Institutas Gayo
Institutas Gayo
Institutas Gayo
Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.
Normas de uso
Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:
+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.
El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
B1BLI0T. UNIV.
UNIVERSIDAD COMPLUTENSE
lili!
5324696071
'J
)
GAII
INSTITVTIONVM
COMENTARIOS IV
> «
MATRITI:
TYPIS SOCIETATIS LITERARLE ET TIPOGRAFICA.
MDCCCXLV.
LA INSTITUIA 5
<:il
4} ; r
1845.
ADVERTENCIAS.
- .;j
INSTITVTIONVM.
COKENTARXUS FRIMUS.
LA INSTITUIA
DE «AYO.
COMENTARIO PRIMERO.
10
fu:
IWSTITVTIOtfVM
COMMENTARIVS PRIMVS.
IA INSTITUIA DE GATO.
COMENTARIO PRIMERO.
DE LAS PERSONAS.
TITULO PRIMERO.
TITULO III.
De los libertinos,
IV. DE LOS DEDITICIOS Ó DE LA LEY AelIA SenCIA. §. 13.
Prescribe la ley Aelia Serjcia que los esclavos , aherrojados por
sus señores en castigoL marcados, puestos al tormento por algún
delito y convencidos fie él , entregados para combatir con armas
ó contra las bestias feroces , ó en fin , aprisionados ó destinados
á los juegos del Circo, si después fueren manumitidos por el mis
mo señor ó por cualquiera otro , sean libres , pero de la misma
condición que los extranjeros dediticios.
V. De los extbaiuebos dediticios. §. 14. Llámanse así
los que habiendo' peleado contra el pueblo romano, sucumben y
se entregan á discreción. \
§. 15. Los siervos, pues, que han sufrido aquellos castigos
infamantes, cualquiera que sea el modo de la manumisión y su
edad, y aun cuando sus señores los hayan tenido en pleno domi
nio , nunca pueden alcanzar la condición de ciudadanos romanos
ni de latinos, sino que forzosamente habremos de contarlos en el
número de los dediticios.
§. 16. Por el contrario, si un esclavo no ha sufrido ninguno
de aquellos castigos deshonrosos, se hará , si fuese manumitido,
ora ciudadano romano , ora latino.
§. 17. El esclavo se hace ciudadano romano cuando concur
ren estas tres circunstancias: que sea mayor de treinta años: que
el señor haya tenido sobre él dominio quiritario, y que la manu
misión sea justa y legítima , es decir , hecha por vindicta , por cen
so ó por testamento : cualquiera de estas condiciones que falte,
el esclavo será latino.
VI. De LA MANUMISION Ó DE LA APROBACION DE CAUSA. §. 18.
En cuanto al requisito de la edad fué introducido por la ley
AElia Sencia, la cual dispone que el esclavo manumitido menor;
de treinta años no sea ciudadano romano á menos que hecha la
manumisión por vindicta, se declare legítima y se apruebe por
el consejo la causa que la motiva. '
§. 19. Y es causa legítima de manumisión, cuando alguno,
por ejemplo , manumite ante el consejo á su hijo ó hija , herma
no ó hermana natural , á uno que haya criado y educado, á su pre
ceptor, á un esclavo para que le sirva de procurador , ó á una
esclava con el fin de tomarla por esposa»
VII. De los recupebadobes. §. 20 En Roma se compone
el consejo de cinco senadores y de cinco caballeros romanos pú
beros; y en las provincias de veinte recuperadores, que sean ciu
dadanos romanos. Hácese la manumisión ante el consejo en las
provincias el último dia de la sesión ; pero en Roma hay dias de
terminados para ello. Mas por lo que hace á los esclavos mayo
16 DE LIBEBT1NIS.
serui semper manumitti solent, adeo ut uel in transitu manu-
mittantur , ueluti cum Praetor aut Proconsule in balneum uel
in theatrum eat. §. 21. Praeterea minor triginta anuorum seruus
manumissione potest ciuis Bomanus fleri si ab eo domino,
;ui soluendo non erat, testamento líber et herer relictus sif.
si
spurios
creditor —
— sex
debÍtOrÍS **** legi V *********************
************* _ pecunia
,— ea * tradi-
tione ************************** mancipationiftK.v ************
* « *» • latinum *****************************
— is quia —
§. 22. manumissi sunt, Laíitfí luniani dicuntw.
Latini ideo, na/n adsimulati sunt LañitU co/o«iaHis; luniani
ideo * uem , * quia per legem Iuniam libertatem acce/wrunt, cum
olim serui uiderentur esse. §. 23. Non tamen lilis pemiittit lex
Iunia nec ipsis testamentum faceré , nec ex testamento alieno
capere, nec tutores testamento dari. §. 24. Quod autem dixi-
mus , ex testamento eos capere * non * posse , Un intellege»í/«/«
est, ut nihil direcío heredi/atis legatorumue nomine eos posse ca
pere dicamus: «lioquin per fideicommissum capare. possunt.
§. 25. Hi uero, qui dediticiorum numero sunt, millo mo*
ex testamento capere possunt , non magis , quam qui liber pere-
gi ¡ñusque * est *. nec ip.vi testamentum faceré possunt secundum
quod píerisque placuir. §. 26. Pessima ¡taque libertas eorum est,
qui dediticiorum numero sunt: nec ulla lege, aut senatuscon-
sulto , aut constitutione principali aditus lilis ad ciuitatem Ro-
manam datur. §. 27. Quin et in urbe Roma uel intra centessi-
mum urbis Roma? miliarium morari prohibentur . et * si contra
fecerint * ipsi bonaque eorum publice uenire iubentur ea condi-
[Desideraturpagina . )
QuiritiUm *************
************** cauerit
— §. 33. aedificio **** non minus qup.m
paríe/w ************* patrimon*í'¿ sui* impenderit , ius Q*uiri-
lium consequ*sXm***********************************
§. 34. frumenti ********
§. 28. Conr. Epitome, I, 1, §. 4. Vlplanus, Fragm. III, §. 1.
§. 29. Conf. infra g. §. 66. et 73. nec non Cominentar. III. §. %. 5 el 73.
ítem Vlpianus, Fragm. III, §. 3.
30. Conf. infra §. §. 66. et 80. ítem Vlpianus, Fragm. III. cit. §. 3.
31. ('.puf. \ ipianus, Fragm. III, §. 4.
32. Conf. infra Commenlar. III, g. 5.
33. Conr. Vlpianus, Fragm. III, cit. §. 1. et L. 139. de verb. signif.
34. Conf. Vlpianus, Fragm. III, §. 6. Suetonius, in Ciaud. eap. 18. 19.
LlB. I. §§• 28—34. 19
condición de que no han de servir como esclavos en Roma ni én
un rádio de cien millas ^ y de que nunca serán manumitidos. To
das estas disposiciones están contenidas en la ley JFMa Sencia.
S- 33
§. 34
20 Db ltbebtinis.
ad ius QuirHium *** — —
consecums
: ,.♦««...., ius Quiritium
fuerit •»»****** §, 35, *Si qu,s alicuius e*t in bonis et ex iu-
re Quiritium sit, manumissus, ab eodem scilicet , et Latinus
fieri poiesi et ius Quiritium consequi.
§. 36. *Non tamen cuicumque uo-
lenti manumitiere licet. §. 37 Nam is , qui* in fraudem credito-
rum uel in fraudem patroni manumitrit , nihil agit quia lex Ae-
lia Sentia inpedit libertatem. §. 38. Item eadem lege minori xx
annorum domino non aliter manumittere permittitur , quam si
uindicta aput consilium iusta causa manumissionis.approbata fue
rit. §. 39. Iustae autem causae manumissionis sunt ueluti si quis
patrem , aut matrem , aut paedagogum , aut collactaneum manu
mitíat. sed et illae causae , quas superius in seruo minore xxx
annorum exposuimus, ad hunc quoquecasum, de quo loquimur,
adferri possunt. item ex diuerso hae causae, quas in minore xx
annorum domino rettulimus, porrigi possunt et ad seruum mi
noren! xxx annorum. §. 40. Cum ergo certus modus manumitten-
di minoribus xx annorum dominis per legem Aeliam Sentiam
constitutus sit, euenit, ut qui xim annos aetatis expleuerit, li
cet testamentum faceré possit, et in eo heredem sibi instituere
legataque relinquere possit, tamen si adhuc minor sit annorum
xx, libertatem seruo daré non pom't. §. 4 1 . Et quamuis Latinum
faceré uelit minor xx annorum dominus , tamen nihilominus de-
bet aput consilium causam probare , et ita postea inter amicos ma
numittere.
—'■ §. 42 . Prae-
terea lege Furia Caninla certus modus constitutus est in seruis
testamento manumittendis.§. 43. Namei , qui plures quam dúos,
ñeque plures quam decem seruos habebit , usque ad partem di-
midiam eiusnameri manumittere permittitur. eiueroj qui plures
quam x , neqae plures quam xxx seruos habebit , usque ad ter-
tiam partem eius numeri manumittere permittitur. at ei , qui plu-
§. 35. Conf. Frtgm. veler. ICti de jiir. tpecieb. §. §. 11. 16. Vlpianus,
Fragm. I. §. 16. III, g. 4. Epitome, I, 1, §. 4. Tacitus, Annal. Lib. XIII,
cap. 27. Plinius, Lib. VII, epist. 16.
§. 36. pr. I. qui et quib. es caus. manumitiere non poss. Conf. Epitome,
I, 1, §• 5.
§. 37. cit. pr. I. qui et quib. ex caus. Conf. Vlpianus , Fragm. I , §. 15.
Epitome, I, I, §. §. 5, 6.
§. 38. §. 4. I. qui et quib. ex caus. Conf. Vlpianus, Fragm. I, g. 13.
Fragm. reter. ICli de jur. specieb. §. 15. Epitome, I, 1, §. 7.
§. 39. Iustae manamittat. Conf. Epitome, 1,1, cit. §. 7. §. 5. I.
qui et quib. ex caus. superius. Vid. §. 19.
S. 40. S. 7. I. qui et quib. ex caus. Conf. Epitome, I, I, cit. g. 7.
g. 41. Conf. Fragm. veter. ICti de jur. specieb. cit. g. 15.
