El Arte en Estado Gaseoso2-Yves Michaud
El Arte en Estado Gaseoso2-Yves Michaud
'"'
h)SI)Cl 1) EcoNOMJCA
m
lli. ARTE EN ESTADO
Trildu .. o..:to.'lr d.e
L\1.1 IU:Nt-1' IJ fkwttrurc Gtm.>w11.
""\
\
1
{\"EI arce en estado gaseoso
FNSAYO SOBRE E.L TRIUNFO
OF. LA EST11CA
por YVES MtCHAUD
FONDO 01! CULTURA ECONOMICA
Plil!:wu (t '*'-
lli"-uN .. :!001
MJ.It..uJ. '""''
u.-. .... .,...
w K:LXO'"
'"' ._,,, .. lie-
f_..k__,-.trr-
..._
I
I l. 1w r-a-IIa l Lt 8oo:bc.ofl G.Jo-
-.14tnU .. u II 111. t.
OxucVJOt y ,upcf!cu:
Td U>l )U7-467l i
1
K 1)).
(l'j l!nprw ttniR.,.IIlt II)() 900 h:lto:o
DiMM .. potl.o,li I.M.trt. !'fiOIId"
IIIIAifNt ..k L JllltU.!..o; I'N..IoAnof, AorJ, P..-... u, l!fl9. 0 ARS,
M"t,otetiAn a,.,._..,Kr. NY1 'rrroo\
200'1 0 r ttu.o M ,,,.,,
........ er+Pul:
0
:'"i006P.u-. r,.,,.
o a.o..-.r,-....
111, 1000)-W...,.,.n. F
........ ,..
.. ,......_.
K "-" \'1 t'fM....W. -.....-.
ISBN 13: ?7896316'1')071
fNDICE
9
zs
II, lJ IIII C tol'l l trnpotinto m ('] postpcl ,
Ill. llladit b t:nbiu de lw kmpos d-d uiunfo dr la
, . . . . . 89
IV, 1.11 de= hedoni.uno, 1url i nh'l )"
d:crwinhrno . , , 140
7
INTRODUCC!ON
E.ne mundo es cugemdllmeme bello.
$On IQ\ t11 de m'.lrca
con &us logodpos enihzados. los cuerpos reoconun.ndol".
Q rtfu\'t:nrcltlos t)()t l:t Cit ug(:t pl:istica1 los ros
uos nuquillado.s. uaudos o lifmu/(ls, los j'lim;,W y Jq.s
t,'iuuaju- per$Qn<11iudo. d ambienct ptolegido y COil$ttW.
do. d marco de ";da edornado por bs UwendonC$ del dioC
no. IO$cquipo.' mili1arc" oc.m w cubo-fiuuJista. los
unifotmt-s rtdisefiados tipo o comi
d:a en pl:atos <lcc(lr.tdos con :lrdstku :l no
i t J que dc nlllntt.t mas modtsta sea eropJquwada en bolus
rouldcolc>re" en lo,. l>upc11m:rados., com.:. l:al p31tt:IS ClmpA
Chup. cadd\'Ctci son t'P
en t ut (undu de pli$JiCQ )' alitl t:tdos al J>it de l:u
ambubncias. Si --algo no cs bello. licnc que $t'flo.. ll beUeu
rd r. tQilas m;anc-ru., lt ml impcN.Ii \'0: ;que S(:U
bt:Uo! 0, pot Jo menos, ;ahOrr.anos tu fe.tldadl
CLuo. !:1 hd ltU euuti6n t:1td en
nutstru miradas y los iml>t:I'J.thos en nuts-tr<lli idw . Fu<:rn
d<: d lo, .d $t- )11!!ptn<le cl usa de ettcb-6rflti J)topia
mente tstCtkas, subsist<'-d mjsmo oceano de featdad ($Jlvo
que en me Cll$0, b c;atq;otfa de l:i bdleu tl
de 1:. que h:toc:mos wo subrepTicbmemc}, de horror
(por lo meno$ en eJte CIUO hcmot cambi.itlo un
c.ttcgori.uci6n}, de cOmoda que con3thuyc: lo
del mundo. B;o$ra cqn L'llmLhu .:It le t\ltl,. de
'
,.
lNTRODUCCION
modo de pwsar para enconuaue con un mundo que ya no
es ni hel11) ni (et:J, que $td b:.jtt Oti tiS .Cu.tlid:tdd 1
propicdadcs, que de golpe \udve 1 ta.l como $C p\tdo
prekntar t n Otrc 1iempoll rm:u cultm'a.S. Set;lin l:lS
soc:!rdadcs, l:1s rdigioocs, los modos de ptoducdOn. csl c
mmulo pudl) $er t":XJ)Crimcm.a:I O, vivido o OOu$idcrad<,
como valle de Jdgrimas, ffiUil()o de dolor ode gozo, de
b:tjo o de cfe ju$1kb ode C!$dmhto, de
tcrrcnal o de .up1rad 6n aJ mas aiM: de ningun.t monNa
como bdlu o como fco. s.,Jvo lJIIt' :.hom lent<.$ de lu
estetica cst\ln bien puestos sob.rc nucstr.l y la.s idtas de
bdku bien rneri du en m1otra tllbc-.o.a.
dvili:u dos del sisJo xxt, vivimos los ticmpos dd triunfo de
l;t CJII!Ik.t, de Ia ,Je 1:. btl lea: lot ti t:rllpw dt' \ \ 1
tdolaufa.
d:f'rdl y halita im1>1l\ible C$C!.par <l c e.ne i:mpetio
de Ia C:$tCtlu. Hasta 13 vistoo mou l de: los componamiemos
C!$tlr uhl vene llien", )' 11 nu)r.al .te vul!ivc una
c:stttka y una cos.m-Ctk.i de los & nt
u rio c1ue el mundo de hclle-u y. de rq)Cmc, rdlC)t.;l
cfectivamcmc de bdle-ta. Estc: mundo, hoy. cs cxagcr:ada
mente belle).
La paradoi-a en l.t que me \'OY a detenc:r es 1ama
bdi<"J.:I y, jml!O c.m d b , un rnl uiun&, de Ia cuhi
van. se difunden>,sc comumc:n y se cdcbran en un mundo
om Vl!1 m:l$ ca.rcntc de o br:u de anc, d o c1uc pnr ant
tendc:mos a aqudlo$ objos }' ra.ros, amoes inv.ti
d<n de: un de uru aum,da, de b cwllda.cl mJgit.'ll de s:cr
cc.nuo.s de p1oducd6n Je expcric:n<:iJ.S Unicas, de
,.ad\l.,S y rdinuclu. F.s cc.>mo , i : mls belltxa mcnos obu de
astc, o como si a1 C:SC'ISI:'..tl' el anc,lo a.rti.stko sc: y
io !Qrlo, p.lSando de ci-t:nu a.l de ga$
IN'I'I\OOUCCtON II
ode V' .IJIOI y .:ubricn tQd:u la.'l como s1 (ut',;e 1
anc sc: \'Oiatilil.O cn ltrr mi:/rl), rtcotdando <tUC d h.ac-
ddinido pot los f(.<ictli y J(H hl6sof<u dbpub. de Newton
como m<dio suti.l que. imprcsna 1odo los ruc:rpos.
li.uJ; dl!lapnlei6n d.: l.u olnu p:Ha dtJur Iugar 11 un
mundo de: bcllela difusa, profu.s:., como g.a.soosa, n;ace,
\'ariOll prottlil.
Por un Jado, w' movimic:mo de dwp:uid6n de Ia obm
como obieo y l)i\ou" de Ia ex1>trimcLt esthic:a llesO p1os" ..
shamcme a JU lin, Ahf donde h.abfa .s'61o quedan
exptrillneias. Ut l)bru h.m lid() tcm;llaxadas en Ia 1u0clue
dOn an(sfica por dJsposidvos )' procodimicntos que funcio
n:m como y pmductn b i:xpt!tiencia del
purtla dcl efec:ao euC1ico c.asi sin ni sopone, salvo
r1u h:.1 u na till di.spOlliti\'0 de mc(lios- c&:n lcor
generdores de aqudlos efectos. Una in.stab.d6n de video
cnmO )'.i 5C \'e en eu;al(l!liotr gidtrfa o en 6cutfq1m de lujo
e.s d p:uadigma de c.sta C'iipecic de produc.tor de
eftcto.,; cubiO!'U.
Pata retonur Ia cxpresi6n udlizada en 1972 por d crt
cicQ de anc Harold al p1octSO de ctanlt
tiz:td6n dd objew uiMc: un proceso de: desddinki6n del
1111e. AI reRexi<.ma: bs p:(l<lucd(lnc del nco, l:ad:tbmq
de los afios scst'nt:l, los IMjlfrt:iugs de 6MIC'$ de los :tAos cin
c:m:nu, las 11'111\f(>Qticioa\!$ y d.cs"ic>S de <>1>jeOt e
del anc: pop. Rosenbg, critico v-anguardia,
t r(I I.SJd,,ll de l2 pinnn"2 ge.stual
(llcfiqn palnrinf). hada conn.tr que las obras de U IC su
demjl'Q tt.ln cada v.ex menQ$ de 1111
y udliz.aban los ma1erblcs recoooddos de me s,fflc:
ro. Seiialah:a que <:alb '\' Clf. t:f.lut dit:rsat )' he1cr6cli w
-y final mente: cua!quier oos:t- pQdian runcionar como
u
cbu '1 Kf f"'C''IU'bW 1m0 ulcs. Oudump.
IT'oltti>O r tNJ.ctoeo. .abt.s b ap & .. fNifiClp.:t4 .a
t.if;lo lOt _..... tr.Jy--M. tamo (rio de ..
cvrnpl6 COft u popularitaci6n pot mccho del auc pop
U<b de dcU'l'g'EimC Sri!lo (por cicrtO todav'fa (abri.
Olldas, l(ll,b vt.a r rodtKidai: madcJ-a tub.cna l)(lr
wo.rlgunu) M' vuelven c:5euhur:u en utu rn\15111 ndad6n
t11.n OJC\I rll y a,lorl'lbk como Ia de l:a rocat isl (.l,
EiHI priJucna :IJ>areCC" IIIU)' ""''l' tl liQ 1111 d
IIIHT del J1glo x:< - probablcmcmc a panh de lo 1\tJtlm
coiJit de I.! pri mena dd ,dgk .X 11
obj<' dd u 1r y a b. narurak.t:a de IJ crca(.iM: <I
dot de ut-ru 0 t .wb vr.t nd.t de nrtfkMl.U., ifu
'.IOCtbu. "'10 o u.pttro de- d1os, y b obj,no& l*'nkn
<-11*-ICibtic:u t..o. na.ad,o. -=n
papd pnudoo<k lio6lco ....... """"ct.
ob""ot. y ck dtW"nu'K mcicbcJoi-Nau q9C' yt no qiiC'dt
nMI& dd cu.adro en d & b COil\'tiK.idn de un.a
ntpcdtdc c:olornda- , Jnn.alacionC"l de ob}clOI (t trrfor
'"'""" K 'o'l.ld,en obru. Lti in:cocionc.s, b y
..c vut'I YI:'n 1\11UW.IOJ de obrAJ, Sm oo
c- d ti n dd nne d d 6n de s:u de OIJJCW.
Scstuulo irterno del mundo del me, dlferC:IIIC:
dc:l ptimcru destmboca en lo mitmo: Ill\ mo ... imic:u
1u de init.Ktiln de obr.aslun:. JU cucn\1.-c:l6n Dc,dc: t:t.tc
'ICIUI'ii.Jo f'UtUU lk visu,l:u ob/u no Ja.1?-'ft'I.CA jiOt
o "oluiln:.ti<w. 1il)o, a.l pot y
h pot plt10r.t. por sobtcprod..acci6n: .al tll
al ac;c;albk$ aJ conJWI'O lNio fot
nw &peftll dikttfHf:5 tn los llklpkl.,uuan<K dri
tilt necliOf-de Q)(Du.niaoci6n dt tn&UJ (lot;
110ft -.rfl --'14}, Hay urua fMofuU6ft )' 1.wu;a ahun
IJ
d.anc:i.l d obtu, Uftt;&Juptnhund.lnc:b dt fiqota.lJ q\IC" Yl
c:ncan & 1.& CICUU ylo k1ichr: k mUll
1irtic en ckp11umccuos; dd wpc1111trudo cullut.al
<A ;al lw.t'llj:tO. rn d f;ampodc b. :dxi6n COl
ptti<":nd,u y Jtl C\l lto drl .a.nc, Vt" la raciona.Uuct4n. I
n tafl!i.ulrlld6n y b Ul1Mfnrrn:a.;i6n deb o1i1i
c..a en produ-.co cuhuNI y Olbbu do &la e1 ll ' 'cr
dad en 1:. r hnrro d("l lif.11lpo lihre, dd nuiunq r de!
prosesm de l.1 deftlo .. u cbadOn cultur..J y, s<egundo. de In
mtl..c16n C\llturl I n tlltT.ad\1 y se m :mili<"JIA ;aU lu.t
dd da en cl dc:jm ollo y pomrlormcntc. 11 del
mimero ck nu,ltH y tu trJJl1formad6n en 1nnplot cotnct
dUo dd llttc (f/1t.JJIJ dd unc). En 6 tos sc coruumc, en lOo
dor; kM c!d tftmiDO coMwrur ... uru J!fod1Kci6n
lOW W obruy tk bs a:peritocial q...c dnc:mbot.
m l.o .t....,.noon d< l.o obn
U.CK do; d mundo ctocUO o <o"
- 1 a fl'l""'l de IOd..M lu de l.tt u1n
Jrtu.tro, dtJ5r.1n o\ICC, ck lo q ;J.( Jl:tmabt f $1! lJA
mando uxl.avf11, a po1 oosiUmbre. llOJUigu 0 cl,uw'!n,
IJ.! heU;u llri", !111 jlnr 11r11, de lo que a vtec.s, Njo l1 pte
del Cl.lfnl\IO, )(lllcg;1 u dt.t.ignar por mcdio rio:- un:1 anti
liUC conurv,, t i l\ cmbaso Ja huctla de ..m oit)tn:
ane1 que 'f>l no ,on b<llas. Aunquc vienc por b
iuB;u:i6: y ,._.._,.mmado u co.u umim, mundo tisuc
cool.& ck y cnnm:im1cnco por r.e<cti,IJll
de u b ,l!mra dt JU rtpcud6n y pu.1
b. ttwi6o; U lluu6n c.W qut no tknc prmo. """' w.ando
al<f h.ho ck unu.un:' dt n,df..uts dt u.uuacdo.na lkbl
damm;<" lu(.-ciu ror 6rrpttr,.... o
AI bdo .k "'"'U.. .1< P""""" r f= d< >qudb nf<
f.l J'IN4t"J;1da f <XIOOJOONdJ dfl 1.11C'. Opc"I'IR
INTROOUO:f6N
ouos mcc.lnismos, atln m;fs podcrosM: de l<t prQdlt()l;iOn
de los bJen<'..s y los de l:t producd6n itl-
dumial de las fornw .simb6licas.
H:thlo vex del mundo dd ane, .sino dd truJn4
dock Ill cuftuta y m.U dd mundo de In cuhu4
ra pol) tntcn<li<b en de cuJrum comerci:tlj>Opulat
)' dd mundo de los productos y de ll)J signoJ que
m1u el cimicmo de .sociedad. <Un cimknto? Sr, yt que
sic:ndo inm"ltt'li:tl manticr.c junw t a.,i u.x:la.s Iii.$ pattC$
de vid:u }' une a los hombres. Sella enuc .sf nuts-t t"lli
vid.M, l;u (;Oiore:t y l:u modd:t. mn<l,n<lol:u t:on su tonali-
d:.td eq It> q\l e lo.s 616.sofos U.arnau
Stlmmung A.soda y reUnc -a los iudi\'iduos, 11 fiten:a de
rt-pt:tkiones por de cjcmp1:ttd, rni
de descargas de misid c1l Mnn:uo Ml'3, de. milloncs
de cspc:ctadorb p1u las meg11.producdones d ncm:t tosU
fiQI.s )' Ia milologfa de HoUywooc.l. de: mi!lone$ de lcctort.s
prua lo.s Jlrodm:co.slltemrio.s hcchos tl3 medi da. No hay
que otvidu todo lo que )'ll no St' ve por es.ur nm p re$Cfl fC y
d <li$ciio. d m\lndo m.:J.navi.Uoro de l:u: ln:tf4
g.s, los productos de bdlt".t:'l , la drug(a. a teatc:. , b. indumia
de 1::. moda. ,. dt l gu.no.
El oonjumo de: aqudlos ttmo los irm:rno5 dd
nhmdo del :me c<>no <:1 que en d d.mbho de Ia C\thu-
u ind\lstrl:tl, engendra e.ne p<;<lelWO e nuidio-
st> stgUn d c:u.JI b c.sti en todas. debe estat en
codas: putes, micmr.u que dam>'' n{J -1!\d, en Lo
no.signihCJ, a pe;,.11c de lo que putdan opin:.J lru eJia
' $ tlll.ltl"lo;: \10111!\nml)ntc: tl scal.ido &: ditpo5id6u, ..
lwr..or. "EI rom.;uuidsmo lltnu1ba .5rlm,..l>llfl dd rcn
sJrnicnto, 11.11.1. &"llud6n 4d fliT-' U:Pfl!'licln. terh dam ... J . F
I..,'U...,r;l, {N ckl 'l'.l
INTRODUCCION II
d-e l;t gtin maner.t y b vinuosidad. qut l:t htbili-
o:bd ardsfic.t baya <k.t:ljl'al:idQ. AI roncwio. es m!s gun<k
\l UC Ac"ti\.a y aun hjJl(.rocti"a, .sc: :tfJ.Ila en tocbs par-
te$ con un ilgt!lio dt:$O:mcc.n:mte. LO$ nietOl y bU...
nios de Doc:hAmp han uwadido lm luw.ues :udnlcos para
deporirat en ux la_, p:mo:. GrupW de n:c-1\'t.U: se
upresufll.l"l a los q\l{' r.a no presc:man ane potql.le .son
d oUi t< p<lr nimtt:Jt, \Ina de ter
m:.tlt& donde Ill ruhur.a .se c:onvierte <n cur.i de c-xpc.ric:nci:t.
La indullui:rlle Ia <:uhtu-.a t'ncarg.a de lo
c:on una admirable dt im'l<:i6n, d('.Sdt' d disefio
.lt l mobili11rio urhano h:utll Ia. r<1pa de mart:a, dtfde b,
mtisi.ooa de los clc:vadorc:s hu m lu u las definms. de los ht-s.r-
hnu los allrnmtw de rmnq\l tda. f.n e(eq-
10; dt maner.i imprcsio-name, el mundo cs bello, mtoos en
lru muscos y ttliUC)S de artc: 1."11 lugan:s le aahi..,_ (Hrn
c:osa de b misma <:tpa. y de h:ho. lo miJmo. la c:xperknda
cm'tica, pero tl'l llu ahstuoci6 n lo que!:
qu-ed6 de:l ute c:\lando .se humo o gas.
Mi inum<.i6n en e.ue e1u:ayo l'$ -atu lfx:ar 1:1 p:amdojil que
brcvtmente se ac:tb:.l: de dc:sc:nbir. no denund:ttl:t, ta.tnJ>OCO
cd.::brali:r.
No hacen falta detractores dc:nundar los c:tmbios
(j \te prtsitn! t n tin tetter l:a <lUella de penl:U m dlo.s.
f-l:tn dt nundado, y siguc:n dt nund.:mdo, Ia crisil o 1:t
del llltt" c::unt llmfl<lr,nc<>, Ia dC"..'I:Ip:.uici.6n de
obr.s, Ia muhipl kad6n de o imposcums )'so
a lwc.- de publieiJ;ul, b falQ l11 al
to dd artc. Mir:t.n hada d nnuc-o y l:u s.undts obudc:l
;\rtc l!(m u na n<lJtll!gh y uru d-evacit\n ' lae $C! vuc:fvc:-n
md1 ruidos:as: a mc:dida que Ia ft' tn dlas se vt p<rdiendo.
Hllf:l d ane m<Kf.::mu <tile t u C)t r(ll t iempo.s lo1 hubiesc:
"
INTRODUCCION
:t rus se '10lvi6 d tt.fugio de unil
dad y de un scmido de Ia aventura h v.ntiiAll que Homh
1tmms net:aiQ a k t J>lenameme ltumano. por lo
menos .ul Jo <rem dlos.
Freme 11 d ll;.s lcvoanu n, tlO lttU)' cottVt"nddos pero sl
ariscos. los defensorcs dd arte conremporlinl. Stt grupo C.\
heu:r6dito: en Cl liC l.u tiluetllS dt' los
que p11.rticiparon en todo.s los combates de v:J.ngtt:ndiiiJ de
los l<u hot"brtS del nutblislmwu que han
hho del ane comemponinro ' u ptofc,siOn .sin
1-1 de a11c micmr.u cllos no c:tmbian, afgu
nos .A \'<Ct.S }"'J. IlO tan ;6vtnt".s, o:mformisu&,r y ambi
ei<O$, q1e 1m di:t ,ieroa en el :artc: contcmpot:inco un
nlMio ptn. Ueg;u 2 las innlmdones o u Lu que
los convirtieron en nQUl,le<. d ir. t:n f6sild .
Hay en we nuevo combate de lm y de loJS
luphu algo ini$orio y fidleu!,,: tui puJ\ado de advenarios
Gngcn 1i tualmcme denripmc frente a objC'tO:S minOsculO$ !!I
comp;uu' c: f;()ll d od:mf) tie l;a cultur.t indw.u i:tl r dt las
n tttvu formas de u-n.dbilidad que Un r(.iid]'
mad4' iruigni6canc: plantc::n tai:toJ pl'OMt,uas como
1:.. eue:ui.stla )' Ia tra.nswu.ndaciOn en deb Ref or
ma. M1cntm tnnro, In indu.striu <It: 1:.. lo dcvora
todo. los museos, y Pic:as.so 'e \olvi6 printc.ro
nombre de una de pt:diunes }' 'f dcs-
m.al'l:ll. \le UJ\ cocht .
Sin cmb4rgo, nadic $<' nt)2i't :a. Tanto los detractorcs
.:omo los dcfenklrts del 3H<' contempor.ineo .uben que.
tambiCn I;. mt.isic:.. d <.:inc, U fhel'lliiiD y b :uquile<:tut:t SOil
' .WIMII-lO bruJco de Ia n;n,.,l!d.o4 Ia
CIICI;a ll IN. dd 'LI
IN'I RODI!COON
"
nnt, y tlO b tlltim:1 reb.Cicmn) pe!rrl id:r.
sin pUblico en uno dt eros C<'ll lJOS de :lite con nombrt-S ran
ll<"lleiounlente ::. nliru;atl(M c:omQ ;au-ucth'O.\ tipo
Matade1ru. Consordo, 6anio o Oockg-.u. Saben que d ;utc
ticne c1ue lucfur cQn U indu$1Tbl de t\tl
tun.les qut" 11 mtnudo lo termlnn h\lndkndo. A penr de
wdo, c:ada Clllien cl etempejia $11 (Upc:l. Cort,O Jo podfiu
dcdt <'n clos enuadas s:uccs:hu y complememarias ul\ tt l1t
\'() <!icduu:arlo de lul}lrc-$ t:Omllnco-$: co;uc:mpo('inoeo:
a!gu para pdC'.1r" y "Atte algo ptr dtfelt
clc.r". De ma)'l(.rn h:ay que ir rn.1s puc:s cotre
d cksso dt dcscubri por medio de un \'<'rtigino.so J;.wm
lm;i:.a :r.tT.Is <pte el t::r mpo de. bil:all:.a no C$ .rino un poqueiio
pado pctdido en medlo dt un bosque de tnmucblcs.
l..o <1ne hx:c:r en ($\e 1Jbro es, !1.1 contnUio, e.l
anilisis de un.a muac:i6n )' d J.iagn&dco de un cambio de
t!pQQ.. T11l OOmQ lo dijo genial mente c:n 1936 \'(f:altcr
min en un 1cxw lObre cJ que m:U {em d
cup(ml(, 111): "A gr:rndc-.s interv<llos., en l11 hi.storta, el modQ
de pcr<cpci6n de l:tuocicd:add h utn111l lll sc tnuufotnt!llll
mUmo tic:mpo que:. d modo de al.nrocli'. Aunque las dis-
posidOflCJ fundamC'Ilrlltes dd scr lmmatto. l.u dispOs.icicmt.t
de Ia hunwla. oomo $C ( ll d siglo X\'lU, uo
cambia.n, en C!t<' caso Ia disposki6n rilu)' gttna.l :1
mtliz:u ex.periendu estCtk<l$, lnfOrm;u y modos de U
1e1uiblll<bd y del unti1. l.u (o ttnM y lru mo.tcd de p.:-rccp
ctOn, d c11mbian. y at mismo U(mpo IO$ ob)etos con !Ol
Ultlt> k tcl:ld ou.an. Ya han C:unbiado lll\ICho r mudl:l$
vccu a lo largo del Ucmpo. como lo demuestra cualquier
hiuo.i:a o dcl artt oon un <lc ' hiOn un
poco amplio. Y sin dud.l a1gutl3. stguk.in cambiando. M:is
aiM de cu:slquier oon b disatt<:ia. ir(Snks que cxi
II
cl an1Lt y con b Okili6n iftft4.abk dd tt
ptl(llmO, e-n d:rt hbro me propo8gO di.a51'*1k.u t101
...
Hcmo. cruuJo tn nua..,.. lA Je
(' tm d&.al:W.. La iO&o fut'
un nomhr cdttlodo pln pc>der dir t'JIC p.UO, ,,.,,.
cu" dl.'l<lJl.ukKtn. como s:i d muCTIO ali tt no nl\ltl'
tO )' JObrcvl\'lt.t cl\ m poJu:ridad \'au eiempo
de K'COU<Kltr <111e htrnO$ cnrr:ado a mro muudo de Ia tXI)C
IKIIC"I.._ y dclu1e, un mund'O <'11 d que b
cl"' cicMie 11 colote:tr 1:. tu(.Jtd.,(l dr l.u rlfJkrknd.u
y bf (Ot'0\:11 de vid .. deben preS<"ntUte cor) l.t hu<'ll.i de b
bclltru. lUI mundo en -c"f que t:l attot .M: YIJdvt j'lttfume 0
...
IX anceMlW> r('('OMK:O que mt u.il&VJ ao ted C'q\lili
buodo.
ln cfrO. ckj;ul nn- tO< todt ua& p.t.ru: Je b 5111;1.1
1.1 qut ft"'ldona coo Ia produecl6n de tos
btc:An ... $611) rot: JniC'IC$aJC en <:unbio que
''"" o nftcuo d mu.ndo tid :.ru:, d mundo de e,tu
obrill Y" dtfoliJ>lltt'tida, y de la cxpclendu ot4t i.,._;t\ des
vim:ui Jdth por dedrlo ;as(, quelaa h"n /do
No <1u.c l.1 l"nclucci6n indwui.ll de 1<1<.4 b.tnft
ul.e,, dt imerk. AI contnui.o. IVr d )()l.1 1;0nnhuyc
Ull tcnu de n:t1ai6n y t'rro hab1U q\I>C mcn-
C.iOft,U c.mut cosu al tcspecro que se c.orrcfb cl de
C'll tl niwl de g_m<di<bdo. Ab .u'-1. en dccco.
t;uuo los 1&fticM dt prodUi6r. como b .aJd1n
la iftiCJI-x.Jdo cerno&ogk.a dd ob;no ..-ptmtiW"n b
.ndu.uial de Ia bdleu.. PQ; QU Jnt. k' ttb
con b. r Ia Wfuu6n un1o f'n tfrn'linM
de dt promoci6n como fll rd.ac.i6o
con ck como.t..taa6n. ck difusi6n 1 de- ht
m)l(mo. M' all.t -quil:J k1 mU :ad- ptnupone Ia
dcmocr.c:i& 111di.:&l. que dd alolda
da.oo-<omum.Jo,, b tarattfa exptoubk de 1w &..cos, Ia
pnid6n tnPci.lhK de pi.r:l .doJmt(CI' Jn dif'en
cJ:u cmrc mdi,lduo) y grupos, un ttmiblts por 1 ..
comunldJ,I poUtka pero cambtCn Ili A tfonunudils
se u'\lt.l <k mci'C'dos )' ali mem:ulo.s con I'IOlhKtOI
pcruado' y r .. b rkad<tt 11 b par.-'" duuibufl,
l-'\1es de b.lo 1 .. de cuhun y de
b eotnunlc11d6n oo de rrodum
CStkk.a y JIJRM:IprnCK <brUin":lfflC'lltC:. (IQ-I;a COilI\UillfiiC
en los W11b!Ot tot fun prod-IK:klo en tnundo ckl ill'
propiamcntt dkho y, e-n p;auicubr, .iOhr-c- Ulllltfo ck b
"'""' <kl q"' .... & lubW
cbtrtpci&\ ud lotaliTMIJ lmtJ!k.t o
de " na Jl\I,I"'CU 0 de 04ta b pOitW'll de quJCG b S1n
tnlbaf80, no K lucmcdiJ.bktuauc: jubjruvot.J>Of lo
cmnno: cJti aola r tnvsa!mtmc: &oca!iuda E P,UC
de se.1, pot miJI'na. cl obje1o .lc una descr1pci6n. Y r1o l.ar
quic:n t1uicro1 j)ti VMU de 1o1l po,nbilid<ld. Siempre hty Ill
guicn <ltJC hablo1 \lllJpuc!, de uno o :. S\u Y Jola
lfiC'.Ot(! pohiiiC ud ('' pot dcfimc46n, Ia po$lUI\1 d('l "ouo" r
Ia huRUIIt. El hecho th: podtr h-lttl v.ar1a bt
pomuu y. por cndc,la lk-Kripct6n no debe Jer vbto como
ul'liol condKi6n li-t lmf")Jibilid:ad sioo co-r.,o un.a ''"-'Ce: 111
b;cr Y.U.H d pwhtiO dr NU, b focal 0 d fi:uo, ('$ m,b r .....
iJt:tltifiut lo que en .. amUn.
fJ U1C' tonltrnpor.iii<O. d que$(' tt-_,f.U CD cl npcotOf
tcmpotal dt tip ((liM UIU d6:::alh., C'n C':UC -"WtJdo pu<Sk
dambnK cklidc \'&riof.
20 IN1'RODVCC10N
se puede d tu<lbr <x>n 11n histOrico
hie, 111mbiCn Kgl.n Ia amplitud ttmJ>Or:l re<tnerid.- pil<l
pon<rio t n
manem, acti.,id:td y ptoducci6n arlfJ.liei.$ &e pue-
dcn coloc:u en Ia pcr.,pecnv.- dc.-s:u proccdcncia t' icnte o
Lo que..suponc, en '" acsuo Cl.\<1. ubiCl.lr csw ..cli-
vidad<"S c-t\ rcl:.cicb con d rte dd J.iglo xx, d :me moden'lo,
$ig,lliendo a.si Ia convcnci6n que a menud., $C <'Jl d
oonccpto de los "mut>s de a.nc modcrno .. que
y P"*nthn d tnc deC$Cl En p:wr, n St' J puesta m
pctspcctiv:i I<> <pH: e,n:i p;e.semc en los tCm1inoo de "pcmO
demo"}' de miliu dOJ par.1 calill-
cu d dgin)t:n tid :me de$de d <lc;(mo dt 1980.
De ou mancr.1., d am ole puede colo
c:u Cll un: pettpecrh'll hist61ca :nln mis cxtenn si M! le
Cfl: b htnoria de produccionet h ml ):U\1\S: en genetlll.
tal como Ia biuorU, b arqucoklsfa r la-cicncia t.lo b
lotla nos permhcn conocerbs. csle pumo de vl$t:1,
rcsuh.i muy en oon l.rt cfi-..mi
dad de las pnktica;, prod\l.lldOr\d, om11mentJ<.:ionc-s.. ritu:l.
les, a.d .:<m 1r,1 U,JO$ de: I a.ne end tunscutso deb hluori-,
hum..tna, d :ute end apare-.te..t mu-
d\0 mcn<M y hum mds dt lo unru
sus como sus <;rt!cn. En eFto, fteme
:t Ia diversidW de h.s dviliu.cion<"3, de s.us conccp<:iQncs '!
usos dd anc:, d utc: oon:eorni:M)rlnw Se arca a mualb ef(.
mt.n. c:orpotalc:.s, orn.-atos, f"O.:cdirnicn
tos fdfor#tltr.m o y hMtll :al
aue de lo.s ;meglos ftorks. & muy ptob;tb!t que ['Qf c:sra
v(J. st llegue a un M':reno :.tmropologla
mli'f prc:Ot;Upa.dl pot conducw c:t.tttkat que
aunque petmiun ftOOI\ltitllir b" oondt1eros.
!I
Un scguctdo a .:l e fipo emo16gko o
l>eo. T,.,.,. de d(Scribir dcuUadamemc: los uM.>\ y cos,utn
btc"s en vigor en Ia tribu exposidoncs, modot
,14; comcrci.tl o &imb6lict, org:tnil.:;u::i()n profc:
sion:Lies. tipu$ <lc com;;andma. parToc:i nadorc:s, rhualc:s de
y h4:;., Jpor quC no?, Wobt.as que c:.$ti;C en
d ccnuo de nqucUot F.n <Sf C te ttJta de w\a de..o;
u ipd6o del mundo dd :.ute ooruo p3;r;;a
Cttn01 objc:to.s y rcconoccr denas funci onc:s y
<01l mismo tiernpo que a dtrtb.S indi,idu(u confine
l,o C::'I!Cf>Udll. dt: arciJU.
Un 1croer accrcamic:nto, !>Or li.u. t:) d {:onccpnr.d Con
sistc en c:.xanl inar 10$ onnccpros que pctmitcn Ia dcscripcidt\
<lc cstc mundQ dcl -ane> 1.-s tdad onc-5 tn:i.s o meoO"S cohc
ICI\!N qut: enue s-1, busc..tOdo lo que:. en dl<ltS, :r.
podrla pcrmitir ddinit mis :uupll:amerne tl flll <.:on-
duct a n:rumtiC7.lJ o C$tbka. rt:rdi<:i.o-
/u.lmente, la filos6fiN .se <:ne;rrg6 dt: uobajo,
peru su hi)tori;r \rn 1-:r rno rc:o;i<"nte y fuenc.mtmc disco:ll.i
nua ha scli:t.lado que un acetcamicmo um preei.so 1aJ vc:t.
ftUi:er-c d Qbjefo "II wmbi(:n definido d<" una nuucra
muy p.mirul-ar. En otros lil'rnir\<M. Ullil formil
lie .rnundo <lr:l <arte nruy e.s.pc:dfi<a pan aishr c idctuihc:rr
icnOmcno.s anbtico.J y c::cperitncl:r..s c.,tfdc:M-. Q1.1ni .se-1
11\'ttS:u iO t onskJcraciOReS COilCC!)tUBJ.ct 't C(IJUide-
rndones his1j,\rkas en Ull hfutao por do&r c:ma al mismo
ri cmpo de T:r OQh<:h'.nQa de 10\ oon pto.t en c:l i mtliru de
un mundo dd llrtc dctetrnino&dt> y de 1111 en d
1mbito de diferentt1 dcsc-tlbiendo <HM)
mundos dd ane. Hcg.cl qui .. da com<.> d rnodclo de: t"ste cipo
de .ate:re:rmieno hi.sl6t ko-conccptual, rornado r prnl(ln
gado ho)' en dEa por D:uHo.
I.NTRODUCCJON
En la;s p;t,gina$ $igucn en u t:f u
sthlmllf c.lda UJU de dc$cdpdvas.
Primero (tliJfmlo 1), Kr.i nesario que dts<:nb:. "cl ane
cumempc:minro" )' eso std t l obJco de tm primer euudio. de
dena nttnen emQIOgico y fwm dc:l mundo dd
:me .,;l)mtmpor-.inco. Lb w nw un pcrsa iJcg:audl)
de Pcrsi:t.
Segundo u). rctQntll t(' ta $ituKMn I)Oni4n
dof:t en con b:ue en Ia historia ya y
de la.s artcs en d $iglo XX.
En b ttrceu eupa (capfmlo m) mostrarC o$mo Ja tcotfa
tomd en cucntil rnm1>ios al emrt"<cr Ia
que: ronduu ;a t;$ta $itu-d6n (lknjarnin), al proponer un
ill dasids.rno en d i n1bito dd modcmismo (Green
bert;) o :al imenr.ar ddinir o despla-ur con<:<eptos
to> p.11111 as( d:ar t:u c:1u (lc OIIC\'<U pr.1cdcas y nu1.'""'
procesos {salue todo en Ia filosolb rid
Pmonccs, tkg.arf! a un Uldmo rnom<:nto de Ia rd!exiQn,
mis y m;l$ rv),
cu41u pcol"$pfh'M se han ido ;abricndQ
1
C\Uicsl-a tigrrifi<:llciOn nuevo 1ld Am que .sc h:l
as, ya que el me no deuparc:ce $ino que k cv;a
pota. twa lll e1t11do grrseoso, 12n10 en rdadt)n .;on Ia cuhu-
r;a de mas-<1s como en rd11dOn con lo.s comportamienros
dd anim:1.l hum:ulo. En QI&Os 1(-m1ino.s,
dt' ebic-.r r C\';J;pQtnd6n dd attc, (qui
cso c-n l:a t xptrieJKia oontcmpodhta? tCu.JI <l$ d
<lUC & d1bujt ttmhii n p.1r.t el <'lTC, $U producd6r\ y
ttl)ci6:r?
