست از شراب، این انهدام و زوال را در باران بی وقفه ی پاییزی به نظاره نشسته اند...
در این میان ناگهان خبر می رسد که ایریمیاش دارد به روستا می آید. این مرد پیامبر است یا شیاد؟ هرچه هست، اندک امیدی را به رخوت و ملال ساکنین روستا بازمی گرداند.
نویسنده مجارستانی در این کتاب توانسته است با داستانی خلوت و کم افت و خیز، روایتی ماهرانه از زوال این مردمان را به تصویر کشیده است.
او برای نشان دادن این زوال به خوبی از عنصر باران استفاده کرده است؛ بارانی که گویی سر سازگاری ندارد و قرار است تا پایان دنیا ببارد، و و چه هولناک است این باران فرو بلعنده و ویران کننده.
"طوری بود که گویی هر قطره باران با نیتی شوم قصد دارد خانه را از زمین های اطراف حدا سازد و ساکنانش را از دنیای خارج دور اندازد... و به شالوده دیوارها و پی خانه نفوذ کند، تا به مرور و ذره ذره دیوارها ترک بردارند... و کل آم ویرانه مانند قایقی که سوراخ شده باشد، زیر آب ناپدید شود تا بیهودگی هولناک نبردی فلاکت بار میان باران، زمین و انسان های دردمند و مفلوکی را که زیر سقف خانه هایشان پناه گرفته اند، اعلام کند".
ص 127
و اما سبک نویسندگی آقای نویسنده:
نویسنده برای اینکه داستان یک خطی و تُنک و کم افت و خیزش را از یکنواختی و خسته کنندگی دور کند، با هوشمندی تمام ازتکنیک روایی "سبک غیرمستقیم آزادانه" بهره برده است. در این سبک، راوی سوم شخص، هر چند صفحه یا هر چند پاراگراف، در پس چشمان یکی از شخصیت های داستان قرار می گیرد و روال داستان را از زاویه نگاه او و گاهاَ با کلمات او روایت می کند.
این تکنیک موجب شده که نویسنده بتوانددر عین اینکه سوم شخص بودن خودش (قابل اعتماد بودن و اتوریته اش بر روایت) را حفظ می کند، به دنیای شخصیت های دیگر هم سرک کشیده و داستان را به اصطلاح در عرض پیش ببرد.
یکی از شخصیت های داستان، دکتری ست که سراسر شبانه روز پشت پنجره ی خانه اش نشسته و به ثبت همه جزئیات و وقایع کوچک و بزرگ روستا می پردازد:
"چون تنها با این کار بود که امیدش را حفظ می کرد تا روزی نیست و نابود و اسیرِ خاموش قول و قرارهای شریرانه ای نشود که به موجب شان دن��ا رو به ویرانی می گذارد تا باز از نو خود را بسازد".
نویسنده/راوی هم انگار همین وسواس را به کار برده است و در حین روایت وقایع داستانی و کنش های شخصیت ها، با جملات پیچیده و مطولی که گاهی یک پاراگراف طول می کشند، به تصویر کردن محیط و جزئیات به ظاهر بی اهمیت داستانی می پردازد
شاید این تصمیم و تکنیک که اندکی موجب دشوارخوانی کتاب شده، یکی برای نشان دادن روحیات شخصیت ها با کمک توصیف جزئیات اطراف و ظاهری خودشان است. و دیگری اینکه تاحدودی قرار است مخاطب نیز با خواندن این توصیفات مفصل، اندکی از ملال ساکنان روستا را تجربه کند.
چند توصیه:
1.
خواندن یکی دو فصل اول کتاب، به خاطر جملات بلند و تودرتو و توصیفات مفصل، شاید اندکی خسته کننده باشد. اما کم کم با باز شدن کلاف روایت، ریتم و سرعت و رغبت بیش تری برای خواندن پیدا می کنید.
2.
متن ستوده شده ی ترجمه ی انگلیسی کتاب (که ترجمه فارسی از آن انجام شده)، همانطور که گفته شد به تبعیت از نسخه ی اصلی کتاب، جملاتی بلند و نفسگیر و تودرتو دارد. مترجم (سپند ساعدی) به نظرم تاحدودی و در بیش تر قسمت های کتاب توانسته از پس ترجمه ی دشوار کتاب بربیاید و ترجمه ای قابل قبول ارائه دهد.
پ ن: یکی هولناک ترین توصیفات و تجربیات از باران در ادبیات جهان را می توانید در این کتاب تجربه کنید (بارانی پاییزی که انگار در مغز استخوان و در پی ساختمان ها آنقدر فرو می رود تا در نهایت آدمی و هر آنچه در اطرافش است را بپوساند).
ص94
در یک روستای اشتراکی کمونیستی که تعطیلی آن اعلام شده، هنوز انگشت شماری از ساکنین در خانه های توسری خورده و رو به ویرانی آن زندگی می کنند (و چقدر مرا به یاد روستای"بیل" ساعدی انداخت). مردمانی که پشت میزهای آشپزخانه یا در بار نشسته و مست از شراب، این انهدام و زوال را در باران بی وقفه ی پاییزی به نظاره نشسته اند...
در این میان ناگهان خبر می رسد که ایریمیاش دارد به روستا می آید. این مرد پیامبر است یا شیاد؟ هرچه هست، اندک امیدی را به رخوت و ملال ساکنین روستا بازمی گرداند.
نویسنده مجارستانی در این کتاب توانسته است با داستانی خلوت و کم افت و خیز، روایتی ماهرانه از زوال این مردمان را به تصویر کشیده است.