K. 42. Tit. I. da leg. Fus. Can. sublat. Conf. Commeritar. II. g. 228.
£. 43. Conf. Vlpianus Fragm. I, g. 24. Paulus , Sent. retept. IV, 14 §. 4.
Epitome, I, 2, pr.
LlB. L §§. 36—43. 21
§. 35. Si un esclavo se encuentra á la vez en el dominio bo-
nitario y en el dominio quiritario de un mismo señor, puede, si
este lo manumitiere, ser latino, y hasta conseguir los derechos
de ciudadano romano. . . .
(Deestpagina.)
: : §. 48. se-
quitur de iure personarum alia diuisio. nam quaedam personae
g. 41. Conf. Epitome. I, 2, §. I. item TU. I. de leg. Fus. Can. sublat.
%. i5. Conf. Vlpianus, Fragm. I, cit. §. 2i. Epitomé, 1, 2, pr.
S. 46. Conf. Epitome, I, 2, §. 2. in fin.
S. 48. L. 1. pr. de bis qui sui vel alien, jur. sunt, inscripta : Gajus Libro
I. Instítutionum. pr. I. eod. Conf. Epitome, 1, 3, pr.
LlB. I. SS- 44—48.
to , la cuarta parte. Finalmente , el señor de mas de cien escla
vos pero que no pasan de quinientos, tiene solamente facultad de
manumitir la quinta parte Sea cual fuere el número de escla
vos, la ley prohibe manumitir mas de ciento. En cuanto al pro
pietario de uno Ó de dos esclavos , como la ley Furia Caninia no
le concierne, conserva libre y plena la facultad de manumitir.
§. 44. Tampoco trata aquella ley de los que no manumiten
por testamento , y por consiguiente á los que lo hagan por vin
dicta, por censo ó entre amigos, es lícito dar libertad á todos sus
esclavos, con tal que alguna otra causa no contraríe la manumi
sión.
§. 45. Empero lo que hemos dicho acerca del número de es
clavos que pueden ser manumitidos por testamento , entiéndase
de modo que aquellos, á quienes en consideración al número de
sus esclavos se les permite manumitir la mitad, la tercera, la cuar
ta ó la quinta parte, cuando se encuentran en una división sub
siguiente , pueden también manumitir un número igual de escla
vos, al que tendrían facultad de hacerlo si estuviesen colocados
en la división que precede inmediatamente. Así lo ha previsto la
ley , pues sería absurdo que se permitiera al señor de diez escla
vos manumitir la mitad , esto es, cinco; y se prohibiese al que
tiene doce manumitir mas de cuatro. Por lo que hace á los pro
pietarios de mas de diez esclavos
[Deest pagina).
inscripta: Gajus Libro I. Institutionum. pr. el §.2. 1.de patr. pol. Conf. in-
fra g. 189. item Epitome, 1, 3, §. 2. VIpianus, Fragm. V, g. 1. fere
habemus. cil. g. 2. I. idque diuus Hadrianus edict,o siynificauit. Conf.
infra §. 93.
§. 56. Habent conubium habeant. Conf. VIpianus , Fragm. V,
g. g. 2. 4. Epitome, I, 4, pr. pr. I. de nupt. peregrinasue . cum quibus co
nubium habeant. Conf. infra g. 76. cum enim — sequantur. Conf. infra g.
g. 67. et 80. ilem VIpianus, loe. eit. g. 8.
g. 57. Conf. Tahulae honeslae missionis a Platzmanno col'.ectae in libro:
Iuris Romani testirnoniis de MHHum honesta Missione, quae iu tabulis
aeneis supersunt, illustrati Specimen. Lips. 1818. 4.
g. §. 58. 59. g. 1. I. de nupt. Conf. Epitome, I, 4, §. I. VIpianus,
Fragm. V, g. 6.
§. 60. g. 2. I. de nupt.
§. 61 . cil. g. 2. 1. de nupt. Conf. Epitome, I, t, §. 2.
/
LlB. I. 85- 56—61. ÍT
autoridad (in potestatc nostra) los hijos nacidos de legitimas nup
cias; derecho que es propio de los ciudadanos romanos , pues ca
si no éjtiste niugun pueblo que tenga sobre sus hijos la misma
autoridad que nosotros; y asflo espresó el emperador Adriaoo
ra el edicto promulgado con motivo de los que pedian para sí y
sas hijos el derecho de ciudadanía romana. Sin embargo, no se
me oculta que la nación de los Gálatas cree que los hijos están
bajóla potestad paterna.
i
30 De his qvi in potestate svnt.
consulto permittitur, causam erroris probare, et ita uxor quo-
que et filius ad ciuitatem Romanam perueniunt, et ex eo tem-
pore incipit filius ia potestate patris esse. Idem iuris est si eam
4>er ignorantiam uxorem duxerit, quae dedií/ciorum numero
,Jist ; nisi quod uxor non fit ciuis Romana. §. 68. Item si ciuis
Romana per errorem nupta sit peregrino, tamquam ciui Ro
mano, permittitur ei causam erroris probare , et ita filius quo-
que et maritus ad ciuitatem Romanan) perueniunt, et aeque
simul incipit filius in potestate patris esse. Idem iuris est si
peregrino, tamquam Latino, ex lege Aelia Sentía nupta sit:
nam et de húc especialiter senatusconsulto cauetur. Idem iuris
est aliquatenus si ei, qui dedií/ciorum numero est, tamquam
ciui Romano, aut Latino e lege Aelia Sentía, nupta sit: nisi
quod scilicet, qui dediticiorum numero est, in sua condicione
permanet; et ideo filius, quamuis fiat ciuis Romanus , in po-
testatem patris non redigitur. §. 6J. Item si Latina peregrino,
quem Latinum esse crederet, nupserit, potest ex senatuscon
sulto, filio nato, causam erroris p* robare : et ita om*aes fiun-
ciues Romani, *et* filius in potestate patris esse incipit. §. 70.
Idem iuris onmino est si Latinos per errorem peregrinam quasi
Latiüam aut ciuem Romanam, e lege Aelia Sentía uxorem
duxerit. §. 71. Praeterea si ciu¡3 Romanus, qui se credidisseí
Latinum, duxisset Latinam, permittitur ei, filio nato, erroris
causam probare, tamquam si ex lege Aelia Sentia uxorem duxis-
set. Item his, qui, Hcet ciues Romani essent, peregrinos se
esse cred¿disse/2f et peregrinas uxores duxissent, permittitur
ex senatusconsulto , filio nato , causam erroris probare : quo
facto peregrina uxor ciuis Romana et filius ********* non solum
ad ciuitatem Romanam peruenit, sed eñam , in potestatem pa
tris redigitur: §. 72. Quaecumque de filio esse diximus, eadem
et de filia dicta intellegemus. §. 73. Set quantum ad erroris
causam probandam attinet, nihil interest, cuius aetatis filius
siue filia sit ********************************* Latinus ——
— qui — — si mi ñor anniculo sit filius filiaue
causa probari non potest . nec me praeterit , in aliquo rescripto
diui Hadriani hita esse constitutum, tamquam, quod ad erro
risnm(quoque causam b probandam ***************,*******************
, »*#*»** irn-
S. 68. Conf. Vlpianus, Fragm. VII , cit. §. 4. ubi sic legendum: vel ei,
qui dediticiorum numero est, tamquam civi Romano, aut etiam quasi Lati
no ex Lege Aelia Sentia, nupta fuerinl.
§. 73. Conf, supra §. 89.
LlB. I. §§. 68—74. 31
en virtud de un senadoconsnlto puede probar la causa de error,
y por este medio madre é hijo alcanzan el derecho de ciudada
nía romana , y desde el mismo instante el hijo entra en la patria
potestad. Sucede lo propio si un ciudadano romano tomare por
esposa á una dediticia ignorando su condición; solo que en este
caso la mujer no se hace ciudadana romana.
§. 68. También si una ciudadana de Roma se casare con un
extranjero teniéndolo por ciudadano romano, pnede igualmente
probar la causa de error: por cuyo medio hijo y padre se hacen
ciudadanos de Roma, y al mismo tiempo comienza el hijo á es
tar bajo la patria potestad. La misma disposición se aplica si cre
yendo contraer nupcias con un latino según la ley ^Elia Sencia,
lo hiciese con un extranjero: caso de que especialmente habla un
senadoconsulto. Y es igual si las nupcias fueren con un dediti-
cio, teniéndolo equivocadamente por ciudadano romano ó latino
según la ley ALlia Sencia, menos que en este caso el dediticio no
muda de condición , y su hijo, aunque hecho ciudadano romano,
no entra en la patria potestad.
§. 69. De la propia manera una latina que se casare con un"
extranjero, á quien cree latino, puede, conforme á lo dispuesto
en el senadoconsulto, si le naciese un hijo, justiticar la causa
ie error; y entonces todos se hacen ciudadanos de Roma, y el
lujo queda sometido á la potestad paterna.
§• 70. Se aplica la misma regla al latino que haya tomado
por esposa según la ley iElia Sencia á una mujer extranjera, juz
gándola latina ó ciudadana de Roma.
§. 71. Además el ciudadano de Roma que creyéndose latino
se haya casado con una latina, cuando llegue á tener un hijo,
puede justificar la equivocación, al modo que si hubiera con
vidólas nupcias según la ley ÍElia Sencia. Estiéndese también
esta disposición a los que conceptuándose extranjeros, por irtas
(«lesean ciudadanos de Roma, se hayan casado con extranjeras;
pues el senadoconsulto les concede que después de haber tenido
un hijo, puedan probar la causa de error; hecho lo cual, la es-
sosa extranjera pasa á ser ciudadana romana , y el hijo no solo
«dqoiere el derecho de ciudadanía romana , sino que queda su
jeto á la patria potestad.
5. 72. Cuanto hemos dicho del hijo debe entenderse igual
mente de la hija.
§• 73. Para la prueba de error nada importa la edad del hijo
0 de la hija al paso que la prueba de causa no puede verifi-
wse ínterin el hijo ó hija no tengan ya un año. No ignoro que
ra un rescripto de Adriano se previene igual requisito para jus-
iiflcar la causa de error
§. 96. Conf. Appianus, de Bell. civ. Lib. II, cap. 26. Strabo. Lib. IV.
(pag. 186. 187.) Aseonius, in Oral con Ira Pisón (ed a. 1675. pag. 156.)