' A!.uiOO al r<'CWJO li:ttllrlo mil:u&l l?<'' Monte.quloell
flU Lntrt 1r"""m (1711}! U:ll cthkt> ..ohrf 1,
t'nlllt'*! rtJia.ldo roum f'CNA fktldo. It''. <ld T.)
Sc podd cornp-tobat que rlinsUn :rpd lido de men
oon;; en Cl-IC libro (U;!.ndo $.<' trura dd oontempol'Jneo..
Tamporo ap.tlo.'o!C Ia mtrlOr i!mtr-.&ei6n. No 10n de
un ditcuno "ago o mAl documetnado. La J:bstcnci6n
si<lo ddibtuJa. U rv.,p<u;rd6n del;mc 11.d cotno l;a
aprid9n de 14.1 obru que describo hacro imitilcs apdli-
dos, qu..- sdlo et>rlM:r'\;m un;a utilirlad o:mw;rci:rl,
)' En cuanto a lu. i m:lp.cnes. no hay nlda que
V<'r M c:llas. El k-e10r 1mdnl :rliOdu F.kil merw: :apd lido.s de
moW o logoupos a los fcnOmenos y sirundo-
nes que- lltserlbo tetuninr<!o 11. d(' .$iem
pre En cambio, .al deane moder"fto l.u
liguru \1\IC:h-;:n ;a Stl$
l>or otra pane, )' pam rcspt tar b bm'tdad dtl .:ru:ryo. he
limiu llo l:u in<licacionts y u lo
emim.mc.ntc indkando r.'mkamentt b.s de
l.:tS Mm.C) Ia$ olw.a$ de l:u 'ille se tr.na.
al Centta N:rcior1lrl rle Cit'nri6c01
habem1e concedido un par .a escribit em libt'O.
Lo f>H>tlll t <'oiltMn iou.'l11;t, a d( Ia <>ri,:ilol (ft
fnn,, imfynt' dd mil' COO!cmpor!nto como rdttmd;a
M oon c1 IMU.. IK .ld r,_t
I. PEQUENA ETNOGRAF!A DEL ARTE
CONTEMPORANEO
UNA Pf\C'IUf'l t(IN cu1016gk" o, fill'' 51!1 l l\ n rtti\ c:mplri' ' "
y mrtQ Uflll.<.:errnmlenro ('fnOj;F.I fi
co dd Alit t.UIU('IIlpmdncu put(lc :1. c-al14 dt)Jc
difcrcmM pllllfl\ de viua y rnfoqUC$ d.iemaw. con Unlfll'
1b o atlllt)11ltl, fk'' t.llt Jtw:Ugc:na o uA oplod :tku. ptlor u n
o \In n.tt{mh. o naif. pot \In rt-.rtutu
rado p;tr.l IIC\J a lr.lbajo c intaeudo etl t l lcn
todot; k'!ntdn. de U o por un liriruudo. f
qiK nc.a noalu.b!i,.a ck:.a
11n m.wrm dt il"pt't\:iki&la b,a,c;rr:tt amplio p.1n uOO ddndc-
-.bit.:.M .a qui<n U de .scr n6&osa o ct r.6-
g.r.afo titul..ldch "' dilicWtN mih<b.ton:.
g1 .. como ..... dtmk.a, a! ptincipio y
pone1iomM:ntt1 dr,llrrOiladJ. IU''O J.u mum..u
c i1\l.wi<lumlue1, ' m bU)o.:;.\1 ethi!Jirl.u i>Ubli,:.un.entc. PJ rri
m-er cutdlugo qultJ ba)"'l. aido \111 mi.sionc:ro, un
dor un li W'IIIIIh:to, un un eu fu:;:uue,
uo alttfdo j)Or cl exommo, Wl aprrodcz-profC',Or
c:m1xfi* m La nrrrn tm un
o.
4
1\01 not, un tufa d{' ruris.t-u M)latnciUt'.
A \cl dcvn'J""M 1apd. a \'CCC ouo, 3 ''C'UI nrlo. .t.l
mUmo lin'npo Mmd GnWt. nn6logo acpubbcaao fnct--
gro. W:Wdo como ofi.;uf <Dio-
..W r mor;t ('(1ft b wbtdwU 'I cuidado 1u. (tttft(l.b
ck frl ,k d64uuici&n JUnte. Pulb.ab!e
"
..
mente hoy Mrb un nnpbdo dt (1M.; m 4 x 4
co:ulnl)'r: Ia Clf'Oftl dC" b ohs.e"d6n itnp.uci.d cl
CcmftO, pnOo por b ipUQ en Mol cfWtO (uuuru
ce6cidJ dt puriuno (ruuado ,obtc d cutlf'O de las Cf6-
Marp.m mimtc1o1n nnp.tclwl a hU 1n
fOrn'llnleJ, quttnts st &o devuehotn a.l dncuplo.J'rodl.turn
do rn( una de In bibli;n de Li1i di&cip.lin.-.l Cooo nn
ct nOio,;o dl, frnado de Hlti.su hkkw lli\c,cltt.tddn de
uutiJlU en ' " chu:lul de MuscU.l dde d ti c un
hM dd Vlcux-Pon .. .
' lOdo CJt() para ,!edr que de IOi
del :trtc n tan lmpur.a como b ctrt08r"(f,, rn 1(, J'CIO no
mi,. Sc ruh:t-1 wn difcrcr.tn .. lut
1 N;o <hvctfOl intcf(SCS. ElUted autot con J'l+IO q'kn,
como \'tauniru. Rna tn An' de.Kobt lot IIWi r 10\ irnn
u.miMOt dd m11Nio eo \tt dt bw.;..u La ft'J'II;at:t6t\
ce.acul tl' ouo u:pea:o dt h COClX'dU coottmrorLI"tU
d C'ricJto dt am tipo DM"ttq u Ollhtt
Ctna.' ckplou!'l :1 lo la.rgo de dtnunclan-
u.s 1l b domit!Jici6u de:"- \Ill ar1e o
d de b, n:td;J ('fl lo$ lpalild0f(5 dt' m\Mb, 1' \htt
1
8. M l-N A'Jf....-' J10 1\-rlJt,.l.t/ H 9.Ut, II 1J 11!
flton>l4. (;Ill mud, l'rto, 1963;j!llfrJW{ iii<N dt
llllo.M tit I'll <I .,,,.,, ti:\J. al .. tl l'ui,, 1%"
I M MnJ. v...t II!'JMC,,
lllo10 j:-""'111 .. .,
/oiA'trmt MuJ, A Jlw.n,.JA..Jr. .S.-Itt-1>. mw""'
ht ... l\. t....
,._'f"' .. "l.
I' .._A"'. ,\nriW.Aiift.l99t..
'J r
_.,.,.,. 1'4 ""
TtWw-
d dltM.J.antc li(IO Dtlhl'lmrnc' o Sempl. cpKn dc#r,bc
tn.th.aot.l t d dtuna .X la dc.:or.act6n, b
dduoOn del At1111 o nro .amado attt
cont(:lnporinC'O f.dl.lt d dtvoe"adof y entom61oso bull
mko htrnauvo lt'l l c-gJ"Jdo 1ipo Paul Ardcnnf,
t.iuoli.dOI del p1etot111e )' u ... hi.,.isu d.t mkoaoomtei
mfemos- L'\hu: d SQ(:i61ogo qut C$tudiJ b$ prneripc:ku\rf
dd mcre.do y d p11pd dt los que ot Ia de
Quem In- I) fiCL Raymondc Moulin.1 l hHI
<Juilos !locnbu, de ISI>blcmo tn b ond:t de Ia 'ulw111 de
Utudo cada uno en $Ui6n pkn.ar1-1 del oou
srd.O <li!l ,,.., .. dcluue 1 de lo'" pllllidos hctm.mot r.t.
contnbu,-.:n L& w nunrn .t.un rn illY91anurU . .aU
unosr;a.fll: n..udun Und .:"1to'" y COtfJOf;l;;iOno Olkto-
wn d'tivol rNuodos .1 wm mcdu dcaru. (c>n
i.ic.lu '1 .abrt'\'llllUI'b uhalfuK.u. ta dd'tnu de b. at(i6tl
-.nbuu W "A}, &c- de .lne (Oc.:A). l:as or;uc{a: 1>4lJ'<
rtort:l CADrA), tos tOII\otj<fO' en anes p!.htieu CCM.r). M
IMU('AJ dt Y f'll 101Jo tto
1}1.1 h:.y .u cc. 11t \iqukna uuu:1Jo1 quid solaantncc iC lu.y
quNado d ar1l'*-a de .erVKio como un alabuckro de
En todo c.no no ll11y mdt t1ue g.cmt euya p10foidn tl
mlnisu'll.r Ill lnn\ll!tfblldad y stu oondkiont1 ct(rcu de J)I'O
du.:d6n y dt j)IOtn<K;i6n buo ... r:itiC"J S.
J.P Orlhll'fll'* A,1 Pu.,, lOOI1 L, 1Jt.,,
ON.ocl, PHI, :000
'r ... _,_..,.,, ut.-.ff,.,..,"",.,.
'"""" A -"' ....,._"
M ,.,.,_loof4' f.l tioM
RaJ- An. ... :-. 21.
I\.,........._ lf Ahq_W WI""' "'---
....._KOI,
"
F.lllb1g:uumlen(O lu catiUI(h.u ttsuh.l dio;crcid<>
pero nn c:nplt.l "' ll.*dk qw DO unpick un O)t'UCMO
amr'to .obtc iu c.l1"aClttfilica runCif\ik:s de .q-1dl.a .sit\la
ci6n l)r hecho. t61u ''u(an C'lllllall ntw. do1hiC1 .-lg\IUOS
llomJh J)ICaJtan o l llliCflUtiu u , Ol to.<i SCUirltn, K divit'ttt'n
o .ump&cmrntt hKcn JU y nqoaot. .w
prof(foll6ft '1 cwlqut(l w: vtk
I.Monces. ccuA)n 5CIO es.u q ue f. nlrotn-
!e !l(l pl.uuean divcfgtm.Ja al8\lllll t lllt c l<n dltgn6,1iC:.o$
que u limu.tn a rc:icli.u J,.,., voy a cnumerar Jin
btw.IIJ (ftlk .\1 cf p.lU M lmpc:mer
ltJI puc., pnn'Crt \ t lilitad dn, )'II qoc bay qt.l(' cmptt;sr
po IIIIS'in lu&"l, l.l d('$1lpJ.1iddn o ca.si de
Ia pniUt.i. Lo que ll.lomcnu c:onx<ucntrna nu: fill lf.iMN.rM
WIC-> tobrc U worn' Ilk
f'ormt ck Jnc TA cJd pbado Cl(Hn() lug.tc:s CQfl1!oi-I\CS 6b$CI.t
\'Oil tn rri.,KiOn \.Oil"' re.suuetddn o .su lcdc:,wtuimicntu
Wto ll\ICVU rofmU- cY li 1:1 p ln tUhl st volv(,, de n uevo
8Utc:! f.y fi pmtur.a de U. a.ti.urc-(c? cY si
COmo pc1'11Uf1 pas.pit16nu!
C AUDdo coda\(;a hay rntuu .. "--w.ndo luy cu.adtot cXpoN
1m o b cuaodo tUn exhten dt'1pi,:-utdot que siguc11
plnc.ando, b :acti.,.ld.td n t i as( st pucdc ck<:it, o
dto;:iooa nnw"IPC dd pwdo. o en
un.a rtnluR a 1)C:Sar ck 1odo" pMduckb ron un htroi.;.mo
inron)\]ew ... ck: b K QOII-rtl o bJtn dC:S<St>:rndo,
en 1.& m is pun ttJ<iid6n d..- h d fin. C'mh;ttgo, los
pi:uom no ck.,...n d chhtc dd U!umo hottthn de:
aJ pin..w poe 4 nul& OCIOCW'I'IOI. Y falu
poco q..e Yol)'!itl ck tn Ja rcpcd
d 6ft, b dclcctll(i61\ y W un aru: dd paw<lo.
f.TSOC. II.Af fA l':t. AR I t ( Ol'o'TEM I'Oit4:0.'EO
"
LG que prod1KC oponwunh:ntc cl m'111ir doe dos t-Il
tM 'fl. tuJWIIC' 51n.adol uno muy .. btlt.u d ouo
cnuy mnWuko"
PJ rllrlll "bellu &rt<':s'' d de),, tOitk l ll l'tccdriq. 0011
de "pctd:t\nc:nJn, pc>Htuc 11U ub<n k1 que Jucen. 1\u
CjUC' b J'IO;oru aon W'IO$ tonltM .k qu.ktcrl cr.xWr AM.
'\o et'lu.rndm tt.lld.l. rn 'b iu1.totil dd n1M tsp(ritu ck
u tH'mpo. Obn11.h.lados I>Of d Ot lru. sit;uen COon n
111
I !I pu;w!o. E.t cl
dd pi.nco tn.tkt.itl) uxomp:tncLdo. dacol\octdo pot "'
trc-";a S:n embnp1, h.ty un& cue 1:k.lhlaco no
ellllcl\de lt:Jdll YA ll() C$ el p\i bllco Y\llflal dd siglo
\JX po d ac:ademidmn tn 1lon11 5ino cl pli
l*:o burtub dd ipo )()(, t n Lt . ncU. video. b
m\Ua 1.4 .,.M, .UW r d cbrio.
lOIIi muRK g;tlcrrn, cenuos de tuc- y rmbtOJ.
1lo oom<:nlporJnro, Ia fotORr.l((.l n!mj)IJ'"" mcnud(ln
\J
F.u.. n )' 1 liOd. .sw ioor
mu- documuu&J. pwaonc. ck IC"o,su. de lcpon-..jt, df:
n\oda. pomogl\lfil.a, t r6tka o M'mbfictoMd.A o
de o no, con d mcdlo
u.ad"aoo.tl o f..__bfl(;ad.a y por con'IJNiil"lf,n, cd>ta,
cl.a nunual o prndltd..l con b nait.ma
que Ia u nwnuda 1l ""1\01, o .1oun pr.,._
yc ... ladzt en dn:.pei'Ucl :a en o ll
dlrncnsionc:s dnuud:as.
csu !iJtGplfta. !dot b e..-mas .5( d l:l!WIIf.
1rtco. d cutrro lnhmo Ul tAIIflme, tn\-e)C'(.do. (1\fnmo o
nu.rnlildo, d ..n<' o glorl010, b .ltquiltc.hr.a. b <:iu
dad, Lt mu( hcd,llnhrt, loi ltljl.>liU 1n\blioo., , IL ioonogr.df.t
-
..
r<'L .... b b fotoncwd.a. Lt .avtofi<c. d doc:u
nwi'IIO. lo .W, ndten.
En ton b qUit rcq'"'" liM'Ipo y
tonn:nuaci&n ,;wa1, que JJoaba l.a aMUf"l'llt)jJoci6n C1!l un
,,.rlmc-;.i de 1kmpo suspendido, eua fo.towfla IC$ull" di ..
(;f'CCa, 1\-t;a pcxo aun founJJ )'611 ul mcnus o
oomt.nkln .semadonsl o cboan1e. Son I
J11 \ <ldC: pb-a r4pidamcntc y no d f.ll illrlth que plden
\II Ili .l l.otKt6n Aucmamt. l'-.1111 rdmnar \uti' c.xpusl<l n
11uh en t' rlnt:lpio 1)()r un pimor, Bill \IC tWomna: con db,
11 It d CO:'ttt:n ulo a u n..t ojNd. \IIU
\ 11\ J mirud.l
M bs fotogufl3S h1., lo n:mpl.u.a.n.Jo 11. l.u. r in
IUtll fft lo.; tn .. t (l\., de UR 1naJ.io COMi tmpot\lntoo
un r rl l(n"rn ""'""
en (oco \o Q\X ya. 'YU to pinuu.a , .. b..ndnn.a a \W
padca. lu.v nW b muf'Q$. Mvdlo ltW a
l. t,rocl\xUd abandon.adoiM
p.ttl inv.tdi d t"Spacio. E.sd 1\l:!du de irutt!adone,,
mlqul na y drmi s rUr$0S ahtuntto d mtdio am-
l.licmr, dcuinado$ a producir ef('(;tQ:I vJ)tJt lc:t onom o
ambll;ruulu, Euo\ oomplej-os. p1tc:<lrn rteturlr 11
end t1n he r.w oblctc,n e n
dc:tU.(0 , b.UUU, C!UVil$0, C' -.Utd el, IIUIC:ti.llt!i ln d\IHrialtS,
dc:mtl\10) dof'll.Ci6D 1 mobllb.rw, pcodU4tO de (OUUI
mo ck Ia cuhuu popular u dr Ia cu!cur de:
luJO "dr cnn coruumo', sonidQ.s. mtis.Ka, lotrt, d.nuru
aAc:tn.lt(lldhe.u 1 monitofts de- vidto. Adc:n.il. I<' 1nclu
a ftWI'!udo dtt!sccuot ck 1"-
'\. f.n.t. n ,_,.... &I._ 4e l
....... t ..... ""-rr-toa.
Jl
f(IOIU(ionn J"<"m'kf'l.tn de tntemn ('0 Item
po rf".tl 0 Pf<'I'OI"'-U cit nfonnJtict. pan pdocc::tt lot diJti0-
00 ....
l nlcrYKrK"n tamb.ta 6ju o mom.t.
00 t'ft d iJt)()Uif\'0 prn)'CCDCiu .ob1c: obfctOI, l.a
ct>nlipu'll("j6n te .tKn1('ja entontes. al a 1-l fntu
J nt'ltUtQgr1ic;a o aoondl<ioM
mien1o .)rn,oti;)l dd I'AIUC: de: divmi6n
clcsido. p;utl du.-ign.u b'tC ttpq de: (llsposl
tivo cfc: nu nefol l(rntllr: et " iJmaJJ d dn,., A mcuuJo c lc
<.l{l' CS"- a pc.'$.11 de lo Qh\'i-o, Son
c.omontt' muJdmeJta,. que: utili.un "'t&nu.'1U
AI set lftUill;ki6n anurud.t en "''o'O o d.iftrnh 1101 r:J
an.i..w 0 tOtO CtiK .w t.fupoUti"'' o confOnn.t1'l
su nlicko cwnca.1. w vudw: ftltonccs )nfw .. wt" o .. ., ..
ci6n" )' .c kCft.a ltll) b eofq.rafi.l o II t1t....J
,.!""""'
q....e K' UoiiC de m.-alaoQn, ck pnfortrU-11(-t' 0 dC' K
ci6n. d dn-j,IJSitho Ol' t racot io ts complc:;o Utl"-itttn
ws:crucnona p:u.a d IM ntil ic y .nstc:noC'I), pefo ,lc_nc: <kr,.
I)Or etndu tugos )' M m.tnera poco
ya que bay tiUt \'Olv-c!l ' ilfll\ll t en otrot lug:;ucs y d rt ulUt<.ll'
rtu con ohllf!,Kionu, Por lo tiulto lo que 1tll jH-"' !I
no ('j 1.&. de em ohjc:to complejo que a c:l di.J
posith-v Cti ,r. '1M d h'ho ck q.:.c purd:.J. gtl)ct.ar uru 5-lt l'lil
de eftOJ. liM upcrkn,b ck acno upo: divtrti.micnco,
p<rplqtd .. d. fuc:uucidn.' rtth..t.W, honvr.
:w' H'I(M 'flit ft(ll, :abumnunuo. quid nd:i
-
Caando 1ot ,,u,e qU<" cl dit.p0$:!i"' debe producir un.a
pme'101. d ntO ruaco Ja obt.t $t dttplau ...
tu C'kcto r t. E.Me Upo de
dapo:tlU'm n IC'ftl'f'' p.u.a uull
wla p.abbr.a
Non que d di5powu.-o wa fic:ilmcntt idtnu
6cabtt wmo O:.not". TUCO qot d .Uit riO o ml5 cpc d tf:10
,.,. bou.a.Bdo b C'R bmdicio dt b ape
nt'DUI, bomkio C'l obkto en bettdkio ck vra cualid..d
0.1fteu "V'I'jtel, Ylporo.ll o difuA. ''d con um Jes:i'fOo
rotd6n .. O, a) CC>nlfOUlO, COft WU equtVVcncil
uuu;l6pca C'nllt lo. ;ncdim dcot;pkpdos y d d'tao buta
do. Dt lUl pvw.kmomo dr putde P :rgir un Unko y
cftc:to c;6m.co '""unin:al 0 rpid. dC' un tin d.eeu e:klt
mmr J)Uedr \Ill drsordctt, lo qtK t'l :a fin dr cut"nta'-
f\rta rn J'll lh,.lp,o net )e.&y K' lt " no\'tdAcl m c.;o: Jwu el :aree
ddinido de ru,h Cll realid<1d nunca fuC'
)''' (JUe unfl dcbfJ "sunir sll pu.a
ser J:e gun obN que j)fCicrullu su ll Uh)r. Sin embargo, con
unu dl k1cnd . .\1 l:t ktcnu(kac.On dd obitu ptlnnit(.e
liJ 'utl-twr und..ar f.k;lmcnce Ja primen. dd camino
lJUt' lo cu C'l orisn de: b aperienda. AhQra bien.
I.e. prinKI;I nmold dd c;amlno l.a hene que recorrc-r c:l Wfl't'-
Jnrr p r11 eokntUX.u d como cl origc1 pertinence
de l01 c.ulmuJ;acioc\n. o rtkrihc al e:onteno i:lbct si sc
cnawnu w mUcico )' M oonlundxdo
con l:.u .tebt-.. no tn frck:.Ai de- un COC(d in.a1.1pta
nm. m otC' lupr p.an que d penocu1
WII dt l.mpen..t b. tett b lwc.n a b
E.o QCiti .nr'M'd.au.t'Mntc U utaanUDCI deb
''uuci6n: \f' nnU moctos de empko p.an pttcibU
wJndo y d6ndc Ny OttiUfl & m<1ner
que ln(hqaen: "CuHbdo ute. lo que co
h .at\ot t<t<ntJ Ne tt@:ul.&rmcnte fute'Uc de ltonU. w tu
p.&nt> dt Lu rql..b dd .iuc!;o comtitlmcnte accpud..u
)' lwu (Oftt.!Jn Mlu Knn 1nmld.
En 1974 d cnuyuu Tom 'X'Oifc h:abU ironrudo t:a WI
ltbto tiC!Ibdo /.., .\IM /'fl,r
1
.obrc d hccho ck un.:a buc-
fU r1nnu11 mockm_a dtbfa dt- hoy C:0 adc:bnlt 'Wnll
pu\Mb I,IIU IMrfa htflia t.in 1;a 'J'Ot' no
nad.a. \.'n1 ptnrura dd absmao ncN
t lb... JJI I& i('t Mltnt ihc;.ada eomo tal, un Into te&i<o fUnn,
Btut, de Nt"fcrtnc firmado por Crccnbcrs. &labando )\U
planas, a un an:Uisis del prooeso de
de prefcortnd& firmado por Rosenberg. alalnndo 13
CXJ' l(j.ivid:wi de 1.& II.C.ti6ft pict6rk:a. [)e nQ .ser u(,l:t pi ll1\lhl
no p.uble un gnabuo. Se cntiende rn l>('suida \Jut l:e
de \allclth..i(m no t.ol,u ntlllc in<:urnM.1. :a n
de prologubt:as rnds o enenos famows, o a
lcpl "tiu thuln. rknte:et mbrt:eio". Plera que l.t$ obr.u
4:.&1'1 l'((lOilOCid; C:OOl O fillts, K nC'C:iu C:n eff:\.,0 toda UBll
JHKSIII cu de y. del
de Ia s,akrfa de: vanguvd.J..a.
1
l Se
tloiC 1.1n (01'\jUIIIO de endicadonn vistuks. de kl'l(_u.-je- 1 de
eomp<UUM!cnto ""Yl ddimitando '1 de6ni.cndo 1a KinA
tk opc:r.ac,e6n '1 de- npcncnda .arrl:Jtic::a. Lot, mwmbrot ck II
mbv ck Jidon..OO. aJ me cootcmpotinco domman tnt.
t.artte fti C' tl6J:p C{UC' pcrmitc U b
lwcuo como r,;akm, ao bodc&a o esp.acio tn
p"rmuc mblln l:a Mknti6caci6n dco obr.aJ
T ,( ... LrNN ,.,.,tJ974J.. wL d.li...U... . ..wd, e;,&,.c.
l.('llo>.oi,,P .. I 19"1
l\, 0 1),11(1'1)' f 1
1
/".Mit .r/w fn..lt OW . ..W J.tN/#g -ftN
C..lli? l"f" M6n!ci. _,-&6,
-
,.
como iurol1;ad6n 111dttlc::a r no dpot.iti-.-o ck fll'q)'l'l.l<.:i6R
bt rraJ:t.. ck lA o tobfu <k 11ft s.d6n prl)(csio;W
c-a b nnd:.c- dt dau.wr;a. Como lo diced <Oftlem.trio 1 t.ln
dilw,o dt: lalll'h.liPI"" Odho1nrnc
,u hhro Art
AI '''miur u ,wcru por lu plnia. fl'"*" tpt mt
llll'l!p I CWQ dt UN IN(._ 1M! tk f"rtt ..
l f:tlltll )' Jq;undo g.do, do
JIO.IIJO, II n)lt t W tOO que ",, liljp'tltU' cu.n
de,...._ pot bflrr U."WW do!- db.lclu Uft ,,,......n
De pod Jbaluu un.a gc:ncal e-n cnt1 oomo.
o, b de un.a dt:upu ki6n dt: In <UmcriUm de Ia mirol
d.ll Lon"nmd;a (ntlru Wga en lihl..ki.&n de- ftJ,,.,Jc\n
riuch d que mh11lo '"ifll C1'l btndido dC' un.t
dd .unhimre. ck lo q>JC toda M cknt1)
drl conjumo dd rlhponrrvo y ptrpt lble. Adt-
muy a menudo Ia j)li!\-C:n-cb de 11n "bttnu de video
'I'M Cilpt:a l:a 1m.lf!'Cn part m C'l
d1'poUn..-o. tn propio euc- rro.;no de am
1-..ll lnl n .. amvid.td ft: 'I'Uc-ht rni OIKN
"
' J(>dos CSIO$ Jdadonalu, y de
implkxiOa i.ntn.-:cfn. tl a.nc t:ontcmpor&nco
&e(Oft l.t pd)liacJad, Y ftta
si11.1:.d6n, Ia dc 1.1 cctcanb, Ia. eonnivcnda )'It t:afi confu
,t{ln cnru: u tc NIIC:mpor.i.nt:o 1 p\lbl!cid:.d.
compLdd.tc.l te rcf.err- t1lJ'UO 2l contt:Mio como a l.u
!Or1'71'n )' ;al
J\
fn numo 11 IM contmidot. C:ft \oJ.1lO pudrla cspecu
..., hoy cn U d:rca:idn ck b i.nJtiKO(U! td ucc n
rl flUt' cop:a It fHtbhddad o b publkidad lll Fl
hecho que c:l 111 t t: te>mumpflrineo re 1o 1Yu sin CC'S:ll
tcnUii. motiV<M c lmJgc:ocs p'JbllciurW: npo
p..a.f{u, rrurcu.. dc:l com-..mo, tn:tJstntt
t:Urtn'Mlpad. Qc <1ef'dJ.as. 6&w- df: b tJ'Kl.i.M lk
y de 1:. npcKukl. l\k.h;unp fuc d
prlmrhl t>n m.UlCI:l iocmugna
fia de l.t 'n na Fl .me pop hhoi> de dla tu
mafa ck fjbfk., YaM luyoi 1>4f11Kr.a utctto1d.ad de tubbt
ck st...do de dt;a if'6nkl, 0 de pJ)"C'i6n K UJIIa
r.u :euhdad de un huercambio y de un re<:kl1e "in t'i n de
lo4 ml&mos 1e11\\U en un rnundo que se b11. vceho indbo#
dJblc de: los mcdk!oi de <>trhtnk.ad6n qul' lo
ty c.n tdlidtd (Of\teituym). Nwmn.culc;.ar tl mu cui
wra de- Ia copi1: t l ll'Kdio d cntl' saJc r tl metn.ajc e el
mocUI).
J.n1 procc:di.mlcncos m:at.:..a.n tllmbif11 la kkmklad
.anc pcbbcw,.d. Tocbs l proJuccioocs ,..
,;,cku uriltu.n to mcillos y len tk la
anuncws el:.si6udo . l;ll r(dilt
1
Nmles de todO$ forma
1
w, publlci urios ut b:tJIOj, mouuJn y rirmoa de
toi'ICkoA poe tcl(fcoo. pc:no-
:'\
1
n vtnualn. \osOC1pos.. A"utu diunbuttn volmes e-n
W uhdu dd ft1t'II O, n:nr.,n o K ft'gJbn npl.("iQs pc.btic:h.a
en las n:curren ll anu11Cio$luminoso" pJU
htflnWco;, fft pcriddicoJ cocnpt.ul csp.&
aoJ m.rfVJdo. ala tkt:m mc"m.t;t. "' la.s gul
dot.- o M" tta.l'\\,comw..
p.n11 prom<Wtt t\1 poducddn, J)Cglln o ckpc"inut v(llamN
t:lllo) pllhliCX, m.tnJJn S{Nti'N ttdav
-
tan wnbder<lli a Jw.,.fy de prenw. Jot pcomucwn como
,JJWn pan bndoru. clan cooktmci.i.J de J!ffi\U
Todol arM 1o roomo an.- q\IC'
ylo M1uno J"'bhcidad que ane. f.mon<U, no
mud!o qur t:-1\a a.n.ocbd dt bay.a.n ndo o
Ran p-ofcJCiom.let de l:a pubJidd*d: dacnadoH't j\t.4ficol(,
frt'llt/aw, dueuorr" ck agem. S11 <'loC"Ift el tlroulo
t U.I,Il,lo I< artblkll C'\ al mi-c
mu dtmi'O rc.Juwn de publldtlad o :nlulrclor de ctnuho
trJfico.. l!J <:ur;ador y d de publrdd11d )t con fun
dlcndo un CUJndo ti<:VllA una doblc
l 1l l.a de 'I'OiverM: publkidad dtl a.nr
toe pucdc nor.u curu(ornud6n: csu
wt. W afintcbdes em W
hutx, amos mc.tt" 1.rt .vu.. cntlllytn-
do Elllt ,_,.AGo yd,.._
_.u connuu)'C'n IOJ prilllero:. puJd;pw dt' CiiJ
(t)!Jt dot. fonrw de- ute mtc:nU;tK:amtnte pot b
rntr)(tl, COO' pandat y El.ane rnod!:mo \'lo dewro-
IIIIIK' fuents parenttt.c()S ernre tt.trilu11 'I pimur Zob,
Mlllilflnc! )' M1na, y ic pintom llru1JOI1ullj, S1dn y
Husmann y Ia poesi.t Bft'(on y loc plntorr..,
e'l!ptnlooluu noncamttit:mos y johu O' Hun, Wnrhnl y
cl Clt1Ca"l>tt11ntnttl, (Kiu tinu ai$UI'lot cjcmp&o.' l it
10tb conoaJos. & pudo una opclofla6n p<'ftirM"ntt
tObft tl anc dtl siJo XX bijo d t11ulo ,
'' t1,.....,...,., Ia ....... 1.1 .;..w...t f la CIMiprWIICi:l
t,. la.,.... a. p.a.u r &. ........ ,..,... 4d
...........
II ,..,.,.,.1"-W, ),(wwh ......
...... ,,.,
Nw1 r ,_. ... "' .. f*Git' r ,..._ .,. 'l dd 1 J
,.
Hoy en dk K \'c't 6UOS tipos .k wM-
1 COMivmcW. l.o. .anims COtllunpot.lncot. no mt
ran routho dd bdo de b pon.n. b tioemu o lclll 11fClU'
,....._ p<ro u old Udo ok lao mWiooo, lao =-lorn de moolo
y los duf:fttdotrt. l:.u C'l los disciiadom.lUIJOnl')
que .K 11.1tt. tie uru oompanida pew d ('ntomo
de vida. cl eJpK.O en q\lt' st vhre. loJ. :unhi.t:nua,lc, qu('t lit
ituo."tibu J)rtfcctllmrmc ('11 d proctsO de uaruform'Kk)n tiel
.artc al cnttdo del que r.a lttiM. u a.\O(III!M$1, tUII II
...-.a en d miimn .trmldo: de nulo con.nun
tcmcntc .. .Wo, de en d P.ujo del dcmpq l.'l'ltl
l.1. ilusiiK de un p1<nte que no sc U.IIIU
Poe JU bdo.l"' Cbll b mWin t:s u n ffl:onoci.c.lA '1
dcdu..U wmo ntr.t!\1. K triU de cualqwu rntlsia. X
U1tA <k mtlw 1J... '1 dt Of. de mUt.ta. de "'fh"t 1 tk
Xu tutiii:JI'I N d arimt ru b tom
tn.K06n fOnn.ll. 1 ck lo que- JUC'C.'II!i6 en b
c.klane: l.o qur cwn111 " b burbuja mu.iul. II
rona <k (f.pKi.,..t.ctnpo ntui.ica.l, una de: cliKfto loft
tlut ck;UJ'll cl NJNCto y c:olorca Ia rdacl6n JOWtl en
dcuimemo tie ottu founlli de
' I'M: afinMJadts, lo que ddM'rlt torpccndcc Ci l11
C<lSi l Ot tJ indif'tl'ell(;lj de JOl lUii U:II COII ICttiJ'tiT,IIf:(t-' C'l!
td11ci6n ,o.,l.a lttc:t.m.ri, d dnc, J... pOb. y m tt-.t.!Jd:td \U\.1
c:sptc dt ('ntc:rn&mlctn(l s( mismo . .c:ohcren1c u'
modo de unttl\li.a uibtl p;ar.a in.ic:i:.tdos Pot su laJo.lot
poe,u, nOCii1hU y CiMaJI.aJ tninn en !'ll'rwinl con
nuc:i .. tl :ut1' c.;Ofutmporan(O, cuando no b1.u.lhn en lU
coou-.a. La. UCd ck b ruukidn, de b meU(Qn 1 dd nu10
adn .ur.n.wlu lit uu1 dd ambt<nte:, dd kt7 de: b
St,,.,.-... "t c.ute:ftQ.il
FJ ar'1c tr ckunoU6 en d scno de grupot y too
-
OU AllTE CO."ll'f \4POA4Nl'U
'""mcU<kt: .:Ofl\:micbdu dt D ck fonll40L-io6n..,
de: producci6n o ck n-..Mkii'>A.
dt' JPliN y pno UJntMtn wmun.d.ada de
l'ftfJ140m. n dit l.u d.ifatnta (omw ck
dllf'lri'I,.Orw"i ... p.ifJ: CSIOJ .SI II.pcK. drMk
G41CC:ho de los cokioni,.lis o qunandhariut: J'rindrtSOOil
lum rl J;,t.an pUblico q liC, ilntts-, had.t M IJ JU1fl en
unpttsklni,t.., o pde.me lu pop.
I!J lift<' contcmpud ncn no csc..\pa a cue de ..
rnunldad. pcro de m;111etu n1uy p.utkullll. J'undon.1
e:ontl j;t'l.lpo o lnbu de imcttdos. to que:, llkho en
quc no tioene n k<'i to cll'r .. n pllbhco_
Y, >00 todo. nouene b mi:iuncU b;I(.U d 1"-U:IIK-oqw
CIIIA1ttu6 "'' ;&rtt modtreo dd XX. !'to lnltttu .t b
ftlwttwdwnfl.tc qw no k C1l0md& fl.lllb r F"'tfwrt COMum ir
..._ ck b.OJI1ut1 poputn con'IC'hul prro umpo-
w w M db. c:xc:qK.O bajo b Muna (OClf('lullC''IIC'
J'Ohhu tk dt M.I,ICKII apowt l'ftfto.
ck ll!\ rnmrh.lmito medido: aduidoJ. '"" ..
('llftffl\(h, krualts. t'$(:, rar coul nH'nl(l
co, iuy qtJe dir que rdstu IMl K" ptt'Q-o
de mnguM mant:1:1 por 1;!1 pUblico. -c:wutdo codo
su am Jc: orlenr.a h11 ti"J to rdaciou.al a De,,.
d( ),, noch( deLl luJu l;u;.lqnes nb
ciorulct tc tt.luifon;un en taq,,Utd 0
llb,Hltlon.ad<H, El de tdevi.Ji6n Nno;.iocu\ Wtl.mcnte
&I nocht b lo.J-a,gutJo66n ulici.al, U tl.t p;au I.e,.
pobm fW) J( r d :ani.m rranto I( htot .ueftdn
ucr&t ohu.s.