او برای نشان دادن این زوال به خوبی از عنصر باران استفاده کرده است؛ بارانی که گویی سر سازگاری ندارد و قرار است تا پایان دنیا ببارد، و و چه هولناک است این باران فرو بلعنده و ویران کننده.
"طوری بود که گویی هر قطره باران با نیتی شوم قصد دارد خانه را از زمین های اطراف حدا سازد و ساکنانش را از دنیای خارج دور اندازد... و به شالوده دیوارها و پی خانه نفوذ کند، تا به مرور و ذره ذره دیوارها ترک بردارند... و کل آم ویرانه مانند قایقی که سوراخ شده باشد، زیر آب ناپدید شود تا بیهودگی هولناک نبردی فلاکت بار میان باران، زمین و انسان های دردمند و مفلوکی را که زیر سقف خانه هایشان پناه گرفته اند، اعلام کند".
ص 127
و اما سبک نویسندگی آقای نویسنده:
نویسنده برای اینکه داستان یک خطی و تُنک و کم افت و خیزش را از یکنواختی و خسته کنندگی دور کند، با هوشمندی تمام ازتکنیک روایی "سبک غیرمستقیم آزادانه" بهره برده است. در این سبک، راوی سوم شخص، هر چند صفحه یا هر چند پاراگراف، در پس چشمان یکی از شخصیت های داستان قرار می گیرد و روال داستان را از زاویه نگاه او و گاهاَ با کلمات او روایت می کند.
این تکنیک موجب شده که نویسنده بتوانددر عین اینکه سوم شخص بودن خودش (قابل اعتماد بودن و اتوریته اش بر روایت) را حفظ می کند، به دنیای شخصیت های دیگر هم سرک کشیده و داستان را به اصطلاح در عرض پیش ببرد.
یکی از شخصیت های داستان، دکتری ست که سراسر شبانه روز پشت پنجره ی خانه اش نشسته و به ثبت همه جزئیات و وقایع کوچک و بزرگ روستا می پردازد:
"چون تنها با این کار بود که امیدش را حفظ می کرد تا روزی نیست و نابود و اسیرِ خاموش قول و قرارهای شریرانه ای نشود که به موجب شان دن��ا رو به ویرانی می گذارد تا باز از نو خود را بسازد".
نویسنده/راوی هم انگار همین وسواس را به کار برده است و در حین روایت وقایع داستانی و کنش های شخصیت ها، با جملات پیچیده و مطولی که گاهی یک پاراگراف طول می کشند، به تصویر کردن محیط و جزئیات به ظاهر بی اهمیت داستانی می پردازد
شاید این تصمیم و تکنیک که اندکی موجب دشوارخوانی کتاب شده، یکی برای نشان دادن روحیات شخصیت ها با کمک توصیف جزئیات اطراف و ظاهری خودشان است. و دیگری اینکه تاحدودی قرار است مخاطب نیز با خواندن این توصیفات مفصل، اندکی از ملال ساکنان روستا را تجربه کند.
چند توصیه:
1.
خواندن یکی دو فصل اول کتاب، به خاطر جملات بلند و تودرتو و توصیفات مفصل، شاید اندکی خسته کننده باشد. اما کم کم با باز شدن کلاف روایت، ریتم و سرعت و رغبت بیش تری برای خواندن پیدا می کنید.
2.
متن ستوده شده ی ترجمه ی انگلیسی کتاب (که ترجمه فارسی از آن انجام شده)، همانطور که گفته شد به تبعیت از نسخه ی اصلی کتاب، جملاتی بلند و نفسگیر و تودرتو دارد. مترجم (سپند ساعدی) به نظرم تاحدودی و در بیش تر قسمت های کتاب توانسته از پس ترجمه ی دشوار کتاب بربیاید و ترجمه ای قابل قبول ارائه دهد.
پ ن: یکی هولناک ترین توصیفات و تجربیات از باران در ادبیات جهان را می توانید در این کتاب تجربه کنید (بارانی پاییزی که انگار در مغز استخوان و در پی ساختمان ها آنقدر فرو می رود تا در نهایت آدمی و هر آنچه در اطرافش است را بپوساند).
November 13, 2018
The setting was half-familiar to me from reading Polish literature recently, the run-down central European village - most like the one in Andrzej Stasiuk's Tales of Galicia (1995), but ten years earlier, as Eastern Bloc Communism crumbles, (not afterwards, as everyone looks around, bewildered, asking "what now?") As if villages in Olga Tokarczuk had fallen into disrepair, or Wioletta Greg without the Cider With Rosie glow. The German names in Satantango surprised me for a minute, but of course, this was once the Austro-Hungarian Empire too, like some of those in the the old southern partition of Poland.
Everything in Satantango is decaying and, as the autumn rains start, floods with mud. With hindsight it looks like a clear metaphor for the crumbling Communist state.In 1985 did it look in real life as if things were moribund? I don't know enough about Hungarian history to be sure, though it seems not unlikely. It's clear from this old article (old enough that it says "Krasznahorkai is not a fashionable writer") that the book was a major event in intellectual circles in mid-80s Hungary. It was "anything but an unproblematic novel for the Communist system", and published by a strange chance.
The use of the word "estate" instead of "collective farm" in the translation initially threw me. "Estate"? I thought this was under Communism. The first sentence of the plot summary on the film's Wikipedia page reorientated me, and I referred back to this summary on a few other occasions, for a handle on what was happening, making allowances for the order of some scenes being rearranged in the adaptation. (Not a purist approach to reading, to look this up, but the introductions in Penguin Classics often give more away than using Wikipedia in lieu of footnotes.)