§. 97. pr. I. de adopt. Conf. Vlpianus , Frag. VIH, §. 1. Epitome I, 5.
pr. secundum ea , quae diximvs. Conf. supra. §. 55.
§. 98. L. 2. pr. de adopt. inscripta: Gajus Libro I. Instilutionum. §. 1.
I. de adopt. Conf. Vlpianus, Fragm. VIII, §. 2. Epitome, I, 5, §. 1.
§. 99. Populi adrogatio. cit. L. 2. pr. de adopt. rit. §. 1. I. eod.
Conf. Vlpianus, Fragm. VIII. §. §. 3. 2. Epilome, II, 3, §. 3. I, 5, cjl.
§. 1. quia et is — patiatur. cit. L. 2. pr. Conf. Epitome, 1,5, cit.
¡5- I. Imperio magistratus ele Cit. L. 2. pr. cit. §. 1. I. Conf. Vlpianus,
Fragm. VIII , cit. §. 3. Epitome , II . 3, cil. §. 3. 1 , 5, cit. §. 1.
§. 100. Conf. Vlpianus , Fragm. VIH, §. 4.
. 101. Conf. Vlpianus , Fragm. VIII , §. 5. Epitome I, 5, §. 2. ilem
L. 31. de adopt. (ex Nostri Lib. sing. Regul.T
§. 102. Conf. Vlpianus, Fragm. VIII , cit. $. 5.—§. 3. I. d« adopt.
LlB. í. 102. í¡9
cripto de Adriano. Por esto el que conozca la preñez de su es
posa , al solicitar para sí y su consorte el derecho de ciudadanía
romana, debe pedir igualmente que el hijo que naciese esté su
jeto á su potestad.
§. 95. Muy de otra manera sucede con los latinos que han
obtenido para sí y sus hijos el derecho de ciudadanos romanos,
pues estos últimos están sujetos á la patria potestad. Lo mismo
se ha concedido á algunos extranjeros
§. 96 es menos estenso , porque tan solo los que ejercen
algún empleo ó cargo honorífico son los que alcanzan la ciudadanía
de Roma, como lo comprueban bien muchas epístolas de los prín
cipes.
§. 97. No so-
lamente están sujetos á nuestra potestad los hijos naturales, se
gún hemos dicho antes, sino también los adoptivos.
TITULO VIL
TITULO VIII.
De los modQs de acabarse fot derechos de potestad (potestatis),
poder (manus) y mancipio (mancipii).
§. 124. Veamos ahora por qué medios las personas depen
dientes de otras (alieno jure subjecta:) quedan libres de esta de
pendencia.
§• 125. Examinemos en primer lugar aquellas que están ba
jo la potestad.
$• 126. Por lo que dijimos al tratar de la manumisión de los
«clavos se comprenderá fácilmente de qué manera salen estos de
la potestad de sus señores.
§. 127. Por lo que respecta á las personas que están bajo la
potestad de un ascendiente, se hacen independientes por la muer
te de él, si bien hay que hacer una distinción. Porque por muer
te del padre se hacen sin duda alguna independientes (sui juris)
sus hijos é hijas; mas no siempre sucede lo mismo por muerte
del abuelo , porque en este caso , solo quedarán del todo inde
pendientes los nietos y las nietas cuando no deban recaer bajo la
potestad, de su padre. Por tanto , si á la muerte del abuelo vive
aun y está sujeto á su potestad el padre, los nietos entran en la
potestad de este, luego que fallecierejaquel. Mas si por el con
trario muere el padre antes que el abfjlo ó ha salido ya de su
potestad, entonces se hacen independientes los nietos, por cuan
to no pueden recaer bajo la potestad de su padre.
§. 128. Como todo aquel á quien por la aplicación de la ley
Penal se prohibe el uso del agua y del fuego en castigo de algún
delito , pierde el derecho de ciudadanía , de ahí es que no con
48 QVIB. MOD. IVS POTEST. etc. SÓLYITVH.
ciuium Romanorum tollitur, proinde ac mortuo eo desinant libe-
ri in potestate eius csse: nec enim ratio patitur, ut peregrinae
horno coodicionis ciuem Rorafioum in potestate habeat. Pari ra-
tione et si ei, qui in potestate parentis sit, aqua et igni interdic-
tum füerit, desinit iu potestate parentis esse, quia aeque ratiouoo
patitur, ut peregrinae condieionis homo in potestate sit cius Ro-
mani parentis. §. 129. Quodsi ah hostibus captus fuerit parens,
quamuis scruus interim hostium fiat, pendet ius liberorum prop-
ter ius postliminii, quia hi, qui ab hostibus capti sunt, si reuersi
fueriut, omnia prístina iura recipiunt. itaque reuersus habebit li
beras in potestate: si uero ülic mortuus sit, erunt quidem liberi
sui iuris , sed utrum ex hoc tempore, quo mortuus est aput hos-
tes pareos, an ex illo, quo ab hoífibus captus est, dubitari po-
test. Ipse quoque filius neposue si ab hostibus captus fuerit, si-
militer dicimus, propter ius postliminii potestatem quoque pa
rentis in suspenso esse. §. t30. Praeterea exeunt liberi uirilisse-
xus de patris potestate si Flamines Diales inaugurentur, et femi-
nini sexus si Vírgenes Vestales capiantur. §. 131. Olim quoque,
quo tempore populus Romanus in Latinas regiones colonias de-
ducebat, qui iusuu parentis ******»»♦*♦
*********** *** acciperentur alterius ci-
uitatisciues. •
§. 132. Emancipatione *quoque desinunt liberi in poíe*state pa-
rtfntium este, .tea* filius quidem ter * mancipatus sui iuris fit, ce-
ten* uero liberi, siue masculini sexus, siue feminini, una man-
cipatione exeunt de parentium potestate: lex enim xn tantum in
persona fllii.de tribus mancipationibus loquitur, *his* uerbis: 'si
PATEE miOM*IER VENVM 0VIT, FILIAS A PATEE* ETTER ESTO. eaqM
res ita agitur: mancipat pater Jilium alicui: is eurn uindicta ma
numito'*:: eo facto reuertitur in potestatem patris. is eum ite-
rum mancipat uel eidem , uel alii ; sef i« usu est ei&em man-
cipari: isque manumittit postea simi/iíer uindicta **************
rwrsus in potestatem patris ****** reuerti*/«/- . tune* tertio pa
ter eum mancipat upI eidem, uel alii; set hoc in usu est, ut
eidem mancipe/ *«*****«»*»* mancipat — — — — — —
nam si nondum manumissus sit, set adhuc in
§. 129. §. 5. T. qnib. mod. jus pot. solv. Conf. Vlpianus, Fragm. X, §. 4.
Quodsi dubitari pntest. Conf. Epitome, I, <>. §. 2.
g. 130. Conf. Vlpianus, Fragm. X, §.5. si Flamines Diales inaugu-
renlur. Conf. infra Commentar. III. §. 114. ilcm Tacitas, Anual. Lib. IV,
cap. 16. si Virgines Vestales capiantur. Conf. Oellius, Lib. I, cap. 12.
§. 131. Conf. Cicero, pro Calcina, cap. 33. 34. pro domo, cap. 30. pro
Balbo, cap. 11—13. ■
§. 132. Conf. Theophilus.T, 12, §. 6. Epitome, I, 6. §. 3. Vlpianus,
.Fragm. X ,§. 1. S. 6. I. quid. mod. jus. pot. solv. Emancipatione — esse.
cit. §. 6. I. sed filius quidem etc. Conf. infra Commentar. IV, §. 79. et huj.
Coinmentar. §. 135. ítem Dionysius Halicarnass. , Aotiquit. Rom. Lib. II,
cap. 27. (pag. 97.1el ISoelhius , Commentar. in Topic. Cicer. Lib. II. (ad
cap. 4.) si—esto. V I pianos, loe. cit. eo ¡(telo reucrtilur in potestatem patris.
Conf. infra Commentar. II. S. 141. et Commentar. ITf. <5. <\.
*
Lis. I. $$. 12»—18».- 4»
tandosele ya en el número de los ciudadanos romanos, cesan sus
hijos de estar bajo su potestad , no de otra manera que si hubiese
muerto : repugna en efecto á la razón que un hombre considera
do como extranjero ejerza su potestad sobre ciudadanos roma
nos. Por igual motivo , si se priva del agua y del fuego al que
está bajo la potestad de un ascendiente, queda libre de ella,,
porque también es contrario á la razón que un hombre conside
rado como extranjero esté sujeto á la potestad de su ascendiente
iudadano romano. j
*j. 138. Ii, qui in causa mancipii sunt, quia seruorum luco
habentur, uindieta, ceusu, testamento manumissi sui iuris fiunt.
% 139. Nec tamen in.hoc casu lex Áelia Sentia locura habet.
itaque nihil requirimus, cuius aetalis sit is, qui manumittit,
et.qui manumittitur : ac ne íllud quidem, an patronum ere-
djtoremue manumissor habeat. Ac ne numerus quidem legis Furiae
Cánlniae finitus in his personis locum habet. §. 140. Quin
etjam inuito quoque eo, cuius in mancipio sunt, censu liber-
tatem consequi possunt. Excepto eo, quem pater ea lege mau-
cipio dedit, ut sibi remaucipetur : nam quodammodo tune pa
ter, potéstatem propriam reseruare sibi uidetur eo ipso , quoí/
mancipio recipit. Ac ne is quidem dicitur inuito eo, cuiu¿ in
mancipio est, censu libertatem consequi, quem pater ex noxali
causa mancipio dedit: uelut qui furti eius nomine damnatus
est , et <rum mancipio actori dedit : nam hunc actor pro pe
cunia habet. §. 1 11. In su mina admonendi sumos ¿ aduersus
eos, quos in mancipio habemus, nihil nobis co/<tumeliose fa
ceré licere, a/roquin iniuriarum actione teneWmur. Ac nediu qui
dem in eo iure detinentur homines, set plerumque hoc fit dicis
gratia uno /«omento 5 nisi sedicet ex noxali causa mancipentur.
% 137. set filia — adoptiva sil. Cohf. él. §. ?. I. quit). mod. jus ptíl.
- soft. •1 '
§.tas. yuta strmoritm foco- hahentw. Conf. supra §. 123; et luc. tbi attcfr.
«.139. Conf. supra §. g. 38. 18 37. 42.