U tloPo ;aposc61ico de- b. cuftvn v.u'f;'Uudi.u
"
ad con.firudo .. ul'l ptqw-00 nllnx10 dC' puodosol hif"'kl
wduc.UUOf o&Wt:l lot rdUct'lUdc nW'IIm. un ,._Mnn,
nor oocno u.cw4c de p.u-l d UtO de ion
do$ p.i.blt. ""de MU)' ra-f.a ... IJO)''
a dn:ir, I'IC-nionu, lto crc.aaOn. Po lo tknW-. 105 alurrulOf
de kn cscolatu founan, 'I o un ..
paulo twtro' dt It, un pt'tblico cauth'O qut pl'flnllc
l t'\'llllllf oud fl!ltiH de uiut ndt
E11 prinilil,io, 1\il<b t1candntos" h\l}' en eso. No ft I)Ut\IC
Jedr 11 pdqr/ po condcnaJ una de
httmi tic:;a. lmbo r ocru p.ua hotf!J Ji*' y, ,qr,l)n
una c:xprcti6' (OI'It.agrudi, plrHOrd p;u:a pint<uu. U'n ;artc
eo tit1W: pot cLfund.JtK
UJnent(' <OIUO \lA pUbld
En a.tnb.o. lo qor f'r"lllu rao y wu trutru.;
tn"& pu.lo1-1 ('f d h:ho &- compcobu d hmnctUmo
v d ur.k..tr:r dt lol ri.tuln- abcdtdot d.t to.
cu..dn K K'Unc y t<MCr h uibu dd am c-.onttmJ!CMJfW:O
toea lip 111tXhKCM'an tn forrn..is apc-nu di(c-IMict.,
y pcr(c(.HI I!KIUl' tomlmml'nte OOnUI-
pm t:l p'*' tt'" dr IJ a lhurn i>Opul:u
Us mitnl <4S tOll n'uy dife":tc:ndJ.,,
lmtcleu ultlblur c:" o en gller(J. dt \'111
gu:ttdi.t, y l1s (Oiot41i'l 0a.l de: Ruil MJttt.b C1 de sntcden
)er integuti.U It uno1lnmlad6n por putc dt un .1nim <:rtti
co. ' It! arti.JU o p.t.taicante ru:onacido de. IJ
ua reUtiORJI' a W ultda.s dc:l mtlto
rollnto hwrunt.ut hC'rr'flttitos p>a.n rl!"'ic:a!ir-.u U am'lul'li
C'.Ki6n en ellfu10 h&II'IUM u6cumo ck b yu ouclad . .al
bOo IX u J'nuno "\lot ,.-..!a pan om.' all ,u a
un hhK-cro rocktn adqWrir .mot, kloc-
u o pockttl m4f1,koOi . la lk vadeo en W'C-1.1 tO
.. TNOGIWlfA Ol!tARTE COl'-i1!MII()RM.IEO
C<tt:tdc.'l I;J. galc:rfa .se w:r c;Qn poca dift-
n:ntiu en ul\ll de: Zarn o Afmum, L.t
monumen111l de: Ia de un ull()njmo
fno:badl deun a:n110 dc:artc: Jt<> o f("<l.lmc:nte diftn.'llt<: deb
quC' Ul i!Yt., -cl metro pQ.rn 1111 <1utopromodo6n, fotog.ttfia
pot un:1 llt;encil d<' pub1icidad que dc:ddl6 clu$e a
oono r b imagen dC' un dc:,a.mocido. La escc-
"" de uarugt'ttidn de un pu fi>rmandsta .salpk:tncl<> d $J.Il
ltr.trio deb g.dc:rfa con t:lltsup, remha tid mente reactuad:.
llQr un bvrUndos..- de per3omlid2det. la
f.amos:a inferu-c:!iYidaJ dd K vudvc. y perdonc:n d
te. v:tda y presumuou un mundo en el que
1odo C:J fnter.-cch'O, drsde ill tdevisi6n y Ia lLffi:tc:ncia a los
toruumidorl!'l !1:um lm
En >nw 1irminos, tenernos Ia tlCII'Jl\:uen.$aci6n <k que:
d arte COIUCIUJM)rJ:neo tn:baj:a ron muchC$imo c:-sflum;o
po di:n;'t,unemc d 11 expe
1ienclu a 6n de c1.1entllS )' 1:;an oomQ QPC(-
t.ufc m:mo t -algtlkrt, duk ltmos.na :1 un rmn<lig.>, imcr-
c:-.ambi.u una mirad11. con unu mujo::r, roi rar en d
ablmiuc: n $ufJlr un ;UlCJuc:- do:: ri.sa p1imcro C(lmunic:nh.a y
dnpu6 llt.f'i0$a. Si txi$1C un en d que d n1etaniJmo
burdivinQ' (p:u. :1 Bourdit!u yA su alm:t de f': , lso nmerltlista
coltrico) de la Lli11iod6n opeu t1 del1nte
experienda.$ muy ce-ttiulat, if!duso indis-
tinguibb, so:s j)lilnteadas como di(eremes po1 cuatiQn.,
de distlnd.Sn. inktados y los deroi.s-. En tSI!!
:llUnto, toda l:a consisrc en guardar muy bien d
secreco <k b.1emejam.- pu11 que d ptiblioo c:omUn se
Dow- Vios- Ol:lltCIIono,dkdvo: diYI!m.
1\Q' tllolOI\oJdo po1 d flum\! tlnwditu fi'lo-::0011
(N. &.-1 T.l
41
cnlo conu1n y el pUblico iniei3.do <li la iniciac;i6n. Se pUI:
de 1)(') lo tlluo, potque ruuh:u iml1il e-5111
b!ece1 una rdu:ciOn wn l)l\hlico: stria ooofes111 <Jue
d rey da uudo o los su)ctos :uuendos tetlcs,
que IJ. 1dad6n de exi.ne )'J pe:fectamemc:, pro tine
lo esend.al .:1ue nadie lo .sepa.
IJe ma.neril mAs d efco uibu o efto h1id.A
dOn sig.nili a Ia b<l$l de o colccti
A diferenda dt lo <Jilt: su"dl:a en d sfp;lo xx modernc,
no .se rata de ntOl'imknto.s ni de gnp<u ronsllruidos en
t<uno 11 una. blsqueda, m:mifiesro o Uneu {c6ri<::,
! ioo rio oc>lt.hos informales, de Jc vi<b '!
dt usos que autofh . m Jri<:t icu difereme.s que t;Qt:lCi.nen
p.lCllicumeme. $iu ningu.na umdad c-. Los
numerosos baldios indu$lri:dl't de los pabes ricos
agnp:uuietiiO$, que se pueden en ghmot.
esu los <;<nm)t clc y W galerfas M<>Cbdtu
;-xpoaen j'mtO$ Jhl di.>CiiminadOn p<<luttlonN hete-
y c:ntre $;, pao <lur
de uru m;mera o de otra han aprobado clwt del mundo
iniciado. No .sc tt"J.Iil en <:;.\te f:.lliO de un asunto de
o de ap<fltlra de t:sp!dru posmodc:Jno. Soi:H:1C1Ht .se II' Utl
d.c que el crite.rio dij"rimin:uuc lti) tkne nacb que ''l't con
b de las produccioncs o ilu proyto inte-
k-clu3.l sino con el simple ll<: que han 1ido m;ibidai
-en el ""undo Jd trtc oontemporineo.
Ouo ms.so de b te a>mempor.ilc:o" p1r11 cl
que no ningt1n dcstcuerdo -enuc difcrtll:('S obsC1V'J.-
dmet s.e rdiere al oompromi.s,0 lOCiaJ y politico linuta.do de
los i1r d$t U y <It: tu obtaL
El 1rte moderno, de$dt: Cou1be1 '! d d'(nio de 1850.
fue un ane milit:l.nce, CU)'iiS revoludonrs drM:u\ reAl"iar o
-
ptC'6gu1-ar ll f("\oh.tdon\"S roficiro dr nquiecda (en J11 nu
yoz de lm ode dr1tdta {a \t.,.(t), !:11 ounblo, el
arte tts.t!I B polltiun1t otc tlC"UUO, ampiiA
mente dcspoJub:wfo o. por lo con uo1 <:on.;icnc:i.a
cciua y cornpuwnhos m tl kntido dd :li!Jcdvo
"'""d< b ol'ft'l6n ,.,._. "'""
Ya no nnrc u" yan pfOYt'CCO JtOikko y b concicnc-ll
ct!Ua limltada. thro, nadi" So m \'Ol.llt.&:
1o bi<"nl cadot IOi urduas .ueudo "de i.7.qukn:l.l", J)('hl
no .. olttpromtH! a part C(l).l, Un signo de lo, dtnl
J)O$ de i.le1poliuz:aci6n 1 (Jutd de t ... trl .. tlu
p6Wc1.4 d(' tnftMtGCU l.at dtJ .anc 'f de- Sos a..n.W.u n qu..
dtaraAtt Lu JlfiMCn\ tn b
dt h UcuKt6n ck &of. iDdocuttc:ntdo tn Fran.eia ( 1996)
fueron J)rmn.u dd dd ttpcct.kulo )'de
1M nu:dios de wmuntcac:idn qu u:fl('l erc.1b("la1un d movi
micnto end qlk K! buscW en v.tl\o .& uni,t.u plristko.t 001\
t('mpot.lncot, A1( comq no hah(Jn pent.ando en tl. o.1d1 ..
h:ibU. pou..cSo (11 tCos.
En mf.Kho.. .upt<:tot.. csu J
b. 1)('1111.u <k W democuu&\ l.u:
..e tncurrttnn mucfwH J'rO)-ectnJ tC\'O!uoonJ.IM"\,
Pcoro noM! ( l'ldtnde j)Ot <j ill! los J)IUfft .U dtbctrian e!lll f
l OS.UO('Ott t i\ Ht los ll lt 1Jt33; tampoco H CRU('nde po1
rproch.o- U drul";uld6n ck utot proktb rorninti<o,, k:-1
T DO 11 Jc,. .Mfmu'll,u-.tdott:f; 0 b dk
mof nti!it.lO:C'I dt lu fotnUriona JIO!ltk.u ndsc.aki qlK' k
reattim.,_n.
Eo ' "' "' de dC$polidud6n ode celii-;.W
d arce como \111/C;t il\'crnucJ, l JUitj Sttb mc;cu de
t.on,l. o Bo;.,.. tJ que 1M tcmttl
burrn Hno '-'"'''l"l.tn.ck MkKJW' rdku6o qu.
DUAJT!COSTI'..\UOAA.NlO
luutd&d hxe de 5( ll\iln\1' , rf dC'Cit, a la ap.tehrn,t6n de lo
que OC\II tt e-n eUa pot mcdh los c1>$C'I'V,Idores y
de IO$ q,c liiJ)(IOC'. De nunct1, J)()
Inn pciblc 3Ctu:u de CKI.I (outa. two cnmo G'W}.
1
_, .. de ft(M(IIfn:lf fl'll'lto U. fi.K-rn dr w l'<"lni6n.
rnult& llnittd2 lo qUC' 1:1dua N"t"lU d<t
ntu\trK-i6n 10ci1.l hmicadu o conKltnt<tmcnc ck pooo
irnptQ 1,:1.1'11 con I;U c:cunCJio\ 'nmi-
exd uido}, los lu person1l.-t con UJlil...ld..-des
-c4!ten.
IX nmir \ l.n;& polhi1...Ct6n, K' podrU. d(\it que: tuu
poliuuddn d<t Ia ampotcnd.t o ck pun CC"IQ b.
c..ou.._it""' de: que cl1nc poco. )o kh -aniiUl'
\ieucon tn d !K"I't'"I.U, Roll'
,
1
uc w0u)'1'n poco. u,. .trtuta denomin6 de tUIInC"tu muy
en b c11tft acd ortct poco", De
wlquiu h;ay r1ue ronoc: qu<t .tobe e-c t<tttc
no. l& C'Jf'<Kk!Jd de ,!,e los urisw cl'lttA .t mcnu
4
('fi"OJQJrn('<'rfkU COD lof df publici-
did, b prodouottl ck & mUUu u.s.,.. o I."Y
manifestantc1 ,Jfkik11r-s y los orgJI\tl-tdotd ck
mllnl(nuc.lonrs lie ,o,lu upn. Una pro
1cct<H tid cemro de .trtc o dt U cadJ. qu.w k dcl1crt
de pucde en U. sch.&
Tr.u contidct..u- codot fl40t elementoS de- -a
den& d.Uc.a.!Kd ., raulu cbro que uru
mtkl donunant<t C'ftf\K1\1fl d con.j\1.010 ck b a
It popu!.uizao6u y \ulgmaadon
I I)) 1mr en tdo\d6u con l.t J>u,lur
d4n de rt.u/jmAM.
PJ 'tttio <k M.md OY<hJmp fuc d que lnttodu;o ww
junumaut ccn 1M rul)flll4ik abtcl'"'' y tJhoJ.
-
pan str u\ld(K-, de: que ope
1'.11'1 wbrc code <on.unuti-ros dti1Ut.t (cl aloiUN,
<I onodo d.: d pwtiKO. d obj<oo) h""'
1nat pll 1nedt0 de Unit sc:fk de ICdO!IC$ y de
tOJ Cos:.t aufquterJ, y sin Ctllb;ugo per.f(<UirtlotJUC
don,,<f.., en un.t obu que cs :tJ mi.smo ri.cmp<; uM:
U. proccd.itnwntvt. ul COfnl) Sot kd miftucio.
tot, tdbion.dfn-, preenedcuJo buc'l podr1 inzrgru IUs
eieCIO\ ,Jcntn (;01110 c:on&tcucocin maliciuJll y
puvoc-.ttin d puduuarufoutu co,a" en un ..
'bu. V t"Sta ohu, que "u&quier cou alfil'l21. de-
h.lbn Mdotmlquio c:ou. ni daJt
un prlnclpio. no c-1 proc!!tlimJcnt() de: cOn$
1huti6n iino tamhU" de ( pOHJ UC: poueriot
menu: d(ja iutorlrowlct
Y '-Ontcpnulu) UilrufOmu. ftC<U ob..-.s ta obru. [$ atl
1910, Mucd: Dudump unt couecp
c1611 dd artc Ns<tdo ncl\lshrnccnc: en elf>roecdimiento,
crt d tn d qu( Jos fll6fo(o\ hablan de &.1 teotf:l. pro
<c,Umc-ntill ck U de John Ra...,.a o de l;a <onccpd6n
ck de- Ia OOMUJIK.lri6n 'C"gt\.n Ha
bcnl'\l' Con MlJt.ri d a.nt" p oo M' cnrM:nde f:n
de sutt\Ulcia tino do pro diml enw: nmpuc;o
dq)(nde de u.n;a. c:'c"ci" sino J" los pro;cdltuiC'ntOS que lo
dtfincn Una p:al.t de tNdc:n r mtt:AI pa.r.a b nicvt- k pucdc:
m (I('IUIJ tn UlU obr.t de- an.C' qiJ(' ioC'
U..nu J, 1{tlN
SCI lfliU de algu que un nominalitmo 1nctd
rico en cl sttuido de <lllC tlaJtl..u.a ub drcidkndo rttl
0
d;wln;tiDC'IIu- t'IO e:t. "J.rtr:-' Sl hay nomUuhuno. ,-a que
Ia oOn crmina lit:ml're ewnocid.a C'Ort ba..e en ,,o
iucgo de cunvcndontslimbdli,ils, P<'r<> /a producd6n de
F.TNOCi II.Af fA OL Ak'l h 4\
o t;H convc.ndotiC't kJu!ca cmincnwnentc cotnplej.a Y P""
uponc:- l.a dt toda un.a scm d.- opXiono.
Rtqultt( de un tOI\JUIHO ck Y
pa11. los cu11J" d umt:. abtC'ner b l:O
vernO$ to{ muscos11iC"l1U que pretc:n,lt'n rc:coruu
10
run ori&in.l d<up.uWdo. (.c>fKirido 'Olamc:n1e PQr IQ1o
'1 que m\ly poeu pcuon:u vic-too fC'.IItnc:mc: en cl
monwmo dew 41tp01riC'i6n a: un obJ("'o p;nKU
1.11 P"' " pu-ar ( y dcs:mar) el mr IMnidpKl6n t l\
una cxposidOn del 1 .. Sode-1y of lndc:pcmkn1 Anut$.
W(.icd..d. fund.id:a t'l'l 1916 P'J' attisw
modtmos en h\de.l de wu mpmWWd rnt IWW de: la V11'1
ardia e in'-linkU en conu dd OOIU('IV.Idurb.mo de
1!.
11
' ' d I ..
Nalorul Ac11.ckmy, ten(a los mlarnoJ e- g.wna
U61\ tkl att 1illl pot )U libtt per tc:ftC'tlCtiL I dl-;h.t .SOCtc:J .a,J
q;ac b Soc:Ktt dn Anbtu de- P-uh cr:e fun
dlu -.u en tel tn.andato qUC' It tanfman u'
n\icmbtos y no Ia nadic::t6n. l .na t'f ln<kpendc1U
1
\
11
hu ltnla c:oruo principio b no sdccct6n de las obut
prOpt.lit:SUS f"M Jill? lri-tn") y, por t.ln!O. C'n prln
dpto. tcnb .ulmitit n "-' otpot.K.ann que
ru>ponW. m mkmbros. MarIDudump Ne m":' udo
f<umu p:atll.' de au comit6 fundudot por Jl.l
eo .. u dc:wuts C"Xtto\l)l'dm:ano t"o
de f'dncWo de au * tK6il# rn d Anoory
$howd< 1913. f.A< fo.'>. 'I"' lo hho r,...,..., hobl>
redt.ttallo ll'O' d de la Jec Atti.stes ln<U
pc-ndanu dC' en 191 l. Con c:l R. Mutl.
!:J'N(XillAJ:fA 0 1 I Alln! CONTEMI'Oii.ANEO
ltofCS q11t' lo c:ondKion.tn Ia mi.mu un.pon.u"'-'11.
llll sollmcniC d ob;cw y c:l a ,.i no Ia d
q:nenumlt, tl rtz.mltMr. d crf01.:o, d <ola.Vonlst.a., ct Uln+
lu .. uitOOonn de Son
tllt llUIC'I)Q; hlc:m los atad11)f, dtdl M11rtd
'"'n)'.t Olf:l. obta (1\mOI.a. J., Gr .md \1-nr. "u:nigol QCU
r rJlR obc:a. tu M!ith ... .tc llft:ICftU
:C'foCk d oltrior cc>mo una li1nplt' P<na dt ma&u <Oft
rmnll11
h.ty muJ,.tuJk tiJ Y
.k
b pq.nbilid11d \ld ubnfo dt b e'tetfc ... .SJ torlo se r ue
<lc: a a>ndkidtt ck uau- prodimkncOt dc-
4
.. ,,...
tNI"Utah a 6n de CU<'liC:a$ <OI'Iwndon.afa. cfltonco codo
punic J('f llbro ortdcatnc:ntc r d .o.nc: punk a .. u t.hren1(':11
I(' futU rid ttmrad(l dtf Clly& IU!.$j0Sll )' Otnuionadt
ddcnu st YUt:l,c lndispens.tble J'IOr !}iat6nk ptt9 t.UH-
bi-ln tl (l'.lC.lSO. S. lot N"lll/y-...Jr ctt.Jn por do.-
qwcc, buu Q "ttb en codon. b donck
El mundo det anc y.a no Dell luniOOo AI rmuKio ((In
w-ncumalmette h::<:onocido L(unn cal y pucdc cxpJindiue
por St podrta Uqc;.r a una dc(cnJa tt".,l_isu
Y 7.1 AO dt atA: vciwr\C'utc: dt cod&slu Cot.b
r<rd.ando la y trodl es:;na y ;1
los J>.xedh-,litnto) (.()0 UC'ti mdCJ u imcncionali
<bJa que, :l fin de c.uc:ntfd. (mlnun nW ' IV<'
lou., procnUtni"nlUJ c:n 1 mitmot R.uu con \IIU "nur..ct.i
ck un .anu:u o de un t.-Spttdor pan qu(" cw)qurct row
Vi1f.l t\IAI.dades ttt"-1;.;.
Pol lu 1amo, Ia pqpulu iu d c:Sn y 1,. vulgnriucic:St
1
dd
mui)'N:u/t. lo q11t podrtJ U.tm#llft 11.1 dc:mocr.uiqd6n
codo d mwwlo )' poe doqvJC'r-. .so.r; l.a
e.JuU dt .b cks..lp.vid6n dd m1.100o dd MIC' Jl'Of 1ruK'$'0
0
c:'l'lpout.6n dt LJ invtnc:i6n JeJ rr .. J
1
.. ,
1
..,_pf
J>rw6 111111tc de .w uttanda fu<Umc:nt4ndolo t'l\ lo
dur.al. L .Je rwul'lllaa proudunllo
tD:zaUWnu en v.apor o cap 1UC It ap:andc- J'Cif loclu pat
t. l:n.a um6dYn invldt' l)c m-anc:ra
s.iruuh.lnca, cl mundo dd atte riru.tli r.1do. qculb-;tdo. :
1
sll
11TNOGJV.I1A 13ELARnC..ON"f'V>II'OII.ANf.O
maJo a JU pm:ioN mcu ttlaalli:cad.a .sc Y';l. v-.adaodo pcxo .a
pot., uo .obmtmc de obru t1.wt de Ntrda
MU ob$uftldo. UUCJII\iot;, f COnM:I'VJdo.
10
, u no fnmc:. mc:me taocion:ui D,, e ohstin .. n l>ttpe-
1u,u d rho. feUz c: inconKIIC'ntemcan:. toOO d mundo
c' am.t.u y ad inmcrlO m d llt". En efu.1, <'
IWIU' W'f OOmo d tnbndo K 'f'OM6 coulmmte Uc cs
d mtmfo de 1a
I..O$ c:rlricos nmt!llgioos del nne t<Jui
\!.lUll "1\t(mttl ,f,ru 'J'U. Pmtl(IO, d .ane que tl
u-d.Aft )"'.& nti flO' doqui. $ln qUt, curiowncntt K baptl
jOCrtJolldq dd .. ,m_ btc nn .. 1'!do
.me contcmponlnc:o qut> abonc:ttn tatuo no txJtc: .
1f,U<' le hayan d:.lo .:utnlll. Mut l1b pcrtpk:.-
ccs .on to. ckpntc$ a tom.JJ llCU'J
1
.. end dt Ott Ulntt ancn de- asastll
una nocllt' de CUC'IO feocbuu de "fkii-NUJW
l-.n c'u dc:scrip.Jon dd mundo dd ute M
w tu nxlA. con tocb inu:nt16n, W trltlltt..:.ono
que ad.minauan
Tr.u i nck)$t de: in''" uc iOJib ()C)tnO 1m Cttll .._,_ dl.' ane, l.u
KYU(ll de :mc:. lu awdadonel de anin.s. <IUC
K rnc:.arpn de W. u po.Uc:ionu hU micrubroa. m fu.ncio-
n.w\\lCfUO .K" intef;tA a! cooj""'tO ck pt'O(edlm:tfttO$ !'.lr
cotu nbuym " dtfi mr d M1c c:ont c:rnporinc.-o. hl(.ello
pt>10 tnmbit'n a a.iflutlo )' ptoltjttriO
de dlwh"i6n qut ndn en coraot6n Jt su ptoo
cC\lwal f..n utc csta ln.u..cuciona.
mcttte de su imponancu. no docttpdun uft di!t-muc
a) dt los onoJ IIClOrc-.s: del m\1ndo dd ane: c:omprdorc:1,
,le pk.Us. crfucot. l:a pot1.1
dap. podrU if h.tu-. toUentf que Alr;uaot anoro o
lw:tntCJ .loOn n lmpofttJUO )' qurd n1L\ fJ <.It lo\ .k)n
viflbltJ 0 definjtl01 po1 Ju t:{l-1\ltO.
l:.w pw con c-J que ncHMJ, C'l ctpccudor aw.Knce,
d iJa, "'*Ilk obk.vtdor . d que oo \'tl'lir b daet.pc--
ltciOn dd rulnu;aln C:l.r(!P di: IJ demolnttnei6u
J d GWI Attt. Fuulmrmt, ltJ\ll('.l 1wu mas apte..;udo pot
me Gu.n Ant d htdlo dC' d wba,udor o t'l crfttoc:Q
t a!lmtnt:u b. ifuUdn dd ar.kccr contidendal
y de: inldaci.&n Un,a sol.r
tttr1ut pucdc: tt.I'IC'f pd.Mt.:o /.1 nocbt ck ll
II cdtbrKtOO mu;aJ qut rdttuy n"lltK'\'J b. solidi!
mlad \lc 1.- rribu <'omo IHII miu. 1\p.11tt de: t,\(,U (.uant.ls
h.ons. ttntt vi$iUJun pudtth tugttif UIU eollf\W6n COtl un
6g:.u dot mod:a. W\.1 titftcb ck liiUOSief\'KIO 0 Unl b.u ncJnit
auton\Atica.
Si, cu t.tmblu. b1,io de innltud<m tc pkcns..t
tn d tutd.Mo ;Mtnqut .apoyo dd
ql.('1 tl'l rrlfk'ill. .>rvt' dt< muJru .a Uh &rtt CQrutm
por.lncu antmko. nn 'l'.dc l.t pwa cxcOQ. & u-.r
ta, eo de wu ar.acrcn.tin u!U t<,mu rnuc-
otw ck Ia na.c:ion.aJ, rC'\ rb mb b
kJQn dtl F.stido }' lA du B.st>ldo C'll
que tobn: tl :r:tt (OmemporJnco,
concanpodtlco ucne en Fnncu. eomo en ouot
la C\".tiOC'Ill(a dd rv.uJ,. mMit demo.: 1 "m.:ldo r
y d mltmo pn\l bui.:nto u.amid6n del
1&.1 eu.tdo ptro con d ta:Modmkn1o ck Ia don
ri6rl dd tC'Io dd f t.Udo '1 a \('(C'l JOI&mcmr dt
Estc stllo (k-J Enadu ("no,cmo.. ldo por cf ",
h:Lett' pOr cl Eru.to, "compfilodo por d Emdo", <nstn..do
por d f.,udo1 nat mUmo tkmpo rnur e1
I!.TNOORAFfll DH, IIkTP (ONTU II'Oiv;SE.O
111e (y no W\to par t.ino
J, ,.n por u tones de vMUt;lona y rtcoc\oc.imknw al1ci11l} y
' IH!COSlllKIIt.c p<tf qiJ( no u.bcal :a
,f1t O::tto utyOC.J,r p.ua jUMi6car "a csiMtne.W
Entont('5, n.LU iuu,\U(;ioM\, tl\ nombfc dr b dcmoc.r.;a
.. i6u <lc! b <:uh11r1, O(orvn utpc:tllbilidlld ;a nll\lllO.S
c!d ant JOmttt
t,,. 1..1!)1'0 1 yn ,u.,M.- j;,.lfi ctmblc JKif'i u CUil'I J'litrtn
n .su rnln6o, c:sw itutnudi!rto uam.i1111lf<1n con c:l poce--
, IJ:Ii.C"nto de vobti)T.(.-{kSI'l del Ill'. r .a que Ius r-t.dy ,..,J,
utm rc-\MtntC" ..Jl Ak;;anoe ck odo d mundo )" b ';tO
;;u.a!dia de hoy In tollo Prr\l. "11 fr-.t;,,ar,
, mtnOOycA de mancn pti:ti.v, y u1 rnccJill.lllkn
r.n un zltttt ck un anc qut dr ... Y
Que d CCI'I II O de IMtl qu<'dt $Ill rt Ia
t).tim: fom\ll de prodJmar su (!lfdcu:t sagildt> y dt' l ni<.:b
, J.n.,lo <"41 biC'n mti:C' ur:u .. ulwcnctOn
UiMc tk odo eMO una ilwuti.:i6n mll-"''lkl-
\,h acuti \'f(/()rtl c:I JIUC\'(1 h.Jl?l Jc 'IQkio
w P..rt(s.
CCIIft MCMtvo deb Vni\w.t.t tk
1\H7, el MuKO Nadonl l ..-k Aue Me>dtrno .llllC'S
de t u rdn,uladdu tm d Centm Gcorgt$I'Vmpidou. Ot>(lc
!" NS cLr 1m tcWnfor.. t\1\'0 '*"'-" t ln.cienM
rrrrioon ck WHirh c 1M mlnauos.
Ia cuhurJ, l+.at:c Wgunos aile sc dc:ddi6 II J\.n ln or111m de
llflt" contcmporinco. <."..lht xUm qu<. en l'u'.s.. k>lltlpld
;a) me (ln ftmpb dd Ctaa diAto c:orno
rl Musco dell.ouvte o d d Omy 0 templo) tiel .ute
mudc!hw d MukO N.tdotu l de Ar1u Ma,leuro en d
Ct":CcP: d ck Anc Mockmo dr
b Gucbd dco rut o 1.a f!oi!CX'Itull dd Jeu dt l.mmt.
"
Vale b pcll'l l no1:u, cl(' paJ.c>
1
lu pl'<'.scnti;a poco dd
.ullo ol1cl.tl tl'l 1odor lug:tH''
ll.ir;l dltisir tt1c couablcdmic-.nw w t"osi6 .a elm
;ovn,n ctO'ru ckl Dlllndo dd ane comtmJIOr;ir.ro cuyo
mbito f'U. ddt pcrtuwu .al mundo tk b
ck fJ pt im.-IC' rra un aiuoo fw klltfY,
tador <lc coxposjdQnes C>U Jtu.nda. yen d n1unjnu. que se
podta dc-huir oomo un c!indmiro dd .me. pol
ime:K,Ado en 1 squndo. profesioD.tl
.. rublt,td.td, u.mbJtO crhko ftu MIIHt.
S'Jl'O f' b laJoriud6n y donarro86 bajo d de ntt-
ciu: cbc-Jonal una del ar1e comt'mpcu-:lnto OOIUCJ
r.xpetlcmdJ de la rel o.dd1'1 \ud11l.
11
Aquelb lilosofb <tuc. f):lta lubl:u c:ono noes si.no
b ideo!oct.t de um c:ornuoic.oKJOI'IJI '1 tC'baomJ.
ai hc-.:tu a a1 M cwncW dd y kt
pot no dtor popwrf. de- !of. mocb hkt' :!S mos.
;a lino dd $-isJo xx ilut'ltuaJ, M'mi,lo. Ia
t l:uu p<Hicedn "tc6riu" de 1101 pr:klle.& dt
cclectKO. 11 1!ledio c:u11iM cmrc tel CQOttpiO '/1!1
cooupco ,do.
La uucnyfKi6n tdoo"* roar d pto-
)"tttO <Ondi6 .sobrt'ICnte C'l1 ' t'n0ll d etll'i.clo h;l(;C'Iio
.woguro UquMIN a los &oak:.. En
lC al c<Mic;io de todn to que coruthu/11 su acondi
.lnterior nsrr1J1ul.:.lo al <11lldo de UBa ptuc
de: l'l.I'IT tlldtuoial Ab.tndoud.l ya de I'Ui.lctplcs.
I wmo u at comuuJ"'r.t un NifiCIO con lf"Ocncit d.r:
llban.clontdo en pleno ba.nio rntdtn.ciJJ r dr cnlbajadu.. Yt
" N, lkmrrilouf. ,:WfJt,., Nf.ilif'IMI>I, ltt da t fo:l, 01jo11.
1m ...... '"-*'"'" n Df"""''
""'' hf.'niO) p1111ir arqunc<tura pos
de los al\os sc1cnt.1 ott\:uncuu.l y al
pwdo mnido_ En ett c.m. d puti<he tf dt a&
'<:u.i. p<IO poe .dcnuo .al .. u b :uqyitc.:t'"" w &og.r6
dttlro del Nf1c..o alJO romo un ln.J.mml
bandontdo y nuevo.
No e.1 on d algo teprob.tbh, Se puedc WlltfiCf que d
.rtc: qut .,.lnnoY".tndo no putdc let Xo,){liJtl cu wn
wu. rfc&d... l""i''nuci<m: utnpoco (on un uso
.obnw:U1e rcosumado. lmcoc:iadotct de b :arqui
ttun .tf1nNI'I qcae m PfOVnioNks, abtodoftados
o oondtnadot a l2 df"Sttucddn, hieie.on u1ud1(1
brinii t utull c lnncw.u:ioncJ, Oude este punto vista, 1.-
disposJctdn (!( tQS cspacos tn cl(la!acio tk c' (IC'rrec
tomcntc IUnc*(lft;ll: $0Umentc- nbtc:n YaMot y posi-
b MD ckl.uno pasUcuWo ha.u. b nru:ot., Ncton &ja
Jos t o Hll"n"lo n<atuflll dvunto las obru, no .on pau que
coloqucn obt.u- d.<" aut. f!Oi ftic:e de ate nuevo ccmro
<'II y JimuJul.nc>IJ, ronclc:nos
de m1lc;1 lttiJM, c
l.o n..U trutftPI'u: a q\K W lJt..
a abo etl a:tos cspaao. M difm:nt'iadm ton f'luy diQ..
ci!cs ti c eo I oomo .mt. nl
como obtetot de :.ttt . No u puctlc: disr.iugulr C'nuc graffiti
lt>brc uu muro en tit' Ul\0 pimufll ptimltivl o de
c-.utdcs plnti.ldos tOC'prta. No k 11\iotde dt"lin
pUr cnue los m.nrnm dot u/U tnstd.tciOO pobtt de 1M
CUC..II!O' c,k b rdi0Vaci6o"' Now- putodc
m.amal tlrcuOniW rcqttetdo pa.ra b prrpar.cl6n dt uu
coodcno dtl dep6si1o de mit ttri.ales do l iH decuiciJtii J
cnca'lll""') de llt ilurninadOO. Sol:ammtt tl en
1f miuno Ktub utU :Kb'I'KI..I. aunqur d de:
-
ind1"'Ml'"* rn totno a wa diJQIIJO po-.:o ddirt Jo o tfll.tftJJ
bk "'' mucbo & b dt
iftCIMJw.M rn como a una nwufmao6n l)urall(t 1M tro
t.ff .. dc ll!Ud\iunu s('niC' Jr 1odu
b nbdC's con curiosKUd y pl.acc:r bonath(\1'1 rort
en un:a armOsftta rebfacl.a buK.andu Ji n rrtu nl
mut:ho Ia qut t .. ay que ,.er C'ft una
c:l6tl ' l.a ltm<hfcr.l rd ajada &C'Stht flO I
Ill dt angusria frcnfe a no fomencu
b.ln liJIO pmlcul:tJ ck tc\-c:lcnd .t rn d qu..- l.t' mhu-
b.t y <J.te rtiulrab;a,, rJ.n poco iJcnti!kll.blt't ' JUC' Yll r\0 rnn
r. i ;1-qv.cu Nad.a Cl)mJMt-'blc (Of\ 1 ..
dt drl crruro tk lUte modtrno-contempodm:u
dondc ohtero.s parcct:a. tuccr ""'mp.li o un
C'rl.IP"' l ttpt(ladorts innnud..ado. o pot p:areur
COOIOf fttt\lr a dSos.. H#.n.alos polirt>t p111Kuhrmrntr
tC'mctotM rn r.aJtl cirnmnanau pot nG ubte qwl
;a ftil<"'Imencc: dc-Kabtl ado.
1'0\liall dNmbular ik buLamc: en C'itt' etpa
c:lc.>: ft l)(ld(a ckbido a q""' no hblll que vu
Lo mA\ llamalla Ia ;uena6n eta lndlmtublemctut d
ur4 .. ter (tilt. t) I'IOr to dcl 1n1blic(t en c:n
por lo mt nl)' c.su Y<'l la Ch i. dll <.il)nd,
A dc:CU' bubfJ.la. S<"ru:.cldn de (Ill<' lo c1uc w propo-
(fil Iii pura de Ull.lt<'l..ci6n b txpt
rknd.t lk un <k tcbj.l(:i.Sn \ n ob,C'o y".ktlnrerc:u-
ctu. S:. U ul'li.l!aad.& de Kam.lo bdlo n
1o q.at si.n corKCJKO en ftfc CtiO lJ
bttlcta 1'10 (a.!u.ba. E.wba <fth"&lnt6k por doctYkr, pno
en Ull y m a.d:J de Y.lif* ode Vlho
c..ymdo dNc: todot. b vislwKu..
t..f'a dtuadOn dt t:Sf.t aipo me p.1re c-jcmrfat de aodo
..
lo qu.c: de d04.:rib1r en lu pigtn:u
todo 6 Clll rr.-,.._...W tn eur doeck- los ttMf-IIWM
oon tfttttun.cntt antbks a cQ!Jo mundo. LA obJ<'IOr..
ru.t de obt<'tO& dt ant, )'a no txisttn. o tn u.o
dt nilllt, .wbnltMC: (Jt-ln ahr pirJ gener:a1 una orpcFitnd
fltJC, ._r nm.u11, C'rl 'u inddinid6n, indc:terminadJn y
m ulti! uno ,i(ttce
'! comunk.t.. cs Ol l b u11no y qubJ Il l ' i<tulc: a:
l' rt:gmllll t U:IIhlo d verho pierdc S\1 tmn
HsJhc IIOCll1 en em: nucvo ur,..oelo.
!Sob K po<bdo (\l..!)ch.ntoenc:u? Si.n tlllb,ugo,
Lgunos t.t lW)fflhuron de .$C: IJ
de cOfUttwr "' ,.J.;J, c:n wu. co&ooi.a t;W
c-1 ur IIM.J:,,.,,_ wru n.t:\"C" rnd.-uu.al
.obandon.ada. (Oft cntc.tdl que: se cuando 'lo\":lt.pot
.1.e un mw.ndo naufrag.ado no en to.