There's nary a post about Satantango that doesn't use the word bleak. But there's bleak and there's bleak. On the scale of This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen (which I read a couple of weeks earlier) and The Unwomanly Face of War (an audiobook I was in the middle of), most of Satantango is, 'yeah, shit happens'. So there's bleak and there's bleak. But the book well and truly has a damp problem; I could almost feel it catching and clogging in my lungs; if you put anything down for half a day in Satantango there would be mildew on it, and you'd get mud up to your knees just from going a few steps from the front door.
I was surprised to read somewhere that Krasznahorkai had written his student dissertation on Sándor Márai, although surprised only because I'd read one or two Goodreads reviews by readers who felt Embers was middlebrow or something of that ilk. There isn't much of Márai in English. Among the positives I had heard about Embers was its atmosphere of decay, faded glamour and cobwebbed aristocracy. It hardly seems a stretch to consider that this miasma - perhaps from Márai more generally, not just that one book - probably influenced Krasznahorkai, who, with his youthful interest in "the downstairs of society" transferred it instead to a different social stratum.
It was a relief to find this essay on three of Krasznahorkai's books, including Satantango, by a bilingual critic, which observes that this, George Szirtes' version, one of his early translations of Krasznahorkai, "blur[s] or render[s] inconsistent the distinct voices and linguistic registers" of the characters. I felt a sort of flatness and sameness to many scenes, which evoked a humdrum form of bleakness (a life of boring work and meagre means that has to be got used to, with banter and dancing as periodic escapism) - but it also meant it did not usually feel like a truly spectacular novel, simply a good one. It wasn't meant to be quite like this, then. Characters who had echoes of the larger-than-life should have been bigger, more emphatically individual than I found them to be. The depth is in the occasional paragraphs of philosophical observations; as with Tokarczuk's Drive Your Plow, this is said to be one of the author's more accessible works, with a lower density of these than in their heftier books.
Where the narrative did, unquestionably, sing, was in two distinct set-piece chapters.
First, the most horrific episode, little Esti and the cat, and subsequent events. It is impossible to know for sure if it is an entirely accurate evocation of the mindset of a child like her, but it feels utterly true. Half like trying to chase down and kill mosquitoes in a bedroom before going to sleep: the declaration of battle, the dramatic arcs of the focused, sometimes frantic, sometimes exhausted endeavour, every detail of the unpredictable, protracted pursuit of the live thing and times of remorse and times of doggedness. And half like the moment within an almighty, lightheaded temper, in which the tantrum-haver realises with a sinking stomach that they've already made things this bad, very bad, and it feels as if there's no choice but to keep going, so they do, resolutely with further destruction.
The scene with the party clerks could hardly be more different: essentially a comedy sketch, as bureaucrats parse and translate into appropriate official language a report about the villagers for the secret police files - it sends up the bumbling and sinister state structures as well as the characters we've just been hearing about. There's a levity underlying it which seems to indicate these things aren't quite as much of a threat as in works from the 50s and 60s, emerging from the shadows of Stalinism. The decay of the state apparatus appears to make more humour possible, even while living conditions deteriorate.
I'd looked at Satantango a few times in August and September, feeling that I wanted to read it soon. I hadn't consciously remembered it began "One morning near the end of October", but it was just then, around the end of October when I started reading it properly. It was a few days after I finished Anna Burns' Milkman, this year's Booker winner. Previously, I had felt the tension in reading Krasznahorkai's long sentences whenever I opened Satantango. After Milkman, with its also-long sentences and lack of paragraph breaks, but easy conversational rhythm, I hardly even thought about the sentence length in Satantango except once or twice: I was acclimatised.
I was initially amazed how different it was from the only other Krasznahorkai book I'd read, Seiobo There Below (2008). But of course a gap of over 20 years, from age 30 to 50+ is going to mean some differences in a person's, a writer's outlook. Hopefully significant differences, otherwise they'd be stagnating. I was glad of this discussion which prompted me to see the "bleak" and "transcendent" worldviews of the two books (and Krasznahorkai's work generally) as the development, or two sides of, the same idea. Satantango is concerned with pointlessness and nothingness in a melancholy fashion, and with a negative view of these concepts in the European intellectual and religious tradition. It's someone still grappling with these ideas and feelings, who hasn't accepted that's how things are and shifted focus elsewhere. (His European books tend to be 'bleak'.) Seiobo seems to arrive after a process of facing-up-to and positive deployment of nothingness, and meditation on death and decay, part of a road to awakening in Buddhist and yogic traditions; the 2008 book's focus is on a sense of the sacred and beauty predominantly in art. (His Far-Eastern books are interested in the transcendent.)
Understanding this - and also reading several interviews with Krasznahorkai, and the stories in The Last Wolf/ Herman, which I liked very much - meant I started to find Krasznahorkai more intriguing as a person and a writer, that he was a a writer whose work it felt possible to connect with. I felt I could see in the difference between Satantango and Seiobo part of the shift he describes here: When I was young ... I regarded [nature] as hostility itself... Later, when I was influenced by Chinese and Japanese culture, their worldview changed my attitude completely, and I started to reckon nature as the locus of mystery and of epiphany ... And now I tend to think that the only thing that exists is nature, that nothing else is real but nature, and the reality one perceives is similarly nature itself, beyond which only void resides.
He was no longer simply a writer whom I felt I should make more effort to read, and who was vaguely interesting in a detached way. Characters in Satantango sometimes felt like archetypes or symbols more than individuals you might meet, so the underlying ideas became important in animating the narrative.