¿.140. quem pater ex noxali causa ele. Conf. infra Comitienlar. IV.
1» et 79. itcm & "•■ 1. de nojal. act. Papinianus, Collal. Til. 11.
%. 3. Vlpianas , L. 3. §. 4. de lion». líber, exhib.
§. 141. Ac he diu quidem — — uno momento. Conf. supra §. §. 11f¡.
lis.» is!. m. ■
§. 155. ti», pv. 1. de I11M.
Lib. I. 137—142. ¿3
poco importa que estén sujetas al poder de un estraño, ó del ma
ndo , si bien solo ocupan el lugar de hijas las que se encuentran
en el último caso. ". . , .„. .
(Fere VIT lineas desuní.)^ . ,
§. 137 no puede obligarle mas que una hija á su padre.
Ahora bien, la hija aun cuapdo sea adoptiva no, puede qbligaren
manera alguna á su padre ; dado que aquella , si fuere repudia
da, puede obligar al marido como si nunca le hubiese estado
unida.
§. 138. Los que están en mancipio esclavos , se hacen in
dependientes mediante la manumisión por vindicta, por censo
0 por testamento , en razón á que se les" considera en un todo
eomo esclavos.
%. 139. Y como la ley ¿Elia Sencia no se aplica á este caso, de
ahí es que no atendemos á la edad del que manumite ni á la del
manumitido ; sin que tampoco interese saber si el que confiere la
libertad tiene patrono ó acreedores. Es mas, ni aun. siquiera hay
que atenerse al número de manumisiones, prescrito en la ley.lfu-
ria Caninia.
§. 140. Y hasta pueden adquirir la libertad por censo aun
repugnándolo el dueño ( is cujas mancipio sunt) ; ú escepcion del
liijo á quien su padre hubiese entregado en mancipio con la con
dición de que se le ha de remancipar , porque en cierto modo
carece que el padre se reserva la potestad que le es propia en el
mero hecho de recibirlo en mancipio. Al decir que los sometidos
1 mancipio pueden adquirir la libertad por censo aun sin el con
sentimiento del dueño, no hemos querido hablar del hijoá quieu
<u padre diese en mancipio por causa de noxas [noxali cauta),
como por ejemplo sucede , cuando condenado un padre por hur
to que haya cometido su hijo, lo entrega en mancipio át deman
dante ; pues este en aqnella circunstancia lo recibe en vez de
dinero.
§. 141. Por lo demás conviene advertir que no nos es lícito
maltratar á los que tenemos en mancipio, poique eu tal caso po
dríamos ser demandados de injuria. Ni se crea que los hombres
permanecen largo tiempo en aquel estado, antes por el contra
rio las mas veces solo dura, por decirlo así, un momento, «airo
coando la mancipación haya sido por causa de noxas. . •
TITULO IX.
De las personas independientes (qui siri jitrít sunt).
§. 142. Pasemos ahora á otra división, porque entre las per
sonas que no se encuentran inpotestdte, ni in .manu, ni tampoco
in mancipio, hay unas que están en tutela ó en cutaduría y otras
1>E TVTKLIS.
qtiaedam neutro iure tenentur. uldeamus igitur, quae in tutela,
uel in curatione sint: ita enira intellegemus cetercs personas,
quae neutro iure tenentur.
§. 143. Ac prius dispiciamus de his, quae in tutela sunt.
§. 144. Permissum est itaque parentibus, liberis, qnos in
potestate sua habent , testamento (tuto) rwdare: masculini qui-
dem sexus inpuberibus (duntaxat; Jeminini autem tan inpube-
ribus), qaam nubi//6«í. ueteres enim uoluerunt, feminas etiam
si per/éctae aetatis sint, propter animi leuitatem in tutela esse.
§. 145. Itaque si quis filio filiaeque testamento tutorem dederit,
et ambo ad pubertatem peruenerint , filius quidem desinit ha-
bere tutorem, tilia uero nihilominus in tutela permanet: tantum
enim ex lege Iulja et Papia Poppaea iure liberorum a tutela li-
berantur feminae. loquimur autem exceptis Virginibus Vesta-
libus, quas etiam ueteres in honorew sacerdotii liberas esse uo
luerunt : itaque etiam lege xn tabularum cautum es.t. §. 146.
Nepotibus autem neptibusque ita demum possumus testamento
tutores daré, si post mortem nostram in patris sui potestatem
iure recasuri non sint. itaque si fittus meus mortis meae tem-
pore in potestate mea sit, nepotes, quos ex eo (Aabeo), non po¿-
sunt ex testamento meo habere tutorem, quamuis in potestate
mea fuennt: scilicet quia mortuo me in patiis sui potestate futu-
ri sunt. §. 147. Cum tamen in complunbus aliis causis postu
mi pro iam natis habeantur, et in hac causa placuit, non minus
postumis , quam iam natis testamento tutores dari posse : si mo
do in ea causa sint, ut si uiufs nóbis nasc^ntur, in potestate
nostra fiant. Hos etiam heredes instituere possumus; cum extra-
neos postumos heredes instituere permissum non sit. §¡. 148.
(Fxori), quae in manu est, proinde ac fliiae; item nurui, quae
in ftití manu est, proinde ac nepti tutor dari potest. §. 149. Rec-
tissirae autem tutor sic dari potest: lvcivm titivm uberis meis
tvtorem do. sed et $i ita scriptumsit: mbehis mkis, uel vxobi
TITULO XI.
De las curadurías.
§. 197 cuando ha llegado á la edad en que puede de
fender por si mismo sus intereses. Las naciones extranjeras, se
gún hemos indicado antes, reconocen los mismos principios.
§. 198. Se ha determinado que por las mismas causas diesen
curadores en las provincias los presidentes.
TITULO XII.
De la caución de los tutores y curadores.
§. 199. Sin embargo, á ñn de que no puedan ser disipa
dos ó disminuidos los bienes de los pupilos y de los que están
en curaduría , cuida el pretor de que en calidad de tales presten
caución los tutores y curadores.
§. 200. Existen con todo algunas escepciones, porque no se
obliga á dar caución á los tutores nombrados en testamento, mer
ced á que su buena fé y celo están reconocidos por el testador.
Tampoco se exige comunmente caución á los curadores que no
lo son por la ley , sino por nombramiento del cónsul , del pre
tor , ó del presidente de la provincia , pues que estos magis
trados, en el mero hecho de elegirlos, los consideran idóneos.
Si. 3. La ley se rotaba en los Comicios por centurias; los plebeyos por
el contrario volaban los plebiscitos en los Comicios por tribus á propuesta
de uno de sus tribunos. Antes de la ley Hortensia que se promulgó el año
468 de Roma, cum plebs in Janicnlum secessisset , ya los cónsules Horacio
y Valerio hablan hecho adoptarla ley: nt quod tribulim plebs jussis.iet,
populum ¡enere! (año 305 de Roma). Esto mismo se renovó y confirmó
después por la ley del cónsul Publicio: ut plebiscita omnes quirites tcne-
rent (A. R. 416,). Las leyes, lo mismo que lus plebiscitos, tomaban el nom
bre del magistrado que las proponía.
"Jite,ius Capito quid les essel , his-ce verbis definivit: «Lex cst , ¡nquit|
genérale jussurn populi aut plebis, rogante magistralu plebem autem Ca-
pito in eadem deflnitione seorsum á populo divisit: quouiam in populo orn
ato pars civitatis omnesque ejus ordinea conlinentur : plebes vero ea dicilur,
in qua gentes civiutn patriciac non insunt, Plebiscilum igitur est , srcundum
eum Capitonem , lex quam plebes, non populus accipil.» A. Gellini fíoet.
Attic. X. 20.
g. 4. Bach (Hist. jar., sesla edición, pág. 203 y siguientes) y Hugo (sé
tima edición , pág. 293, Rechtsg.) se esfuerzan en probar que los senado-
consultos tenian ya fuerza de ley en tiempo de la república; otros juriscon
sultos ban sostenido la opinión contraria, apoyándose en Dionisio Halic. (ed.
i y 16. Francofurt. 1586, lib. 7, pág. 418); en Polybio (cd. de Casaubon,
Francofurt. 1609, lib. 6, pág. 462); en Tácito (Ann. I, 15), y en Dion Cas-
tio (ed. Leunclav. Hanau, 1606, lib. 52, pág. 435,.
Hugo invoca en apoyo de su opinión la autoridad de Cicerón (Topic. c. 5),
de TeóOlo (ad J. I. 2. g. 5), de Pomponio (ley 2. §. 9. <ie origine juris) , de
Horacio (Ep. I. 16. v. 41), y últimamente la Tabula Heracletnsis.
§. 5 eum ipse imperutor per legem imperium etc. F. 1. p. D.
I. 4. «Quod Principi placuit , legis habel vigorem, ut pote cum lege regia,
quae de imperio ejus lata est, populus ei et in cum omne. suum imperium
el poléalalem conferat.» Sobre la lex regia véase á Heinecio , Anliq. Rom.
lib. 1, til. a, §• §. 62—67, donde se halla un fragmento de dicha ley, queem
NOTAS. '1
pieza asi: Fokutsqte. cv». qvibvs. volet. faceré, uceat. i ta. tti. iictit,
tic. etc. etc.
§. 6. Fu tiempo de Adriano, arregló Salvio Juliano el Edirtum perpe-
¡u«m , que cía una com; ilación de los edictos de los Pr< lores bastante seme
jante á las Pandectas, y confirmada por un stuadocoiisulto. (A. ('. 131). Des
de entonces quedó siislancialinenle este edielo tal como era, y llegó á ser mío
deles objetos prinrip:ites de enseñanza y de comentario? pira los juriscon
sultos; lo que no impidió sin embargo que los magistrados posteriores es
tableciesen uuevos edictos. (Gans scholicu zum Gaius, p. 17.; Véase tam
bién la escelente Introducción al dwecho romano de Makeldey, venida
al francés por L. Elietmc , p. 43 y sig. , G9 y sig.
$. 6. fn fine. Augusto dividió con el senado las provincias del imperio,
¡•de aquí la diferencia establecida entre las provincias populares ó publi
car, y las provinciae Caesarum. Estas provincias se cambiaron muchas ve
ces. Claudio usurpó la mayor parle de las de! pueblo; pero fueron drspues
restituidas al Senado por Nerón en el principio de su imperio. Tácito,
Ana., lib. XIII, 4.