.L.rt<kdorc:1 de l).arh Aqudlu C:Jft)Cu pc:mnrdan literal
nu:rllc: a Otta lpon r drmc.n-aln qc.ae $\1$ no h
b!an r n1c:ndido nd del m conttmpot.lnro. Una
r n un $\tbmbio, con
anims en .t.u c' b. ltll.lidad de: Ia vidu y
emic:umc:tUfl 1\1) clc:nc ninj\Un i11ter6. En t$te <llSO K tn.llt
de :lgo dlfcft'ncc: de Ufl.11\11 Vc aLaFhlonada pew
seiUI.td .. <lr c!C"ITl rl..u tomo h1gv de um por lo IR
congrue:me de: sy ltu.KI6n y L. coott::ldicciOO enm .w -"fl
to anll:litt6wc:o ntcnor onUI\.lllO 'f b es;p.Kic;as; l:nce001
QCklo$. IOdo el pt'obkttu dd ute contempot.fnto ro..Jt en
q_ue CU.d (tol'ltnn "jnfr.tddpd.u". COmo d*f"";l \htid
Ouc:.ka:np. conKn.tn .Wn ceni1orio r k !o'Utl.l.l.l.l.ll wna
dehnici6n. a.t.nqut ntr.tn4d1n1rhrnmte prea.n:a.
tnuc: tu obui ck Duchsn\p bay un foco sdlado que
de ParU.. St lb.ma Arr
Atru U 919) f fuc o;,pUd:a 1mnd.a nllmnow., h.bc.a
1.1 I".Htwu ck obras como Glb.l f.a.mOt:a bra dt ,.,l(_rct .. ck
r muu dd ck b hi (
1
,.
11
i..
!ooo. por J(;f obn. ck AOt ttulmente
l(floCr un kll<> o6ci:IJ. Sal-;o t l fo N rompi6
clahc u tliluy6 y <IUt q,1ed6 d ullo ... f.n d
liJ.kio " imem6 WllY'I:r " "I :1jf'C dr l"attJ
en lo' de un foco a Ia \lc un utw de
Ill If:! comcmponnex>. Y pt'Ot'U sc cutuj>lll't cvldem('-
mcl\lc wn d J(lht del Est..do ...
II. EL ARTE CONTE.\4POMl.,IEO
El I'OST-POST
11.1111 IJ. 61Hu<i4n l.w c:n hcorme
h11blan de e.xponce 1:1 d(' lu CUS\\t, de
hilr 61J o. dic:ho en 1nis KIKi
1
1n)o dec'
t .. !Jt.xr, iUC (01\ b i<ku Je que estos orrgenei po
drfan darifku 'u
t.cs"ndo upJutlo ba..t.' algo peto (0(1 un
c!?{ritu
a eru;u b dt""' s.iu.aci6a a. tft &.
tt). a tUI wn La di6c:u:ad de podcf or.-kn.ar
u.u.u. & rutuultu muy dikrcntc de'
mca.nbmos dkdr:t(l(IT en tcmPQr.l!id.td
P..an. lrJ!.ll "tr..:.a de- 1.4 ptOI.tdtnd._. dd :Utt conttreporJI'ICiJ
h.t.brU, por ckr l"!&o, refenr, 11dem.is de f..caoru proptM
aJ 'mbi hl taii(HICO, OUOS f .. C10CC.S Utl difctc: ftl d COtlU) IO\
c.1mbios tt.'<'n,co) (b hwcnocl6n de Ia fotogrnR.t, d dr''""'llo
doe b" dd cine y de Ia
ouos}, In' evoludol\ct .wdllln ma.s.i6caci6n de b socle
J :a.dl y (1.1 wdW:.d de eons.umo, de u tnli)O
lihn y dt crlnllffiiO ronXI lu prrorupactonrs tdraM
git;lll (d de Lu dt.Jtlocnd.u
mol.bd.b). Adml.h. htbri1 qr.K" d.t$fl'Oil(f c:k una ttod.t
th Y COngnlottU(" dt l.u ddatni.n.aci6nei Y de J.a
hi.ruSric.u fJ m.U\W:'tO pc-ru6 poder ttotl.l
con d lmt6f;w, pno J.ip bxirnJo {.J!u.
Pot lo untO, me vvy 111imJlllt _. pon<t e-n n
t.I<N-If, f"n romJnuj(jtd pt:h> en oootnsu, b S;i tlu
dM I ICC tontttl'lrot inco COQ l.llt tid sig.Jo XX" y tO
l'ackv!.ar d arcc dr b .M'Uncb mh.t dd siglo xx: dtl) ea.
COO &o qU( CCimUn r ('U(1ii.M(ftl(" U f.ido d UU
mc!dn-no. \htnN a;.q.u y C"''lUOones. oo
ftk ut-opu
1
J lf'".li1JIIq:.u. lllt<'ftl.trl tobnxn:e sd'IW n'O-
k.ttortn, cont'l r conutn.
Ap.-om.A.11Klo rl puo ,J .. no 2000. s.t rrcordO los
rn d C'.del'ld&rio .Min Jlmpln C:Oil\'C:I'JC'iood. to crue
t'ft ct'I'I1-ICU)"e un npt\:I;ICU.I.u a mb.Q ck aiglo y de
nkl'lio. como un W.litOIIIO rc:mponl
)'C .trl b llunin\lid.a,l d<' lm d(.u pJr: ealc:ndmO$ qut
rigtn b vld:t de nulloucJ o doe mtlloocs dt sctrs hm-nJ
u( t;l mb.a en n.td.. d hc.:ho lie ' ltc ckrt:ls COO\"('R
ciontJ dcntn Il l'S pOO qut> l)l ro;JJ, liOlnm('ntt potqut ltn que
las slgucn I'Oto<'lrll ll\oCdloa o1l6mian )' J)OIIticw fu lts
pari imj)C)Ilttbt y tll(ulklllii\J, Por onl! pa.nc. c:sw couven
ciOit("J puodrn J)roiuntbmt'fue en nlle$tf.U 00$
1111l'hrt'. 1\UtfiUi IIJ:hi''ilr y. m&ulw. en
Uc II <':Slrut!Unn tdca dd
1ic:mpo y d(' Ia "'.!m 1odo :u.mdo csta lu
\'\ld!o)OOolno 1.& tan indm.& )" i\otmt<:. Aunque dane
mockrno del toUt>lpond<' a un ct.mbio te:uponl
ilnUrnmer I.'C'(tdenu,l -a )o qut Wmo. cumo
dan.: conlt'mf'OI.ilwo. d K twa- hoy M pincipio
dd up "' Y1tftt r ..... ....w.. ck un fix.
d ii(l;to dd #Cit' modtmo. I by qut ta k"
rrb.:ic.un lnt ...., 1 N Ll K :.uta:lllan.
Ccwt b fl11rii<h I'Cif01pot'(tiv-J b diS;tii.ll(:i;l, l..u
QUCict(nk.u dd .art<' dl." l.a moderna se di..uir.gucn
d :r tlii'ICIII C,
l'<"r drilnir d l)tl'iodo end euitnde
n 1t artc-: df' t.o a.f\oi 190>-1906. c\u.rldo Ia ck
Ch.il\llC' dfttrnboc:a tm &: .irunN.iato c:n d cubtsmo. kuta
b dot ?"8, dwwtt b y sr bon an
b. tl.him..M ''n&u.ud.u dd xx aput"'Ob.s. <'J!II d tntt\
ck lo. .d\ot )(Xnt.l,. QIOI 70 .k" dnafl'O-
dd ute modr-tno, 6n de aw:nr.-t un utr-
tnodC'tnl) 'l"'t ciur6 rl'lf:ftOS que tl 'ig!o en tl
1oC 111.KIIbc y (fiK tc tniKho ar.tes de (1.
l>cftk !J r"mtt.l dk.&dJ dd sJg.Lo ',(X, ron tl cubUmo t:
,nmt4bUII'I<'Ill(' d<tpu6 cota in.,.toci4n por Bu(11.1<: y
de: lfl, roUit. ac: abrc en d'ta d tic-mro lie
l,u y de len nu)YIIllicntos :ut(auc:o'
que e mn('fa t.an t XQCJ>cioll;ll cmQ fa.sci
IUut t em to' at103 dlt i,: dd cubismo, AorrtC'!nln rl
Ct111ofilllli1Sn\O, r;l)'Onbmo. com
uuniYJuno, vonldsmo. dncb.fsu\o, Dur.l111C" d 'iglo >PC
ulfnkv, (l lt lttuid' niOYinti('IUO y cui cualquif1 i"ncw.tctOn
r.ckp4.a1UA I;,. de un inml ha.sta d nuevQ )'
eol min dt los :1.1\os )" $<':Sa\UI
ll)OV)rflletuor., uldu)'C'lldo los I;(INI!J'Y
C'Oml) d nlllwno tOCi.IJUu, tdclame ptognmu
(onn.ak. de <reKi6n ormubdm t:t1 un amht-
ti6A tOe hi y tn'!ll111rioo.ub aprer.:ada <':A Ia. tnU
mnJ nunllicI<M y qu<' rien.m a.co:npmados 11!3 g.:n.erJJ dt
tnrtll*- m.b o fM'OOf d.lbotad.a r .siuuru1Wdl dt b
,,d,;. '1 dt a.. lt"..l'dld
Su munu nuttftCLI. #151 como I dt su ambi
c6n. dan c:dmonio. tn nJO. de- ana bU5quetU dr
U>UUdaJ 'I dr 11t,..wluto. UCVId.& a lutu b lfttOk
unci:. AI n1Umo dempo . .a 1n.vb de su dlvttsid;KI y "" 11 n
usoniJmo. CIIU1 rcvcJ;m de hrcho que- <':Siil
..
B.AJtTEC0,7tMPO...U..EOf.N fJ.
T& nt.f dot abntt o d du50-
ria. C:acb movunH'OIO decii Ia Ul wna .:ki
Bru y Ia de ru rd ... ""'do cJelini-
tiV'Jmcme a IU$ q"t lo t>rtdieQn y ocruuhiO 1,, llvtnmr.a
111tini<:a sotHc Jf nhmo. Sin embat&Q, 1:.&1110 d conllkto
como b prMU()n 4: llfW) J rtb-.uJt a lot l.lcnW pruc-
tw. cpe d ;arw n "" lndcc.ito campo ck b.ult...
fJ ;anc modrmo n. miut10 ricmpo d k.llt\) dt las pt"C"-
tcns.ollti de a\b uno r b t'ktna dtl d,n.
mr:mbnm.itmo r ck b dtl t:.\tl iPQ l rl($tko.
F.sta y "'1co dcsmtmbnuukuo lun tC'ni
dQ luga nlcdili!U(I una h1hqufll ob.sNiv-.a y pi .lt iO\ il de t:1
llttdad .soU. cqllM) d iusucrnatisnW>. en lot
<tUC' bux:..ln Jo tsplrltuaJ i:n d 1r1c. o rn cl tUtiC:.aJimo. o
;a b.uc ioknto.t dt truu.,-W<Sn o dcs-
tNC<cSn <omo u d d.IWruno de Btdfn. de luuch o dt
P.u1J o, nUs $1.1tW.mtntt', en u.n ptoz.,.ma dt tUb\tni6n
como aqud a.l q:ur K' ape-gO durante coda u v.da ,\iartd
llucha.mp.
A la.rgo dd cl cmpo, lo fu:bla b'tbaro, (lc vio
0 de RI)I.OSO (rl t':St C desmcrnburnicn-
10. :t chillune en un:. mveitis;a-ctdn tultuca un
tmmxJOU a h.u:u I'IIUC\"'l
Jmhi tot. de &os mcdiOt 1 de 101- modo. de- f':IJrtsi6n u.(
a 1a hu. Lu inM\-adones OadJ dan tuvr, eft
fned10 fk obSGC"nida.da y de ll'l,Uh()J., a
pt':kt-.cu auhucas l.Omo Ia po(11a h)\' di-
\'CfiO( de Udt/j-NMifl. d f'tll#lgt. tlprrfor-m,uru- o d
ptdetklt ,.., vofvcd n fuego cc:rnmOt de in-
y de e:!!pl.o,...dos. 0<!
aui'IC'r-J ti.mil.a.r. cl dc:scmbo;;:J -'Obrc 1.t .,,.,,..,,_
CMih dt bs de So pl.ano de bt
61
cl deKubortmltnH') dd oolor df'l <:o10I 'I ck I
Poue:uouncnl(', (.ada uoo de modo' de
1 1\'niiJ;adOn tomaf\1. pot d \11'1 eitnpo dco ln\'coi
1
.dcSu en Ul l dtilbito general eM :ute: concebido ' 01110 un
n,unto de y de lgm'IOC
'"'tu n-plor,a_rift lo flWCW)I;IOmO, &UOS W fufm.u
mc.M, OctOf lo pl.\nl) dd auclto.
l.a e-ttttia rornuhu de OnMnt Grttnbc:rs codi(k6
-tl n'Olu66n ml<"kt1u.IJI haott deb IOgig.dc Qltb ftW'(ho
.nluiM el ttit-t:tlo de U op.I(Kidad dt l.u fotm.U del .am
\' dd r:t:ho de los ('1\ tills dmrrollado.. J\)r So tan
II), Ia puuur.t dt<bcf(ll <.OIKcnuuue lo pl.\no 'I cl C.t m
po colorcado y l.a cKultur" llmilme a l.a acp.1dJiidsd y b
W.. dC' lru proytctOJ de tf'<->lud6n
(nnrul sc um.sform.a ..,1 eft UIV clivmOo dd U"o\blto ntckc
tw!.mrntc taciocuhuJ.a y orpn!Uda.
1.u ""nguudW de b a!\01 SoMoc:tu que' con" ,hl)'t'n d
Ultimo momecuo polbnM<O de cu 11C'Yu.ln CU1
divh.On dd U';lb.tjo hUlfl l.tl>erfw:i6n. como 'I k
dujtc'll de lo* cucfl)(H de l.u &e hu11icKn vutl
w cnd:1 uno de dku cl objo de: un.a
1 n, Enmnca , vettnlO\ tCiniO pialkJ,a_dct
prok:uon:lln y .a rroduct(l$ <omcWn un anc
del un .attf corpoul, un .ltU dt: M:lhud. uA
attC' conceplual, un 1.11c dd lc-nguajc. un .nc dd ob_ttlo
no o ni Jloimun ni nt.u!tun c:n d 1nininull"
mo. ctt. Ottm mO\'tnuc:ntos 'e llmitatan lru
ekmtii!W de lu pii-I IUhl i) J.c: la Ott U\ .uJt uln
(tt\tr.ud.n sobte Ia Ju,Jdtf.,J de lu i.m,.;enC11. Por decirlo
ld"r, a ".ub qu1en en yen "u u-ah..jo..
l,.u.a d me !Ott rodo cso usult4 m un.& tlQ!K'l.l
fonn.J nn prcadrnlr. '"'' tn"ffrain 'f'liu..aJ q.w: ka.:or del
"
111\lk'O de lont n-mo un bini ck (o. r de
ptopuestu t'nt1(' lu ql.lt ft'5uJr:a diRol orkrnr..e flOt eKue.
o JHuccdtmittll('l) 0 O:JUC rcquiutn lirbolt g.cntaMgkos
OO niJuj(.""'cionri. del lipo del qut' el.tl>orO en lo'
uflos cuarcnu Alftro H. 14tt Jr.' Ane convc:to,
gcun;ui.:a. cxprtJionmnos dh.-ersos. monu,c,,
m:IJ;a.;b 0 ._:t)'U.bdot. u ti"'CMkko.fOalOI,
k con'IO 04tU untu o
f"n con:.pc1.encia.. FJ dcmon10 dt" b puc-de andu
wdto,:
& at.1 f;Omo .-1 :t tlC nwtiC'mo csd httho ,fc: uweulgACIO
ll('\ Y lOihp:Ucifll<'nt:Jdas, ll vc <'II COn(JJao
violtnto e Vti.'C'"' tan t fiiC! IlO
m11 que pcuuse pot Ww. La im:.ginoc;&, no uc
1'1( nidi en cooulr <CM!I b nplon66n fotnuhnil <k b ptn
cura, ni siq .. con b r-xprntOn a b ... okru..U
mtl('tfunlu tspubcioMt r1hiWI1n.U
ck lo. pitt.tOit"J<r;C'6meuu [run art<' rn C'l qfH 'tna una
l:\tt m dt" rn <'I Jentido i.::(looda>ta fld lo.\'1,
M d <IUC COJrirntes enu;t n en C(lnAKto, tr<'AI'l uru HAdid6u
proph. empoulmrtnc <pu:,bn tdeg.hl:u ;a M'j;Urtdu pl11no
psr.a rcup . .u.er un mio <OO "IN:"" (!H'n.,, 10:. .a.U
como l.a tr:adic.i6n dd pmiuic:og el mc-
(OI'It:rt'!:o y ovueh-C" a .at" d .UIC' cin/Uc:Q. tu f'onnu
"""'d.;..,.,. d."""" 1 ... """"' d. fum ..
dC' de fucrt.
de a to pu:.te'dtmKni Q$ &( 11uffic de
COntcpcionCJ iuc11ct y cxplrdm.s de l;a polttka,
1
Bm J1 . LA ..,.J,.,.,, t-ht.<Tflt''
,,.., ,.., fulleb. .It ... Wi ....,... 199".
f.tcl ,mop.. ........ Mfec.
_...,.ro-b T "C: ....._,
.xial y cuhunl dd anc.ln ,.,,. St I.IA atte
... IJOiftKo", i,.du$0 y 10bt't' 1odq cuudo d lln<' por d me
)C' c-omo d prinCII)to dt Ia tttl(i6Jl .
0 d $C:. d lniUilO como reVQI\ddn. co n1o
i:l cuo Jd supttm.ubmo 1 d qut vcnd,bn
w.Hinlytn(IQ WC1 &\n(Q kot rrocno1 polluc:os: 1.1'11Min...Jos
Jcnu\l..do RrtcWtt. 0 clan( 2; 1.1 .al
m1trftO p1.10 0 <n d tcnl.do rrop!O cJc. b plbbt'a. ()OftiiO liN
, .,...t;utrd.a. co!OO &o qloll.;cror\ lot. futurii.w, &o!o 'Oidtiuu
l'lo' 0 clan(' prOCk en &u PfOJ,IO Jcrrc-
t1 bacn una Je\'oluc.6n llllposil>lc en Ol to &mbiw. I Q
,
1
uc nn u p0cublco o cwd muy l11j('l$ dC' 3o:rio en b rcnlhhd
M>Ci.il y pol!tk3, se "''C' .amldp.do 0 rrrt.gunaJo Cll lA m'O
tuomn fomule' del Tal ct b teris-dcN.rroiiJd.t c.a.m-
bKI'I pot dement Gmnbcf'$ ffi famcuo .utJ<.u'o '\'Jn
y .b:xli de 19311
1
hna 10lidaridad dtl auo: )" de: h .soeitd.W hkc ck IM
unnu a.c:JOI'C$ comprom<'rldos ...
(!.1 compromiw .utbcko ucm w d sislo x>.
!!tl los de lu rus:u sc d pi
,J,mc:mc I movinm:nto rvnludon.a.rio 1 se <:ONI.kr.uon
qut: Jht .. Cft l.a trwlu..io6n
.... b f\.mln-.u. y Sol vonkisus aqcron poe u rw
U' Nbtc enconuado tn d fa.kU10 ck lf'.a:iu
ridn dt $1) rroga.m rnaq\IIIIIHJ y t:nk:o. A t\1 b
nlJ)'OI pane dC' b \'anguardlJ CitadiH'Iide,'ISle tt:Rcj6 en d tall t
l <.;, A.-"''IJidt n ldnch U934i. 'II .,.,.,
IIOIJCNri.w. '101. I I'm rtf- 1939' JPII, {Qflftpl-
w.. r M O'lt.Wt, l'llt "'M'n;.,-. """'<.:It. ' . '"'16.
u..t I fru..UAtfff,....,... 1.
1
..., .. v-. Pu1o,
, ..... "' t-.!.1.
-
..
por ut( lu da;tpciollC$ dd rno'Wimcnco 'Cloelaf. Em
.. ck t.Uqnuci6n sc proSong.ar.Ji rnucho ck
t. buc.a f:l .mc J-'n ruanto
1 los de dt atltl-l y w-
lct\U, ttrirt Alino .a lew m<J\'I.Inien tm
f (;l. 19t'8 y 1 v-tCt$ a cie11e gruptbculos cvofudonui01
f'or mC'dio de t:St.l rtbcitm c.on Ja $Ocic\lld manifwna
N;o au ((ltmJ n1.b t!bborada Ill i1f1mll hcgcllanu
CQtuO revebci6u un:. fit;uu del ($plrll\1, cmli
d6n de l11s ptln\t.u num(cs.udo'' " dd 11rcc rn<xkmo cn d
"llo uundo $(' U'lll:.h;a d<-:1 \lrtUu rcy. 11-rl profcc.1 ro-
na.Jnrko, dd <'readot, los utUt;.q K'i"t.l.n *ndo
pre lot &as .anuncudoru <k un mu'* qut lkp
NaUiw.
Jc01 Y proftdu de b atcbc;u 10 OCfOitan
ICI' dcuno. qut b Jo'tdedad tiMt ruupc:ur.
Las obru qt.K' nxcon !On no dm.Ro.
l.nt.1do1 tft OOofltn c.k b ci.nooo dd """ .Unuco
pttt o .uno umbil!n, de mam:111 mJ, de:J:,..
li01 l11 socltdad que las vio ti.ICCr, suc:lcd..c.l l l ll<' lot' t'li<-n
J'Or conct.U111, )'il que cxpttsan $0
ceo .:.umt.l J>rdigur-.a.c;iQn,
1\u l011 poltric:os y los- 1ntJvlrmcn10t todJJts f/J
Iii cl'l p111ntr lu.pr d< tupentll lot de vcrlos p.1m
1tn I""' ludw. pofitk.ts '! .oo .. l" y nuntcntr l.u rd.a-
c.lonct cnuc nnguudiu politq y """'P"tdtu arctu""'j...
La rti.Kioll'ld de COl'l d Pundo (ranch.
ilwur.an de aunrn cj!emphr etll dJ.Un.tid ck 1& tC'<uprr.1-
ci4f r ck b conc.ni6n: tn nombn ck Ci!l ta.urtrKidn d
l'.uddo a..c-pca de artC' no C(UlCUChb p-"rl
.,
con lot cJtlo.,n de su dd en
' PK-.auo h.f,c .. JoiUtntc alpnv
qx pmn" a udl uno Cllbnr W
l :na n\ol!M'f a t.cmihk T f'L"'"o'tlU de wtl_.lolC'
W fU<"rul 1\tllhk.Jo\ tf\ uanrfomun.e "n va.nsu.trdlu
b a.d como K drhc ruu ptttu, W como to "lo
.lu.dc f/liOdpJo Btlljamin en II>'
c.ilos ucsul.a. ln de I. polhica que sc ,ll;,;uro
llAndo lo\ntO en como t;n la Uni6n
t J(-1., AI!JwiO$ rnoviRlltnto' y ya no
ntttSitan 11. "'' .val,til,, y.t "'lutUos $On mh ...-J.nguJtdh
uJ que opcrandn tobrc un supe:nor t.l m.llc
,i.,d de Lu. kot hOCJ..htn ftl.lfftl(Jr;S. SWm toe ccnviC'n< en
<:I anhta ftlr.lolllpt ll hombre ck ruirmol d< m..aii.anJ )'
Hitkt w P>n..1 de modclu .ll m1smo. "So '<' IUU
todlri.t. ckl (r:n(>ll'l('!'l<"> Jc vobolrDCi66 dd Mlt K
dt: coo c1 an< (Otutmpod.tlt'O: b de -akuua
rnU Ia dim.:1Hi6n dtm1dt'l(:;l ck b obn Mit""'
Mnatll iOlal 1 Ia hunu.rUd;W (X_)I"OO n\.aco"'L
l..a llO!(tka bJi)o h (ot mS del comp-11lCih-
mo, dd umino <> dtl espcct.iculo g,ndto;Q dt
Ia llcmi ul'gj.a ..u\11, sitmpre dii'kil y j)digro.so: o K
te-Aiiu a bar.c de y comprorniw\ ngtl dos
dC" sus incvluhkl puJSoli y a-iUs {el surmaliuno y
comunbtiu, cl y d <Jtalinhttl-o), 0
sc vuda, en un ruyo no lop'il po
mi.Kho tkmpo d Ufll\ti.U cl hcmot
l..t nwjc-r C\UMq:i.a dt ltrupcrKlidn dd :UtC" dd '-'\
p.J$U-" dt twwJ.o J1i0f la dt:l dondr w dec.
nb b coicAdtt .w V\ "-" csp100 qvc: lo fl'd"V.&..Io wna
bu. pno wnbin\ '-> nttfl1eu 'llo ioof<a,two.
l..of pl"O)'tetOl de Jo., mUKOJ tk utt
..
w dabouron dd d-<1\io de: !los .allol Y't'lftte pttOQ
p.!R .:CJU bs llut\-u obr.u i.u '".anpudiu dd
cio que- flO podfan <OOOJlttat 1"-J'' C' to. 11115>\C'IM de:
bdbJ nn o en bJ g;.kri. abtr.Ut
por tod.u 5<' l.f.lo Klcmidlld na-
dOnl1ts. I ""'' Dh-u sill .JU hdlat pcto
rrtll obul nucu.ru, l1iocron i.l)dis:Jten, .. bJcs lo1 ntUM'O) de
OtfiJ IIJlO, Clfll oldOi .1 h U
IM' tiGIIIJiidiltlcJ,
U prlmru nb dt lot de lUte u\oderno o.4 u et.
pundc II n primer.a dr Utmple ' '"" ..u
p.lptl alios dm.ucnm cuJndo It'
.oiAtncl'ltc cl dC"Jai&o de l.lS (l)lmu y tO\la\'b IW cl dn.1.flo
dod doe bs obru q1U WIS-t ton d nprutotJUmo
I'IOII<".tmutqno,. COtllu obtill IObrt\luYWn.Uc:lfu-
d dt rotlod:. Sull, 1'-;ntmu,n o
A nee dt-uRo ck 4 dnmo.ura KJWtln ocros.
l.aJIII1tt dtt /<'for,.,.," y dd IMtJW"'l con U.t (:,uJ,cur
fu5U )' lu inuahciotlc'l ck 11\ltcti.tk pc-rtdtnM,
no 1K'& o Qbr.u dd !.tnt/ tll't ylu r.uth
no d>Jtl.\: c.Qncebidu el tlntriot r d ambkrut
lllllllf\tl, llli Obtu rui tnm.ucrJ,.ln
0 11'0.4 <lcuRos. Hlt lo t:mto, clmu&eo 'o"Jbmcntc
pQdct u' of:et lo ' lue n: "enomt" llno \IUt c.unbiln
tcncr etp.ados :adapublrs, pem11th JHQ;tccdonC1 e
jl), t .. !, .... kmn documetualn, ofru tiradot
mente nntU04 pan qll<' "r.acb" 0 "<'.ui 1'1Jd.1" opew
tk .utc rrusmDtitmpu l.,kntilit..ioCIOf'l
cal. Tocb 11tu tcrsC"r.lei6n nUC""'t o tuc,ar de
<vnccmpntin.:o ad de b dos
.McltJ ala a 6rul dt d.b o a J"fU'K' piot de
&ftol QdloC'nta.
lL AA11:.l.l.'lf'.i C.: EL POSTPOS r
lbio cl dld'nLck b unMn.atdad dd utc rck lea mtn
ltn-lha.tdoca deb potroa f'C"'I!ucionri:a. net anc fi'IOo
dttliO hJ.brJ hdo ck puu tn pant noocrnmco:
en oectd('nt<tl-c:buioo. Eo d 5CDO del
, :t .. ndo occident.al. CIJm'le. y uu\as de pcLu
'";t lot pncmint LKI& una UU Otrll! Parb. Mo.tc-d y Lktlln,
l'timcro en loJ 111\Q1 dkt, 1 wuur, po.u.erionnrme 1\ub r
York a panlr d<' lw al\os t reinu. J e Ia
1cgund:a Guet Munli1Lt1. NutvJ. Yok impul$0 l.U prc:<"ml
nc-nti,, \11\ll p tctfllll\cll\ IJI opo)'.1da en &trQpll 1'6' l;.u SlllA
co3ccdont' pt lv.adu. 1kma:w sobtc: todo.
Sm emb.ugo. \Qt., maquiiU$ cpx cL.rs Ia
Jt.i&n. de- WWL (.lfw CWIUn<lu)b;M;icSn, ;ht.cquc: tn ICJ.!Jdaod IC Ha
u de un.to jntrtNdOfUituct&Sn m\ly En tta!Mbd,
d m1o cld muodo cufuido de b mmfu munf:antc
.vw mockmo.. Deedt 19SO W ana; ck M'nc2 U1'"W:'o
..ic *"ant dt II'Uf'IX.6n ul como cit
liv. Lo mhrno pu6 tAd a.nc: munlmQ"ieano. Ali.a no
cxdtla.. Tllmp< todo I'IQ en ",:IOderoo'', U modrr
msmo u Ia nlClli,l:a d marco de re(crcnci.a d
!'\"'$to dtl mundo! o "" ariJ,,u localt:t sc: produ
cirndo IOJtnlu& l tniiOIIUlbi y dtl mQ<lr.r-nln.o, o
im
1
,Jcmcme no ... 61 "&c necb:l!:t set ;abso!utlmcnte
modemo"' (uc de: hc:dtn un nu.ndamiemo de occl(lt'" lali
A P"tit de 194S del me modt:mo mpcl4 il
&sh..acc:nc P'"'' 111lwp \I b siwx:t.Sn qvc T'
""""
Pnm<r (;lmbto \'2m(ll$ \I p&W pqr cup.a
ck un mun.Jo dd ant c:scnd.almcnrc oc.cidt:nuJ. cw.yo ('l.
pkndor tst' po l:a. c!.ivi:si6:t dt la Fri. en
"
f.l.AR.'I EN I!LI'OS'I POST
un mundo y muhituhural. L:.
tambifn 1ftcc:ud pros.resir.unemc d mundo del
1111
c
&1os .:am bios no titnt n que .sol:uuernc con Ja atlda
en 1989 o con 1:. dcscon1posu:i6n dd
1992.1su.JmcntC' impon:uuCJ. wn los
cam!)!:)$ que Surgc.ron de Ia r del lin ptn
8r:tvo del enropeonorte:tmcrl.;-oino-ccnri-smo, ambiot
qtk' n:<JuiricOJI CASi mcdio , iglo
En 19-17
l.t lndli como nad6n indtjX'ndirnte )r 111 rnilmo
lltfupo comcnth d pl'imtr ;onOkto viem.unit.t;, l!n 19SS
de$apucd0 d rljlnc y l<n p-.tfSCj a fll(;lJIOl
obtuvicron l2 indcpcndenc;iot. Lt dd
de Africa en 1962 con b indcpendenda de A.rgdU.
La !W<:na de Vicrnam tC'Iinln6 en 1973. De hcclto, cJ
d.: Jt IJCYO a ca!10 td fitmj>O
que U Uegacb de los: deti'I J>Q.S posmodcmos.
pullu) de de los \lllfsti
cru, dos upusidones aput\t.tn estc cambw de pers-
En 1984, cl de Anc Modcrno de Nucv:a
York (MMA) prStn!6 la lil d
1
11U dtl:i'gW XX: a.,lim'dttd tlf' lo triiMI 7 tl.r lo JN().(/f'rnf/ 1 que
\lll llhimo e esfucn:o para tcmhtm.u ;. {:00
$Ohdar el predommo dd :uttt modemo $Clilalal-dO $US ;Lfi(
1
j .
d . con d ane pritnicivo. En 1989. en PJ:r(s, IJ exposl-
MngqJ dt Ia le respon.li6 prt:s-.cmando por
l)rlmtra vex, sin distiod6n, procedt n:es de todC>$los
horhom;s t n pie d<: tgu:al<bd En d tun$curso de
los ailos oehena, poco :1 poco Je ido dcscubtic--ldo d
' 1., MNJ I'm J, n f.lkf,: tl. .. mlwl" .11.
...,(19S ... Iod 11.-m, 1991.
M#p.WIUtlfJ, k"W. du Ccn1n; (iro ....... l'{lmftidou v. ,,,,
. .,-- ..... ' .
ELARTI! CONTF.MrORA."J.EO EN EL
111c se hada en l:r URSS. :\ partir de los oiios
I hm:1 entr9 en llec:irlo I):Ouhl, tstc medJo
lOI1cspondi6 l.t cnu.ada progl"(sha end p!uralismo.
I., 40 aOos de 1:1 guerru d dlrlmo
1 1ioJo t n que el modemo oc:cidcmtl rdvindic.1 nxb
su otl mhmt.O 1iempo (jUt :r.hirsc .a lo
(j_U.c dis1i.nto y de ouo Iugar.
I .uos c:unhios en d artr modcmo que lo oondUGen a su lin
<mpia.m por IJJl ;u,-e-n y un rJ(Iieil Y".1i
cu!lunl.
En 1945, lllic:"rras F.un.,p:t l ll lf:l deb tegur1da Gt1trni.
p.1ra enuar en 13 C.ucrm Frfa de rc:cons
uucd6n y de der,l rroJio econ6mico (los
!us Euados Unidoa csuban en pl<'na on6mi
("..l debido a l:a <te guerr.t.
;\ cambio de equdibtio econ6mico oormpondc un
1mstorno dd cqmlibno {:Uhural: 1'4 Jcgtmd:. ctd
\X c:eucspondcti M s61o al u iunfo dd .me es1adunidense
;ino umbiCn al mouem.oto de: l11 ctOhln:t e;st:Wunidenx.c en
t>das !1\U iOrtu;U: mod.os de vidJ {Coca-Cob, de
mex.c:hliA, T-thim, comjda t.iplda), form?-S (l e
-cir1::m11 holltwoudenu:, (j:n:z, pop).
d:utZOiiS,
P.n t u:uno a l:u 111t<'.S vlsu3Jcs, fue d momeuo en
segl\n Ja e<preslOn de &rge Gullb<!ut. "N\te:Y:I York robn
idea de moderno
0
ru fen6meno deds:h'Q fue b cld
nis.mq ab$1nCt(l.
f $. (;.,lt'lu.,,. Cl-t"l Nn11 Yok tVII .. titlk d'tm 11.91!J},
u;,L (unci\, &litiiCI\ ju:t1u.h.nr. OIUTibo" /1.11,
N"imts, 19$8.
Con lu pmtutu chorn-ad.u fJnfl) de PoUod: o In
ntrlll..n ck De ru:;i6 un
rtco. r'"' ya no era vn c;p:aricJ dC' rcptOC'ft'Kidl!l
dt end qut d C"Urrpo dd pimot
"tl 1u tQn.bdad. La drl euad1o lrl'
Mfklf\c a 1).1t11r ck k> plahO cspedfico (forttml), lu (onn-.. y
tl (undo .st mtuhn; rolorN $011 wmbio de nll 1nlnr1a
q uQ p10du(.en un t fecto de COil y
fl!IMCC\fl'4 (tl pNJh am/ Jmll de 1-l 'lfl$ H, lfm:llln): Ia ruptrfl -
dc )(' ocupa en $U toulidad _,in <IUC los botlc$ te:in dt\}lf('o
U;ldOt (f\ comp:.rui6n con d e.:ntro Pnt mttlio
dr I.,U dlio.,UUQOC'S de los t! y d>O lot C()IUCfl t.J
1-ot (rfucot: K' tbhord una OIJC'V:I cona:pc.OO de b pinrun.
fJ obj<ro pit.rOtko c:a.mbiO. atuttl4 11ft tipo ck
ctplSamm;<: dcstiftado al mw.KO, <kWtndo pro-
ducir N clruo en d rubo bbnoo dd mlo&MO ode b plnia
C.. tt1Ki6n con d a:pcuionismo laJ
mkfut't- de Ctii MMos los lltisw J6:d.u k
unto en &os Endos Unidoto:. oomo en PAJropa.
n C":UC' t1 modernismo tlta.dumdenJoC {(IJnlhuyd
lliRIO cu tlnnlnos pos.iti\'Qf como e:n tlu11/no 0<'8-ll i \'tl) I
Mmt.l del nne de l 11 scsunda tnitnd ,Jd .uslo )()(,
t l pJnror De Kooning " ' di.und.t con
.abmta..w paniJ m mie: rncrc 19SI y
1952. R:uJy,;hfnberg. a quicn te propu.t jlOf FIU'l'll!r-.a vn Ia
kk:.l de un.a t.llper!iQC pkt6riu "rwJ'TIOdcrn.t(por cl cdnco
Lto \ttutbcrc en 1968). pid;6111 miuno Oc Koonm1 en
I 9SJ lift d,bLOJO. pcro pata como ilpO unto de
' L. a.... o-v. o.w v.no.n., ...._, """"' , . \.
IJ72:. p tl.
.,
mrn-nc:u c:omo de lnwnccciOn (f"''"i Dr l>N
1ri"'o 19S.h.l\w w p.utt, j3:sptr johns st" oJtmio
r. """ hu..no ftC.k"'l'ldf) ranir dro 19S4 Lt rc-ktk&Ot
U f'l!.IO dhuncaad.a. \\'11-ho! iAici6 w untr.a .uti
tJa. con r1ntutu en lamb rur.a C'Xp1l0ni.l.tt en
1.?60, ccn Ia qw.e h)l!ll'-6 aOO$ tll:h uuJe p.ar.a
comu u ('ltllo tfO/ ti e cmrlisu ( I 963j. Bn 19S9. Funk
!t.tdla .. lccbr6 que .. 1 C:(m I .a ;tgiuei6r\ y It
pmcnd cllipcslonbct dd curro y dd gmo
11
y produlo
m p1ill\ctU phuur.lto m!ninulisw
19$9). El .atte con ru bUsquedJ. d(' "obie:tos c""
pro.:tlico. ..