Everything in Satantango is decaying and, as the autumn rains start, floods with mud. With hindsight it looks like a clear metaphor for the crumbling Communist state.In 1985 did it look in real life as if things were moribund? I don't know enough about Hungarian history to be sure, though it seems not unlikely. It's clear from this old article (old enough that it says "Krasznahorkai is not a fashionable writer") that the book was a major event in intellectual circles in mid-80s Hungary. It was "anything but an unproblematic novel for the Communist system", and published by a strange chance.
The use of the word "estate" instead of "collective farm" in the translation initially threw me. "Estate"? I thought this was under Communism. The first sentence of the plot summary on the film's Wikipedia page reorientated me, and I referred back to this summary on a few other occasions, for a handle on what was happening, making allowances for the order of some scenes being rearranged in the adaptation. (Not a purist approach to reading, to look this up, but the introductions in Penguin Classics often give more away than using Wikipedia in lieu of footnotes.)
There's nary a post about Satantango that doesn't use the word bleak. But there's bleak and there's bleak. On the scale of This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen (which I read a couple of weeks earlier) and The Unwomanly Face of War (an audiobook I was in the middle of), most of Satantango is, 'yeah, shit happens'. So there's bleak and there's bleak. But the book well and truly has a damp problem; I could almost feel it catching and clogging in my lungs; if you put anything down for half a day in Satantango there would be mildew on it, and you'd get mud up to your knees just from going a few steps from the front door.
I was surprised to read somewhere that Krasznahorkai had written his student dissertation on Sándor Márai, although surprised only because I'd read one or two Goodreads reviews by readers who felt Embers was middlebrow or something of that ilk. There isn't much of Márai in English. Among the positives I had heard about Embers was its atmosphere of decay, faded glamour and cobwebbed aristocracy. It hardly seems a stretch to consider that this miasma - perhaps from Márai more generally, not just that one book - probably influenced Krasznahorkai, who, with his youthful interest in "the downstairs of society" transferred it instead to a different social stratum.
It was a relief to find this essay on three of Krasznahorkai's books, including Satantango, by a bilingual critic, which observes that this, George Szirtes' version, one of his early translations of Krasznahorkai, "blur[s] or render[s] inconsistent the distinct voices and linguistic registers" of the characters. I felt a sort of flatness and sameness to many scenes, which evoked a humdrum form of bleakness (a life of boring work and meagre means that has to be got used to, with banter and dancing as periodic escapism) - but it also meant it did not usually feel like a truly spectacular novel, simply a good one. It wasn't meant to be quite like this, then. Characters who had echoes of the larger-than-life should have been bigger, more emphatically individual than I found them to be. The depth is in the occasional paragraphs of philosophical observations; as with Tokarczuk's Drive Your Plow, this is said to be one of the author's more accessible works, with a lower density of these than in their heftier books.
Where the narrative did, unquestionably, sing, was in two distinct set-piece chapters.
First, the most horrific episode, little Esti and the cat, and subsequent events. It is impossible to know for sure if it is an entirely accurate evocation of the mindset of a child like her, but it feels utterly true. Half like trying to chase down and kill mosquitoes in a bedroom before going to sleep: the declaration of battle, the dramatic arcs of the focused, sometimes frantic, sometimes exhausted endeavour, every detail of the unpredictable, protracted pursuit of the live thing and times of remorse and times of doggedness. And half like the moment within an almighty, lightheaded temper, in which the tantrum-haver realises with a sinking stomach that they've already made things this bad, very bad, and it feels as if there's no choice but to keep going, so they do, resolutely with further destruction.
The scene with the party clerks could hardly be more different: essentially a comedy sketch, as bureaucrats parse and translate into appropriate official language a report about the villagers for the secret police files - it sends up the bumbling and sinister state structures as well as the characters we've just been hearing about. There's a levity underlying it which seems to indicate these things aren't quite as much of a threat as in works from the 50s and 60s, emerging from the shadows of Stalinism. The decay of the state apparatus appears to make more humour possible, even while living conditions deteriorate.
I'd looked at Satantango a few times in August and September, feeling that I wanted to read it soon. I hadn't consciously remembered it began "One morning near the end of October", but it was just then, around the end of October when I started reading it properly. It was a few days after I finished Anna Burns' Milkman, this year's Booker winner. Previously, I had felt the tension in reading Krasznahorkai's long sentences whenever I opened Satantango. After Milkman, with its also-long sentences and lack of paragraph breaks, but easy conversational rhythm, I hardly even thought about the sentence length in Satantango except once or twice: I was acclimatised.
I was initially amazed how different it was from the only other Krasznahorkai book I'd read, Seiobo There Below (2008). But of course a gap of over 20 years, from age 30 to 50+ is going to mean some differences in a person's, a writer's outlook. Hopefully significant differences, otherwise they'd be stagnating. I was glad of this discussion which prompted me to see the "bleak" and "transcendent" worldviews of the two books (and Krasznahorkai's work generally) as the development, or two sides of, the same idea. Satantango is concerned with pointlessness and nothingness in a melancholy fashion, and with a negative view of these concepts in the European intellectual and religious tradition. It's someone still grappling with these ideas and feelings, who hasn't accepted that's how things are and shifted focus elsewhere. (His European books tend to be 'bleak'.) Seiobo seems to arrive after a process of facing-up-to and positive deployment of nothingness, and meditation on death and decay, part of a road to awakening in Buddhist and yogic traditions; the 2008 book's focus is on a sense of the sacred and beauty predominantly in art. (His Far-Eastern books are interested in the transcendent.)
