Kan elke dood bij ondragelijk en uitzichtloos lijden gefaciliteerd worden? Ja, was in 2002 het antwoord toen de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, oftewel de Euthanasiewet, werd aangenomen. Het ging daarbij zowel om fysiek als psychisch ondragelijk lijden, waarbij pas zes jaar later voor het eerst euthanasie bij psychisch lijden ook daadwerkelijk werd geregistreerd. Uit de laatste cijfers blijkt dat sinds 2020 het aantal zaken vanwege psychisch lijden meer dan verdubbeld is.
Het verschil met euthanasie bij fysiek lijden is dat wanneer het gaat om psychisch lijden er standaard een psychiater bij komt kijken. Het is dan ook binnen die groep dat een discussie is losgebarsten over euthanasie bij psychisch lijden. De wet zelf is vrij duidelijk: levensbeëindiging en hulp bij zelfdoding is mogelijk bij patiënten met een psychische stoornis. Alleen staat er, net als bij fysiek lijden, geen leeftijdsgrens bij. En juist daarover is behoefte aan meer duidelijkheid. Het aantal mensen jonger dan dertig jaar dat euthanasie krijgt, is namelijk sinds 2020 meer dan verviervoudigd. Eind 2023 kreeg zelfs een minderjarig meisje euthanasie, omdat ze het leven niet meer aankon.
Lijden is niet leeftijdsgebonden, daarover is iedereen het wel eens. Als het om fysiek lijden gaat, is dat evident; bij psychisch lijden ligt dat ingewikkelder. Hersenen zijn immers pas uitontwikkeld wanneer iemand rond de 25 is. Dat roept de vraag op of aan euthanasie bij psychisch lijden niet een leeftijdsgrens gekoppeld moet worden waarbij op z’n minst de hersenen volledig zijn ontwikkeld, zodat degene die het verzoek indient beter kan inschatten wat de consequenties zijn van de keuze.
Bij alcoholgebruik is er immers wel een leeftijdsgrens, waarbij het argument om dit wettelijk vast te leggen ook is dat een brein nog niet volledig is ontwikkeld. Die ontwikkeling van de hersenen roept de vraag op of een jongere volledig beseft wat de gevolgen van de keuze zijn. Alzheimerpatienten moeten hun euthanasiewens kenbaar maken als ze nog wilsbekwaam zijn. In hoeverre is een tiener volledig wilsbekwaam om de consequenties van een keuze helemaal te bevatten?
De vraag of alles is geprobeerd om jongeren met een doodswens te helpen is eveneens gerechtvaardigd. De wachtlijsten bij de ggz zijn enorm lang. Juist patiënten die hun leven willen beëindigen zijn niet van de ene op de andere dag te helpen, en ook niet met een paar sessies van dat idee af te brengen. Dit voorjaar bleek uit cijfers van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) dat de wachtlijsten bij de ggz sinds 2022 zijn gestegen met bijna 12 procent. Zorg eerst dat de ggz op orde is voordat euthanasie bij jongeren onder de 25 wordt toegepast, lijkt dan ook een logische gedachte. Dat de geestelijke zorg niet toereikend is, mag nooit een reden zijn om euthanasie toe te passen.
Daar staat echter tegenover dat een tiener die ondragelijk psychisch lijdt geen boodschap heeft aan de mededeling dat de hersenen nog niet uitontwikkeld zijn of dat de ggz de zaken eerst op orde moet hebben. Je zal als zeventienjarige die ondragelijk lijdt maar te horen krijgen dat je nog minstens acht jaar moet wachten. De vraag van een tiener voldoet aan de eisen die er zijn van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie, waarbij het verzoek vrijwillig en weloverwogen is genomen en het lijden uitzichtloos is. Het veelgehoorde argument dat hulp bij zelfdoding humaner is dan geconfronteerd worden met een zelfmoord, geldt eveneens.
Het debat dat nu gevoerd wordt, is dan ook noodzakelijk en zou breder gevoerd moeten worden, niet alleen door psychiaters die rollend over straat gaan over de hoofden van patiënten bij wie euthanasie al is toegepast. Dat voorkomt dat een relatief kleine groep psychiaters een relatief grote hoeveelheid van de euthanasiezaken uitvoert, met als gevolg dat het gesprek uitmondt in een ideeënstrijd over de rol en integriteit van de psychiater.
Euthanasie bij jongeren die psychisch lijden, is een gespreksonderwerp dat natuurlijk door psychiaters integer bediscussieerd moet worden. Maar ook door politici, hersenwetenschappers en met patiënten die hun leven willen beëindigen, of juist van dat idee afstapten. Breed en maatschappelijk dus, waarbij het gaat om inhoudelijke argumenten, zonder de polarisatie te vergroten. Het euthanasiedebat over psychisch lijden en jongeren is niet gebaat bij moddergooien, maar gaat uiteindelijk om de vraag in hoeverre de dood maakbaar is en vanaf welke leeftijd dat het geval kan zijn.