1
nu htor.ut ni pituura tri u.:uiiiJt.l:, (1
unJ <kl nprc<lonUmo k (rhl
.:.IM 5fftnhc:'SI.UIO cornu Fru:J no .K juivoum:l
dmt.DCWIIOn w unpurtu aelfrll.
frcnlt .a au M p.u
ti<oiu ck b"""" dt r.rn, ,.._,..,.,."
fct tKII ""...Ito (onhdo eonta dr rcprc-o.cnu
ciOn ode- dt IJ pk16rk.a. Ute a.,,,do
pic:ukk:o (j mJ fmtmol. induloQ c:n rb minos de d m1tnuu
nes dd w.Kin>. E ('.\ptcsfvo m:b o:prcuonbu, ILninu
do t i UG gucuJI, 11 mcnudo m:uinisu, un nnmlo
rdinado dclcn,Nio tk !(loS p kt6tiros. Dt l'll.ln('lll
.u.trtrn,tlcnr.l(l\ qoitio;O' le
llO baber ro<O <On tl t:'p3(io de b reprcsent.Ki4n p..w;ubb
a, .KI''' tarkio lkl tfl ri'C'ntkkt de Jo y ck- l.o b1tn
htcho y pottl-.o en cl K't:rido Je b
de ufUI ,rl.k..x. eM lo \Yrtut EscaJ cri,k.n chcroo
IJ SwL..u..t.,..ln .... s-dlca. 1Jw,\,., f.,.t to H?"
,.,..,'l a..,_r
0 J..W. ()1_ .. . . ..... h ...... '
vtu l "fo ... rr -uz
.,
(1\110. tf!l l't' k> lllo rAm c:k la d&ada do:"
ios U1lUJ.f 1<101:'1\i.t'M fl'O' 5U a!C'f'IU
b ld6n dt 11 I)U1hlfl at.aodu.nidcrne propoflt<'ndo uru
'Y'uida p.u.a r dc:l (Hll1tal v
-
EJuiun(o dt '" rntll.r.l nd niunfo
cit b oll"'"rftt."ic)ft fonu!Uc.;a to mumotD1U \"'micSD pict6ria
que 'on'o nonru dc:l l'lllodctnism(). tn b de lc
!"nnikmh.mo ft .. lotron b monmJenlo-1 pusioeroo pumo
fi.nJiu b tpou. Sin no st doebcn lru
rrt,lcntCl tk_j U\0 b
P.A lll.rJ, t l c-rtor K l :tdcm . .U tloC) tom..Jr tn cuenu
tino l.ltruJI\ Idft \k lJi111ur. propcamtnte rcaliua. por un:a
JftCI, y IJ1 plfiiUN .OIJ., por Ql f.i.J)IIri C, conJidc:I'J/ todos
los ' " 0' IIHfuko de Ia inugcn no s.ol .. mclllt en j)inluN
i ino 1:11 lot medlot de oomunlcaddn ,ll' maJ.M, que 5t han
d"atrl.lll!l\lo fllUt;h ltilll u y h11n 11. dqmndo un burn Iugar pnr
,f mhm(l., cQmo cl \ldro o I
L>unuuc ._iSiv\, c:l1nlf' tvvo rJ monopolio ck lu
ll("J, f1 fuct dr ck ptOj
gaDda polftie;a., o p.m )lh uJOJ ck I& t)tnli'fi.c;J. b
,J,.,.i6. tft pttmt:r lug.:u, J>an Uumu IJ: E.K-ritura
J en kJ!;UIIodO lw,ar. pan. cnub.u )' ttldnu d
podtr. fn ltlpoc.l de la lft\ttK:ioSndc b .lot coe.-
'ftni6 tn uta cnuc wu la i.m'alcidn dC' b
r iocso d< s. rq>rodOX'ciOo
y difuJ6n dt lu UIU COOfftlo( de l:n.igc':
fta de roda f Ot'fC'8 Cftlpt'A6ll CJKVI.Ic antc:J dt invad.u
0
\:olbofiH J.or-91 ,....,...l'f'lt.Jtlr,..-, ... q.w
p<>t """ p.ifk .Zl..lo4...., i .. JOVQIU'& """"''1 F'>l'""" .tb w
ll',llll fA .. .,...O.Iilooi..Oo
'Pnlf'*"- rio. {N. dtl T 1
"
1.uno tiUOII)O! <k rcponaJe. t"otottaff.a I""'
Ja.r. .Jc: video r tclev-i-'idn, pubAkh:lad de- cocJO
M-to. CJM. dcrui'tlt:J y midJC.t f.l
:c tuc-obhpdo rt'dditur sw rdxioncs coo Lu imJp-nb.
\f :cruru ronnitulan .w 1wunci.a. w- <rOlviero:. u.M JU1
. .ncn.kt y. rrW """ un nwcn..tl C':XU2:!\o y mc-tdado ddM
lo.llfi'O't de m arculxiOn.
F..)t-:a 1itu.ki6o K mani&su. de m-ilupln
de l.lq-tndJ Gunn. Mundu!.
rw Ul'l bdo (01"1 pcro a W(t"J
((In bnUo un vte de b tp e
,It b IS' iUl lhhit(i6n lit b ptmur.,1 $\U y objttivM,
UIIUU U..lltbu,, GiAJ:O.r\lCtti y s .. prolongan b
11htoti;stlc b pmtnra como una kma consuu....-
dOn dd obJcto t,iuOrico con IJ. voluruad de capu t de:
lA h j!.UU r dtl.temldo li C 111 Se c;o)n;..'IUI
b CIII.I\H'ilada e tHIC una piritUr;t de: ca1idad :tl u y unu
M{<1ued11 .lemlmcu(hka tladonad<t con d hombrt.ru rD\
t hl , ._IJ \ lela. Oe dena tmncra. U ronsuuoci6,. de
hnj'ciiU o entrtTCr d otto bdtl
dC' Ja,J COU AI mlnno o.tdttl , por ejempto: en d
\A-tO ck M..gt\lrc
Ot:tOI 1)11'110.01 <"kCl'St" lot medios deb itNgen pocquc:
t''tin ron\nKid<M 4k q"' b4M ftK'd.c s.oct un
ql,te' daan abnzM T f'CU'ntt los p.atoccs ruli.Mu
.t b mJtMU de t-0\lgtron o Tuli.uky. en ck \Vrc'rk
o ck d" Salk o de Fisca!. t:e los Esudos Ctudot,
neil\ r1'l OIC C.....O.
$tn cmb.uco. f:rl nt.OS tlO A:ift
cuotton.lnl.lCtHo doe U dtRcu y. twu. una Cpo-
rC\;Icfttc. cvW!rntt t'nm pmtur.t c i.nugcn
f l hhu de que lu 11nn visuala lu imJgcfW''
,,
lun utondado auestzo mtomo tknt wtu
ft'dt cJcUsivJ: lrii.altd fie ck fa WJ'lfil('i6ft C'IUK .a.. II
)' fin quc-luMa Ado ptntnlldo r pM;pt.de
JIOt 11'10\'l.lni,tntot. rldtOks como O..U o l'l'oo,'t\:ICh de
10tl ,.._,.no los dtl o b Bl.tha
Sin lll'lk'llOJ d\di. d ant pop uf! ctt C'l rwr.tr de
re<K:b
1
c :minko siuwli1ic11 dC' Ju dr Ia. cultuu
vll\1.11 ordl uJ1-ia. Si ant nos. 4\lt tl;ihnmo, , " pt:.u de hu
IHOiut:M dr comptomi.so P9P\lma, en d mundo
dt" In nh.a cuhur.a y de los objt liH)\ lt l Gun Am-. c" .-m
wo rnfrtnan Jos M y 1oc de :a.b.aju. d Anr y
Ia' Lie b f'\lbJKichd. cld cine. de LA m.t'r
Cli.ndJ r tk consumo.. H:u:u en IJ m..tn.l prodadr fitU
obnt J)t(l6n....1\ fur algo ck w. ttutrn.d. tiM: K pu.1dKC:n
en con b colabonci6n ck r <mrft.andc' rn
lin mQIIIICI'I) U otr0 tntdn.:a\ CMfL&r.t.f'la. J.J('M:U
"- dr doounn:.toS ocipru.k.) A
dr tnt lMi GUKUfftl_,. d t'C'cidajt de lf Nh'-'fl!IO"""U", de
tw lmj&'f'1\C6 y en b C'ult\o.l'a dt cl. It' it atttc-.
r.t, l .s;ti cuhu-. de ditc a w \"C'l ('n ii'IUit;tnes
de b cotldi:IJ\111 a.\i PJ P.fj.trtJ fk de
M11gnttc '"" vl)d-,.t' cuml de h ctmlJull iA btl311
y In Mlm'f)n 0 l.lt Sii!IIJ tflrn/(tl$ dt' w ... '*'t'l que ICt(lliHl n
itndgeret d'" l;a prtnsa Q tt'Jparc-
ltn d l'l(i(t en b publid<Ud de pc!'l ni
,J\IIiktil n tc- m:id;tjc un noltc y
cton .. J dd lUte conto b pmtur.L d wo de Ln
Wf focoyi&o, tomo q!J<d6 ac .. "''ct.lo )'a en
b 'U)'Ot panr dt' W <Onltmf'Otinclu..
E.tt wnftnnt.ltic5a cAitt d 1 Lu tmJft'nn. que
(Oful U)'M plU B en ino.btto m.tm0 de f'VVlo.. .., pro-
bkmJt.u b tbci6n muc producaon mfJ.Ck:a c ...-n
.,
A p.uur del momcmo en ql.le d '1' no pc cl
r .. ncrollo dt b C\oecu con riutn (La (aco-o
I .d'l... d (IJK, d l.a ldtm16rt), se pbnta d
"' dr lo kan ll'h mUnt ron hs i.mlscnn y ck lu
..... po1 Ju que lu uun. hwervime ennmco una pnu
dr ot.So unto m ti scntido ptop)o oomo t'll
d lls,undo. )' que conoccmo bien: b cau uhlc:a. Ia d 111
lh'mie11, lu ei111 rc,crcmcial, t ... n.ll(ticu, c:l
pdst:unCI. d dtol puro prcte:xto. I .a 11inml:.ul6n, l11
i1propi.an6u. d dcw(o. d :.rte pop huta las prjctlca,
lit dw de l011ttiU>ll " '"'
han ldo util!udu, :a sim.ult.lnc;amcnte.
\'con ttspco 11. h1 imJgcnu ra- es Ntif. H:uu cl
p\lbhco riO UlloC'C1.ll!udo, tt pdbLco \:OOlO K dJ(C,
lutqtirtcW en cl mu..ndo d.e lu 'f
dmun;, J""'lf'tltnttUC la tct.61iu df' sc:pndo pm. l)c
p.uo. ao npli<& h,, dtr.cuhadM de Ia pCnn.ar' f'iauutiva
de.dc C'l pnnr.plo dele de ot:htnu r d httho qtK ie
qa.cda c:4ji C" una ponura defenin r cnuiva
d il'S\tlldo gnulo )' l:l simuJ:.d6n: ya no K
rucJc t'ii>CIU 11.1JHII de nadte.
Ent 1e codot lot dl' coruk n,(H
del sJglo XX (fil'!ilkf de los dicl y princij>iOS J e &os ,\IIOJ
vcmtt), IJ..J ocup6 M lug;ttaplllC.
No rue un movlmiefiiO organin do. Jino b4cn un
Jnu!uO\iruitmo. dduuctor y vtolcn,o. fut;u,
&-.agmwtMio. il'l YOiun;IIC( de mnur La pott<ndld. ni de
tnsutllltioft.diuc.i6tl. *iA pttocupxi6n de hKCI ncurl.t'"
Stn cm.b&lp). '1 qurrJ f*C$U misnu ruOa.no h.bo
m.crtto &Jd.nko de ptitlCiplol ckl siP, XX m.h rnAII)TtUC
que t1 JOO"'hn cnro dadaffn,. Dad in\'c:nt6 d tU.zt, cl
moAt.ajc'. b porn& fOMs'U. Lis obfu b inft.lb
-. d ,..,_.,,rd..,._"".
I"" ii'IRIIMCU de O.adi en lo. .1Atn citlcuttlu
f lc!M'tl l l almO Uf'l mt;0 f fWI\l.ln6 b
dtRal dedt de d6ndr vi el.'lt' eu y
<dMO .i(' lt1u mire. Archu s ta n inlJ'Otl;LIUt\ <'OnlO t laus
mal\n J Schwiutri nunea f\1eron profe.Ote' y \ (\h'dllfron
,.;amhU,, cl gcnio pcrturbadut y ma,tulnadot \I t
{muetto cu 1968} eruvq muy JH<'JCtlt r l t)J
\lo. t.-dOt ckl y conulbuy6 a "' :. ntcner y ptcmo-
w cl oprrlru d..1dl!n,a por medtO de JV.S .tctitu.dt:t. IU:a mkor
'I Molt obt.a,j J,n>fis J /A (io,lt Jt-ttw. J k fi'l4 J'ltLti-
Utr. la cun obta de( fuul de til vilb,. J( maiJ.L6 Cltlrt
r 1'166. (JipJn./y Ftoulltlt nptft-l"d.>,. <!< y
I?SI
O.tJJ r(JUn<'f'l.t rnfccu.mttnc "d ck nllftuo
lkfnJJO" t"l) (10(00 lo IO.p:Olllba de nu.ntrl fMC'M>f\iltWU nl
19t? u1u co.cul1n1 dd mismo tlocnbu dco R.oulll;a,u:-
nu M DMii rlno a poner en teb <k fUKio Lu
lj)l dogmads.mos formalb, len r JKIJ!IIanienteo'
l-= )' pdcUc:u, r I<:> hb:o oon una lw11ia lll"Vau.adtw.,
clune JIOP C<'11idumb1ca y ' " ff(llll ti'IU ild
.lf'tt' dr dh<- y dtl GrAn "rtc:. 0JdJ, po1 JU pAru:, t.-cniona
It CI'14.AJ!IIam\ocon:os formak-5 dcltnud..: rmwtiO y kiniUdutc
1 .. tllmtn,IOn Cf(d .. por m<dio dd monu,c. ckl dd
de imccn" p;t.bbtu r .wmdo,, de 1. m("'o;.la ,k
Jttwml t..:n a.nWo t'Omo RQbm rwttn-
dc pin1.11 d ant" 1 b rrpc:xnr.1
ale M)brn.aJc .. , dd t:spariru qwt' .M' (hf.\M'niQ u.m-
bitn (ft b1 dd IMtfdt"'S T de lot dt
b I '0\ICICtiU, en b producdOn dt ob,aOt o ire).
w ko1 foMc,.us '1 mlos cocxienos del UM)t'l
t w.o f.llw y net prca-nttO'l d lit.....,.,._
&A lp011k1'f\U dtl nplnru cbda.i".a wnttlbu.vc-n &
'"!TJ'C'f d auJw,.i,J .. no que tot habU lm\1' ,,..,
" al tduc:r kt. I' "Od'.nt -anlnkos 1 b rt.s.oiU<:i6n de tro-
hkiTl"' r.,rm.aks plnc:kbd. d catupo colo!U
ti(I, J.t SUptl rtttt) 0 C'1C\Ih61ioc:t>S {c:J espado. !J1 (f'('m.iJill.ltf),
1 )( abf que c:1 t.urglnntnto rlt" ult:t dlvt'rsulad dCI
Ml i!udcs urduiC\1' 011mn In mUltiples dimt"nionn k l.t
,lfra ( n rltulmctlhl \lc una concepci6n de: 1.1 obra
,II: ILIIC ( UliiO Ul\ objt!O de 'l'.a.JO!et fomuJc:,!i.
El fC'IfC-W de IJ tnllucncu dc:l
f'.I.N consprcndct !.1 pi'OIIft'nt.l6ft <k mo'lo,ml:tO$ Y lll..tu\1
,j('S qut dur.arltt "'' r ... Pfin:.tr.l mhad dt kH
.oiim ktC:ft.t& ditftln flUe\ .I 'Wh!aiMhd a} mt modc:tnO f .1l
.muno tc:mpo t:l nullldo cooc.t:pco 1
"'
Sts,vkndo l.a "'"i6u dr Oudwnp y l-\1. e-n
d'ecto qlM' .-1 cucrpo dd .tnim. w.r
ubrill, yew dt!ot11'1ho<:a en todu Lu ,nied del .a1tc oovo-
1111 y 1h.: drsdt In r111t' h:b.. "m d U;un.a.do II Ia.
t-hos (tn tn t1 ru:clonufiW hlt)l&
l.u que
1
10nc en cvldcocla Kdoocs dt:11W:nu.ks. gnu o fot
m!li de: ()Ontcnul!d6n mcnt.llt:t r 6sk.ls incl\t)'enti(J nlht>
iop.u lu pr;iotcaS m:igia.s 'f dumJ.nk.u
dd opo dot lj de te:mitcn 11. ew.a -..n.t
de yde (ln podc:r de
o dt: pmwb.adM tobR ouo a: d anc: mwno.
Qundu eao c cl C1XtJIOo son b,, icku. b c.onJ"'Ot '1
l.u Kt\4.11dtl qc: to< wucfwn .ant:. E1 lltUU. y \1,11 .actttuJn
pudc:n. pot )t .ob. Un.a U.mou apot.ict6n de:
t96? s.c 1.ltul6 Q-.t,.,/lt1rtw.tlnMtinf'1t'-.r fH-. AU .c
"
t bri6 coda lf1 dimmti<Sn dela1u los ptoyt'<:to..
udsdco.s como objtri\'0, los conccptot de lu olu:t,, !u.s
:tcro y dcJ cftO ards--
tioo a !:as obr;tS, e:!d U l1cn:nclil dd
p'OCMh,tient< de Duchilnltlt <:U)"OS r(ndy-madt
ron. <:ilda \X"'l., premed!t:lcl6n :utiulc-J.
L:t pu<etJlOOIUf . .tr JU Iugar en
de estc :accrcamil.'ftto: las condidottt de retlrJid6n y de .sig-
ni6c:H:i..Sn de l;u obmx (le .1!JU: l;as que IK' \'Udvcn obta de
\l.flC, El anc socioldgko, j)Ot cj<:ntj.IJO, que toma en c" CI\f-l
lat oonditic>ncs $Odal:e.s de cxi.stcndil de lu obns. sed ron
sidtr:tdo por un rnomcnto :we, a mcmn que cse t ipo de
i1wcstigad6n no $e tr;a.sp:asc procedimicntos dcconsuucti
\'05 que buscan ponet en cvidencla IO$ oonniw-
tivos delu1e. F.$ 11$( $Uig<:n dtconsuucdones dd Cl.l:t
dro rcducido a s.us demcntos (bastidor. tcb, color, h n nll,
etc.), de e\OJhunt, donurucclonh
dd Op:Jdo ClC.isttncial de las ob1':1ll (d t ubo bl:n\CO del
du tlt l museo ode Ia galer(a, tl muro de Xposicidn. Ia
l't''ina de 'lrte como cspaeio textual <lc }' dt pro-
mori6n}.
Ll c:uu idad de u pe<:tos que !lc Jmeden as(,
deCQnstnidQ:S o ba;o atcnd6n }' volvt1se objeto de
proccJimkmo parecc HAst1 1a.s obr.u
dellm:d rmo lu ftJrth lt!()r/:Jdc estO$ mimtos .anos sestm:t v
.SC"Itnta, C1CUitlu;S cr\ plen.a n lUit.Jieta. con d;.
memO$ nutm'U.Jes )' medio.s t.:Cnkos i.mponanttl (toc:a, tie-
rra, minmlts. de nivel:.dOo}, El:tllhen a
e)tc anJli.sis de Ia obn de u tc: lJ obra tom:t Ia dimtmi6n
del s.itio.
rcsu!ta :;;bsurdo 1dacion.tr cs.u prt>li k-
taci6n de obnu: y l)!()tc<limientos wl;um:nte oon d espfritu
C0!\7 l!MI'ORA."iEO E.'I I!L I'OST.ros r
liJdafsu, pt iO t l hccho <>:S que a ptincipios de los .al\os
$C prttduj<> tm J<.libres;Jit(l de
<l.td3bu qu'l.' tc-rmin6 pot pontr en rd .a de Juido Jal! cmi -
l llmha modc:rtt iJI.IS con b <.Jbr.1 y "' prcxedi
mltnto al mlsmo tltmpo que llt'>c.\ d pro)'mo modetnoa a
ll F.scl momerno er q\e. C!n p;;l:.brn11 de Harold
cl tNt se es dcdr, pidt su ddinlci6n
r )(' tift-('lt(l/7.11, (fro C$, pkrdc .$\1$ (';SI(titOS dt
placer y de bdla:t. Ya oo se le pu<c ddinir y lo que s.e prt
aUn totno no preu:nde prOOuc:ir e:ltprrierKia.s
tn d kmido Je l.t expetic.1Xi-l U'lldidonalmeJUC" consa-
de Ia bdl<rU. lo nbhme o !.A ln,'endOn. Bajo " 'W 001'
hay cfc.:cN:uncme una kcci6n
Lo.s ail< &ttcota i'lpuee-eo reuo.sptctlv<lmeme c:omo
::'los dtcisivos Jc trnitOtl\.0.
Por ,iJumu \XOt, mienrr.lS Je l.t b.tm:r.- cn1re
.lc cb e )' cuhtua de n...u1, mkntt':'IS los mcdios de comuoia-
dOO de mW$ cmpeuban a opcr;u oon 1odu $.\1 fierta oorno
mNios de. cuJttuli y dttcultur.Ki6n (Ia cultu1a poJ>) , t plllt
.:1tton movimientO$ de vangunrdia obc:dce;iendo a progr.l
mas rtdk:l!tt. <:il.ibicmdo pri"cipios dcfinidos
(por cjcmplo, dd minlm.il.ismo) )'con fucnes compro
p<tlitiCOt y
Al mismo dc:mpo. t'.Stos estahan drvidklo!>,
111nigo jxlpub.r. 0UHtibu(2n :1 divit.lir in
duso un poco mds d 'ln(stioo hacl.:ndolo soponar
c<>mr . .uliCIOtbu. 1.:1 olu-.a. t-nall6 en lUS
compontntts: d material, d conctpto, Ia actiwd
d cuervo del :uliu.t, clmedio o.i.uenda, t'ondido:le.<o
s.od.tles de tecC"pciOn. Rcsult.t dtsmembrudo. Anc conccp-
nul. minimal, bwly ttr.'. Lmtl arty :me dd ptrfom::mu
succdt n al expre1ionismo ab.suacto, al JMd, al h(m/
+ ..J ""'C' 6pc.ic:o. m. Un mo.S..n .,_otri ....
,,.... d moJcrniuaQ 'flo puhC'Iiu..
l.a nocldn dt arWa IC'OO'o .U 1 hNnct.... IJ
d Ckukof r ckbcn COO.UL.r con d dwnJn. d ,....
!-,'MIT. d ICdotUsu. d a>na'fWil r <'I he&, a
tlc:r qll( )'& 100 .n .st1 pimor o
"J(l,)n1 ltnicnliO ((N'riO 1ddft dot
ro.'IJO d h"C"I,I)\ m:npromhos I>Oiflicuf (Npf!ltt. f/4N.W" ,.u.vr,
tiiNIIl('()t. pimt111
cenc:rd611 CIIoginu} y un h<dunismo de (OIIhlll\0, F..- tl
AIOf"CIIlfO 111 m bUn lk l.a li ber.td6n klCU.II. dt b tc)(itthd
dd C'pc..:t.kulo, dd zen alifotnimo. de: J.1 ti.H>I y Jd
U tcwlul,lr, fuc .ambin.!aur.
1\)r uft lMio rn.puedO. por lo mt:*M. dutmtc: Wt cia1
ro. uA cruu1.1n0 IDIOI&r-ehu cl nt rod.U
lol.'pll tl('ftdo ract:ical y tenia toda\ia '"" de- tc\Ul u
ti6n l,tro tnc: un c-n c-1 d
Jusc.u mndl!'rnim se h:ab.i& y f'llt t iUt,ni.u-nm
cnfa alf.oo de- fon.ado.
l(cuh6 1ambil n C'l\ un.a crisis dt ton61111U ttl
contcmporilneo fc!'l1i!) d.: c-ri.si.s dd mel\:.ttlt1 Qcmrid.t
del .. o.nnlc,o pnrokro de 197 J,
Eulot a{ioa: R wmefje-ton uno l l".l.t ouo, rn
).,, f mliOf Uniclns y lnsJ:ue-ru, 1111110 de l.a dc:rcch11
(Dl.nid Bdl. HUron Kr-.al'htt. Tom '\C.'ol{c
.,. Prtu fullcr)1
6
como de l:t (Ha1old Rlten
ll .. , .....
f,, s...:a..,..., ,..,.,.J,.,. H. 1latlftt41f
N--l"-* .c.,c.-...fl15tf.ltz. - u.u ........
T, _.oi:"t- UJ1.,,...., rot P ...._ "---,.,
C... ..
"
t.fa1' ...,.....u irukntl,)t tft COftiR dd atR cootaupociftcoo
Jr I.J tp<l(a. w (ah.a su H
c::t dt w 101n(limidlro coo d pUblaco. w
1 LJ ro:ruu. mall tnOu.cnda mora,1. nc. crim
n 0 d lin dt. un )' de una etncia moJecna'"
! l'111An10S C'l\ C'l pclo'nl odttnl1m0..
,lt,.l"'nlr Jd inklo lm afiot ochtnta,los )'
, IIIIICIUC\ Ill.' IOCllll dO tlOr lo Jlt(OOS dUI.IIUC:
1 . nu ucmpo 1.1 yu '11(-j,, canlintla de llJ V'Jnguil rdi.M. t<lltw'l
1111la con el im1,u!so de lo .sknprc
, , oo1 tlal!\'0, ptrO tul ql.k' Ci.lmbio como
J,," tiJ.IO tl... U ., ..
... , J.J pua ('UJo nUC'VOS y ncuc:ln 11\I(Yitt tc
"llri!OCO dur.antC' aiii.IUH llftm un qu< con(..an
,1 tC' habblu 'a ck folonralt"mo. d<- nuevA 1m.accn.
<io:- 6paraci6n dt lrJIU\'&Rf>UUdia. dt NJ f<lildi"f dot
r1 clt.ptcs.ionbmo, lln1ulacionbmo, IK'OCOnl"
e1c c-Kucb.J. a.r mc:edl:a." t:n u"' canorr&
1''-'t b uivillt-"CI6n y Ia ron una rue
d #au de Ia y d.c lo) ruOYUI\Ielttu.t
fiu dd model o de una hi,toti-a f\111\lad.l.
w lu 16gla dco (tlr!lllll y "' C\lt',Ui<m!'l miento. luc Ill On
Jc Lu c-fcreo,las tllln.l ttJd.ciOn. J3 que fuc:ril: ,6lo
c'!Onb d
f.J pounodctn1uno tt tftlvJmcntc- c-ste- dt:mpo del
T de t. dJ\"ttudw!. ('SI C rnonw::rno dtl "ii.n dt lol
pJ.tldb rcb.tot qlrlt' tu rtpres.ent.Kicmn. ttl
como &o tyourd en 1919. Al&unos io re$:tt..lft
f.M
Att. !'o'hltt. 19'U.
Et ARTF.CON'I'EMJI()IV.Nil.O f.N JIJ.
<mu un:.li!>er-.Ki6n: ouo\ to \ "el\ tUtno el di:tb6llco tdno
del wdo V;tle.
Lu-cx1na1rgi:.t de aju.11c:. cuoa aiuuci6u per pam. de IOf.
onisus. son diwrs.u.
''O!te:. ron h:u:ia una es;lic de "ncbptt ntOdl!tniv
mo" e lntentaron rc.sresJ.r mas alU d<! una histoda que &e
tt.::a1.xado. OCJoll rl dt: m.t:uu-:n b t\l)ilil tUihl:.ll de
las socicdadcs prtmodem.u-. accmuando lo riwa. Ia ecolog.U
y lo ftmntinQ. El prfom:.mt:r 1iuul, l:.s o!Jm in JiUt con lt fe-
rcncias- a los mooumcmos :mdgucll.', las rdccturu cham.ink-M
o rt:ligi0$l.S .del Pl-l>tll dd lie instribrn en btll pc.rS(k:C
th.a de Ia que lkuys '! Thplcs son buenos. ejcmplos.
Ouo1> ; ig1.1rn OOilM) .\; hublcse sucrdido. impenut
babies, por t"jcmplo,los de priocipio de &ru
Aii<n: odwmll . 0b1':a$ <:ll un am
texto de ptobkm:U y de .soludon('.S rdac:ionadQS cntr<l sf.
pcro cltr.1 fe I"' d lin a IQ todo llev.a. f.\ tou\(1
si b rec:. del modernis:mo s.iguiera mas. ..alii de su
fin, pcro l>omi ndose a medida ' lue cso ibr. En
caso es d nombre de B:asditt d que con\'iene rccord.ar.
l'or dhi mo, QIJO$ nvept.in t l po.smod,.rnismQ )' bmc.au
dfflnir unA ponu1-u para de t hJ produdr am. Nue\';'IS signi-
fic.tOone$, ironfil, c;rhiell, lmmor )' R'!fcrtlnda domi
n:t' di.u:LOCitndo y dis:miJIU)ottldo Ia dd llana
do modernhtoa .1 It fotnt\1 o ttl Oe$de l'll<!
punto de vhtlt, Ia .dmta.l:.dOO es b que domina con Ia ol:t Jc
de c;it..ls de los ttfios Q<:hcnta. Algm\(1$ uti$ta11' rl!to
tJI!'ul }' mcwlan de nunetl apMememcme :ubitr.uia $Uen
oas Y" trab:.jadu. Tienen \ tn<t C';Qflc:icnda (lc que d
n1odclo modetllisu 1:. hi$tOtia fuc reb:.sado: sin embar-
go, Jos$tgue f<t.S..:.in;JJ1(1o. Un C()tnt) Rich
ttl ilustr.t tsu pMtura.
t.o$ .ll'iO$ n(t'-.;:nu l'trmimtn las lUTlbij,>\l.edades de Ia
posmodetna.
El p.1i,s<1je delurtr se tr.an$(orm6 oon.sideublemt"ntei
he-nos etm:.do end tiempo d-e Ul)3 especit de po.spO$lT10
que lt d enct:. no se.mscribc: de
Qued:t cbto It psutiJJri que d siglo xx mQ<fc:rnQ
h.tbfa terrnm.do pere> n<1die se habi<l ptf\<ttado.
En la.l :Ute$ h;ay un;a J i\<tr!td:.d de prOd\lt:cione$
r de obrnJ ri('li.S wmo F..stlin 1umetgid:u en
J:)tdio de unil pruduedOn cuhur;tl thuudi:.ltuda e
trial iuda (cine de Hollywood, innumerables. c:. tt:.Jes de
tde,isi6n, i1\dusuU mwk :.l, de licmpo
prO.ioo nW diversl's $Oil ttdnlitUbs y b de srupot C3da
' 'i't. ncls Jt hact escocll11'. W I)Ju jcres,lu mino-
tiAS,t..ry; IM winorfat ttniru o inmigradu rt'ivi ndiCln un.l
En <:1 pJ:mo imem01cioml. muchos n ut\'OS pumos ;tp:.
cdcron .sabre <:I dd mundo del &rte: cl ane ausua
ha.no. d ;me: CQro:-.\no, c:l u 1c africilno contcmponinco. ct
u te (It ltu pdsd dtl ex bloque del F.t1c U>vie1ic;o, 1in h
bl u de lo que Ia Chma Popular cmpit"l:l a revdu )' di-
fundir.
DeWe d pumo de: ''Urn de las rdadones enue ;ane.. polf
1io y .\ocicJ:Id, b noci6n de ooml)rmi.\o un nuc-
\'0 scntido. Como IM oontcmpor-J.nc:.u
t unlinu.t.mcntc reOeltlOI\d .sob:c 1r mi.smn. entre ]11.3 que
la-s de' los imdcmt.tl($ y e.spe"cialiuu ron ceBexiones como W
den:U,_si,, poder :upir.u :.1. una kgithlli<l.t>dl:lupeJior, doom
promiso dd atdsta. dej.a de tcner un e1W.t\IIO ptivilcg:iado.
Sc 'V'Utl\i' 1()(!21,limil-adb. Sill p eteltSi(m. El n:o es ni
ni faro 11ioo un mdiador en d seno de b oomu.nid:.J.
F.r!C lipo de i1Htrvtnei6n 1-1punt'l1 AI pluralismo y a.l muhi-
cua b l1elf:O' de atdlldo y Q'lftl1romho ror
no ck,at qur tmplica.
A ou rd.uiYiuci6n dd meo.Rjc- <lnhckO 1.1
l.t ck lt fofm.al dd "Itt: ftO prt--
eendc crmc11.ar un mctaruteo. o lilot6tico
tobft d smddo de La pot\iUC KILinl<'rUc lo d.a ,o-
hrc d 11\IC'Y;! lo ll()et CII nl mundo de b.
comunk.ad6n y .al de 1:. mod;.a: d ;ute et "u!mlc:n(li.a" 1n
(I UC IIM:I11Rsiu
lhbbndo de ).tttsibiJidad, apate .. 1\\IC:Yn A1XU1ll
d nflc:,,
f:n cullquk Iugar, bs m1Jj.e1ts han ido C)t_''l'=l'Kiu tn d
nc: un imponlnle, J'fUlCIJ'Ilmcntc
C'fl 1M tmbito. dd \ideo y b imubcidn .,, to. b. h.w
ltu dt b priuK:ot n:wcaiiN. 1)0 an dtm.a.uedn De
atocflolkt & fti.K"t;a5 mmctaS dt :aJ mun.c>
MftC1clo dr lu "pcncodu 1 m.tncr-.a de .d
ptkbiiCO, p;ttt:nte un modo de rn
rl IIIIC rn ohu1 como l:u de Muin.a Ahr.amovt(', AnnC'IIC
bourpis. Cindy Shtrm.1n, L&unc ArKkr
w-n 1 por sobmcJII(' a .. ttlu.u de
nmlgu.u
r.(\11. 11\ltVIIl f<HmU de $C'AS1bJi idad t-am1)iCn lfldU)'t'll i1
.ll'tilw mmig1.1;ln, delllll lfotlina'
dt Qllj;C'Il .ocial humiJdt', puticuJatmeme ('1\ .., o
hana amu., con un.a Kle1uidad ckbic&o a b
J'!urt!iJ..d de upcnmmci.t.cuhurllt' ((.hii"Of de C.aa
cU. Jt lllll;btan. mcfiol q "'110' nont.amctl"
a no&. ftOttC'.J'fk&aos dc fcmci-1. nc.). E.u
lOft!.! liU CAIJO w dtl cuapo. b Pf'OCJ'ftCI5 de Ml
T mutipul..tdOn. tanh) pot b mc.Ji..:ta.a.
como por l;u iruuutntoc..::ioncs doe .t cncck.a, au
II
QOOC:n1tr.t ta..mbi&l en
b Hkacid.ad
f.liU cvolucione1 '< dn;artOIUn .sobc-\" d fondo <k
... :nbio tmpottO\ntt dt 1.& imn dd El1u1in..a t1
;o;da Ye".t mcncu un <rc>ldor m;aldito -otllnqU< cl mim dr
V:.A Gogh o d de Ca\lsuin sigucn cJtraso .. - y
,cr mb un Ojlt'l\l.dor o un socb1 con uJf!CJ
del hon\bre del hombrt-dc b oonnu\bciOO, del
y \lei ch .. uudn.
AI miamo tltlhJ:KI, lu obr.u de anc han o mbiado de
modo d(' OJ>eUd6n. Ya no k impOrla C;tntO rC'prenmu o
,;gnJfiau, No ha.rcn t'fCitnda & wt mb 4;lli de sf mhmas-
simbolir;an ntda. Ya n siquW:t1sc k:s coMidcn ob;
un arulJJ.adot; ,,no qw prtt.tndcn produc:it dru.utW'ftlr
apc:nmciu incft'tUJ r parunibfU. H.uu bs tn
'.l didad dt (uoCUJI(CS c hipnou:un1d tiMdm
ol fl no wmo 111Mcc'na: de \i.no como d:-tntn.
:m U"1tnUatot a p.utit ck $U \inK;,
Si b4tn In di(Kult.atks no dn;apouUCfl, tknen ntH"'o'.n
loml:aJ.
En prtrnc-r l't4JMI'Cfl pm locuumlt
j.cnrtlur.u y pun'O\ de dcli uth:.&ciOn cntre C:lruu,
cxinen lu jcru(lu(u pocedentc.s del mt"tcado. uunbiCn b.\
de los est)('dAiltw lntr.rn.acionales d.d mundo dtl ar1e,
ne' rnr medio de: y mani(.::su.dones drfii\C'I\
relx-hta\'4.1nci\IC' to que a tn1punanle y no lo N. S.:a.l
\'0 que I mu.ma n.Hoht l)lkidad de enu tutn"'ellc:ionn aU
come. b !Tpt"lldos de ting.ula.riUICJ6n ck c:ad.a.
quJtn <IUJ dtfi..ok100<S c.wb vn. m:& t-=mpocakt.
p:eoNs t Uwcwut. 1\,c- io L&AIO.lt ..odt.K COfMem"' d
Utuco punto dt de \OP tempot.d 11ft
trW rteuriO CJ'IIIC Ia dikortueU.C.idn.