Understanding this - and also reading several interviews with Krasznahorkai, and the stories in The Last Wolf/ Herman, which I liked very much - meant I started to find Krasznahorkai more intriguing as a person and a writer, that he was a a writer whose work it felt possible to connect with. I felt I could see in the difference between Satantango and Seiobo part of the shift he describes here: When I was young ... I regarded [nature] as hostility itself... Later, when I was influenced by Chinese and Japanese culture, their worldview changed my attitude completely, and I started to reckon nature as the locus of mystery and of epiphany ... And now I tend to think that the only thing that exists is nature, that nothing else is real but nature, and the reality one perceives is similarly nature itself, beyond which only void resides.
He was no longer simply a writer whom I felt I should make more effort to read, and who was vaguely interesting in a detached way. Characters in Satantango sometimes felt like archetypes or symbols more than individuals you might meet, so the underlying ideas became important in animating the narrative.
July 11, 2023
3.5 ⭐
تانگوی شیطان کتاب عجیبیه. مبهم و رازآلود، و احتمالاً با نمادهایی که به راحتی نمیشه مطمئن بود آیا شما به هدف نویسنده پی بردی یا نه. مکان داستان مجارستان و شهرک/روستایی هست که بدون وقفه بارون میاد با مردمی فقیر و تقریباً فاسد! به این خاطر که انگار همه اینجا در حال فکر کردن برای کلاهبرداری هستند یا رابطه با زن دیگری! و البته چندتایی دختر جوان هم مشغول تن فروشی. خلاصه در همین اوضاع و احوال گویا منجی در حال برگشتنه! منجی برای عبور از این زندگی یکنواخت رخوت آور ساکن. آیا این منجی فرشته است یا شیطان؟ چیزی که نظرم رو جلب کرد نحوهی شماره گذاری فصول کتاب بود، کتاب در دو بخش نوشته شده که بخش اول از شماره ۱ تا ۶ شماره گذاری شده و بخش دوم از شماره ۶ تا ۱ به طور معکوس انگار که دنیا در حال چرخیدن دور خودش و دور باطلی است از یک منجی به منجی دیگر. چرخهی امید، تلاش، ناامیدی و انتظار. آیا منجی در کار نیست یا انسانها منجی اصلی رو گم کردن؟ زمان مشخص خواهد کرد.ه
پ.ن: اگر دنبال انتهای داستان هستید، کتاب مناسبی برای شما نیست، این کتاب مبهمه و فقط طرح مسئله میکنه، از جواب خبری نیست.ه
پ.ن۲: فیلمی از این رمان ساخته شده که به نظرم میتونه طولانیترین فیلم جهان باشه، نزدیک به ۸ ساعت. اما چیزی از کتاب بیشتر نداره جز موسیقی متن. موسیقی فیلم واقعا خیلی خوبه اما به نظرم اگر کشته مردهی سینما نیستید، خوندن کتاب کفایت میکنه. ه
پ.ن۳: با اینکه پایان کتاب کاملا منطبق با سبک و هدف نویسنده هست و میتونه در نوع خودش شاهکار باشه، اما من دوست نداشتم! اگه پایان متفاوتی داشت امتیاز بیشتری میدادم.ه
تانگوی شیطان کتاب عجیبیه. مبهم و رازآلود، و احتمالاً با نمادهایی که به راحتی نمیشه مطمئن بود آیا شما به هدف نویسنده پی بردی یا نه. مکان داستان مجارستان و شهرک/روستایی هست که بدون وقفه بارون میاد با مردمی فقیر و تقریباً فاسد! به این خاطر که انگار همه اینجا در حال فکر کردن برای کلاهبرداری هستند یا رابطه با زن دیگری! و البته چندتایی دختر جوان هم مشغول تن فروشی. خلاصه در همین اوضاع و احوال گویا منجی در حال برگشتنه! منجی برای عبور از این زندگی یکنواخت رخوت آور ساکن. آیا این منجی فرشته است یا شیطان؟ چیزی که نظرم رو جلب کرد نحوهی شماره گذاری فصول کتاب بود، کتاب در دو بخش نوشته شده که بخش اول از شماره ۱ تا ۶ شماره گذاری شده و بخش دوم از شماره ۶ تا ۱ به طور معکوس انگار که دنیا در حال چرخیدن دور خودش و دور باطلی است از یک منجی به منجی دیگر. چرخهی امید، تلاش، ناامیدی و انتظار. آیا منجی در کار نیست یا انسانها منجی اصلی رو گم کردن؟ زمان مشخص خواهد کرد.ه
پ.ن: اگر دنبال انتهای داستان هستید، کتاب مناسبی برای شما نیست، این کتاب مبهمه و فقط طرح مسئله میکنه، از جواب خبری نیست.ه
پ.ن۲: فیلمی از این رمان ساخته شده که به نظرم میتونه طولانیترین فیلم جهان باشه، نزدیک به ۸ ساعت. اما چیزی از کتاب بیشتر نداره جز موسیقی متن. موسیقی فیلم واقعا خیلی خوبه اما به نظرم اگر کشته مردهی سینما نیستید، خوندن کتاب کفایت میکنه. ه
پ.ن۳: با اینکه پایان کتاب کاملا منطبق با سبک و هدف نویسنده هست و میتونه در نوع خودش شاهکار باشه، اما من دوست نداشتم! اگه پایان متفاوتی داشت امتیاز بیشتری میدادم.ه
December 1, 2019
Satantango is a truly strange, unsettling and powerful novel. Narrated in a dense, inscrutable style, the writing is beautiful and evocative, expressing a bleak desperation in which the filth and odour are palpable. The narrative style and structure are entirely disorienting. The novel constantly shifts perspectives; its hidden intentions seeming to signify something sinister lurking beneath the surface. There is a biblical quality to the writing, which suggests an allegory, but an allegory of what? Are the connotations religious, political, or sociological? All these and more are available to the reader: the novel retains its ambiguity to the end.