§. 7. Antes de Augusto podían todos los jurisconsultos responder á las
tonsulus sobre puntos de derecho; su autoridad cr.i igual en el sentido do
que era únicamente la autoridad de un hombre versado en leyes. Augusto
tué el primero que concedió á ciertos jurisconsultos el privilegio particular
de interpretar el derecho en nombre del primee, y últimamente Adria
no determinó de una manera mas lija, según se vé en el prescute párrafo,
el grado de autoridad que debían tener aquellas interpretaciones. Véase so
bre las respnnsa prudentum á Ai. l»u Caurroy, Institutos expliquéis, nú
mero 39, Themis, tom. II, pág. 17; Ereilz, Aléri.oires sur l'aulorilé des
jurisconsultos romaíns, Thémis, loin. Vil, 2.' entrega; Hugo, R. G. , pági
na !)97. >o debe confundirse la institución de Adriano con lo establecido
por Valenliniano III. Véasc.L. un. Cod. Th. de resp. prud.
S>. 13. Es un hecho incontestable que la ley Aclia Sencia fué adoptada
bajo el imperio de Augusto: léese en Siietonio (Vida de este emperador,
c. 40): «Manumit tendí niodurn terminavit,» y poco después: «Quum et de
numere et de. conditione ac diferencia eoruiu, qui manuuiittercntur, cu
rióse cavis«el, hoc qnoque adjecit, ne vine tus uuquaiu tortusque quis ullo
liberlnlis genere oivilatem adipisceretur.» Es evidente que en estos dos pa
sajes etlán dcsign idas la ley Furia Caninia y la ley Aelia Sencia. Véne
además á Dlon (.assio , ílist. L. LV, p. 557, donde parece que alvde á la
ley Aelia Sencia , al decir de Augusto: ttokkpv ts toKKoví ihinkiourrav;
ax.oiCéí{ /i«Tst|6, ctf. Se sabe por otra parle que en el año 756 de Roma,
bajo el reinado cié Augusto, eran cónsules Six. Aclius Cato y C. Sentiu»
Salurnius; es pues verosímil que la ley Aelia Sentía se promulgó durante
su consulado. (Véase á Holweg de. r:i«.«<¡» prritat. p. 77, y á Heineeoio,
anl. Rcm. lib. I, tit. VI, g. i.) La gran facilidad que tenían los 'efiores de
manumitir á. sus eselavcs , facilidad que degeneraba ya en licencia, siendo
causa de que se encontrase la ciudad llena de ciudadanos indignos d« tal nom
bre, fué la que dió origen á la publicación de esla ley.
Invc ludum, ele, ud voam ludus com/'. Canar, de HMu civ. lib. I,
cap. 14. Suetoni'U, iu Catar, cap. 31.
72 NOTAS.
g. 14. Léese en Itid. Orig. IX. 4. in fine: «Dediticii primum a deditio-
ne sunt nuncupati ; deditio enim dicitur quando se victi aut vincendi hostes
victoribus (radunt, quibus baec origo nominis fuit. Dum quondam adversus
populum Romanum servi armis sumptís diraicasseDt, virli se dederunt, com-
prebensique varia turpitudine affecli sunt: ex bis quídam postea a dominis
manumissi propter suppliciorum notas, quas manifesté perpessi sunt, ad
dignitatem civium Romanorum, non pervenerunt.»
S- 29 ,.ex lege Áelia Sentía, etc., etc. Parece que Gayo y ülpiano
(fragm. III , §. 3) se contradicen al referir el uno á la ley Aelia Sentía la
prueba de la causa, al paso que el otro la atribuye á la ley Junia.
Suponiendo, según la opinión de MM. Hugo y Holweg, que la ley Ju
nia es posterior á la ley Aelia Sentía , «audacius ne conjecturae videbimor,
aít Holweggius, si legem Juniam, qua omnis istorum libertorum condltio
mulata ac denuo ordinata est, illos ciritatis adipiscendae modos diserte
confirmasse dixerimus? quo concesso , nullum nobis amplius negotium fue-
rit Ulpiani locus. Nam si leí Junia ea , qua? de causae probatione jampri-
dem per legem Aeliam Sentiam introducta erant, confirmavit, non est mi-
randum, Dlpianum causae probalionem legi Juniae, ut novissimae sanctio-
ni, tribuere.» Véase Holweg, de causae probatione, pág. 75 y sig.
Haubold , en sus tablas cronológicas coloca la ley Aelia Sencia bajo el
reinado de Augusto, y la ley Junia Norbana , de latinitate tnanumissorum
bajo el de Tiberio, en el año 19 de la Era cristiana y 772 de Roma (1).
De manera que según la ley Aelia Sencia los manumitidos de esta suerte
in libértate morabantur, en tanto que por la ley Junia se hacian Latinos.
.....non minut quam septem testibus , etc. , etc. Conf. pro numero tes-
lium, g. g. U3, 119. hujus comment. etcomment. II, §. 104, etc.
liberorum causa uxorem duxisse, etc., etc. Conf. Uip. verba t «Tes-
tatione interposita , quod liberorum quaerendorum causa uxorem duxerit.»
§. 30. Ideoautem, etc. si et ipse, etc. , etc. En la primera edición de
M. Goeschen se lee : si et ipsa ejusdem , etc. , etc. , cuyo testo ha conser
vado en este pasaje la edición de Leipsick.
g. 31 .postea senatus-consulto , etc., etc. Este senadoconsullo se
dio hécia el año 828 de Roma.
g. 32. Ex his verbis licet valde mullíatis, banc tamen Gaii sententiam
esse intelligimus : post mortem patris Latini matrem quoque anniculi filii
eausam probare posse , eaque ratione et ipsam et filium ad civitatem Ro-
manam pervenire. Postumi jure filium haberi , aliunde scimus. Si inater
quoque antequam eausam probaret, decesserit, ipsam filium eam probare
(O ülpiaiio, único jurisconsulto que nos ha liocho conocer la ley Mensia, habla de ella
del modo siguiente c:i el frayui. V. j. 8 : «^on interveniente conubio (liberi) , oiatris coudi-
tioni a'.Wedunt; excepto eo, qui ex peregrino el cive Romana peregrinus nascitur: qu<'i)iam
•«» Mensia ex aiterotro peregrino ualum áetaricris paremia couüitionem sequi jubet.»
7« HOTAS.
Mensia fuit, eum alioquin , non interveniente comtbio ea servttur juris
regula , utpartuí odmatris condicionem aceedat.
Huschk. finem hujus loci sic reslituendara censet : « Qua parlé autem ju-
bet lex , e cive Romano et peregrina peregrinum nasci , nihil novi intro-
duxit ; nara etiam sine ea lege e regula juris gentium idem futurnm erat.n
Algunos autores creen sin embargo que la ley Mensia no difiere de la ley
Aelia Sentía. V. Haubold, Epicrisis ad Heinecc. antiq. L. I , §. 134;
Holweg , de causae probatione , c. I , p. 12 y sig.
g. 79. Gaius hoe loco signiQcasse videtur: « Latinos quidem lege Mensia
fuisse comprehensos , sed non eos, qui suo aevo Latini appellarcntur , colo-
niarios et Junianos , sed veteres illos Latinos , qui proprios populos proprias-
qne civilales habebant , et erant peregrinorum numero. » Quod si vero ita se
habeat. liberae reipublicfe temporibus et ante legem Juliam, qua veteres illi
Latini cives facti sunt , legem Mensiam latam esse oportebit. (Holweg.)
g. 80. Fuerunt tamen , etc. Narrat lamen fuisse quosdam juris auctores,
qui , si Latinus ex lege Aelia Sentía , id est testalione liberorum quoeren-
dorum causa se uxorem ducere inlerposita cum cive Romana nuptias contra-
xisset, Latinum ex eaconjunclione putarent, quia legibus Aelia Sentia et Ju-
nia conubium concessum videatur, conubio enim interveniente filium patrem
sequi: aliter autem contracto matrimonio (ita enim legendura et restituen-
dum ex litterarum vestigiis putflt Holweggius) , uxorc scilicet non ex lege
Aelia Sentia ducta , eum qui nascitur , secundum illorum sententiam, rai-
tris eonditioni accederé. Senatum veroauctore Divo Hadriano rejecta illa ju-
reconsultorum interpretatione ex vera legum Aeliae Sentiae et Juniae volunta-
te censuisse, ut omni modo sive ex lege Aelia Sentia , sive aliter Latinus ci-
vem Romanatn uxorem duxisset, civis Romanus nasceretur. (Holweg.)
g. 87.... Non justo contracto matrimonio senatum intervenire , etc.
Senatum improprie scribit pro senatus-consulto: non ipsum enim Sena
tum in singulis erroris casibus intervenire et causae probationem per
mitiere , sed lege generaliter proposita ómnibus, qui eojure uti possent , cau
sae probationis beneficium indulsisse , mánifeslum est. (Holweg.)
g. 101. Léese en el Digesto , L. 21. de adopt. (I. 7) : Gaius lib. I. regular:
vNam et feminae ex rescripto principis adrogari possunt. »
g. 106. Se vé que en tiempo de Gayo era aun cuestionable si el mal jo
ven podía adoptar á uno de mas edad. Por el contrario , en las Instituías
de Justiniano se lee : Minorem nalu majorem non posse adoptare placet.
Adoptio enim naturam imitatur.
g. 118. Ex Blubmii sententia universi loci lectio sic constituenda est:
«Idem i. e. i. e. p. q. i. m. s. nam feminae a coemptionatoribus eodem modo
possunt mancipan': adeo ut, quamvis ea sola apud coemptionatorem filia*
loco sit , qua¡ ei nupta sil in manu, nihilominus , etc. , etc. » Attamen banc
conjecturam recipere in contextum non arisus est Goesehenius.
§. 122.... non numerabat eam , sed appendebat , etc. V. a Niebuhr, 1. 1.
p. 270 y sig.
g. 128. Cum autem tí... aqua etigni interdicitur , etc. El origen déla
interdicción del agua y del fuego proviene del principio establecido entre los
Romanos , medíanle el cual no podía quitarse á ningún ciudadano el derecho
de ciudadanía contra su voluntad. Asi , pues, cuando se quería alejar de la
ITOTA.». 77
ciudad á un ciudadano indigno , no se empleaba la violencia para esputarle,
siguiendo los principios reconocidos , sino que privándole de las cosas necesa
rias á la vida se le obligaba á que él mismo se espatriase. V. á Cicerón , pro
Domo , c. 29 y 30.