86
Exinen a.mbUn la.i pot p:utc de dc:nos gru
pos por definir lo ''politiCllnentc corRctQ 'IQ!tc:uulo J>Or .(u
c:\:tnna los Mgundn rebtoJ" que IM hkieron 5\tfrlr: cl :lnc
gil} o d fcminist:l pretcndcn c:ntont:C$ Ia milma ltcgc
monU de Ia q\IC' fioe!l?n .l1H21\o.
Crupos que esC'.J'iben sus t ad.l
qui<:n pot su \nili1:.n Ct)m 't!llciO;lC:S, pnacbas.
me1odologras, ttc., difercme;s, eJ espcctro de Jb\.M:I pc:rfi ..
Ia. pc:ro &Oiamen\c pc;.drfa $U tcmiblc d<"JdC' cl pumo de ' 'ina
de un l(ucrr.o pot rcst'llurar un rdato tinioo y hq;cm61lia,>..
Frenu: a cs.u situad6.n, trcs dpos de rc.1"ioncs $e des:al1'o
Uan con madtu qtae c;ambLan h que sc
1i.cne U cultun..
AIJ;Uno.1 advicnc.n muene dd :ttu' eon A IU:I)'OscuJa
en ci-Sleluido de que ra no cumpk. una mtsi6t1 dm, r.l.llpO
(0 ticnc un fi n reton(X;ible )' $e c:ncuentra u iyj;t)iu do ('ll
rn:.J(Iuicr t!tJncnto de Ia cuhura comcrdal. Mod('mi.s.tat
rctrasados y <:I.Uico; dcp:ng:.fbdns <!111!\!CJHt:lll p3r:ld6ji-
C'Jmcrue en b misnltl siluad6n: deplotAndo Ia criJi; dd iliR(I
comemporineo. Ncccshan que h 1hc.tn Y11l1
mente.
Otros \-erilican con rCJ:Ii.srnc> t:l ulvenimiento de un
r.ue:V() deb cuhura y del .me. MundiaiUadOn }'
comerdalb..td6n Ia emr.ada en un namdo en d que
el a11c ot:lnlds <:<'fO::t de 1:1 moda, dd (/;p y dd ricmpo librc
nufstico que de Ia mclai'We:.. En:OJW:ts st: cdebr:1
Jm:t profmiOu, un c.tmbio un-a div<':rs:idad
tu da que narean y di vicncn m:i.s qm': alumbr.au }' c:ltvin.
Eu:a tto time nada de c . .uiC\\turtKa: corre&ponde :;.I
excepdon:d dt'$arrollo dcl l\l rismi'J, del tientpO librc )' dd
ruhu1:1l y m.m.bit n il la u-aruformtdOn
EL CON'tl!t-1 JI.N EL J'OSI'P'ClS'I'
,,
l.n del muM:Q rn de un parque de
diw:rsiones.
Por UhimQ, un u:n;er lnd1t<' &Ob' l:t glo
bali:z.aci6n y d nudt:kuhuf'.dismo 3.d como sohrc los <::.m-
1-io.s de que $Oil nUi()$, En medio de La
pmfusi6n de lu prOj)Ue.as, de l:u mis eo:n<'d:alcs. a Ja.\
mas singuhres y no .sc Ia
de un01 cuhuf:- t11un(li.tl sino una Jh.t
r\ jX:.U.t de lo$ de homog<:nruaciOn imlt
donal, l:u di\'ttns eulnu.u JliCtn ,.,der JW diiCnnei.u t'nue
,i, lo qu(l oo:;&siona constumes intC'rcambios, menu:ajes.
j)l!tO no l.:ay p;ua <kotidir actra
de lu j<:n.ar<luia ode b purcu. End seno mismo de c.ada
<.uhuna, plut"J.Iismo 1ic,-.dc a imponer b.
\tdJ.d No solameme entre los paf5ts y.a no h>Ay cenuo ni
pcriferi:., sirlO 'lut Crt d stnc> Li<' OAda <:uhura l.1 diftrenei;a
<'nuc lode "mi lM .. }' lode rcsuha t.a.mbiCn problc.-
uUlic01. El uluhic.uhura.li.smo 1:. CC101ia d.- e1t p tQ\.\0 clc
MP:/'ftjhariQn dd C.UAdto.
Est'lS ues itHtrprec;ac;ionn l".\t:i n julJifiC!ld:ts
r son \'trdadcra; juntas: sus panid,uios. no e;td.n ramo en
ronfiitO cumo lfJ ')uisi<'lr:m cr'""'' y oonnibuycn lllll'l
nOstico comUn,
Ya no rXiltt d GrJn Ant-, 1:1m1>POO b.1 grandc:IC obl'll"' )'
hcmos entrado .en una nuev.a. e<onomra, Ia
dd tr iun(o lit l:a lis'!c u iunf11, c1uc C<l rrcsJx.>ndc: 11
I.a. del ant" toma.w ard.s-tico en d
ltUI\:0 d.:: cn(:ucnnoJ y cruces a lmr:rt,
A Jo l.ugo de los tlltimos 50 tios., d artt en d sentklo
deb pituun )' u.>d:w(a ,ldini,Ja.s CQ11'1() dl$CipJims.
no cambi6 de rosuo .si no que se uansform6
lt:l!ntenll: tn o1r.1. com. H('lm().S pa.s:t(l() de un m1. mdo d
que-(.'0!11irmab.. n lu Cltcgotias ckt IJ'Ic romjntlco
- ann cuando lu fotm.U de-l 1.nc- )'1 no tc-ntan n.da que vtt
c;) n (qUI! rt lanOn pucde e'l:i.lif C'lll l'e un
Pic-,mo o un y d IOfruruicis.mo Jino ct u1ho de h
t>bn. lin muftdo muhkuhuu l. pos-
cokmbl pero prod!kti\lt..SU, m:ui!ic.WO r cn(u...:Mio
.d <OmUmo en q,ur d artc )'l no mi C'D. b W'f\ldc dd w.t<"-
ml 11tnb6lico de b adtwu 'ino qut futlf;t wlamnt<: como
u,n $1\ttml. l)c mf qt)C b de
lu qw d Ur.a.l Au c Il K! IIC f1M-nu6.
(i"m no <'.&tll tnO\ l' rh.t.dos .:k :anc mucho atu\
dem:ldado. v,1 ,obwulo: r :.trill: po \lOt jilin b;aj o
b.$ foff1't
"fodo CSt O pucdc y pa!urb.r tWndo UI)Q
:rokmdo a Lu t"'cpf.ls motk:nw que cOOl-
dr dr .&b.mOi. dt obru r
de- rtOgmO y que: M' tOf'Y a.J)'O wkttr pn>
y d.ifi.uo t6lu r.. Ofd,cnaJo b wtl6!1 de modu
f tffldtnclas:. J..o fUc,l.(l d(loCOilCtriAr l.tll\btl!n M Odo los
11ntco.' dt' $J.(tlli ucMII dd l jiiC uJb,turn
los del1icmpo hbk y dc:l turiQTtO, ouudo' 101!1\U) l')mniprt--
ltl, tC't ck b aptrit.!k:U nttk::a tOtucrnpodntil
El filOsofo Goodmu dio en
J99l d .mn!ll Pna b 'IW't "i
tl ronoocron b tlofmpot: moddllO$, no b&y n1
(..0n t1i criUs:: el utt IIC d i 1n dc.la vacb. p.uO I nu
JN "I""K-", J.eC..a-.....;,.-.JJ'M
_._,.,..._ .fi, IM
Ill. HACIA LA Eolll TICI DE WS1 1EMI'OS
DEL TRI UNI'O l) tt LA ESTITICI
1.-. comon.nu dt La filowlf:a
lUftdo ck\ Ute" T '1..1 es dt oric'n fC'(J('ftlt FJ
'J ..O 1nhnt0 del tflnl'no fue lnuoducido pot d
1lAn &utng.llnen 11 del t.isJ.o XVItt.
1
CIJ!I) que los iiilofoi no h..&hf.An tcnido de l.t
poJabr;l JKHil rrnr.u <k lo bdlo, deb bdk:t..l y dt 41 olltC> Sin
c-nth:argu, lo hact.tn t n cl COIUt'(tO dt rcftoM,nq n-J\
:n lin rcqucri.r uru n'lbrk..t t1f1Ct:i.al No tu.y unJ de
rt.ae6n b 1&-.a de kl bd r b cLfmnc:U mtrr La.' .utft
,. tu citnciu acl,n "' d "'''rode iu pr.-nwninuo. :"'\.:. h.q
.o!U uiuot8k:a Arin6;det rdln'M
I' Mik4, r lu ltltn IIW;IIUO luy 6S&sofos l).,lfa iOII que
I bcl!o y d ule nunca fucon. por t)(mplo. objcttlf' tit tcfle..
!lMSn en nlng\in o Kul.\oCII.
Muc:ht'1111HCS dd nulmlcmo dt l..t priru:ip.tl
11 pud.r dt1 1c dCJ:uNil.uon rclkxi.o-
lu :art. ro
pckuca,. '""m r
r" to. audtmi.u. 'a.Utm, .ot1<Jad n
uociolcion de unu. I'J dt l.u hlru,
Krb;tc.IIC'r de rnanerl crudita d ftC\IIIfOIIu
Jr n t:ls 1corf:ls d( hu bciiM u ru hu t:a tl momemo dt su
fu,lOn con b end X\-111.:
I A..C'o.
P o. x.-ar... us,
..
"'
UM Til' \CPOS t>H TRR.I:'fO DEL\ f'll I ICA
[n ('W.IUO .1. b. pcimer.u '"(M(tj,oo'" d 5i$lo
X' Ou 8os. ()l;:krvd IC'cn.fou.on 11
l.t 'f'l('(i-d6n, d pltO. b aitk.a. dt 1u obt.u. ..1
obuno Um'!I'O qt.X s.e lha fomundo u.n pUblico
dt W nhn;t de me -<l Stl6n-. qur dcmro-
.:l 1utdo dC" .. l"l.pt-nos' - Los 'l'' M"
claboll1batl KJun.u ardnteu -prind1J:almrntr end 'too
de l'or lo taJlto, b fuc<blc
3U u..clmknul una lt:l) rl;l, de l:l ft'C(p<iltn >'de Lt evn!ta:<:IOn
de b., obrns de :me y Vt'ftb :t l 1u1it11ir lo que cl\a a rnon
W \I AI rc01.-xio1n
3
/fllri.-i" .. utlu.u .M,.c UI ITUn(11 \k
proccdcr en. d m:w:o tk ju olicio.
AJsutu.t 'loklda m.b r.ude, t":n d m.a.rnl ck .4u cmp1:1
dt JhtntUti.:-:a ck b.t acdvkiM.tu 1nulcc-1u-tlu,
en Cr/tJ.,4 Ml JI'N1'f K:a.r.c 1< dcdic:6 a a.tabln:tt lu condiOO-
nc':l dtl juicio & rno 1 bw<6 en b. nocortn de
icJw, r de t*'mo una cxpticaci6n ck " de it
1<', unqtK la rtlaci.&" t'mrc su c::onoqxldon dt W obr.u y N
.. , de lu ccmdk:iont-s l6gicu dt:l ruk:IIC) C'\tt'tl..-o no cuJ
p.trcu;un<>nt(' deRnida. Los rominuun Kglllf'lin rl
nmmo mmo pnvtkgiando d rs1uJio 1,, Cfl:ad6n '/ Ia ..
ptOiluioncs dtlt-alt nto f!n relad6n cot Jaj (pflnll
l.ln Jrn juldn!l tfliicru. Un poco ml.' idKi.olS
al.- rdlo iOn a un;1 hiliQrh de las m.tn tfrt.t.ldOuM dd f11li
ncu. U dtll tfh h('gdi:an:a un.a hrnorb dd llrlt
pot L. r;;akrU 'k obtu t'll3tr.u que Ll
de 101 ntilo$ ;a 1u ('llpt"MSn
Fn b a.!bia <k a \Ina t1tlua dt l.J
hDtQfU dd .aRe 1 dl.a d ckwrtUo dlt Sc ' mu
... - .....
Rq.o.An.
"
11r0.$ Jl nl.to.mO 1km1-.> Ctat J6lbtna 1 OOD 1000
L1 tu ... ona dt b J11os66a mue:ura qur sw pto
.kmiiuc.u. "' (onulat-ionn )' flU docuin.o.$ ($tin, m c.da
.. .u.o. rd.adont.Ju ron \loll nt:ldb cJd J.lt( r un tipo ck
.ud,.tico que::, a vn, rs ros:iblc por t l oonoc;:initnlo que
\\' ..obi'C! i l 'I <lue h-.ce pi)S.b1c:: (:Stt conocuucmo.
A drtcrmhucl6n en d JCu)o, movimicmo d(! d('lt:Jnlll\11
dOn o .... Hcg<l b. lla.m6 "di.1l&tic" (It Ll
po<JUC l)ftmponc m ob;tto y lo pot1e y. al
titrtll)i'l M! pone- llOf( u\iMn:a y :u( st justi.lka.
Uu dWtka de IJ prc::ruposioOO no pi-er(k rlt" u
renfr.ent:l.l lk:p.moi a ih rffkxionts tstaias f\lbre
c:l en Lt. lpo<::11 dd ratte modc-mo y dapues en b Cpoc.a
ckl U1un(o de lA ck t1ClU
tdlo.iona 100. wnbim. rduivas a iWi ob,twl y w na
n,tda;. indmo tu.lndo C"'CO. ob;n01t w- vutha
p!'Obknu.tioe.le 0
Cacb \Tl C'I!XlCU)KJad fUc:: cki)n.k.l:. )'
pvs1t:r1otmC'ntc itUt!llldotlllnada .st' fuc oriT.wdo M>brt \I I\
nUmcro limh.tdo de- a n61:itu )' t:IUicu
rtn ttC'Ini, po1 SU 1Cf;IC'SO rhu:tJ. tor ende,l.u C::\leJtk'lflt.-
u.didooAiet dt! l11 e.tl1k11. n1l C(lfuo lu :abotdt n y \ !I
aboHIJ.I inuLUUblcmtntc IOJ: tspcdalma.s.. parecen innt U
blcs; $C mtt.a l.1 n.tnllllk.u de Ia Q!,r .. de 2rtt (de Ia que tu
u U de l.1 obu d( an<), de su fundon.lmKnto
tu:plk.ldo pot !eM mCClndrn()t; b simbo!i.uci6ft}. de l.1
JUW.taku del KAhMiftHO dCiti..:O (dado pol' b. o.penrnc:u.
y b arowd dei'!IO}, ck b moc.anUmc.: ck U aa66n ydtl
Wsttm.a de lat. ana l::.ict provuu '1!6rico. que puc 'Ml
mtcmponr. COf1f'l90ndc raficbd " 1m aipo ck
1l.eoci1 hht6fign\ant ddlnlda. esuucrur.tda tiJcdC'dtV dd
., LO$ DEl 1'RfUNFD D L\ ESTil.TIC'o
muse o de su cquiv:.!cmt p11n las dcm:l.> .trtcs (6J)Ct.t, u la
de w ndcrto,s, rq;uladJ por extstcm;ia. de
un estCtito (las gt"andti obr:u, d tt:pertotio, los "ddsi
W$ ') y de 1.10 sinc::Jm de Ill,: bdb.U.rte$ <tue !!I deli
mitlCi6n de bs en utuS con ou;as,
En cln.mKUF$0 del sig!o :. b ma)vr paned<: \os ,uno-
res tcadffllicos dd d.mbilo estttiro rttomd pura '! simplc-
cste prog;rama "dUioo", apl.icl.ltdolo a obr.u de por .si
clisk:u o prt!cndicndo que las obr.u modcrnas o comcm-
porin!I:U pudlesc.n Prcacnt.amn - par
cwnur ltl o:ptes;o,, pan digml tH:a de He:idcwr. tt .sl ml$-
mo p1radigm1 de cate ;u:ll demkirmo miope-
d otigtn dt: Ia. obtll de .ute co'' C$1-:t li nica difcttncit,
que Van Gogh rusdtula :1 Poussin en los * mplm..
Sin cmb:ug<>, algunos lil6sofos. o .:d tiCru de
ar.e tuvi.:rol un.J per<:epa On mJ.s inqtLim o mJs
don. de U situaci6n: 1\0 lr;u:tb.t de valol'at b de
obr.ls menos, poco o pam naoh cl bicas. uno si.mpiC"mnte
de valon.rbs -como di.uint.u o llt'Soo,,ocid::u, lo scgUn
dlos U<lstomalN: Ia shuaciOn u f como Ju ooodjciones de Ia
,f!Ito:i6n Y lo (pte l:unbio.'n {!r.a "('(ella rio: hac:t:r
.seri0$1:iustes en cl $CilO de It reoria tkic.a. d isica. o cam-
bios de problemittea.
n d tr.lnsruoo dc los aDos trcjma .se a sen-
tlr y tnedir plcnamente contragqlpl'S de Ia
,JrtJstiw modcma. SurgiO entoncn d dd advc-
1\imiemo ci-t un1 m:eva fonn.a de y. ill
mis.mo tiempo, una tentuiv;l de scfomlUladOn de U
d :bic:a 1:1l mln!ln. <iUC! pudic:ra t (Hn.u <!n euern11 "d 01nc
moderno". Benjamin ; Clt m<'nr Greenberg. que
i!mtran cadu quien una l ':lm :t tic e.u:. ahern:ui'"" c:onuintytn
1Ui l.u dos (':lras-dc Ia misma obrn de una estCtka "modcnu",
1.0STIBirOS 01!1. TAJL!N1l0 DE 1..\ fSTJlTICA
Owt pc:r.,pcctiv:t con.sim en voh'C't a t robajllJ lo\ con
!ptO$ de l;a Clit c!tiCil pa$il.m!o de tma e.\1Ctlc:u de l:.u obras
\U\:1 de las :tcrtirudes, de cfecros y tic Ia cxpcnen
da.. La vtt <:ntonces esf<nx:l udok I>Or poscs-ion:use
,tc los dd naclmicmo de un nuC\'O rq;Jmcn dd ane
("J.mbi.l.ndo JU$ Yu no e tratu de prcgum1u .. (l! U.C
M d :tue?''. s.ino hay and". ,:que cosa ha: d artd
() h:mll "($nl() nowtTQf, resanlrurs, haccmM 2rlc:!" La
S{CticJ. de impitaciOn an:tlftic.a iniGi6 cste ptoccdirmcmo J
de ll'l$ d nQUJili;J..
h rio l<::ltW rle 1936. u nbu c!r IU"tc m b Cpoa
de 1u ttproductibilid ad mecaniu.da'', r.unbitn t onoddo
h;.1o d dtulo de ''L. obra de aru: en l1 dpoc:u de su rc:.Jlro
Jucci6n t&nica'? W11.hct Benjamin dcscribiO un <:imbio
r.dirul.
Esu: tntO tuvo un nac.imiemo compliado y se h:t m:tn
tcniclo aun hoy en d(a m nl est11do in<.:ieru). Denin:tdo pUr
u1 :. mtor ;a set- publiado <'ll r<'-visna.s muxlm.s sovJCiicu
modoxas. no pas6 Ia de l.1 onodoxb, 'I fue
mmc<U:J t21nttt ctltlcado )' 1ttJ!.21.'.tdo por d Jil6sofo Ados
no, m.ttto, amigo, eoemigo y 8l"nj:emin
r u no po&r re!dgna,S<' a que k lc pwi<:rJ. en tda de jukio
d nddto e&tklco de las obm.
Toclo e:l de lk1\jamin S<'- fundamc: nr.l en l:t opo
idOn bien conCKi<b:, mKhK.tda y ha.na trhi:elm<b
e!UII C:tur<' b obr.a "lluric:.", de Uti :l.IU' J. tlniCJ y
mlsica. dd an e del pa,sudo. y l:,i_ obro1
rr.produd1lle de nues1n Cp<K".... EJt:. opos.ici6n se tepite en
l W. 9enltm. (,,.,, ttfod. tl Clllor...:b, G.!Lma1d. c:.:oltc:ddn
ll !.,ijotb.Cqu(' du idOO, 1%> I,
.. 1.0$nfMI'OS OPJ. 'J'I\IUNFO 1) 2 (A F..S'J't'nCA
Ut\!1 kg\mda pu cja de Oonceptos: eJ del v;alor de cufto y d
dd \alor de cxpollid On, que opM<! l.lnid dad y teitt>ru<.:i6n
indchnida, .sactifi do 'I :tutomaUimo. Todo e$tO condutt ll
Benj:unin Uhima distit\ci6n enne lo scrio )' d jlt<go,
b ;uend6n y Ia desttt\'Uimr.A trisuiliz.adu <!I\ lo que lbma b &
t6tk-.a de 1:1 di.,t.rJiC<:iOn. Esta dC" ta disu'll.i6n - que
debe el'ltendcrsc end dQbk senddo de ti empo libte y de in
itenci6n-:umnclu una que 11c 1xxlria
lkuhar de.senedMdra. si cs que Ia paJ::. h:-ot estcrhoci6n se
$igue rditiendo11. la coniCnlJII.lcidn recog.ida de b.s obrns
E.u<i expcriend u <'"$ a b t:lC
''ihul y lu """ que lu .ccmos de Ia
atquileo;::ttU' J., elpetiCI\ci:t "'<linralda" dd uuurio, dd p!Uot.ln
te odoS6 )' dei JftiJUdintc por opqsid6n a b del <.vnoccdor
y dd inid ado. ,,
Una f r:ik rcoog<' y resttmc la de Brnj;Jmm en
oor\jumo: ''A SJ1ld t.t in;et'o'itlos <'n l:t fri litC)riu.se uarufomu
a.l mhmo ciempo qued modo de cxht<'ncia. elmCido de
?Cr<:epd6n d<' las hunu n:u".
4
OiGho en
ru> estncifl lnlnut:rblc de Ia obra de u te Jino
una c"'nda hindrk:r ' IUC dcpcndc Jc l:rs
.sociafcs y de IQ.!: de.scubriminrt os tCrnioo:s.
Lot de&cubrimit nrO$ fl lo.< que ll.l udc Bellj;.unin
$On los que t partir de Ia inv.-:ru:iQn de Ia lilot;.taJh y post<:.
t ilnmc:me de Ia fo:ogu((Ji, ban abil.'ftO b vP de Ia tcptoduc.
d6n de I.&S qbr<AS, Las tratblurm;atfoncs que l:u
:IOOI:IIp.Aiian son: el :&d,c:nimiento dt un pdblko en m:au,
la.s nuC\'u conGidones de y de perccpcidn <!-=:1 muD-
do. cl \I.Umemo de 10$ ,,.Jorcs de Ia c!iurxclOn y de Ill cx:l,f>
&id6tt, la de l;a pqlilica cn espcwl.<:ulq m;J;Sl-
WSl'ltl..\tPOSt>H, 'I'RIUNFO Oll. I.A ESI'tnCA
"
.,,,,en tr.uu fomllldones quc han ido aco-TTi pll
el dd CJiplmlisooo ind1utt ial.
Con de rtprodue<i6n mcdnic.t, b obu: de
pcrdi6 su unicidad. l.o que ' tnt vt:r oorl b
111tts:.tll:JI y distnirmidll (b.s Vtt(iOI\es SJ!lbadas dc un cmdro
'(L!t su difusi6n) 0 con rt produ<X:i6n COli lines
IJudulemos Q (l.u obras f1lsas) dela su Iugar
Ml:l reprodut:ctbLiid.3d de principio: "La obr-J de :u1e repro-
ducida Je vudv<: e:produeei6n de una obta de arte deni
u:1..U b zeprodudbilidad".'
1!.1 en ,,artirul:u pllt".t d cine. U pclfc:u-
b nn Jl6!tr e! m.inieltUtlltC rcprodu.e;ibJe lliJIO r1ue (ue Jiha
patJ. eso y solmtc:nte ticnc a istet1cia PJ-1'3 es se produa: p.Af11.
mllona d-e esptadott.s y no hay nW qtc el modo J c PO
.. tucd6n indwtri:d qtte lo hag:r posihle.
l,, que l.ot rcproduc1ibilidad destruyt til d
,;u.-- la ell.bt<:ndu gular y ft.lgil. )a comingencia de l10.
OOr:r t n elluS<'r dondc ;SC enc.uc:nwr, expericmia dmul-
' ' nea de lo de lc> leflii'IO lk Ill obra, de amemi
,;:jd1 en u n.i "localiuciOn"Unka_
St puedc obJctu oon n xdn que cualqukr obra, que se
p\ec!e rel)((l({ucir, tlCi:.IC hir tllllllfC: en tl t lc11rpo )'
en el lugar donde un 1.!:alba su experiencia. Sin
rrnlmgo. Ia ubtll tc:p(odudble Uboc 1le JujCi:i6n -a un
es:pado y 11. un cicmpo. piC""rde ;m liYI con unll fiUad6n
n Jdid6n, pittdt Ju de dempo y di: cspa
do'',$<- oft"('(;(' -a yen St"ric; et, d l todos los scnti dos.
II.Q:e5ib!c.
bto proVOCil un C>ltllbiO do: rCgi men A lllJ mol
sas ' 'lin cliligid-u estllS nuev11s obru Sc: (&sa
del c.vhl> qur, hu cieno pw:ltO. fti ,1 nc<diU plblt-
COca t.. npono6n y & b cpaitncia iinplar ... b llrrop!J-
ud<"*'"unn. b y Ia
Con u:r cb;tto qut a
j.anun Jkova a a ho de m.;.n(11 Rmu.lt""" de t.lu:ou.: qurrr
un nUt"VO 1nodo dt: y un
tlf"O llr ohr01 de ant" ima..-taJ las pot-ibllldodu dr
,uptuc16n de Ia :tlicntd6,, del lat-e:tnado por
1111Uelll1 ,;(JI!rku dt:: mcflo{,
ft(om.mdo h 1esis del-a teptoduuibiii,IA<I. lknJ1min
10uicne q11e lo q\le fe reproduce en no u wu
obta de: nne tulo un ("'nte 1 ur1011
tlltOt up1.1n<lo JOt'ido e im;agen. tJ eletocnw "rdllico"
wtCt' con d cone )' d mom:ajt. El xtur 1'110 K ene"'tncra n
situ.ad6ft de dikmad.1 dd t(';tliO. .tno en ,.hud6ft
ck 1111 frtntt 1 aputtol CO!'Ut'Clobdoi I"" tl ck rnli
1.a...i6n. l.a d< ntt plpd ck Wl n.UC'o'O 1apo "np!iu
b dd actOII ctut no itttttprtJ un pri'1(Ml1Jt' fttl'llf'
1 un liM fng.mrntol d< ppc'l plf' un rt\blko
auJCnlt o lmag:in:uio. Con du j)t\blko d ti
IIJWCtt c-l1111r1il o, rnejor dkho, d aun Je vud\e .. ta,
tllll rrpclblr que, se
1.:t pdkda ofrece al Ul)ll nuev.l (MIIIll de
Qptric:n<b 'erUJb1e: un-a r.);pttieud.l <l,)ic:t11'" a
la f:lii>Cticnctll de otru fotmas de auc: rcs.crud.u .1 un:a
tantid..J dC" f>C:NOn:u. E.. tambiln t.II'U
rn U qtloC' a d .. qukn puedc f"IJteln:
t..b htwnb toe tlr\.1- d ck wr de' b mh:ru.
futmA CfiiC: 1ot Coln.l d dtJho dt vol\ttilt IUIOt oc;io;ml
pot MC\Uo deb pni6dic:oL Por io uonco. h.a7' una
\'t:nci.l trutt" La. obn y d fl"lblko: "1\ontfl.r .;a b
1knka de b pdkub Mmo a b 1knK'-Ii ckl ckpone que
\ 1_._-.;(ll)u..--h.-,.,.. .., Ftllt!'lc;, J") P, ,q.io de IG&t
n WI 11 iftt I( 610 111m. U :\Jti. S\':SO.-.Uf'-
..,_, l lICIUIO!'Il Talc l.oncbu
\1.1(1;d ........ /'_ Dr ruu' 191'J. bwt.. ..
de "i''" dt I ' t l'n dr ,,.,.. .. tt.l.!"1tti'Of
,k I'.! k, IJ(.I t: .All\ }\").(Stln-.up.
'\ t'M, ..... 'n r ....
I ,'\11o ...
w' lXatt.i.tt,.,. ;c".:n &
8dlo . I')64.
)' r,....Jn-&. 0 iMAI'Id)
W. rl ol Fa.,.nd;u 1 chc \ 1o;.d Aru ... AitS.
II.('. on( !\)' L"id6n
Ao ""'t.t \vtiL
):"rufH (f!,mbJ (I sb.Jf rhm-fol'l' I,,..,, [Sln c(t\llv;
Lv..,r;oru. IW'p! n 11 l 1>-.r.i,!f;r.l.lkucbll!' Yiml.
Cl t1 , rt\..r.- KrllV' t.anau: M;uy 8oor.c G.allay. N-11o:.il \!.:
B.t..t..u l rtit.'tJ ()4M J.,vir I mulo;
(t 11 ( .,.,.._, l.lc .. I'-J I !).!!), woriv..n .. ..
_M,,,.,.uJ C l\wp:r (' ... fkond Art
I ot.r:J.t - oW'!, u \1 o..t t:.om:1U. M_mo Bootw
r-.,:.,.,l '"tk.
.,._ .........
1 11 10 U 11
eli
P us
Rtn r6n
BIBLIOTECA
'.d"-ali.LltrJr,.,. r...v
0 Jrfl .. , l
t-:'.1:1 4olri!J'ollb p!ll!lid tllli.l <'fl o...IU. ,1..- \ In
,_,hHrlttY I>JJil "" ,!(II) I
AJ , ... ,,, .lltf !J.,I! . ., (()r,m.lfiiUII.t\1:},
4.) I lfncm; f...cm t;;'!llcry, Yuck
\..en a ltr.uli...,.Jt, -./s-nt.
hiir .. n,;b.tr' a,, .. , l'f ;.1o., fd.tcudc :.W2.l::a ru-w "'''C
J"Qitlliimo"t.t m. b u.k .u C.MI<'"<;i.a! dr b.O..._. f....:
'"' .. , . ...,u 1\''' &\ 1 . .. t .. .c .. \1; QUI u:tu.u.ckvdeo.
L lu"" " r ..lucir...:u'AI P"''''l"r.t:, f;el "'"
._.nr h, 1(11 '"' .It .. 1.1 J J.'ll,n: . Yo cs1-;,:,. <;.iN-..
t(o+ Ill Ht!p,. Jr \hJriJ.
Sanli:&o ti udw dt ur t.tll
d1 .rm dt;dt Mf.f 1k :m .. -l.r. c.:J.ll.: Orlr..tha. 160. 0 F ..
,1.: !004. !XIs fuernn ll'lfl' '""'3tlt
bruo , idto\d!
b pb.nt;) ruptriot a Ul'" ,1r .111r .l lr.nb dr om hw:.:o
con l n:cbci6n. U b(ll :lS. Con l$!il: Ca!tdl
Hd&l lk
LOS Tl ltt.1i'OS I)[L TRIL'Nf() DEL\ ESI11TICA 97
Lualquier hombre mas o m( t'<M como a
'd.S cxhibkionC"'"(I
Sobrt todo, d tquipo dnttMtOSJ.ffico not tntrJ.r ;a
una defpopda }' rdun:.-cb rle
JUr l.t vi.si6tl mtdnk:.. en-allada "por b dinamit.a dt los
de lgundol'. y vm:lta 11. munt:u "cgUu
:uod:.donts. E.s. ena visiOn nuevJ. Ia que h.1tt posi-
hlc \'Oh:ar Ia :ll.:naciQn. U. ldt:t ,lc Bcnj:a
t:in b que l.t pdlcula llO$ revde .. lti miles de dttennina
d ones de que dcpende y que
":.h1itnos un campo de- :tecUm. inmenso c insmJl('
..:hado"
1
Pot m<'<iio de b d.mar.r,, b pcr<:t:pd6u eolecsi,;a sc
.tp,opta de los modos .:k ptr.:<:pd6n fotntu.m:.iocos. El cine
nos abl'l: un mundo dd $1ltfil) eo!t'l:tivo en cl que M/drq '/
C/mrlfll din:.mit>ln cl incon.sdtme indMdull.
Deahl q11c:- tl j)Ue ll.: urt mundo end que Sc!
frentt <llu obru Jlllnl sume1gir&< en dlu o pcnetru
las. un mundo de l11 en lm
M, 2tut mundo dondc stand-A distr.lfdo y mAnipulado por
las lmigcne.s w pbCt:r: tc ab1t d titmpo
"de l.a rt.pd6n tn b
La t.ilnm-1 del er.' :IYQ rnUviti,m;uia ;a.! mltn10
tit nlpu qut b. m:U eni&udtic:'l y Ia mis audaz. E&.t:l
:1 lat&:nk..l, !;'JCrra y Ia t:s,Wu.Oc$n de 1:. vid:..
Bel\j:m\in esbou. \ U\ di1agn6stko maJxi.st.l dd F..stJ.do
cotaliwio c.:omo fimn1 avlu u:ad;, de des:uwlk> de l.a t&nica
tin dc.t ibamitmo dd aphotlisrn de Ia propiedad.
En t$tU condidoner, d F.rtadQ I.Ot.lliufi.o dehc rttm ri a
do" dt Uusi6n y dh'trsiOn: b t$teth.addn de-b,_
INJ.. p. lSS.
t;.J. p. 16:1.
I mJ .. I" 16'?,
vW!a pollCJOO.l eft b qut muu K' cbn mbm.t f'l'\ rrpre
4
wt.-.:ic\n. y Lt. JIKtU COCIIO fomu.11iuau dt pw'M.& en 180-
._;MtclltO dt W rrw.o.' 1 c!c U ,&nn m tonlf&
de \f ,.hmu .. La sucm mocknu. en )lU u ... tnU Ul
\ienc por l.a dtit ttnri& enut lot
pocrmN f'lotdiOf ck producd6n y su \l.lilu
en d I'' OC'<"'> di:
1.- aljtnxi6n de- Ia hwnanMad lkg.t. 1 CU)j>idc
do b hum:..nid.ad \"" vn't' tie flllll\rt" (11iti
I :a de Bcnj..tmin J bien I'CrU 't
cc un c.alle;6n . 1a!id11 a [KUr de su Yll)cmh I
p<lfitlud6n dd am debe suu.iruit IJ tuttiL.Kt6n de l.a poJJ
,,.. .. Y Jt i.l fiUCtl\1
Me pumhf ptescnta.r con t.ancos dcul!n rl de
Bcal.n\11\ pu.1 wi\::U: nt pnma lupr w J'C''J"Cki.I.Jc.nw
ck "'* carbr OOK-.d.
tknjaMin b u:W ck sm C:.Nnbio> ud10l ttl lof
tnodof. de pmqtdOO yck un c.,mbio ck La IUihordru de U
obta ck aue. l'.ara il, b n.tbia no a n una Cttncia
ck l01 l)(fQ'JX'I6n y su obpc'tO comt:lnJX'It.tnco tcndd.a que ot-1
I;, j)cUcub de A lu ctpt:ricnd.u dt Ia
IH C::'<ptricn<i.u de Ia dht hltd6n,
dlll j)Of el conium() de Ctb.-.u y hc:dtat pu.&
\l!t
Sobte (jtt punto, lknJ.amin en lu ckrto. NutJHO
nu.1ndo dd anco tnduyc <ksdt: fi.oes dd mtbie.a
81b-.MIA y ddcat. mL (Otognl'tu. ptlkvU.., 't b;ati10S
qllt iirm:os, cdktonn lncunabla. puac;u en htf'-
D.U '1 dd HIJU Jot; tuldros
linkos tot ll..tn tdo .&1 rhmo de dt
t,at ltntfrtnXIOM'J mustaks K hm p.iN
dol en duc:os t ttl o...Jtuo a W cdicioclC'f IIK\IN-
lun tn -f!in. Las ohr.u rn
bUnoo y tql!) de ..:- rditaD <okw r
habtr 'ido .&)'tf
lkn;armn veta 11\'' kjol. AJ;f como kt dice
"l.a hmOfla df' form11 de :me tienc t.rflk.u
elt.l (orll\11 1Uplra. a tenet eftos que \C t>utdcn
nb<cncr ,tn 11ttmin. wlamcnu: 11 hue de un e.ndw.llit t&ni
,., t:.tntfotma.Jo, ci dedr, en "UCV'"' fotma de anc".tt
BJ.io <%l f6rmulil t'turt'\'tb c:llldYtJiin)tceno <lc l't)rtnu dt
::utc que )'.I 111 n11.1icu -uduicas <n d St'otido del
VJ..Udo y rn Lu. q1.1r y.a ni dqull!n qucecbrU Jcl f('!.;U("t
J:> de- l.a wrnrmpbt6n y c!rt kl:ositruC1'1to qut'
:'"'M)J :.d me c:n d c:rmpo dt M& aatto.