September 25, 2022
قبل از مطالعه این کتاب را همیشه دست کم میگرفتم و فکر نمیکردم تا این حد خوب باشد. هم کتاب و هم فیلم اقتباسی هفت ساعته آن به کارگردانی «بلا تار» را در لیستهای خود بگذارید. حین خواندن این کتاب آهنگهای «میهای ویگ» در ذهنم چرخ میزدند.
********************************************************************
فوتاکی برای لحظهای چشمانش را بست، بادقت گوش سپرد اما جز صدای خروسی و پارس سگی در دوردست و زوزه باد که از چند دقیقه پیش وزیدن آغاز کرده بود تنها صدای خفیف ضربان قلبش را میشنید، گویی کل ماجرا بازی یا پرهیپ یک خواب بود ( «… شاید کسی خواسته منو بترسونه.» ) نگاه غم زدهاش را به آسمان گرفته دوخت، سپس به زمینهای اطراف و آنچه از حملهی ملخها در تابستان باقی مانده بود نگاهی انداخت و ناگهان بر شاخه باریک یک اقاقیا گذر بهار، تابستان، پاییز و زمستان را دید، چنان که گویی زمان تنها میان پردهای بیهوده در فضایی لایتناهی است، شعبده ای ماهرانه تا از آشوب نظمی ظاهری بیافریند، یا از منظری کلی احتمال وقوع پیشامدها را چون اجباری گریزناپذیر بنمایاند… خود را مصلوب تابوت و گهواره ای یافت که با تقلایی دردمندانه میخواهد تن خویش را از آنها برهاند تا سرانجام آن را -عریان، بیهیچ نشانی از هویت، عاری از هر آنچه نابایست است- به دست مرده شوران، آنان که غضبناک و خاموش در پیشزمینه شلوغی از شکنجهگران و دباغان اوامر را گردن مینهند برساند، آنگاه است که بیهیچ نشانی از ترحم ناچار به مشاهدهی حال و روز دیگران خواهد شد، بی آن که بخت آن را داشته باشد بار دیگر به زندگی بازگردد، چون سرانجام در آن لحظه است که خواهد فهمید همه عمر با عدهای متقلب که ورقهای شان را از پیش نشانی گذاشته بودهاند طرف بوده و آنان همانهایی هستند که در نهایت تنها چیزی را که برای نجات خویش دارد از چنگش درخواهند آورد: امید یافتن راه بازگشت به خانه. صفحات ۱۰-۱۱ کتاب
به آسمان نگاه میکرد و با خود اندیشید این گنبد عظیم باید جایی -هر چقدر هم دور- تمام شود، «چون مقدره که هر چیز انتهایی داشته باشه.» فکر و خیال دست از سرش بر نمیداشت «تو این طویله به دنیا میآیم، مثل خوک تو کثافت خودمون غلت میزنیم، آخرش هم سر در نمیآریم این همه این ور اون ور زدن و شاخ به شاخ شدن با مشکلات که آخرش یا به طغار غذا ختم میشه یا به این که دم غروب نعشمون بیفته رو تخت چه فایدهای داره.» صفحه ۱۵۸ کتاب
********************************************************************
فوتاکی برای لحظهای چشمانش را بست، بادقت گوش سپرد اما جز صدای خروسی و پارس سگی در دوردست و زوزه باد که از چند دقیقه پیش وزیدن آغاز کرده بود تنها صدای خفیف ضربان قلبش را میشنید، گویی کل ماجرا بازی یا پرهیپ یک خواب بود ( «… شاید کسی خواسته منو بترسونه.» ) نگاه غم زدهاش را به آسمان گرفته دوخت، سپس به زمینهای اطراف و آنچه از حملهی ملخها در تابستان باقی مانده بود نگاهی انداخت و ناگهان بر شاخه باریک یک اقاقیا گذر بهار، تابستان، پاییز و زمستان را دید، چنان که گویی زمان تنها میان پردهای بیهوده در فضایی لایتناهی است، شعبده ای ماهرانه تا از آشوب نظمی ظاهری بیافریند، یا از منظری کلی احتمال وقوع پیشامدها را چون اجباری گریزناپذیر بنمایاند… خود را مصلوب تابوت و گهواره ای یافت که با تقلایی دردمندانه میخواهد تن خویش را از آنها برهاند تا سرانجام آن را -عریان، بیهیچ نشانی از هویت، عاری از هر آنچه نابایست است- به دست مرده شوران، آنان که غضبناک و خاموش در پیشزمینه شلوغی از شکنجهگران و دباغان اوامر را گردن مینهند برساند، آنگاه است که بیهیچ نشانی از ترحم ناچار به مشاهدهی حال و روز دیگران خواهد شد، بی آن که بخت آن را داشته باشد بار دیگر به زندگی بازگردد، چون سرانجام در آن لحظه است که خواهد فهمید همه عمر با عدهای متقلب که ورقهای شان را از پیش نشانی گذاشته بودهاند طرف بوده و آنان همانهایی هستند که در نهایت تنها چیزی را که برای نجات خویش دارد از چنگش درخواهند آورد: امید یافتن راه بازگشت به خانه. صفحات ۱۰-۱۱ کتاب
به آسمان نگاه میکرد و با خود اندیشید این گنبد عظیم باید جایی -هر چقدر هم دور- تمام شود، «چون مقدره که هر چیز انتهایی داشته باشه.» فکر و خیال دست از سرش بر نمیداشت «تو این طویله به دنیا میآیم، مثل خوک تو کثافت خودمون غلت میزنیم، آخرش هم سر در نمیآریم این همه این ور اون ور زدن و شاخ به شاخ شدن با مشکلات که آخرش یا به طغار غذا ختم میشه یا به این که دم غروب نعشمون بیفته رو تخت چه فایدهای داره.» صفحه ۱۵۸ کتاب