§. 131. Sententia enim bauddubie baecesl: olim Olios familias, quijussu
parenlis in Lalinam coloniam nomina dedissent, ulpote sic alterius civitatis
cives fados, de parentis potestate eiiisse. Hic locus reslilui potesteo modo:
desinebant enim esse (cives) Itomani ut (qui) acciperentur alterius civita
tis cives.
§. 132. In fine. In hac pagina nibil quicquam legere licuit. Ñeque tamen
dibilandum est , quin posteriore ejus parte ea contineanlur quae leguntur in
L. 28 de adopt. (vid. §. 133.) ; prioris autem partís argumentum colligi potest
ei Epitomes loco hoc(l. 6 , §. 3.) : «Tamen cuín tertio mancipatus fuerit fi-
lius a paire naturali fiduciario patri, hoc agere debet naturalis pater, ut ei a
fiduciario paire remancipetur , et a naturali patre manumitatur , ut si filius
ilie morluus fuerit, ei in bereditate naturalis pater, non fiduciarius, succedat.
Feminae vel nepotes masculi ex filio una emancipatione de patris vel avi
eieunt potestate etsuijuris efficiuntur. £t bi ipse quamlibet una mancipa-
tione de patris vel avi potestate exeant , nisi a patre fiduciario remancipali
fuerint eta naturali patre manumissi , succedereeis naturalis pater non po
test , nisi fiduciarius , a quo manumissi sunt. Nani si remancipatum eum sibi
naturalis pater vel avus manumiserit , ipse ei in bereditate succedit. » Conf.
§. 6. 1. quib. mod. jus pot. solv. verbis : Et tune ex edicto Praetoris etc.
§. 136.... Atque ti in manum non conveniiset etc. Gaius.ut videtur,
de flaminica Diali loquitur , docetque , eam e jure patrio non exire , propler
legem sub Tiberio latam , qua flaminica Dialis sacrorum causa in potestate
viri, celera promiscuo feminarum jure ageret. Vid. Tacit. Ann. Lib. IV,
cap. 16.... qua* in viri manu sunt.... Docet Gaius filiasfamilias si coemp-
tionem fecerint, sive cum marilo, sive cum extraneo, a parentum potestate
liberari. Quae sequuntur, maximam saltem partera , ad eam queslionem per-
tínere videntnr : quibus modis feminae, quae in manu sunt, eo jure liberenlur.
J. 145.... ex lege Julia et Papia Poppaea , etc. La ley Papia Poppea se
publicó en tiempo de Augusto año 762 de Roma : como renovaba la mayor
parle de las disposiciones de la ley Julia de maritandis ordinibus , se la de
signa ordinariamente bajo el nombre de la ley Julia et Papia Poppaea. Esta
ley aseguraba recompensas y privilegios a los casados y padres de familias nu
merosas, y propendía por lo tanto á disminuir el número de los célibes. V. a
Heinec, 1. 1. 1. XXV. 7. Según esta ley , el que tenia tres hijos vivos en Ro
ma , cuatro en Italia , ó cinco en las provincias , estaba exento de toda carga
personal. V. Ins. Just. lib. I, , t. 25 , in pr. Véase también el $• 194 de este
comentario.
§. 157.... postea lex Claudia lata est, etc. , etc. ta ley Claudia ó el sbiu-
tdicoxscltum Claddmhum de tutela mulierum legitima , se promulgó el año
798 de Roma. No debe confundirse con el senadoconsulto de que se taiao men
ción en el §. 160 , y que se promulgó siete años después.
§. 164. Goescben cree que en la página que falta despnes de este párrafo
trataba Gayo de legitima gentilium tutela; en efecto , él refiere este pasaje,
del cual nada nos queda, al comentario III. §. 17.
78 NOTAS.
§. 178.... Lege Julia de maritandis ordinibus etc. Propuesta esta ley «I
aüo 737 ile Roma do se decretó hasta el 757, y se confundió eu 762 con la ley
Papia Poppea. V. la nota del §. 145. El celibato a¡;r¡tdabj tanto á los roma
nos de aquel tiempo, que una ley cuyo objeto era hacer desventajosa esta
condición Favoreciendo los casamientos . debió esperimeolar y cspcrimenló en
efecto una fuerte oposición. Véase á Plin. Hist. Nat. XiV.jSi'nec. Conso-
lat ad Murcian. 19.; Tacit. Ann. III. 28; Dion. Cata. , hist. LVI. 7.;
hist. XLIII. 25; hist. LVI. 16. Suet. Jul. Cas., c. 42. ídem, August. c. 89
et cap. 3i.
§. 184. Utlegilimum fiat judicium , sequcntes conditiones requiruntur:
I." oporlet , iit judicium acceptum sit in urbe Roma, vel intra primum urbis
Roma; milliarium ; 2.° ut inter cives Romanos accipiatur; 3." ut suh uno ju
die* datum sit. Vid. JVost. comm. IV. §. luí et seq. , et in commentar. Eve-
rardi Uiipunt , pag. 145 el seq.
§. 185 Ex lege Atilia, etc., etc. Su fecha es incierta; Haubold la co
loca en el aüo 557 de Roma; tians no la cree muy anterior á la ley Ju-
nia y Tilia, no obstante el pasaje deTiloLivio (XXXIX, 9.) que refiere,
á lo que parece , un ejemplo de la aplicación de esta ley. Dice , hablando de
Fecennia Híspala: «Post patroni inortem, quia nullius in mauu csset.tu-
lorem a tbibunis ei praetork peliisse.»
Ex lege Jaita et Titia Esta ley hizo estensivo á las provincias el be
neficio de la ley Atilia. Fué publicada en el año 723 de Roma.
§. ¡88. Q. Mucius Scevola, hijo de Publius Mutius Scevola. Pompo-
nitis, de orig. Jur. , §. 41, dice de aquel lo siguiente: Jus civile primus
constituil , generatim in libros decem et orto redigenio. Y Cicerón , de
Oral. , 1. 39 , le llama : Hominem omnium et disciplina juris eruditissi-
mum et ingenio prudentiague acutissimum.—Jurisperitorum eloquentis-
simum , et eloquentium jurisperitissimum. Cicero , Iirul. c. 39 , 40.
Servúis Sulpicius Jlufus. V. Cicero , Brut. c. 41 .
Antislius Labeo: instituías est a Trebatio. V. Pomp. de Orig. Jur.
S-*7.
§. 196. Sed diversae scholae , Gayo era discípulo de Sabino y de Cassio, a
quienes llama nostri praeceptores , al paso que á Próculo y sus discípulos
diver»ae scholae auctores. Sobre estas diferentes sectas véase á Gravina , de
Ortu el progressu jur. civ., §. 45.—Hoffmann , Hist, Jur. p. I, pag. 312.
—Mascow, de Seclis Sabinianorum el Proculianorum. Lips. 1728.—Hugo,
Rechlsgesc. , pag. 6! 5, etc. , ele.
§. 196. In fine. Hujus paginae argumenlum dúplex sit necesse est. Ap-
paret enim ex iis, quae praecedunt, tractatum de causis finiendac tulelae
in ea continúan; quae autem sequunlur, capul de curationibns in ea in-
cipere demonstran!. Quod in tpil. quidem tale est: «Peractis pupillaribus
¡innis, quibus tutores absolvuntur, ad curatores ratio minorum inripit per-
tinere. Sub curaloribus suut minoies actate, majores aversores, iusani. Hi,
qui minores sunt, usque ad viginli et quinqué annos impletos sub curatore
sunt. Qui vero eversores, aut insani sunt, omni lempore vitae suae sub
curaloribus esse jubentur , quia subslantiam suaro rationubiliter gubernare
non possunl.» Vid. Epit. I, 8. (>¡ola de Goeschen.)
§. 197. Illud quidem planum est , Gajum hoc loco de curaloribus mino
NOTAS. 79
rum agere. Sed si quid conjeclurae delur , jam eo progredi licebit, ut Gajum
máxime i ti exponenda íiolissima itla divi M.irri ronsliluliuiie ocrupatum fuis-
se diramus , i|ui stalut'mi es , ul omncs adiilti curatorcs aitcipereul , non
redditis causis: qnac si il.i sint, a>l linperatorem M.in uni referendum erit
verbum uolait, quod in Di e §. scq. legitur (Nota de Goeschen.)
INSTITVTÍONVM.
COMMENTARIVS 6ECVNBVS.
: . íIíii
. ' MI,
LA INSTITUTE
.l///0ST/Tn>./1
LA INSTITUIA DE GATO.
TITULO PRIMERO.
J
rf"^"^^!* BEBVM DIVISIOSE ET ACQVISIÍIONE.
fruetum habere uidemur. utique tamen *eiusmodi locus, licet
non su* religiosus, pro religioso habetur; quia etiam quod in
prouinciis non ex auctoritate populi Bomani conjccratum est,
(quamquam) proprie sacrum non est , tamen pro sacro habetur.
JL Sanctae quoque res, uelu¿ muri et poitae, quodaramodo
diuhii iuris sunt. §. 9. Quod autem 'dinini* iuris est , id nullius
s "iq bienis eSt : id uero, quod humani *iuris est, plerumquealifuius
in bonis est; potest autem et nullius in bo/iis esse. nam res heredi-
tariae anteqitant aliquis heres e.xislat, nullius in bonis sunt. §. 10.
Hae autem res, quae humani iuris sunt , aut jmblicae sunt , aut
priuatae. §.11. Quae publicae sunt, nullius in bonis esse credun-
tur; ipsius enim uniuersitatis e.-se creduntur. priuatae autem sunt,
quae singulorum sunl*. ,,
§. 12. 'Quaedam praeterea res corporules sunt, quaedam in
corporales, §. 13. Corporales hae sunt, quae tangí possunt,
ueluti* fundus, homo, nestis , ax¡ru*m, argentum, et deni*qne
aliae res \nnumen\b\les. §. 14. *Incorporales sunt, quae*tangi
non possUüf. 'qualia sunt ea, quae in iuri cOnsistuni; sicut here-
ditas , ususfructus , obligationes quoquo modo contraclae . nec ad
rem pertinet , quod in hereditate res corporales continentur; nam
et fructus, qui ex fundo pcrcipiuntur, corporales sunt , et id,
quod e.r aliqtta obligatione nobis debetur, plerumque corporale
est , ueluti fundus , homo , pecunia '. nam ipsum ius successio ■
nis , et ipsum ius uten'di früendi,*eí ipsum ius obligationis
incorpórale est. eodem numero sunl et iura pracdiorum urbano-
runl et rusticorum , quae etiam seruitutes uocantui* . jtem ••••••••
, j
§/ 17. exceptit etc. Conf. Vlpianus, Fragm. XIX, cil. §. 1. Conf. Fragm.