En b del :anc cocur-mpotiMo lot' d.o nee
, no C"M.mnt (rnur' obn Pno rn Ll dit
u-acri6n. ,...\ b rebci6n. Esc.amos m 4 aprrkn
es1ltK'..J c.on\ 0 f'l1 ln1 \'liJM)to de un .h.m-uM ll" WA
sobre lo1 ob,ctos tti n1jcci6n a un ptOI)rt.m.l
tM\tC'IVfn a) d lc-1.0 de
disposii vos c" lot fl\ IC tltnt una cxptlit nda 'I
bo!T0$11 q\o \kj)l!flclc mno dt intencinnd dd sutiliJ.
popio c..: oil ido eiptttado.t y deW intermhcndu
de JU 11 vtdrn f<'ltvi.ii6n JQn, en IJ ,.iJa unl
diuu y rn cl :ute. b vchrculos de unJ. cstltka ck l.1 a ..uo-
y de 1.. m\r.ad.a T:ambit.n IKl)Ol
crundo en d rWI'IIJo de l01 hip..J,. intetxdvot. de
que b uqo. tk<'tt6tlicftol iOfl W ituw.Kioncs rr..u dihan
did.. En u.e w u:a1a dt llft mundo de "obm'"' ft'PfO
"Jhtl. r 1 c.'
""
I.Oi TIEMl'OS Dfl TRIUNfO Ot LA fj I trlC'..\
qu(' mC'lclln Mmido. lmJigc>n. cnto. "'dC\1 'f q.ac
ntJn. flO' prindpkt dt tucnt.U. abicnu a b x<*' 1 .tla
tnrm'tftei61\ dd qge w bnu de tu\"f'P
ri61'1 ydt dr.pbumimto. m..ua a.m prcfnC'nciat '1 h..
q\K t\H t e-AhnM in:tr"'('ng"n C'n Hell No \Oia
tnnne- uda hombre OOtlquiluS i.in d dcrI)Q
11. kt filmado.. sino que cknc d tlculho dt
p.utld11;1t cn un gui6n, c:kcd on:ll J>CUOIIlljtl y c;ecogcr Ia
y los dngul<lll de In coll\M..
Fn mcdiM de Ia di..str.ttl161'1. 1\0 -te debe
modific...- un solo .aspto dd J>Cn$-.lmlctuo de- lknj1rnm
Solml<'nte- que matiw ta I reccpctOn
en IJ. dtttucci6n" fC volvl6 i.nteracx;6n rrt t. dhu.-,.;.6n,
en uru n!bct.Sn ddmkla..
l.J lh&,.Of F'<lnC de- nus ck 11n '"tt't'O llf'O nn
dmpdu alu muu:. por d cabk. rqetldotn .. .uttnkt.
Prwl:dcn de b ullllnol
dot u11.a t&nicJ en ptOSftSO coruuntt (b di,:ttaltuc'6n
infotm,tlca 'I Jll cnnd'ormxton en 1&1 wmo b
JHtll iJO tknjll lnin, eoltl:Ul coo un inc:olnkntt 6f'tko
<Oktllvo -R111rflNJ, I05 Ailttlbt, tff,mlatr. l01 l
'limNl'" Ntnjn, L1n.-1 C111fi que wn y seUn cudu vu. mlis
crimmts de lo .amilltlt\ t.unhi! n,
ablcn-u. lnnutud.o, modjficab.les- y f)Ot lo U n!O lmptr
ft((liJ, No h.ay pot qu( "rt'l'&to'unemc'", cul tnum
w dkc 1un bkn, b dd radio dc:l CIXhc 0 del deu
dc>t No hay pof qu.C mlrn C"J \llsimo "
'''1 No tur pot qui! lett .. (14huao
J.nt.Nfln csairo pu-.1. dormir de pte m d nwuo o umbi.ar
tit .dtu. '( ea awuo 14 InA d f'JC"
go 1t ekain:nmtt, mucllo .II fi"'"
fo,.,.,fK, ck lot. :nh dt su.&cicnda que al htlt tn(,tKO.
I 0', Til .\II"O'i l)fl "lli\."NN ut.I.A ES'TtrK..o\ 101
E.n au ut de- lncrnccic\n cl upn:t.aJor
rnr :a un lh\lndo dt ootol6p.:a
wmiC' d.ifutfttt.. Si "Uilf.Q d cirmino ntnflo 1 LUI
l...cu de-conto:to de oncolosfa. d pan Slo.brayv d llho i.k
, .... tst.u imJ.ttt=\U y no a.m
ltft'rt'nttlll rd11Ci6ft que In fut &tribuida dUf"Aillt' 1..\
Wl"ft:'n )' Ill K"lu<ki<l-n op no de .nt rr.femKi.,. o l it'
\,I cawa, Ullf! IIOCO .. le lo <tue les da scnt:ido o bt l)tO\Iu ..
111\0 de qu11!11 lu ilC.<l$C bt deja. lii.S m1>tfili .. n m
.o;ojo y IIIJ I)N.t. m uhi.;)C) de dnt: )' tdtvisi<Sn Sc.ge OJ.I\C)'
pefeu . uutfiiC tue (;.lmi-W(I en su,- sobrt I.a. tc:le
, ,Jt6fl 'Carnbf.r ck ..ll ts poskionarse despuh Jd rnon
,..JOt y a.mc:; .. lc 1.- t;abbr-.a lin. Gmbi.;a: de
en un ilHt', u.acumcnte como e:n los tn;tJ01
':tido. dondt kM, ifiKtot dd ruft'IIIUI "f".l 20 .aflc'f!)
unMMXron tAl como ttt"& 8wtol.q;tu ut
Un I)U("n) ck attnci6n $oC' esri imula.ndo. Jl'lfVi
d baNido IAJ>i fd KRffm&} ttl donmauo ck IJ
lt..:tufa y del dcw:l fr:unlemo de las .srgndiC".tciones t. im
\'-'che mh R\lkl:.t, mda m6vil; t mcnw qptttkulo o
q\K! elcm<"II IO dememo de una cadenu
pleNe &u 'ili !Of de rd'cu!t,da o dt .:lcuotacldn p.ua
1nsu ibir.sc en tll1.\ c;denJ. d<" mc:umorfosia .sobtc
pa1a. t t'!Ua. l en l.a \Cdt de utu f.u1t:urnaso:i.a: lit tr.almcnte
comitlvJ! o \IM Pf0Ct'fi6n dt h.nwmas.
Y. to..ll) uo, t;qu4 t\ lo que dd :me de I.J tt.t
d.odn dC"I Gr.an Ant que- tobcic.l y
Sobl"C' c-J4c c-1 du:p6fuoo de &tnjamm. YC'(C'to
1
S Lt W..WA Ufl'l'i' roc. 199}. ,., ll
'"
I..OS l1F.MIIQS nr:J. TIUUNFO m: LA f.!IT'I!TICA
no!ldJgico, 2 iconod:uta l-u de su
enU)"O tod11via ver.On de6nhiv._ f;Onockb-, em d de
$u de5:1p:lld6n, pt:o des:t(l'trk i6n llUe se V'J. por camJ-
nos cxu:ailos.
Po<tllt d te :we tdbi6, tl cornugolpe< de Ia
reprodudbilid<td gc-nc-ralir,;.d:A. L4 por el
tMt: iutlll:l<l1 en tl OOI'ill6n dd modcrntsmo fite un:t t<'nta
(iva t\ hima pau sah.u d :.tur.l, las tlbnu )'
had6ldolu Sin tmb:ugo, u l como lo perd bt6
8enj3roin d<1dc- 1936. lu hKhu .sc ptrdl<lo de
nu cwndo d cufto uba 3 tomasc .l st mismo
c;:omo obi'<lto.
Eft !OJ hcchos..latobru iurkti tambUn ban suje-
tas :<.lu ley deb (mi CO$
tit l:u exposicioncs, en fotoSJ.ff.u. en di-aposith'U o en 6-
chcros nurnel'\l dO$; IQs cn<;Olllnmc.>5 reprQdt:cido" en 1:.3
n"Yinas, <:tl 111 ttkvis.i6n, en IMiiblo!> dt: ant: r en Ia rtd.
imig<:n $!M:ilr pArrido 11 pt:IIU<:iill C$t:Jia deb hr
mil Jurica dt in:acccsiblts. El ruri.smo tttmina
c:mn:g;wdo II c:.xpoJic:iOn r con nire IIOC)ntl lciQ
n:ado lo que o.'ra d cbjctivo de un viaje de iniciad6n ode
un11 espiri"'"'l. Y d:uo, 1!1111hiin d mmeo
que $e h.11 tlll Mfotm:tdo en objc:to de cuho ((por cuinto
ticmpo m-id) fiuwi on"llfldo 11 l tirmpo omo
suplcment:uio de comunicaci6n de m.ts.u. Conti-
TlUitmemc K abren mevoJ nUI$CQ$ y IC mi$ i mpowunc:s
ab.ren .sucumleJ como franquJd:lt.
El m11.sto mrrecc \ H)II rtfl(')liQn p.mknhr pc>n1ue con.$
titU)'t d dc:tuc-mo mds ambiguo dcl dts.tioo -acrual dd aurn
desputs de $ido l)U lug:u de (.>tlcbmd6n.
Sisuc: comtituytttdo uno de los ma)'Ot'ts par.Adtsnw de
.$hUII(:i6tl de prro::pci6n C!$tica en cl figfo XX. pero un
LOS TIEMI'OS Dl!L 1ltJUNFO Df: lA FST'21'1C\ 10}
paudJgm.a ya devaluado en con nucvu
c:tpctienciliJ y. qui1ri t:;amblen. ya fll<JIC'Jdo, comaminado y
dc-formado por euas.
Se 1upone ' lue -e:n d muKO vcmo.s con dcfcrtnda obtat
aunquc en Ia ma}'or(a de loo casos e.u::.s (lb l';l
wn. en Ia mis o mcoos esca&Os y mir
o menos de Ia producd6n mundial )' ti1:tt\dariu
d:. tic tal o m i5u. Todls las disposidon($ arquittct6n1-
cas y IJ.1 r(gi;U de u.so del mu.sco est:ln t nfoadas:.. :utgur.ar
y prt:.)UV"JI 1:1 l:llp111Ci6n de l.t m1na&,: puede hablar cn
'I(Yl alta, nose puedc comer, los nioos no dt bt>n coucr y.
d.uo, 1}1) dtben lOcllt b.\ Qhr.l$. l)jc;ho en ouos tmioos:
c:l musco no un lugn de. diversi6n $ino de
ci6n. E! lugu <lt.'dkadQ a ;mw:,r I. atCIKiOn,lo que: ;;.-cri-
w. una gam:a de i<'nti mit iUOS empe:r.ando pot l:a rt't\'tcncia
imprcsim'IJdu }' )' tcrmin:1.ndo porIa IDdnAd6n
eXlllt:l.da o dlscrcca. El cubo blanco o gri.s del museo modcr-
nisf'.a u rl i ullit uto :mfHico ric 1.- (:lpilb c.:onventual. Su
m:is \l(.:ibadtmmifcstad6n es. de">puk de todo, una
ti<a capilb.la a pill!! de Rothkq rn li<.RI.)too, lu,!9l.r ' inaCri -
co <'II cl que In 11pcnum dd ane-a la dh""CI's.id:td de los rulws
nod cm 1e-..Jid:.d, que el preu:xto p11r11 el cuho ;tnt
mismo.
S...lvo que d mwCQ ,,e en fu-
gu de dimacd6n. En nombrc de Ia dcmouatiu d 6n del
tCtt.SOillartc. h:t tcpOOnw)dado, I:;. rcUaOn
dismra :1 bs obras duricu sobtcvivlcntcs, Se h3. COI\'-'fnjJ o
et1 un lug::u (lc curhme> con
una oons.t.tlllt preocup.;ci6n ptlbJka, para <1 u.c
t i1eu1t11 mc;.>r. p:.tl ma;vr Yt\UII;;.ndo el riempo
ntsnrio p.u,a rcalh:ar -algunas compta:> en Ia tit-1\d:a de
.. deri-v:t<!(>.., ... eapac;i<U<I d(; :uenc:i6fl del espec-
...
'""*' n lnC'dtch. <DI'IO.'"Kl.l r (b cuc:nc.- Dt Ju 4fiiC'
&o6 .KJ<viciot c:uhurlks, 1 de C'dt.K.- OC"((m
un IU5" itl'lf!OriAnt,-, fJ IUIJS('O c:s pane tncry.al ck b cu.cu
"dd ckmro librt- dt nw.u.
En cl (orado, d WUK'O cs la cnis bt-lla dd
diagn6uico dr 8rn.amil): d \'alo-e \It cut,,.,
rrro KJnltlltnIOio II (O$ \'3)0lt'S de J:. 0po)ki611 y \It la
('ml\af8\, ccmsidenblc cuu11.c ll\tchud6n <ko
u .tisniila mmbiCn I pcr.dJtccnt' (uetr ll
del dC'iCO de auu, de .;mem;ddad, de Jil'lf!\II.Arldad )' d<
\'J.!Ot Sc: or,an ctcJndo ck todo y d(' cu,aJ,Iukr CM.I,
d" bcll,u a teet, de urr c;onttmporine.u. clc l..t tn
moorim.rnto. dtl cinC'. dd upn 1 dd qutW, OM"tlolWQI
t<tmb.ln. toe wpon que, co ptirk..lf'M). ant n dqftdr
IC' tOftlftVJ 1'10 d aara uno ..rt- fJ m-=o iu""-'C'N
rnhien como dt 1odo lo que fUtr tft pd.
110 de: Htu.a conK'TUJ, PfO\qCc\\J..tu
dr un \'t lo no dtbttiAnct:ut.c. oltoru dtl
n qt.u: lunon, como las de 1()-' <:01'1
ba"' t"n ur1 trcli:wo t.lurt'mo dd au1"ll )' Jd c,10t;lnicn.o.
Cui 'lldll unn de los srandM mur.cos de ne modcmo dd
uuuulo p0$C: 'U cjerliJII:tr, rcstaurodo y ut<lll
tificudo 1mr ct anina o )Ut de,tthQb1bicnt('J, de lllfi\i n
dtJJparcddo de M.ucd IJu.;;h.unp Como sl d
JoiUill. Joe r:OAS.tituh 11 ,_.'Unfrt, thnpl('
('Ofquc 1.& t\G:nir;a.."''ltC)$ o. en $111.klt\:co, que k k
p.lft"-
fJ dt BmPmin a Druco poe ''* tift
('Nlurp .Jolt de ma nub n-aluaac)a deb n"Oiu<k"in
t&nK:a ul COMO dt utu cEa:uUblt con..:.tpe:::i6n dt I C'Orut-
c;u('N:IU dt mnlc.a de la diiltatci6n .a rdr de un tXf((
,.,
dr t: pcum.t.nN ('n "U1n 10 .! lu oponunitlbdc:s de libn-16n
ro tObtnw,run..
wntidtr.l d ontromod meookctrto pot
.;:drooa. pot eU.tt WI rf'lm.do Ia
b.c:.t1bb <'11 b ft*a dt ffiOS cintS+mor.umcn
1 s q.w: trntln 1)\lnl\!.l r) 11n Jli iUUOSOJ como cl Rnt:. J Ebf.,.
wlo, /lmft1'16o cl se 1c- ocurri6 que un d(.t.
.. b;(a ann que p!Uhrscn dlriwrJC 11 las mar;;u J'ICW tQt.Audo
<1uicm ilhlividuulntnu! t-n su casa. En estc cno, Ia
mil en!AI Iarh 'f t l tnhmo clC'mpo. JC. muiharb.
h .... c mutho tkmpo IJ tcltvtsiOn cui t'n C'.t.da hor.u. como
cc l!i. 1 loa rcptoducc!'lr de CliJC!Its ck ;mdic>. c!i.stot t-um
o r....Lo lKOtnp.tl\..ln a cacb indi'ltduo en su burbura
Hlbrnrr.r. I,.., nUW (\&(' SUMI1Uld.a porto wc:t6Joso
lhid l.bnu b mu.:.htdumbn-
o. m.b
\o CfUit lot fQlnOmiuu tbmm uu .nu..:..ldo.
Ln c:ou:' w: fo:OIIIIlp!iun todnu m:is con t.a IJltc-uctl"-ldad
qi.J(" und'mnu .-1 dd que-ambia utc.t.k:l t'll
U:'l J"'tin<.ipto de fX.IUC"I\cl.a. CuinQo llO$ t"OOOfltfiiOOS 000 U 1'1
patsajc trkvuwl de 200. )()() o SOO c:mala )' tod..vf:a imcf
.. aJ :l qui en J)Utde 1cncr su proplo Un
poco mds y JIIIcrc R"alitn .\\1 pdfcula con en d
tin:.l dese .. do. Cou.k<u('I\(Cftl t-ntt", aummta lo que ft
U;urur ellndlvthu.I'M do rn:a,;&, Clon de.- asnlf.r.
nticntOJ con una but- fucnMlt'nte ('1!1(111Vo1
dlltllntl: choquo 'tllli1'01 de tipo hununiutio -('1
TtktOO, uN nW.KtC p.t1tkul.umcntc tdt"g(DK&. C'Co' - St
corno con'"'*cncu, b Kctu.flci6n de- l..t. di
mnui6ft cklttempo ht-rt b p.a.nkipxtlln C'" un
a 0 . ._,._ U l'-l#lfl r.rtot(I'KI ' u.i .a rmw;('O. .....
191&4
""
l OS TIEM I'OS I)JIJ. TJY t>N!=<.l i>b LA &rrtm:A
imag.i notrio coltivo se .:Ju'a crm l:u vfM dd
(por (:jtmplo, oon Jos prognunas po1noe;'lilttat
que 5t han \'uelco conHu\Ci lO(los lt>.S CUJl!lleJ). Y por fin,
como <:omnem;ia., \'t d d('S:llrollo de un modo de pcr-
ctpei6n ".sin a oper.ar un perpeu.1o '!
:tOOnd;anu" prqenu:.
Con cste tiltimo sc cierr;;. d cirOJio: d au.ro des-
2fUrt<:e pnr completo tu<tndo un pcnsamierlto tuulmcna-
uJ y.t 0 () puOOt: rrlaeidn .:on
de lu o;:ou.s., wn "Iii apallcidn ti nlea <lc alg{J
muy lci.tno" y con Ia tradiC'i6n l'jm: b. con.s<"r.'Oll doll'.ancrJ.
n::cosrda, end pnmcr $entido dd tmino.
De vetdad vivimos c" estc mundo otura pror<ju.t, leja
no y sin memafitl, u un mundo cn d que, como lo dice tl
dneu t-a Werner J<lugcU (que 1o Jigll un einSt'.t u un:
c.ts:uali<l td Bc:nj.amin c:on.sidt:r-.tdo cmincntc
m<:me simb6lica), d prestruc t t:.a (le oon.su1mt Jas
otras dimerui()ul!$ deJ riempo, lin:l exis1cn
da. <:n el prt'$C:IU<'- tampoco eud. dlfil)i& .. d Knudo de
promeu de lihct.u:fcSn <iUC sOlo pudicra arraig:usc en utt
p:uado rdvmdic-..tdo o un fumtu pfl)(ctix:tc!Q, wmo lo
ny6 HastnaJ, AR!ndt sin olesc:m.so.
De hecho, mat xina. liJ>Oc:dfptico )'
pero de tod:u rnanrn11 marxjstll. no podl:l aceptar d rtino
de un indhidu.llismo de masu de tipo. dt
masiado mtr.ariu l t cualq\tit:J prome$.1 de aoci6n rolttti \'!1
q\te no itrJ:Cional. Si Be.nj..tn'lin ran a Ju
ide:1 dd dne tOmQ me de tnuhnudes. es. potquc esptl'll.b:.
u.na polit.i:ucicSn liberudora. Y d ronHiqQ que HI\"O
u Cnlldo pot Andreu HuyuM t11 1'u1:.JIIt M.'"*.;"'$ Timt
bt 11 NlK''l'! YoAr., J,5, p. 26.
.. -
cou Adomo 0011 rcsp to a Sli c:nl a)'a gir6 prt.d.)amente
alrcdedor dt C'$tll dilusi6n.
Adomo tcconoc("1, adem:ls, cl p.ttx!C)(t moda na de
crodirn.ci6n del arte: y d 1u11fir de Ia tCcnica en
t:. ptoducd6n dt I.\ o!Jr:. - h:tc:iendo ene
pumo a o nnisk<A dodcelf6nka mas que at
dnt-. En cambio, oo lidmitfa l j ue b dclartc de
Ia p\tdiese punt}' .slmplemcnte m negor
d atte parJ tcba.s:ulo en l;a di.sua i6n. El ":.ur:. ni:tgia" d
una <:ou. Ju obril de arte aUtOnomu. on:t.: "EI ccnuo de Ia
obra de ant: autdoom:l no pt:t'tet\ke J)Ot s( mirmo ;a l:t
ttme mhuc:tt", l-4 De hecho. Adomo ob.suoab.l e.n dcfen
der l.t escnd:. form..tl de l.t ob.ta c:omo iubjetividad objeti v:t
d,.il\ roluevi\iendo a Ll disolud6n de l:t roagi11.
Su lo que cualqu.ict ckl form:.
lumo y dtl :trte por el a.ne; dicho en otro.s tCrmjnos, cas.i
nada, aptttede h tli rm:u:i6u (pl:tt6nica y pJ:uuniuu) de
que Ia forma Je en CO$lt. SObre es:e pumo, lkn
jam in ten(:t ru6n y l:t hls.torit te dio b .awn.
l?ero Adorno tam poco crcfa eu dialt!cti>.:a de Ja
di.smacci6n; te.mfa l.t. potel\d.i de .. ucnad 6t\ del cine. S\t
d<: l!ud6n y dM-rtimkrtto. :\cw6 :t lkn
j:unin de romanrid smo de lubcue dej:ado
inll\tir por Brcchf }' ;cncr unit fe ciep en ll1
aurocons.1:imd6n dd pcolet:.t i:tdo t>1\ el setto de un p:oct.nt
hist6dco".J
6
Sobre me pumo en.-. vn. y Ia
h!s.toria lo demosrr6: no buu col\ ''dule di1eet:. mcrue al
11
W. lknj.t.min. f!.tm;tfrllllplJi. Y, NS. pp.
.,.lo>Mnlb de 1. olbtt -tilnJu) I>
<'II ' n ior.n,, en cr:a (Dilltfo"'f}- CIO lll! confwxk con In 'l\lte,fntlb. tit-
tle ':0. ftenjam111, lift.' {r<fwt'h. '! m , P 1.)6.
MJft,
a 1,.05nL\U'\:utl11UUSTODELU.\lrllCA
rroluuiado d wMho"
1
' dt capa<iocbd dot libcu.ci6o
q:ut csu r u;t(Ju,c:a. Pot SU p..-nc, Adt:JtnO
qucd:d)t :ol:.llmtmc rruloueiO dtl "rom;r,ntlc;umo blu8uc!s'"
que. por OH"a dtal unda\ p:arll suponcr <pJt tn l:a
t(K;ic:d.Mt socialisut "d u:abajo \\"ndria de ul
tn.tn<'fA que b 1\0ruble. r no JC tii!" .. Uidua na K
t.anco pua ff!'Otf nn.d.M dot b ds:suac:QOO'".
1
En ouos ll!rminot. y roumir lu diM (.IUJ de b
postur.a <k Adofno, b de Schanbcrs no ianu.
pcro, por ,u oomd.a (ol'fttJI, deberb pod lknar '! t1c:"Y.u d
tl<:mpol.bre dd prolt!ulfi.ldu emancip.a:do 1')\lf y.a no t\t.:($i-
tu la 1.&. d1m:acd6u, Ottil eviclcntc y
lt, Bt.nj,tmio urvo Ia n.tllrt t uaDdo ullt'mth to (JUt 1hioo
dd clmtro lilne de em ptol.nl!ladoo m.a.ncipado tt<q,uiot-
m.k IIW'IQ ck b &.ttac06n \U queM'
lc JlfC'KOU b o.::asi6n, no,. Schonbas smo a Lt J'*M music&
Mtt r.xUs W q'w ptedc ocogn.
Cuando Us .,.,anfi,UJttiLn cont-er.,.ab:m 10\l.i.,.l su
fucna ptru .c: enfrt:ntab.ln enn pollli
(OS toudir.u1os "llrlgldoi n lat m:a.1311 b:lj;;> t;r.lll\lfn"u fut utu
bo'1tliu du, cuando n l ... bJ n:acKndo b. induJina de b cu!wr.a
r )('_ lmcs;aha l'fod\)(('ldn lndu .. de los blC' t-ti tuhu-
1111ti y del fu'JI(/,, lknju.W:n uru l!ot"f)l(acia. Wtia
1 conrM,-ecScu.a l.u litW".a, tk fucn.a on..a ('\"'\)luc.6n que
irU dd .aur.a a Lt pncnluad.a. dd .;vho del
111tc ,u cor..sumo en IJ de l.a Jtc:oci('.n \;&pt:aJ.. a
.. dimacci6n \lcSJloCC'ifoJ, dt IJ. obra a b btllt"t;& <lilt dJVI(fiC r
('Jfim, de lo .sublime I bk ucnar end llUe sol:mcme
sitmc (Hi, No Mlunriar a la-s de
-
LOSnF-\.if'\)\ JIJ , ..
tJOO rnolu6oturu. pc:ru ott: rakfuc1 de Vtopl.l no rnpedi.l
un OKuJo djagt\Onko. I loy m db nos c:n l;a
\ iiU.ad6n cc:ner <pu: UIM:tibir r..xlo t u di.ar,n6uico Jln
,l<tulc:r.a podcr pant.arno, de JUS !ados oscuror i.'Yrq\le y.a
n(M f.tha t:amhiiu b d atnt' n$a6n dr IJ.
M\Cntt d muodo rt-hou de bdlcu sino que, adctn.U. tSt.a
f'ltOS lt!ku en il. n.JJnd4 m lu
"P"' 1ibw ok b bdku
Apcn.a..r unos ..afim de Bcnja.min, d Ct(u.;o tJU
dunideu.{C' O(muaa \orc:rnhctg emprendill 1.1 (otm\ll..lct6n
de \I na de aruchlo oon Ia modcrnidad. )tu dat prJ-
nietos ltxtOS irl)I)Orl-&utt'l: "Vlltsuardu y ki uch"'' y 'f-hdll
tm laoc;oonrc mJJ nu("VV": duan, dt
9J9y 1940.
&n miria Qtte mufti de 1110 africo y no de Ull 616.o-
io prok:siol'l:al ticrw wu :npon.ancu du:i'1n. f.t. '"'" k'OriJ
d"' l.u obr.lS lnlfrliJ )'de los aktrios pJ!l julgat de'"' b.J ..
w. :tl tnUn)O tiempu <J!K lofM O:l'liou:i6n de 1. IOg!tJI (1.:: fos
:mf,ukos. De h ho, &o t ram de tuu ambluo.:l
l\IU,uin p::..ra c:urn11lif cle aHu rsae1io
en Ia (Onunuidad de Kan1 y de HegeL Pc-ro cl p1ccio f>Ot
cs triple d.a 1.a DAb.ia un r:.r-4.:--
tlft r utu qOC' no ttnb::
tcalu.a liAI opcnd6rt de "dbic--i:ueidn (on;acla ck lu *'"
rnodc:nw; L4s somcrc UIU ctkologfa hisc&-tca, coo IJ
hcgrliJnJ dd wmp.n;uiwM('ntC' wi
dd tipo de una ianrasb
i!t:u ltOrfll, t!ll tl foudu haJtOIIUC' IHI'IJIIt )' ll lll<'lll!J O
... Uu.J. 19.\Y!,.oupe
c. 'f"""""". .__ .. ""' ' .. 1lrr c
.J .... ..... IW.,_!\.U.
, .. I 0\. TilM I'OS DD. TRfUNJ'O Dt 1..,\1'. \ ffl iCA
m w fond..uom(o, n&'YO mount illlt"'HIJIIK4
hnc6t'" "vc 1nl!u1"6 con n:uc:bo tft na con
g tdcotif1a dC'I aHC' modcmo
UllldunldcrnC' ck b ipoe;a (C'I .lfl(' de (\)Uoclt. ck
Gork). Mochcf"'c:U y, de- m.>n('"r.t. r;cncr.al, tiOII d t1:p
t:ionhmo G1nbe:s aqur6 b dc:fcnu, lA n,,\
'f 1.1 fKOIU006n de estc 111\C y 11kg6, n\ fl l llOO'IC'IUO
OjJoOI"'URO y d<i 1111.1. IUam:l"a (!)((C'pcion :tl nlC'Il Ce kr,iblc y cfi.
C.lt, l.u f\1-\lfiC:Id OilC'S de 1111 b:ito CtmiC:h.Jal y de
un dlnJitl lin\1.) t11hun.l de por sl )'I muy futr(Cf, P.l "11iun!U
dcl111e none-.lmc:Nctno ... rcomat Ia de:
s .. ndln,U fut suyo. 5 ad (Of'IW) Ct('l"nbc-.g
dc-;6 una hUC"Ib en b nuncn de,. tiiHt oc
cicknc..! c d ,Jgloxx. rnoddt.ndo d dt Ia
fU ckt AU('
Pot toda.' nUt. tuoms, d pem.lMK'ftiO dt (;tn:nbc:tJ
nuncn felicichd o PO-- b teftrc-n<lll
o nc5nn ... pr10 en codo cuo ck U
c-ttltl\6 dd modtrl'\0. Su (ln icul:acic.\n en corno .1 lltt
tden (de uhN de invend6n (".1doro. )' de
ticn.,l,, dd v.alor b p"p6Rn esu!ut'l&) t;tlillll bu)t.
l.1 lie un d ugio 111
11
modcrnWbd fllO<Innllta'" y
b ''"1'16\Wdta, a un;t d i.Jio del (ir;ul t\nt y lu
tXJ>Ilrien.cia, (.(tUCI.'tnud:u y c.apradu qur todav(J j)hldutf.
I !I ck Grttnlx-rg cicne dot aip<'(tO
rJ ptl!'!ltto M' td'w:rt. b.16gica dt b C"o'Oiuctc:\n ck u.. llii1S
d..& n..dood< dd oiglo""" lo lu lhM>Cio d "tnOob
fttuno" J<r C'..cttnbu&- fl acbn l:u dd Jv..iuo
'I didlo. t.u
I i ..... .,,.,._n.,
,....,. (.ant 'Ali.
Ill
& comJn f"n<'ttllt a.ttH de. upcao:s como si U
dC' I& btuort.a ntOCkniu d jwao &:,rnulhu
;a;liodo I. w ..... r..a qlft. tq:lln puco:.l.t. MOder
"'UU. cormpondc "t.. WI'IC(T;U<Kt6a progrts:in ck 11t'fC"
iCibte lnt rncdi-Ot t"ornulu quco k pt"opon;ion.ut. su pi'Qfll;a
dcfinJOOn lk> .... uu por (lui Ll piorut ... , cksdc d
XIX, .\1!' fuhrl;1 do (CIIlUlt.lU fabu: b IQgiq de lo rlano '/
color. y b h deJa presemad(m dd C1
pJo..io Jmm. Sin flmbusu. rst: ;11ticubd 6n no cb nlnj;\lin
t pttem I l' oqud lie un-1 l6gk.,1 modrtnim de dpo
JU';I b.\ arlf\ d t' roblemA M' posponr, oo
En tC'Aiid;ad, 01.los lo, teJttos de Crec:nh.ttg ind.an quo
y rnmul )ltl0 min, pan 8,
n) t.IA nikko t.Otmin, o a.n, b df4 vaLnr
ptopi.unmtt n:tf-1 KO del Graa Anc T de la5 C'Xf'<'rt-tft(i.u
pC' dC' lJ tffi('Q:W., b k ban ido tdUgi!ndo pm
purnmcntt tn Ia dd mtdib :m4nco . como lo
.tee df: cnrr.-cb .. V.uteu.mll.- 1 kn-Kh'". pu:. ck(uckf ,.
11
de..-;td;a:s mbkW,nc-t an1uku Cltt'.l el populu r d
.;;1d-cmldsmo dor akj.,ndnnisu _!J 1\}r IQ 111nto.
p2u t:.lv.u.e c:omo unc. c:1d.1 ltte Jd>e :A lo <rue lo
amuifuyo como t\nko. 1'!.1 d d nllclco dun-1 d11
.11te-, lo que ' '-' j)\l lti.a. lk ahf qul! los "mode:
nims" no d llrl t! pur d anC' eo una ind.1pd6n f(!f.
n12-l )'de hrdm h..._til.llte lllbh.tlri:.. nmpkmrttc Ia
'I!Obrl!\"i\'C'nda dd "--' " tocno uJ.
Cond:;ui\'Jrnt"IU(', 1 con)O lu d miJmD .ankulo, lo
d Npfldor n15ftll<r apr, m Lu obm n b
a pencncU dr dd El i11icio otroco" C'Ofttb
1 '1'0 il l;a fc-.lli.uctdn mc.lnnl)Ca La de q11e tl nKioc-
Ill LOS TlDU'OS Oil lt.llf'FODt.LA U"t"tnC.A
J:llUC) M pule anu: d rr.C"IOf :&II( r cl PlCfOI Utt ftrntt lf
gutr<t. n un lrlllfHNr ck obu de GtunbcJ.!
f.niOO("d,IJ. (J U que vicnc pnM(tO
u nto p,uu 1< ut!SilS como pua It, \j ilt lt' bnctict.m dt
nu obt.u.
1111 tuIRIO al i'otrt) lliSIM dd jutdo su $it;nilk01
t'IOn u, t:unbitn, C$1(1ica mdt que ((l rmllhua
dKha. Ctctllberg di:u.int;ur J c 1n1nt1 ;1. s.otptc'odtntc a pri
n"M:n 'Gu M4rt y de iiJ oboru.u El "')rio
de- a, .-.. de uu fut. ..kmrrr au tc:kn::nda: ua.a. nw!'Cf dn
"'ad.t. una Nulla. uo :arrqlo ftnral <And modan.i.;.mo, d
WICtO .K rnarp dt W kUdo dd medio.. Un
de pt'OfW de ManC't cs mcnOt un IUrcglo M
una m;menA de pinwt un de! I)(Onfas. El comcnido
eJ: OU1. <OU, \'AJtlt 0 IJ. C1111.h<4t.l de l.a obulo
\llloC prod\tQe d eiecto csttuco sobr11 t'-l npm11Mr,
d r(ec:w tuetico Utne I <Oil d COnlcnid.o, y lu i nltf
ptcu.cion oonunKS, u-glin q1K r.trubtr8 csruvitn v;aJn
ltt..tndo b U mh.nu, tnlllt.ln JlOf' lo u.mo tw.
Wilt' lk h:ho. d tOI'I Itftido mu
M ft:lwn ckcto n1t1ico 1 pOf tndc. no .-.e d-11
mM dd Jeo tSrkiro y urnpou> dd roorcnido dt b
obf.t; ftO h.1y m:b que un j1.1Kio tk puo. uru:
cs d ckmento lc.ami.1no pot acckod.1
" c._ GrnM>cr& "C&n T>a>l( II!" A-.., 101. "'l,
de ''''tU-
c. Gmnbn}. '.::O.plum of n Al'l r .. , ... U96"'). r:.
.,J r,.,..p .,Jc.-wr- ,.,._ 4 .... ,. .. ,,.to. tn.t"'ono 19J" 1!169
F""' Jc.Ln O'lrid. l'""""' r-.o.,;.._.,..
''"rr rt.
..,, .... w..--. ...t-\1-.....
"'
pc-ownilttno de- Grtc:nbttK" d cs.thiro n.
()-'10\ 6_ d .. IO fu.mU:so c!c U!)
a n;,da ob;ecVO 1 La no <1 tudJ en l.1
obr.1. Uundo s.c: qll\ctc d.u tucnu de- btc t(mlu
J)3Ur por \ UU dc"-ripcilm de lJ form.a. l)c ul\( tol
de forn.almnv quu n.1lnc de f1lll)'cr:t. :1propl;1d d
plO -mttlco deb pouut.t de Grur.bc-g, r C'XJ>II...acJt'll\
bwtada dd ('('((:,/) ent-11> en form l.u
obru. f'a1 IG Wlle'), M" pueden an<HU
forma.les;. como, pa K.anr. Ju prod'""'c,Mio
tn\'\'lhmruW. dd p10 pbWI pot .. aptt'Si6& dot llltu C"ft
llit<l.t. Enlonc:c-t. b ftO 1< po: d miHN I'M fill
1.4 clulf P.u-J Crt'Cnberg, modct
nhmo y formahtmo !Ienton un mhmo c-stitco. ror
cna el hccho doC" qu.: l.a
de G nberg ,.,, c:n l>tlmur ht&.tr, Ufl ;& utilica, y que eu.l
es pof\u\d:.uncnlc: diuta )" hasta ltn
prlndpio, pltlfi i i'OI (\liC I eJKilC-JlOii Qtetica t'' Ul\il f"ltj\C
ricnc:Ja ck ,'1lof"ilXII\ft \IJpc'UOr y qut. pant w lr.lta de
c:nconttU tn 1("4 objno. s.in q,oc b. cwJ.cbd de b
puaU .a 0'\ dot.