September 11, 2022
داستان مردمان یک دهکدهی مغموم و ویران. دهکدهای که باران سیل آسا رخوتی دائمی را در آن مستقر کرده. مردمانی پست و با عقایدی مضحک و وهمآلود که بعد از مواجهه با یک منجی، یک از گور بازگشته پستتر ��یشوند. منجیای دروغین که آرزوی دنیای بهتر را زنده میکند و سرزمین موعود را وعده میدهد
روایتی نفسگیر از امتداد دروغ و سیاهی. از نبود راهی برای فرار از تاریکی و جهل
ضربات رمان شما را یاد بزرگانی چون بکت و کافکا میاندازد
این لعنتی باعث میشود عاشق ادبیات شوید. دوست دارید فراموشش کنید و دوباره اعجاز پایان درخشانش را برای بار اول تجربه کنید. با این کتاب میتوان ادبیا�� ناب را لمس کرد
چطور این لعنتی تنها دویست و هشتاد و هشت صفحه است؟
روایتی نفسگیر از امتداد دروغ و سیاهی. از نبود راهی برای فرار از تاریکی و جهل
ضربات رمان شما را یاد بزرگانی چون بکت و کافکا میاندازد
این لعنتی باعث میشود عاشق ادبیات شوید. دوست دارید فراموشش کنید و دوباره اعجاز پایان درخشانش را برای بار اول تجربه کنید. با این کتاب میتوان ادبیا�� ناب را لمس کرد
چطور این لعنتی تنها دویست و هشتاد و هشت صفحه است؟
November 12, 2019
A kind of contemporary Beckett, I guess, with shades of Danilo Kis (?) Far more detail sketched of the human being in his characters than Beckett, but that’s not what Beckett was on anyway, and LK does a more maximalist world-building. Thorough fallenness and dread. Excellent.
December 17, 2016
Ovaj roman je dokaz da je 2016. godina, sve i da ništa drugo više nije bilo prevedeno, uvela u naš čitalački i kulturni krug neverovatno remek-delo.
Uvek imam problem sa knjigama koje su slavne jednako koliko i filmovi, ali ova knjiga je učinila da se prvi put zapitam šta bi bilo da su Tarkovski i Felini živi, pa da i oni daju svoju filmsku verziju ovog dela. Neverovatno mi je i dalje da je ovo bilo čiji prvi roman (ili mi je sad već od silnih debitantskih grozota otupela želja da ih čitam), a još više da se prevod tek sad pojavio, 30 godina nakon originala, i da je samo još Melanholija otpora prevedena, koju ću potražiti već od ponedeljka (izeš ispite i školu :D).
Prikaz pišem pre svega jer imam upozorenje za sve čitaoce: ne čitajte prvo predgovor, pa delo jer je kod nas očito praksa da se brka šta ide u predgovor, a šta u pogovor. Čitava 'misterija' dela, koja se otkriva na poslednjih nekoliko strana, već je na trećoj strani predgovora raskrinkana i baš ubije uživanje (sreća pa ja mrzim predgovore :D). Iako pozdravljam pregled Krasnahorkaijeve poetike u predgovoru Marka Čudića, toliko me je iznerviralo prepričavanje ovog romana, a još više ostalih dela koja nisu prevedena i sad ću se samo nervirati dok ih ne prevedu ili ću otvoriti izdavačku kuću i naterati tatu da mi ih prevodi kako zna i ume. :D (tata je Mađar, prim. aut.)
Krasnahorkai ima stil koji bi bio maestralan sve i da na 500 strana opisuje šestostranu prizmu iz svih perspektiva, a takvi pisci su, po mom mišljenju, oni koji niti povlađuju čitaocu, niti su pretenciozni u meri da ni njima nije jasno šta su napisali. Uvek imam problem sa autorima koji bi da se rvu sa opštim kategorijama i koji tekst pretrpavaju opštim imenicama, ali Krasnahorkai je imao sjajne učitelje u Beketu i Kafki (ali i u Džojsu, presimpatično je kad pominje slinavku i šap o kojoj je Džojs pisao u nekom časopisu za stočarstvo!) i jednu paraboličnu priču, krcatu mitom, intertekstom, biblijskim referencama, pretvorio u fabulu koja je vrlo čvrsta i funkcioniše sama po sebi. U vezi sa tim je i činjenica da, bar za mene, književno delo mora samo za sebe da bude vredno, a ne samo kad ga neki kritičar rastumači ili kad se, da citiram Gombroviča, kulturne tetke late pera da filtriraju i nametnu čitalački doživljaj. Krasnahorkai ne piše za kulturne tetke.
Neću da prepričavam radnju da ne bih nekom uništila ovaj neverovatni kišni svet u kojem je sve moguće, a verovatno ništa nije, a možda vam se i učini da ste videli nešto čega nema. :)
Obavezno štivo!