Valic. §. *5.
§. i9.
itifraNam — possunt. Conf. Vlpianus,
Con', §. 28. item Theophilus, II, 1, Fragm.
§. *e. XIX. §. i.'si'modo
■>! .1 • • ■ I ele'.
-ifi
8. 80. Conf. g. 40. I. dedivis. rer. ■ ¡> mi •
. 21. Conf. Theophilus, II, 1, cit. §. 40. item supra Commentar. I.
g. 6. et húj. Commentar. §. 7.
§. 22. Conf. Cicero, Topic. cap. 5. et adeum !óc. Boelhios (Commentar.
tib. III.). •
S, 23. Vid. Commentar. I. §. 119. sq., , , ., M
55. 24. In iure cessio uocatur. Boethitis, Commentar/ ,in .Topic.
Cicer. Lib. III. post verba: Cessio Tero tali fiebat modo, iit secundo com
mentario idem Cajus eiposutt. Conf, Vlpianus, Fragm. XIX. §• §• 9. 10.
§. 26. Conf. Boetbius, Commentar. In Topic. Cicer. luc. cil. item inl'ra
§. 4i. «t S- ao4.
LlB. II. 17—2<i. 87
ser domados por el cuello o por la espalda ii
§. 17. Igualmente, casi todas Jas cosas incorporales son j^q,
mancipi f á escepción de las servidumbres. de los predios rústicos,
las cuales dado que sean incorporales, pertenecen siempre á las
cosas mancipi. M
§. 18. Existe una gran diferencia" eiitce las, cosas mancipif
las no mancipi.
§. 19. En efecto, las cosas no mandpi pueden enagenarié
por la mera tradición, toda vez que sean corporales y por lo
tanto
Z, ''susceptibles
f |\ de ella. " m " r,: " -»'""•
20. Por
l ui consiguiente,
uuiiMi;uieiiie- , si uno entrega
ciiii f^n áci otro
uviv un
uu vestido,
vcaiiuu,
oro ó plata , sea á título de venta , de donación , o de cualquiera
otra cansa , por exte mero hecho rju-da operada la cnagenacion•'.
i
r. SE BlRVfá 9IVIS10KE EX ACQVISITIOHB.
»uuicam**¥*****'***,,**r*w*****'******¥'
, 3ium *»••*•***•***
praedium f*TO"™^wT^***T
... u||a j¡bera *•*»♦**•*•*•*«!*••»♦♦•**§. 27. admonendi
sumus •♦♦*♦•*»»♦*♦••**•♦*••******•«♦ esse prouincialis solí nexum
nn« *«««*•*•***•*♦«* significationem
oon «iirmTirntinnpm solum
snlnm non aliter ***** man-
man
cipi prouincial ** nec mancipi
..■.*.**,„¥,,«,«,„...»M„.de,Hiancipa__> **** enim uero prouincia **
§. 28. Incorporales (res) traditionem non recipere manifes-
tum est. §. 29. Sed iura praediorum urbanorum in iure ta«-
tum eedi possunt ; rusticorum uero etiam mancipari possunt ,
§. 30. Vsusfructus in iure cessionem tantum recipit Nam do-
minus proprietatis alii usumfructum in iure cederé potest , ut
i I le usumfructum
Ipse usufr
fructum
alii uer
tur enim ea cessione nihii agi. §. 31. Sed hae scilicet in Italicis
praediis ita sunt , quia et ipsa praedia mancipationem et in iure
cessionem recipiuni . alioquin in prouincialibus praediis siue
qu/s usumfructum, siue ius eundi , agendi, aquamue ducendi,
uel altius tollendi aedes, aut non tollendi ne luminibus uicini
offlciatur , ceteraque similia iura constituere uelit , pactionibus
et síipulationibus id efflcere potest; quia ne ipsa quidem prae
dia mancipationem, aut (in) iure cessionem recipiunt. §. 32. .Set
cum ususfructus et hominum , et ceterorum animaliura constituí
' irum usumfructum etiam in
t" — r- constituí §. 33. Quod
autem diximus, usumfructum in iure cession tantum reci-
pere , non est temeré dictum, quamuis etiam io-
nem constituí possit eo, quod in mancipanda prop
potest: non enim ipse ususfructus mancipatur,
mancipanda proprietate deducatur , eo lit, ut aput alium usus
fructus, aput alium proprietas sit.
§. 34. Hereditas quoque in iure ces
sionem tantum recipit. 35. Nam si is; ad quem ab intestato
legitimo iure pertinet hereditas, in iure eam alii ante aditionem
cedat , id est antequam heres extiterit
per
§. 43. Conf. pr. I. de usucap. siue mancipi — siué nec mancipi. Conf.
Vlpiaims, Fragm. XIX, §. 8.
§. 44. Conf. cit. pr. I. de usucap. L. un. C. de usucap. Iransform. (Ins-
liuian.) L. t. de usurpat. (ex Jíoslri Commentar. ad Edict. prov.) ilem su-
pra g. 42. et quos ibi allegavi Ciceronis et Vlpiani loci , nec non infra
§. g. 5i. el 804.
g. 45. Set procedit. g. 1. 1. de usucap. uelut Plautia. Conf.
§. 2. eod,
g. 40. Conf. cit. L. un. C. de usucap. Iransform. et cit. pr. I. de usucap.
item supra §. 7.
§. 47. Conf. supra Commentar. I. g. 192. et infra huj. Commentar. g. 80.
ilem Cicero, ad Atticum, Lib. I. epist. 5. el pro Flacco, cap. 34. Conf.
Fragm. Vatie. g. §. t. 259.
g. 48. Conf. g. 1. I. de usucap.
g. 49. g. 3. I. de usucap.
g. 50. g. g. 3—6. I. de usucap. Set credens , ucndiderit aut do»
nauerit. Conf. L. 36. de usurpat. (<!$ Nostri Rcb. cotlid.) furtum «oh como
mittit ; furtum enim tine affectu fnrandi non nmmittilitv. L. 37. pr. eod,
inscripta: Gajus Libro II. Inslitulionum. Conf. infra Commentar. 111«
$. 208.
LlB. II. §§. 43—50. 93
pero la de los predios rústicos y urbanos necesita dos : asi lo dis
pone la ley de las Doce Tablas.
§. 86. L. 10. pr. deacquir. rer. domin. inscripta: (iajus Libro II. Institu-
lionum. pr. T. per quas person. nob. acquir. Conf. VIpianus, Fragm. XIX.
g. 18. Epitome , II , 1 , g. 7.
g. 87. Conf. VIpianus, Fragm. XIX, g.g. 18. 19. Epitome, 11, 1, cit. g. 7.
Igitur quod liberi etc. Conf. g. 1. 1. per quas person. uob. acquir. item quod
serui etc. cit. L. 10. dea. r. d. g. 1. §. 3. 1. p. q. p. n. a. ipse enim—potest.
Conf. infra g. 96.
g. 88. Conf. VIpianus, Fragm. XIX, g. 20. item supra Cominentar. I.
g. 54. et infra Commentar. III. g. 166.
g. 89. cit. L. 10. de a. r. d. §. 2. cit. g. 3. I. p. q. p. n. a.
g. 91. cit. L. 10 de ». r. d. g. 3. g. 4. I. p. q. p. n. a. Conf. Epitome,
II , 1 , cit. g. 7. VIpianus, Fragm. XIX, g 21. item infra Commentar.
ni. g. tes.
§. 92. cit. L. 10. de a. r. d. g. 4. cit. g. I. I. p. q. p. n. a. Conf. VIpianus,
Fragm. XIX , cit. g. 21. item infra Commentar. III. g. 164.
",' IaB. II. %%. 86—92. 105
del tutor. Tal sucede cuando ella recibe el dinero; pero si, no
recibiéndolo, dice que lo ha recibido queriendo librar al deudor
por acceptilacion, no puede hacerlo sin que para ello interponga
el tutor su autoridad.
§. 86. No solamente adquirimos por nosotros mismos, sino
también por las personas que tenemos bajo nuestra potestad,
poder ó mancipio , así como por los esclavos cuyo usufructo nos
pertenece, y también por los hombres libres y por los esclavos
de otro que poseyéremos de buena fé. Examinemos cuidadosa
mente cada una de estas adquisiciones en particular.
§. «7. Todo aquello que los hijos sometidos á nuestra po
testad ó nuestros esclavos reciban en mancipio ó adquieran por
tradición, bien sea que provenga de estipulación ó de cual
quiera otra causa, se hace nuestro, pues el individuo sometido
á nuestra potestad nada puede tener que sea suyo. Y por con
siguiente si ha sido instituido heredero, no puede adir la he
rencia sin nuestro mandato; y si precediendo este, la adiese?
para nosotros es la adquisición cual si nosotros mismos hubié
semos sido instituidos herederos. De la misma manera pode
mos adquirir por medio de ellos un legado.
§. 88. Es de notar, sin embargo, que si un esclavo perte
nece á una persona por dominio bonitario y á otra por el qui
ntarlo, de cualquier modo que adquiera, lo hace siempre para
aquella á quieu pertenezca por dominio bonitario.
§. 89. Y no solamente podemos adquirir la propiedad por
los individuos sometidos á nuestra potestad, sino también la
posesión, pues cualquiera cosa que ellos posean, siempre se
considera poseída por nosotros : así es que podemos usucapir por
medio de ellos.
§. 90. Ciertamente adquirimos también la propiedad de las
cosas por aquellas personas que tenemos en mancipio ó en nues
tro poder, de la misma manera que por las que están sometidas
á nuestra potestad; pero se duda si podremos adquirir por los
primeros la posesión de las cosas , toda vez que nosotros no los
poseemos á ellos.