Lt. fomu. de obr..a n d c:sudo end qur dc-J& b, !'Kif
m:l.1 0 bJ CXJMd\Cioi'ICt) tk W rncdto.. EJ ut!SU COR
Ia de- JU y tomtJ db.: ba10 ;u pmiOn
1
l.o
que sup<.mc- qttc: dom1n.a m.U o rntnM amsdcntt ntttUC
con,crldOnC"$ de eM mc,Uo. De iguaJ manc::ra. d tspc;;udo
i.kbc- c;,ptllr b \14" form:.t )' pt ... C"$TO, dd1c t.lalpoo
llt"r dd uasfondl> qi,Kt l9 tuible dicha
C.GimohrJ- "Mo.,t,n. -e 1-... U9(.0l. C!ll THc.&-JI-JI
.._ .,, #f r ,_ llh:t..4.&cJa ........ 'J
IU.
r ('_ Gttdloc'l- 'Mo4tna ,. PorawtII'MCJI. + u ,. ""
r
114 t.OS TifMI"OSDEL TRlUNfO Of! LA t.)l't rKA
1..a ckl ntOdam-Jmo '1 dd fot..Wtunet elf
C.tcr.OOS IC ""..:in cl'l d juicio de piMOr. tUy am dooJe tu)
WN .triM aupc"rio.-. f.WI n'lJwciM OOfUUtU)"C Lli C'\l""
imtd ft4ft1ca dd rcYda \a fomu '1 lutt q,ur lt
obra K'.t qUt un ob;o 60c::o. Cn ne>
logr.J ttbaM <'I nh'(:l dd obttt-o ftsioo ni l(chu b e!lpe:l'tefl
cit
d.uO t) n.e Gtttlbc>IS pl:uuca de n\Ancu 1ll.n rtpel
du c:omo \.Utgdrki d ( Prri Ct('r ctd
.:1 atc et t:l A11e: con A mayli.sculo: .u nu. uo (J (:Ui
llJda, c: t li:IJqulu COSl <k U produQtidll y Clhlln..t
11.a que. i ci.enf' il:tetb, s61o ts poftlUC pcrmite w conpu.l
ct6n GroJ.n Am. Grttnbg dJ un ... .&)or a
U iwnu.UU dd JUIUO f
au It'-' dd .trti1tKO q\1(' K.anr dJ
tn<Mf nctoduda JL tnltK'n con;\l.tll en u tC'OfU de lu
bdl dd pto y de- las. ide. ($(trxaJ.
K.&IU, aJ o.piritu ck la diUt<'nu.l d(' U a .. tv
rtJC'It )' q>mmoJ6gia, st JliOpor111 dJr ('UtiHI del
Juk:io ror1l O y c:oo
camu cosu dikrtntt'.5 de rtitk.atan
,lolg11al. Gteenbcrt: tr.u\S(\uill.l t'sta! c:Oihll c::lonef. 14g.!cu
uchl:n .l b I!Jx. por Kant d cottt'"(CO d<" 110
u.uo.C:l\ler)UI, que tic:neu que Ytf ClR d
hc<ho dt un o."ampotrnmic:nto ll'loQCbdo '10JC' .Imcn
tc al Gr..n Anc- l&.,...alJ(Io pot l;a U .ul o.umo IJ pre
tcnJk\n a b dd j-ukto diC c mntfct
IN en .u pc:ru.J.rnJ(!UO cr. d hr<ho dd C:OAKMO. p.Lb..iO 1
pmcntC', tobrc lu obru: b obiC'ti'Y'hl.td drl J'IHct
t.U-u.a r:u.ncra proNda por d <.OMMJO 1 u.un
dc-ltl(mJ'O, mo<ncra Kaot sobmc-rn-IC con..Jc.,.N b pn
unn'ftWidad. Ot iguaJ tn.\t\01. d del.-
II
imrKUdo dd jw.;tO bruOno sc n.dvt. C1l cl pcn-
wrucoto dC' un dman<iamiC':nto psko1"1:KO
liOmctJdo I b \-ofur:uJ; lo qut r::..cUC:I
00 como Wpa w vud''t una posnu-a
ca., un Kto mentAl iJc diJ.tarouamfnuo. Hilla-;t la d..dnd61'1
cnltt' !at anca en Ia c:sreciflcidd dd u.Nw de
ad" uno tc:ml u 1\C:I\h,h. fondo
cfiancc l.l <ICI un.a di\isi6n dc!l
enue ku Jentl:dot eo h pcn:c:pdOn en6tk.a. b{IU
modificadonu no ail ll t'lllnltl11<' J(: una "nul.,"
de K1n1, u mej(H ,Jkho, lcttuu fiene
SUS t.UOUH.
por un bdo. Gmnberz lua- Lt. rot-
.thl dondt busuOO. <bt t\Mnt .. '0'1
n."CQ$ (00HMitt1 Jr CM(UCOJ.. de
oU<ko G""'bJ .,.,...,& du """" dt loo ,.....,
n.-u-.cos Gak.Artwntc frrn1c Anc. q lo
obJv. at 1 pbntc-u U1U tcocilnockel\ilt.t
de la butOfi:& del "1<' -coJ "q;UMknte en ru dt' Ia tCO
>a bntiaJ\.t lid srnio-- y a 1rans:foriMr Ia ta
uni\'(!f'JAIId.trd de IO> )\ki> d.e gw;o en hccllo ab$OIUIO Jd
conS<'mo hii16t1w en torno a IJs obnu U. pttl t!fl
,iJn 11. I.A \mher&nlldad h11 ;tid!) trilln,(orm.Mia. por d lrlo :u.r,
Cl) hedt() m1U1'11J li j:IO t-.rhluux. Poull dccirlo t n otr.l f..,ttn:..
t i "Gun Anc" cJ unu p.attc de lq, rnJIKU quc Grcenbctg
" Ll tturU lumiJJY,
Allolft M . .i&c .o tltOI ,,.._, .. -...i:lc,& Eu..o.s...
.... ,_, .... .. d ....... tLd e-mil br c.., fir
&.c.. ..-;o-........... Jd ""'
r .... d .,... ,..
UO"'O crw:lbir-. P'f"""""" ....ta.ht e11- -u
--..... l'\4ttl'
Sin .U b ICCH'U k"ui.u&.J este upo
mod.ifKA<kU'Ict p.au li.niu.met:cc- d Cr:.a.n Attt.
rambibs ftel.l en ouo tcntido: .1 <:lll-U 4r
,,.,. dt tM dd mdmo Craft A!ce modttno.
C.undo Gtc:c:nbtra dcc que uru obn svpcnor tt.ucK-ndc
i\1 wkru de- floco . .tt tdatb b dib-
o,had rul que: rmtt en di'Krimtnn tmrt ricru.1 obu
cnoJtt.w. lti que w- t.OL.tntnte a su stet tlsico. Sot'!
rccurnr .a tn provoac1vos como los ,.,.-,.,.,.J,
ck M11(.cl cua dl&cuh.d wrgi6 .a p.a.nir c.k Sot
P.rf"" y ,.,h-16 mani(tmi'$C a Jo b.rgo dt coda l
obr;t dt Pic:auu. ud como Cttlht rg to ba:t no.t-ar
lf!u<J.hnC""rue J'r.a. lu inm1rncnbl pimur-.s
que marc:lu\ metut d 1111e dd 11iglo xx a j)llttlr de
M11Jcvlclu lOOI\ but' e-n qu6 crhenos unil mooocro-
mdlkll I <tUt \ul :& .UII)thcie fbic:a litcra.l cubicrta lit
c;olor R,itolhe1111, ud como Jo qu1ro exprewncme tl artu-
td Oe isul mUIChl, lr unnsfouu.u:idll e-n d pens.-amie1HO
deo Gu:cnbctk dd dimcrh k:l.ntbno -r.ugo l6gico del
jui.do- en phtoJd@:ic:o t.ienc qt.:c eot1
cl rcc;onodnucnfo, m o mtno' implldto, que mucbu
obr.u n*cfn "-"qi.I*CKn de ultt .::tmbto.t dt
polti.IU p.&rA rod Apat<f como ant Por
tndt. p.uv de urr. ,. ck U xmud arltia. '"eo
b a.firlf'adOn ck b po1<ne11. dd JUjt'to p.m dMlir .s.i hAy
M1t o Mt a c.an on10 a>rM b dd :anit.u pco-
d&nu con f't'PC'(10 a W o C\1.11 cbJfto: .. Eso <S anc IK'tt'ltta
u cl "t',J,.,, una po1tuu intmeiorul pumitc d
aoKrdo. Adf'f1\'' l1 ntnf .. i&1. de pon en 1u
t. Gltc:""""'ll u (It\"\ m 'TlorCMirtai
u/Cr.tt< .. ,., \'til .C ff tot., f' ''
LOS Tl ll.\4105 Dt'l 'I'Rltl!'o'FO D LA f.STtt1CA II '
C" l}("ilk:"bdc.t d-el nl<dM) con I"" de lot rn t'l r.uo
ll "* -<n de adm.iuC" 'tue b <'llptOCnci:l wCti
'" JU.If:C del Mmidc1 connltl y qll(' utU intvi
1 u Cf1H K conwcnc en b un:d:.d dd Jwao CM:kko.lo
rnulcub nl..U naucnJ y titM que nr w11 \loll
NnlO JW ddimiW d cbjono 1 a1lfic;u ll c:xptriMcia de
n .ancr:a que H' "IH'lvin soltduios d 'ftlor tupcrior de b.
dd eontrnido yla modttni:u:a.. & u.t
u. pOl lo 111110, om \'C'l de wu dd vUor ab
"' uto con(crido t l jui<:to euftkn como JUkio ck va..lo1
l..pcl iOI. 11n0 l'llfl el qut: $C' oobr.t un pttcio y
.,k.hk: primNO, d de: wu :etomaxi(ln c:k b cxpc:ntcxb. t,1t!:ti
'.1 c:n una 'OIKCJ>ei6n <lm' no hubiera nt'8lldo La
de: mis obu.lR. y fanWtk.t {por l)uta
l \l.suuJtdlld. mu lt:Qr(a latnbic:ln de lor SCJ;Wl
el pccciQ de: !11 como inrc:riorc:s y, &obcco
hldO, rlo tut hdcu de 1odaJ las ptoJuionct n1odcwu
rntl:UII(,/ur en aentldo ptopio. I<> (11&-e c:fimina de: golpc y Jus
tc:H.wntc:' tod:.tla ptoducd6n de Dadi. dd .turrc;rliJI:no,
id 1111nlnuli)rno r toJo tl am de los dcnlO$ de: los S(W11;1
Y 'CWIU -de hc:cl.o. i.l nuyot partt del ute <kJ. XX-.
l
1
n.a del uu: mocktno pucdc cmon...-c1
tobrc- un musco de: utc: dW)udo
.;nit:.tm('ntc ,al nprni6ni.uno .abnnao "! vado de toclo lo
.k.U. ...
0. hcdoo. t.. d< fuod.oba un m.!o 1
un
U (ttdo cu d dd Ufiatr dd JUicio cs.biat:
dnKo ..torte c 'I Gr.a.n Ant --it d ant dd
Mui<'O de An:c de Nl,K'\*' York-. Todo d ptoble
cru 1-Jdia con qY' t'.nc w.kt('r emp.eu a
tt'b juklo a l):emr de- los misiJ)()S "abos
l it llli 0U TIUL!XR> Of LA I
y d ('Or.\C'TIW tJt las pcnoUf ck f;UO.O .part<c
m.b (t.ac:iL OloiOOo lit pmcr a uat purl 6cciol\n
a rrcwnnmirnto., o...who 0 nq.tdo. tS
"''" ll'lqu,n&utc: qur: el dd 311c
1cr en uta m:uco toteko.;.tu.al
y ruJJuci61"1 a.rduia. colocando. pelf tjcfllplo, d
v-al(lf alt Ull:l ol'f.IIO'Ud-a
' ucc:alc, p\lc,lc: cxisdr un ...-.alot t'Slllico )II\ t!ltpcutncM
wrrt:laci\':1, y .sol:.mcmc: cttim()n-o doW\n
lctn COflll ithr.a o l Onccpt\PH ts b ( UC!oti.6n !JIIrk:i l,at en
tllf.at\M:UI.O de dWiOS dt los 'floe:U'fHt1 (;l,lii:J
do jun.mw:tnc: d aprtdonisrno -abmano ccd(t tttttl\0 o 'f
tr&tH(Ou't\;fl(u en acadtnticiuno, cmndo tl Ute por Joe tfa.
trrollb r b illdmo.s J'M\'1mkneot dt ''lollp.i.U
db de IIUf",..a(.n IV'CICbJ.l
l'n crftko apfM ate di'W)!Clo. S1.ft qw 00 K.t loiN
lOtld.J Ci un a;Jnltm.porinro y adwn.uio de (ir"nbe:J
ll.uo&J qouc:n en 1971 hi.zo d dobk dU.tt*u.;o
de l.a cktdcfi nkl(m tkl :ute y de $U 'k1(iiC'Ii..:ad6n, Yic!'ldo
tt\ cl11111e de iU liempo lo <ontNno tk lo que
quic:n skmp1c: h:ali(J. dc:(c:rn.lnlo lo1 1c'l'
de un olttC! lldinido por .w mcdi(l cais modtrl\tn:l} y, .1. U
j)tO(ueldii,OJ('me h"tl!ttco {Ia t iJ futnu'lllu'll, Cll ttdo JIQI
mcdlocM Jukto surc-:rior tie gwto.
1..11 conttru(:d6n Je uunh!ilta, pun, d
1rti1mo (:0 que lu Ultimu mantf<:nat:lu.nu de
b n.ockmldad ndiai b 0m. Sc lar' UC'-n
ro ra'" ptrUI.USC de su IUeru wb\erliv .. r dt:Utu(.(Of&.
Du1.tmc: todavfll.u C.llf'&&fbt
t.. apuct6o de los hcJios. iMiu50 pot m<10 *
un wmCJ d de posmodernh:I!M); i" (n'!b.up. el
raud!lf"" moc:kml.sa. aU m:a!ltt.t de J.u urcpri.u
siu.u; C'n t"l'l b rn (poe&, d.a ada \tt Mb
Qft"ll d v.tdo dt ltUftC'I'& n.katt.,.
CunOSlmtAit, l.u c:n c:l Jmbi1o de: b ..
antkipuoa erou y
1kt<le d dc,;cniu de io'l ponkn ...
do en priencr 1,11110 dut"" Cimidad de y
liOttt'S que IC'1Ifau qut <.OI\ c>:l <:ambi11 de rCgim(n
dtl liiiO.: lll(ld( lfK),
Ouo qu-e lit alt uuddn dt: lru lil&o(.u no
comparu 01\ It d( los ('.Spialistu en cu
C.tuopa. ln un I)Jf!uM ' in puado, dane era fUrl ru
Wl!tl cl auc !nOdffn(), y lti CffiU. U.'tlbios 0 rt'Wli!UC_.,rk.
qut urc: Mit podta l,._tr. pcx- &o t.amo. ftnra tC'jX't('Udo
r-.n: nmc'diu.u rn b Utos 616so(Oi a
}-lmte dt&puk lk tuber eotiOc:ido a Fb!lod o Wuhol '1 d
c:int Ndo td<IC:I'Iri.a ('D W YMb_ '! tdkxi6n :lftCCl CIIK
J.u obtu de to h.&y<n b. (Sd.
tiO al'l;a!lrb IIR.l ck Ia rc:fkxi6n M d..1. en
Europa donde <;ogh y corunutycn dcufro. a
b rdkxiiSn hJJta d clro:nto de los d tw:utJilll y
desput.s ...
" Unodr IlK m .. h ok!ul'!ll.u.nto dr fl!a tobtt"'M'nd del
tlt ""'ilin qur pror.:>M Rnulind & I
hitlor'A de ll df iltrl dd _..poxx, Ul /'of!,
f:d .. JJ-Iilkn, tk I,.,. h . .I twlffl:. /'__,.,. ..,., #-, ,.,.,
l#.,..._. .,.. . c ... nt
...........
. ._
1.t I( c.-u tit .. - ....... C'IJ, .... b ..... ......
u ....... ,. fNJdrdt b ....... .AfJ<-
,,.,.,.._ t.t
\il no C$ !nifklil
ckulbcb. t1no mdK.v-los en b w dnn.ua 1u
ct.W\ (: nlt110fKic'11C$ procbcid.u por n :.Ilk rnodcrno..
Et uf como nn!OJ &los fi.IOsotO.t dc Ll .mAIJn.
ca ch.cuor d <lOIXC'ptO bocrow o :abkno 'kl d
h"' C')(l'lo,iJI y el or:lcter esped(SoCO dell whud flltti..:.a.
tQnl..H tomtkndJ dd l\gar ttmn.l deb filo.Qfica
c:n t. \tel ane. hnrodm:ir <It \Ill&
nld6n de Ia$ obru. 'f U I'JUl iM l de qlll! lou
obr" no (l i)C'f!ln 1xu d mis:m;u que c' ftl!(..t\.uio que
lu acti"flnot., qtte lu Ng<mlOi opcru,
l'k:.dc 10" afim daKUeftll nJ11Uieon
dudat W de ckfimr n JIIC en f:C'tlnaJ y,
PQf lo tul(), ck t:11ubW chsawoncs g_t>nct-aln: liCiblc il. W.
ttl b ftOd6n Wltl&ff!-SCCiniWI dr (\UfCtdo ck
(uuh.&, soncnquc d ronctpto *;m.c n VA.
COIIUttto abKno, o K.J, qac no k ptKCk un conturuo
de n.tt.\ti;as '! sufi.ckntet p.t.u u.
poco crurtkoi upUnrlo. Ad conm "' impottbko p.m
.algo eo conn]n :a tod01 lon al
bkn IOf lt nguiljl'S tsd.n unlclill entre sr J'(lr rd.a .. lOI'\tl dlnr
.s" y c.t-uu.diiJ -:1)11\ 0 lo son los p;uldos cnuc mkm
hro' de \U\11 mUma F.mulb.-, <le igu:tl e:iiJlCfl enul!
lu u tet dt famil.it'' , El de ll l1t e un
CQnrcrw flrxiblt, utmprr susceptibiC" de-
ron C:)tmplbs: poder irue&ut 1 ._u
1\UC\'0" ttllc: tiol ck:
S,. pt)l.irll, (FIIC!'Idt:r d rUfrit I U. nock'>n dt
f,rnma ctotnO uu mmrr.a & bwat a5mo dl.t cvm:..a & b
& lu utd r de lH pddt..h .anhti,.u.
a .obmcntc um JW'IC dd probltnu pu.a loot fiU.
lo que cnuamos a.*'or.a, EJ cs qu( b hvmbta
Dll TRil'NfO DE lA
121
lun acrpcado dNSe: m'okbo tkmpo b dh'Ct1idad dt lu
H) quc la wnci6G dt rcumd:a m1tnu
ddin...OO no 1\'\ulc.J ptM.Witlfl1.
MoniJ "l.,citt. t.ll\0 de lo.s pc'it16p:l!t.s oabopdo. qu.c
tn."Urtcl'l wJ (OIKC('IUI 'l1111iCntcinUno dc p;ttcddo (,a!!U
lb en cstc!tte;a, pretcnJ(" de hho J.ar o:ema dd tlld(tcr
cxp.an$ivll y .avcmutero del lUte, de aus c:lllllbios oontinuo' y
ric las dct(onocidts ll tlt: se pr<>du<:Cn en t l )' que
hfl.:en l&tie.m\lll c lmpuJIWe detc:rminv cu:1lquiN CClnJun
o dt plOJ)'Cdudt' de dcll nki6n".10 $C rc<JUictl! un
conc<'pu de II Itt llllt' pcmm g ptaa Jas tnnO\ac.ionH ,e
produun el\ cl tcno miuno de lu form.&.\ de am I'*
.Jan l6JidmC"ntc ou.hkddu. po&mo, dccidlf,
yep W'dtr. Ccflill d NiottfMO tura dlsponcr de WU ckn.
n!.:i6a rno C)O a ocp.r liS coadicionn. mU!n.aJ
a b .anhoa.
En ton dJ11c:o cod que cciticolb:t cs:ta th.lt dd
r.iacf a!-tno del utc. d 6l&ofo M.andcrNiilm soutnt.\
o:n cantbJll que nn tod.11 l.u dc6nktoncs se de till
n.ulcro\ que cxcll.l)cn lu nJoeV\ls m-aci()nq: ' l'&e podrian 1-11t
t;ir. & dcfl nil \ I I'll nbr.a de .me: do l.a ll\ hlW.:t6u
,1(' b fotogmfr.t tin que em ddlnfi:i6n cw;lu)'ll (on.cumcn
,,. d.l!iJ>uh IOuar.a((a o cl Ma.nddbautu
el no .. '\\1 I"IOr rme\"Q) cjemplos de un con
debfrbn cambia.r la defi ntoon de- c-u.-
u.mcepto. )ln dtfK:\I!I'ld b f01ogralia
, ... ..Jt:dt nnur 1 /'f"ff'I'Nri btjo d COOC:tptO de JJtc
N ... N,
t'H6. , . )J..
\4. -,..-.,. a,w,.w-cc1
..,. ..... 1lw A 'ft .. , A._..,,. .a! l -' l
,,.,
122
LOS'nf.M110S I)El TRIUNf() DE LA E.Snh'ICA
to inu:reuntt rstc caso es que cl cj<:-np!Q inv.Jlida d
1>utHO de viw que )' demuev
trJ. Io cerrnM dill aeer<:tlnktuo, lo que pecl$1i.mcnu: WeitL
r:li:llll. Seguro que no n porqm: forosl'.at1as operen
como pirm.ll:'\1$. (l ltc $Dn a11C. En b. hi.s10rin deb fotogn!'!:..
1!11<: fug<tz lnomemo llt\'6 de por d d n<unbie de .. pkcori..t
lismo". Mandelb .. mru COn\p!eu $U arsumemo $9Stenicnda
<1uc: solamcmt U Ia fotografl'a un obj.ttivo Unic..-
Rltnte d<X:umcnt:l y st1' a.l mismo tiempo ;me. el
dd concepto det atte, y que .se jus
ti6cariA Ia tuis de WeitL Ahor-.t bkn, lo que prb1mu;mtt
p1t6 cs que l2 fo1og.raffa fi1e cofn.o :ltte al in
trodudr. entre dimcruiones des<:onoddM. u n11 dimcn
d<>eutnenul tomtmeme nue\':1 comJ>ar.tci6n con b.
pintum. inchi.So oomp:mk.On con Ia plmurn de.
I< u ptmrrlltd emiqu('(;C d (;C,mjuruo dt: c.riterlos :1 panit
de los cuak$ "Ant" ;a ;algo. Dcspub de Ia
(b, La piotUI'll no pu!e.s vinll de igt12l nlanC:r.l: y umpoco
puedc est.lir dl! Ia m ihtU form:. Sobre-este dr l2
dcl ane :a de SU$ D11.rno tt
g.rcsa inhriel\llo h neccsi<bd de un:J conp
filos6fiC':l en el :imbito migno del :lttt pm drfi
nir $U ob,c:to.
Ouo ()Oilttpto ruvo un impc>rnu\uo: ert los deb.1!CS
de Ia 6!osoffa at1JI(:ic;a clel dccenio de los.scsem.t: cl de
tud I!J,tdttc:..
6n l;t proJong-:i6n (It: l:t dttinici6n lw.ndana dd J\ IIC10
como r ensndord et)ll\(t s,otnia. 0
Vivas carac{eri.un l11 percepri6n cstk:a como dentetel'ol
o ;aun oorno inttatuhi va. Por ejc:mplo. Stolnin defi ne l11
actitud op\1..St:l b .actihld pr-.fctica como "atenci6n
y simpdtk.t y conremp\.acic$n por s( de
I.OS'nMI'OS DEl. TRIUNJlO 1)1! L\ FSY1.'riCA
un abjet() .;ondencia .sin lmpot tllt Jo que Rl :.dje>
fl\'0 "dC$i ntetcsad::." Jignilica de
par;a un hn ulterior": Ia paJ:tbt.t que
aceptamos d objetll en SI.IS propios de
ei6rt. Yen a Ia pal-:tb:t "wuu:mpbd 6n". quiere
dedr que *It per'J)ci6n e$C<i dirigida had:a cl objt'to en
y qve. d nose prcocuJ'.a pw om:du.ulo o
hacu prcgumas al
tu crftkas que sc han 1\c:dto :1 t'liUI de
Ia acthud son un t:mto wnvin<:emeJ. Adetn:ls de b
1mesu en tel.. de jukio de Ia vudra por esudot de: oonden
ci.1 p:m b subrayan qi)C, j)lln
haiJiu de :ctitud o pew:pd6n C$t6ica en un
objo, hay que dchnir lo que:- seda una actlmd o una pero
cepd(m no dd mismo objew. tnrecc
que se trntll de: l1 pmx:epciOn po oon intcndonet o
un: <ttC!nd6t djfecemes, o de ta pc.cep(;i6n de (;Ualquiec
ow cosa: por lo Huuo, de nillguna maner..t de Ia
p.ercepcidn que seda Jo que
.autorei como Stol.,it"t llanu.n c.stCctea no SC"fi.! flu_,
que una (orma particular de atdld6n --d..: lo qt1e nadie
jllltl:b lnhochtdr b idc.l de acti tud cstCdca dtsime
1i<'M demis, como cons('(Uelei:.. el hed1o de supli
mit b pcrctpci6n deb GJftiCl <J U.e M'-rh,
fi, hneresadJ:, Si Cretnbcrg, COutO viml)f , inst(a. en d
<ardcter deslntttdado c:n d gmido de disrand.1l5e
ti:cm<,:ntede la peocepd6n deW ob.:.s de 2rt, ' ' " queri.t,
embugo. de ninguru: renundar .tl ca.t3ccct ctftica y
de csta perccpd6n
n J, Al':4;mn 11.oui 1[ An w, l\oNon, I,..W,
r.Ji.
'' !Au/., I'P. J6 y 38.
'"
LQ4. M 1'0\ l:)fl, T'ki iJNfO DE LA fSrtt ICf.
En lo il'l'lpotlanu: llqUf no" d onlorde lM
n! JU JlCoiOC llnO potqut ck Ll
tNbcrncU dt Scotn.tl pockl en rvidrna.t l:.a impon.uKi;a
dt b aron..d cufut,.
f.n un utfculo aoluc So\ ori'M dd dninterb n aftj.
coM s.ro.nl(l orbca Cl'k an1n dd .,;go :\."'VIII. b m.
lJr;O muy difctc"IUt de t() qo.J< COftOCCn'IOS. 5uJ CO>UrfCOS
princlpAia C1U b dt y de- &,rmti dt utc put:icllb.
ru lA uru dtl tU dc1crmnat quC
Juan quC' una ( ()t.J btlla y tlan"l5is lkflicO de lot
cnumr.ub.a uu poccociAiidadcs y ltmn11tlOJ)t!$, o
dcdr. tu coodKIIOI\CJ C"'n C'n lu cwkf uM obr.a de un
gencro ,t .. "''' bell-.. Por lo tamo, lo1 de
cstb.lca tun tjtlld.alnwuc mmualrs Con Ia
e" d lsJo X\'1s t de 111 nodOn de
imcrcsadn. una c.lvldad inmcdi.uilnulntt ,dacion:ad.t con
Ia r no (Oil to. $e1Hidru ut llimriO$ 0 wn lil
r;LI.6fl ((Lklii.JdOu. Yl 1\0 C' d (lQRCCJ)IO dt btfttu, OJ las
1le :uu &o cttd el ntto b. b
tllpcliCn{;iol <k l.u obru y 1.1 uo ivkbd deb iougi:uci6l1 f.J
del \.;ampo Sot vumc b (';S(etka". Pur
op{iu Stoln u, W llltU JXKder1 lft y
ucucn un Jnro '"tttko ...
M.Js alU. podtJn entra.t en cl b dllcieac::tpUieo
uuqtX r11 dd lltlt. como lude-ll cuu
uku, 0 1M aca(W,: (lL.d aaalctw obttro puaic COI'l\Utilk
end J"'nto ck .. wKidon dt b :actinad cuitn EntOOQC:'f.. U
bdku ""'"'"no etla mt-na prir:rifW: '"Ot cui
en 1mct1f'O .tlrt<kdor. ,,utJc- ttacer un pbc- ck la
J "t)f tlw OfJ:" ... J .f:Mtlk.dt Di,imtractdna.-. n.r
)*'>fltlli ll{AJ.rlomH <foi ,.., Cnt .. I WI I, Pr 1
l OS 1'11' \IJI()) 1)[1 TRJUNF() VI:. LA E3TtnCA 111
hn.&.JttuciOn" I l aw lo dolotOStty penQ$1) ann. con Uwh,
en el irr.huo de In cn#tklo wndo este dtti.mo i.nuvdutt 1.1
ntl(t6n ck -.blimc -cspenodt que k roqiK &o Co-
OM) di'c '"fnA wnivtn.llithd en b. dd
,,t,.;rco C1ttlaco ct un wpkmer;D.no que ditrC'fKu.l.t.
o tl uu tiiiOlknu"'.
f n OlrOf clrmii'ICM. tq.u" Stolnlft.. I& idc-.t <k awu.d
oon tlb no sola.mcnu toda b C$-liua
. \tiM) que, a nUtlugo pbzo, dq, d 6n de
' " hf:Uc:u, IJ fl'UC".m tc-IJ de rum de l.t dUtina6n CMHC'
lu .ete )' huta Ia &up-arid6n de I:J prlmada dC' Ia upc:
lten<.i.t ,.., objcco y de Ia imag,.naci6n. En un honromc
1n't cununhe La K!;.";a mli..$ r-dk.tl de qac
11
.son
lot tpt(;nHIMn los que hacc:n los En dro;to, Ia
H:orl11 de Solnlll dC11e uunbi l n ctne lnu:rk de d r codn
mlp<>U,u\(18 al fK tof dt decisiOn c:n la decci6n lid r"cghuo
rlttt i(O de pctCC"J>CI6\; pe mil e rrconocn pleoamcmc lo
I: tscttia tic:r.e de- de 11rbhr.J.111o,
y fill,l}mcncc ' "' Cut$cte1 C:OnvenciofUf
Ia :ugumcnue:i6n de cs
l<m&.li.ldo rul)tcciu c i.:-.d.vM11ali''"' dcmasi:.t.do nga y. de
"-'ec"" reuncr.-. dtpc:n.d:ente de La K"-'lbclid.td
rcnorul tt un1 m:L de. La imPfC1l6o 1\lr
to CloiUO, d pnm<u pant del ck Srolnht
pcruActut, su pouun twnc como dt:fccco fu.nd.a
mcllcl M ck..r n.Jd.1 de b. (C)pilin de dt<hJ.
-.IJtvd tM&aca "o ftlllu f!UtSo q!lC uno ck
b ru"'"'t'lln at'th.'"'OS de- Stolllitt h.-y.t ...a, Didk. abop-
do I CCOIIl inumu:10nal dtl ant. Si bl) lUU ac.tJt...d
que con uru. ('O'tura rdacicnuda ron Ia
l:Mt flOiluu pc-1mu"' C4ptu wgos cos;nim'Ol Jkl
UIKI\leJ (Jco l.u nutnuu q;U b de Ia xnwd
U6
cia ut.do&- como no rtninfi'IICS tcd..u )as O&JXJUi'sCi.:-.tl Gc
me tlpo 4ciJ.ndorwt (X!n b rorw:kftci.t M lia
vacb y dc11nu:f'nJIIIA de:! ob10. Uu posuJrJ de :a.tcnct6rt.
<kprndt. por ou_. p.ltlt, no ck I& bucn.a \olunt.i ode
f.uu""'-'h de wu. .1100 eX b pn>d;-
mim101qlk luyqut d
En b uie.i de- OickW K rn'b b .&firmaa6n. ck su pc'llop0
dr \ti, obm dt la dt ant cs lo <l\IC
K en la deb pomm pc1CC'p(i''2 adw.
d.t. rn d rthu.do dd Anr rn d qut opera..
En J%4, Jdr de qui" l)aMO \iPt6 b Gpos;i<:i6n dt
bJ aj.M de lltiilo dt W.uMI en Ja XJble GJ.Iitl}' concibiO 1a
rtod6n de mundo dd -ant r 1-.ccsi, dt lu con<!idonts
lilo$6fica, de dklCi..'ln q\lt pcrmiten U int..-:tptetad6u-pro
du,dc\n de )a)
EJ m(etllo \It I %4. ol'lgen dd pcru;unicnto cstidco ck
O.n\w." eomltntA hJblandn \Obtt 1:. conccp<:iOn ptu61\ki
dd at111: uuc pco\ludti1 copi:U de cos:u "J.lt5-
l\tr rnuy .1n:aka (j \lt n01o pucd1 j1Jitt(f CSQ tt:OtU d
lmprtlloni'MI'IOI lo cknc l.1 \""ent-.&ja de propoKio
n.u \m..t. buc Jlmrlc: A h du1indd!l cnut W
obtiU de y l.u (htus. A dd mom<nto ('n
qte t'IU por ticmrlo. sonma qur
W obru JOn rnh4L.kl tJ,I\ felks COfflO oc:ru produti-
ckt ror dmtiW'p)I411K dbponrft & un pock Oft
tol6f.!co ck .-.a.mtmo Jd: m11ndo, nnh:.am.os tVlnr
mt\IJOt pat clHAJUf nmt bs cosu 'flu
obf1s dr an c. Ahon bl(ft. ruch Juy mi41"Xd que coc:tfundrr
uru ohu ck ant )' un ob)'ftO f11 t.
obrA de Jrtc K pm'U como un ob,cto rul.. Lila wnt
t1 un.t cam.a, "" IJn medo c:k (C6mo
l'lO fOMJib por la f';lfTU qutd?
f'.1r;1 MI'MtflU qlk k ftCUs!111 !u<c.r que inttrwnp OCfl
oWl .... CjUe filitts dtl oi.Jido.obr" dt .UU.
D.t.nto utilru. d h.rn eonotldo cjcmplo 0<:" dot rn:dnp b
dtnti'Ot dvNtdo. en su parte .nrc-nor pot un.a
rthuoallrs.r.t rU horUonul. f) primtro podiU
du..cSo (OftiO u,n rCntun qu ilwtr.a b prunttl. ley ck
d p;.n..:IJ'io d, scp1n d cual uta pm,wll
en ft'lti'\'Ulli<'1no COf!.UnJ1 su maoi mif"tuo aJ
rJ 'cgundo rodrla OCMtUdC"t"iado una pintb.t"a ihu:u-r
h w .. Icy ,lr Nrwton; cl ptlneipio de 1gull.ldAd dt I
y dt! l& rtaccfdn, pero Ju dos putdt O SC"I
,niHitkhtdlll <JOmo ohras de :Ute moderno. por t jtmpln:
llflUJiiiHUflh blancas tol'l Ul\l Unl!.l negnl
,. ;I lU tlllllld inrc-rlor o hitn tlpo ttcdnwll<n blancos
eon UO.! Unto ne1u. De ahi Ia !tsis dC" l:hnto: vc
C(Ull(l Am: aJgo que cl ojo no puedc t nconct.ll;
una de IJ e"lfJ anlfic:t, uo conoc:irniento
It huorb \lei ntco: un mundo dt-1 arte"." Coruidt1tmos
11..1 afimnccO.n t.o que b:to:c b tlikrclm<l ennt'
" l j ..:.aj.11 de pb6n Rn!lo y Ul'l.a. oim de artc q.:e ..:oruislc
n ll:U 011 de lb6tl 1:\ti.i&o n CtU t('Offl dd uut. ,. U1il
kvrh h.kc rntur cl ob;tco (U.ito ea d rmmdo dd a.ttr r
111 1..k que wcr d muetdo onfi:uno. Qt.&dc-
_.ln 8riUo no hubltu. podido lulxr stdo me h.acr
. ... mo. dt cuat .u_,. ... b attisus dt t..a.:.111:
nltl nc-almco pan. que nn pintur.u
1-.J f"l<'n ane_
-
.....
'"
I.OS 111!Ml'OS 01!1. T R1VNJ
1
0 DE LA
Lo que Danto ag.rega tsquc U dcfinic,Qn de- un
mun<lc> del anc enriquccc <lc ()topiet\ark.\ los mun
d<>s dd .mecristcmes. E1l w o. como en ..-1 (;U.O de t-lestf,
sc.di \Ina "rccokcc'6n'" do lliJ figur.u dd ll.tl t que $it Y".lB cmi
quc:citndo Jn \U\as oon lu OHM flO' mcdio de
ci6n. to ll Ut b so.specha cs que t!xistc de hcdt.o
Oanto un wlo mun<kl tid U IC' sc \ll;r.J.nda. con plQVtl'l
das o regio1lCS nm:V' .1S:
Lu cajn d.., .... \x'on 81il10 emw1 end del ane
mit.n\i q11t lo' pt:rSOIU;jes dl' Ia <t.'ll..,..
.114 dtii .. mt c:n Ati.u/n,f til N.t.ws. Sifl imponM cl p1echnno
anUtlco pmi:.cnt " \'iuud <que ru dtrhD Ill
dlH.Iili.. t-1 esto del mundo dd a1t v.: Y\ltlv<: a11n mil
que d pceJJC1((() !>p\ICSIQ.sc'\'lldW- dls11<111iblt )' :tptlet\l( !I 51,11
En 1974, d (l$cri1or' lbm Wolfe se buriO dc e$t.e nai
de di$p(Jncr ptrJ. de una cwri.JiOpone.coma
..td\'cnlmicmo d<'
como nu11tuciion
pJ ohjo del atdu:ico $0blc d Par.t Pal'l
ro .sc