Uvek imam problem sa knjigama koje su slavne jednako koliko i filmovi, ali ova knjiga je učinila da se prvi put zapitam šta bi bilo da su Tarkovski i Felini živi, pa da i oni daju svoju filmsku verziju ovog dela. Neverovatno mi je i dalje da je ovo bilo čiji prvi roman (ili mi je sad već od silnih debitantskih grozota otupela želja da ih čitam), a još više da se prevod tek sad pojavio, 30 godina nakon originala, i da je samo još Melanholija otpora prevedena, koju ću potražiti već od ponedeljka (izeš ispite i školu :D).
Prikaz pišem pre svega jer imam upozorenje za sve čitaoce: ne čitajte prvo predgovor, pa delo jer je kod nas očito praksa da se brka šta ide u predgovor, a šta u pogovor. Čitava 'misterija' dela, koja se otkriva na poslednjih nekoliko strana, već je na trećoj strani predgovora raskrinkana i baš ubije uživanje (sreća pa ja mrzim predgovore :D). Iako pozdravljam pregled Krasnahorkaijeve poetike u predgovoru Marka Čudića, toliko me je iznerviralo prepričavanje ovog romana, a još više ostalih dela koja nisu prevedena i sad ću se samo nervirati dok ih ne prevedu ili ću otvoriti izdavačku kuću i naterati tatu da mi ih prevodi kako zna i ume. :D (tata je Mađar, prim. aut.)
Krasnahorkai ima stil koji bi bio maestralan sve i da na 500 strana opisuje šestostranu prizmu iz svih perspektiva, a takvi pisci su, po mom mišljenju, oni koji niti povlađuju čitaocu, niti su pretenciozni u meri da ni njima nije jasno šta su napisali. Uvek imam problem sa autorima koji bi da se rvu sa opštim kategorijama i koji tekst pretrpavaju opštim imenicama, ali Krasnahorkai je imao sjajne učitelje u Beketu i Kafki (ali i u Džojsu, presimpatično je kad pominje slinavku i šap o kojoj je Džojs pisao u nekom časopisu za stočarstvo!) i jednu paraboličnu priču, krcatu mitom, intertekstom, biblijskim referencama, pretvorio u fabulu koja je vrlo čvrsta i funkcioniše sama po sebi. U vezi sa tim je i činjenica da, bar za mene, književno delo mora samo za sebe da bude vredno, a ne samo kad ga neki kritičar rastumači ili kad se, da citiram Gombroviča, kulturne tetke late pera da filtriraju i nametnu čitalački doživljaj. Krasnahorkai ne piše za kulturne tetke.
Neću da prepričavam radnju da ne bih nekom uništila ovaj neverovatni kišni svet u kojem je sve moguće, a verovatno ništa nije, a možda vam se i učini da ste videli nešto čega nema. :)
Obavezno štivo!
January 2, 2024
Steps forward, steps backward. A plot tango. A dance of linguistic prowess. There is conspiracy bubbling on in the background—I was never at ease while reading the book. I started to understand the front cover of my New Directions paperback edition of the book; lots of random lines back and forth, connected at key points, scribbles that resemble spider webs. No linear path forward, but a mass movement, an undulating line.
I am saying nothing that really makes sense here, I get that. Those are my only thoughts so far, and I am writing this because I don’t believe they will change too much off of a first reading, no matter how much I let it stew. Jacob Silverman wrote a great review of the book for The New York Times in 2012, so I suggest taking a look there. As for me, I liked it; I didn’t love it. It made me think about story, translation, and plot orthodoxy. I will amble around and come back, eventually getting to The Melancholy of Resistance. For now, I am just relieved that I get to read paragraphs again. But man, Krasznahorkai, well done.
I am saying nothing that really makes sense here, I get that. Those are my only thoughts so far, and I am writing this because I don’t believe they will change too much off of a first reading, no matter how much I let it stew. Jacob Silverman wrote a great review of the book for The New York Times in 2012, so I suggest taking a look there. As for me, I liked it; I didn’t love it. It made me think about story, translation, and plot orthodoxy. I will amble around and come back, eventually getting to The Melancholy of Resistance. For now, I am just relieved that I get to read paragraphs again. But man, Krasznahorkai, well done.
March 13, 2023
Krasznahorkai m-a cucerit prin stilul său de-a spune povești în fraze și paragrafe interminabile care conferă un ritm drăcesc scriiturii și odată intrat în horă, pardon tango, nu mai poți abandona nararea disoluției unei lumi atât de comune și cunoscute de mulți din partea asta a Europei dar nu numai. Universalitatea lui K este dată și de modul în care construiește personaje arhetipale viabile dar condamnate ireversibil spre degradare. Bogăția temelor, a motivelor și simbolistica romanului m-au dus cu gândul la scrierile lui Kafka, Borges dar și la Waiting for Godot al lui Beckett sau Sezonul uraganelor de Fernanda Melchor. Un must read pentru iubitorii de literatură postmodernă de mare clasă.
September 21, 2020
Okurken sürekli aklımın Kafka’nın şatosuna gitmesi boşuna değilmiş. Yazar Kafka hayranıymış meğer. Bu muazzam eseri hakkını vererek okuyamadım ne yazık ki.. Elimde sürünüp durdu. Nedendir bilmiyorum yüzeysel okumaya da açık olması okuma zevkini biraz azaltıyor gibi geldi bana. İkinciye okunacaklar listesine alındı hemen. Keşke kendimi daha vererek okuyabilseydim diyorum ve çubuğu kendime büküyorum. Zaten daha bu eserle işim bitmedi. Hazır sonbahar da gelmişken Bela Tarr’ın bu kitabın uyarlaması ve aynı isimli Şeytan Tangosu izlenecek ve muhtemelen bir kez daha evet evet bu kitabı bir daha okumalıyım denilecek...
Displaying 1 - 30 of 1,273 reviews