§. 91. En cuanto á los esclavos que solo tenemos en usu
fructo, se ha decidido que los frutos de su trabajo y los que
saquen de la cosa que nos pertenece, sean para nosotros; pero
lo que adquieran de cualquiera otra manera, corresponde al pro
pietario de estos esclavos.
§. 92. Lo mismo se ha dispuesto para el caso en que posea
mos de buena fé un hombre libre ó un esclavo de ctro; porque
aquello que se decide para el usufructuario , se decide igualmen
te para el poseedor de buena fé; y de consiguiente todo lo que
106 DE BEHVH MYISIOAE ET ACyVISITIOISE.
quod extra duas istas causas adquiritur, id uel ad ipsum per-
tiqet si |Ib'er est , uel ad dominum si seiuus esi, §. 93. Sed si
bonae flqei trasséssór ús'ucéperit seru'urri , quia eo modo donii-
nus ílt , *ex o*mni causa per eum sibi adquireie potest. Ysu-
fructuarius uero usucapere non potest : primum quia non pos-
sidet, set habet ius utendiet fiuendi ; deindequia scit , alienum
seruum este. §. 94. De ¡lio quaeritur , an per eura seruum,
in quo usumfructum liabemus, possidere a!iqu«/« rem et usu
capere poss/mus , quia ipsum non possidemus. Per eum uero,
quem bona lide possidemus , sine dubio et possidere et usuca
pere possumus. Loquimur autem in utriusque persona secun-
dum d/sfinctiouem , quam proxume exposuimus; id est, si quid
ex re nostra uel ex operis suis adquiraut , id nobis adquiritur.
§. 96. Ex his apparet, per liberos bomines , quos ñeque iuri
nostro subiectos habemus, ñeque bona fide possidemus, item
per alíenos seruos , in quibus ñeque usumíVuctum babemus,
ueque iustani póssessionem , nulla ex causa nobis adquirí p4ún*.
et hoc est, quod dfci*tw , per extraneam personam nihil adquiri
>h( ,♦♦♦♦♦,♦♦♦♦♦♦♦»• quaentm. j anne .»....♦♦..♦. no
bis adquiratur. §. 9<¿. In summa scieudum *exi* /¡is, ffwi in*
potestate, manu , mancipioue sunt, nihil in iure ceeli |
cum enim /starum personan) m nihil suum esse possit,
niens est scilicet, ut nihil oinnino ¡n i
TITULO IIL
De las herencias.
§. 99. Ocupémonos primeramente de las herencias , las cua
les son de dos especies : ó por testamento o abintestato.
§. 100. Y en primer lugar examinemos las que nos vienen
por testamento.
TITULO IV.
De cómo se hacen los testamentos y de las personas que pueden
hacerlos.
§.101. En un principio solo hubo dos especies de testamen
to, porque ó se hacia en los comicios calados [calatis comitiis),
los cuales en dos éposas del año^istaban destinados a la cele
bración de los testamentos; ó se hacia in procinctu, es decir, al
punto de marchar los soldados al combate en caso de guerra,
pues se llama procinctus á un ejército ya provisto de armas y ,
pronto á partir. De manera que el uno se hacia en la calma de
la paz, y el otro en el acto de salir á campaña.
§. 102. Vino en seguida una tercera especie de testamento
que se practicaba per ees et libram (testamento por la moneda y
la balanza). Aquel que no habia hecho testamento en los comi
cios calados ni in procinctu, y se encontraba amenazado de una
muerte pronta, daba en mancipio á un amigo suyo su familia,
es decir, su patrimonio, encargándole la repartición de sus bie
nes en la forma que determinaba. Este testamento se llamaba
per as et librean , porque se hacia por medio de una manci
pación, .-i
§. 103. Las dos primeras especies de testamento han caido
en desuso , y solo se ha conservado el testamento per as et li-
bra/n, pero se ha reformado la manera de practicarlo. Antigua
mente el comprador de la familia, es decir, el que recibía en
mancipio la familia del testador, obtenía el lugar de un verda
dero heredero, y el testador le señalaba la parte de herencia
que debia dar á cada uno después de su muerte. Ahora por el
contrario se instituye por testamento otro heredero encargado
también de la distribución de los legados, y solo se hace uso
por mera fórmula de un comprador de la familia para imitar
el derecho antiguo.
§. 104. Lo cual se practica de este modo: el testador, des
pués de escritas las tablas del testamento y hallándose presen
tes, como en las demás mancipaciones, cinco testigos todos ciu
dadanos romanos púberes y un libripende, celebra la venta
[mancipat) de su familia por mera formalidad jurídica, en cuyo acto
ü) SLu Mi itl , o $h MÍ Y
110 DE TESTAMENTIS ORDINANDIS.
gratia familiam suam . in qua re his uerbis familiae eraptor uti-
ttir: FAMILIAM PECVNIAM0.VE TVAM ENDO MANDATAM TVTELAM
CVSTODELAMQVE MEAM (RECIPIO, EAQVE) , QVO TV IVKE TESTA-
MENTVH FACERE POSSIS SECVNDVM LEGEM PVBL1CAM , HOC AERE, et
ut quidam adiiciunt aeneaove libra, esto mihi empta. deinde
aere percutit libram, idque aes dat testatori, uelut pretii loco,
deinde testator tabulas testamenti ten«os ita dicit : haec ita,
TT IN HIS TABVLIS CliRISQVE SCH1PTA SVNT, ITA DO, ITA LEGO , ITA
TESTOR, ITAQVE VOS, QVIRITES, TESTIMONIUM MIHI PERHIBETOTU.
et hoc dicitur nuncnpatio: nuncupare est enim pala ra Domi
nare; et sane, quae testator specjaliter in tabulis testamenti
scri/>serit , ea videtur generali sermone nominare atque confir
mare. >§. 40S. In testibus autem non debet is esse, qui in po-
testate est aut familiae emptoris , aut ipsius ' testatoris , quia
propter ueteris iuris imitationem totum hoc negotium , quod
agitur testamenti orc/ínandi gratia, creditur inter familiae emp-
torem agi et testatorem : quippe olim , ut proxime diximus,
is , qui familiam testatoris mancipio accipiebat , loco heredis
erat . itaque reprobatum est in ea re domesticum testimonium.
§J. 106. Vnde et si is, qui in potestate patris est, familiae erap
tor adhibitns sit , pater eius testis esse non potest . at ne is qui-
dem , qui in eadem potestate est , uelut frater eius. Sed si filius-
familias ex castrensi peculio post missionem faciat testamen-
tum, nec pater eius recte testis adhibetur, nec is, qui in po
testate patris est. §. 107. De libripende eadem, quae et de
testibus , dicta esse intellegemus : nam et is testium numero est.
§. 108. Is uero , qui in potestate heredis , aut in (potestate) le-
gatarii est, cuiusue heres ipse aut legatarius in potestate est, .
quique in eiusdem potestate est, ab eo, (qui testamentumfacit),
testis et libripens adhiberi potest; ut ipse quoque heres et le
gatarius iure adhibeantur. sed tamen , quod ad heredem per-
tinet, quique in eius potestate est, cuiusue is in potestate erit,
minime hoc iore uti debemus.
>
ií'4 DB TESTAMENtIS ÓltDtNANDTS.
tutela sit , faciat testamentum , {auetoríbus iis , <7«ar) tutores ha-
fcet , faeure debeat : alioquin imrtiUter inre eiuili testabitur.
§. 11 9. Praetor tamen , si septena slgnis testiam signatum sit
testamentum, scrifUi* heredibus seetindum tabulas testameírti
liereditatem poMicetu? : (et) si ner»o sit, ad qUem ab intestato
ture legítimo peí ti*es;t heredití»} üetut frater eodem patre na-.
tus, aut patruus , aut £ratrts filius, ttá poterunt seripti heredes
retiñere hereditatem . nam idem iuris est et si alia ex cansa
testamentum non ualeat , uelut quod familia non uenierit , aut
nuncupationis uerba testator locutus non sit. §. 120. Sed uidea-
mus , an etiamsi frater aut patruus extent , potiores scriptis he-
redibus habeantur . rescripto enim Imperatoris Antonini signi-
ñcatur , eos , qui secundum tabulas testamenti non iure factas
bonorum possessionem petierint , posse aduersus eos , qui ab in
testato uindicant hereditatem, defenderé se per exceptionem
doli malí. §. 121. Quod sane quidem ad masculorum testamenta
pertinere certum est ; item ad feminarum , quae ideo non uti-
liter testaW sHDt , q»od uerbi gracia familiem non uendiderint,
aut noncttpationis uerba locutae non sint: an autem et ad ea
testamenta feminarunt, quae sine tutoris auctoritate fecerttit,
ha«e eonstttutio pertineat, uidebímus. §. 122. Loquimur autem
de hls seiiicet feminis, rfuae non in legitima parentium aut pa-
tronorum totela stint , sed de his , quae alterius generís tutores
haéent j qui <tiam inuiti cogüntur aüctores fieri . álióqüin pa-
rentem et patrómim, sine auctoritate eius facto testamento,
non summoueri palam est.
test. ord.
J,. 130. Cqdí. Paulus, Collat. Til. XVÍ , §. 3. mil.
|. 122. Conf. supra Commcntar. I. §. g. 190. et 192.
. 123. Item constiterit institutio. pr. I.deeilieredat. líber. Conf.
(otttéu I» , 8. 'pr. ti g. i. Vlpianos.Fragm. XXII, g. 10.
. LTB. 1L %%. 119—123. 115
en tutela hace testamento, necesita de ta autorización de su» tu
tores, en razón á que sin ella su testamento será por derecho ci
vil nulo.
§. 119. Sin embargo, si el testamento está firmado por sie
te testigos , el pretor ofrece la herencia á los herederos inscrip
tos en las tablas del testamento; y si no se presenta ningún
heredero legítimo, tal como un hermano nacida del mismo pa
dre , un tio paterno ó el hijo de un hermano , los herederos ins
criptos podrán conservar la herencia. Lo mismo sucede si el tes
tamento no es válido por cualquiera otra causa, v. gr. , porque
no se haya hecho la venta de la familia, ó el testador no haya
pronunciado las palabras de la nuncupacion.
. §. 120. Veamos ahora si aun en el caso de existir un her
mano ó un tio paterno , deben ser preferidos á los herederos ins
erí ptos, siendo asi que, según un rescripto del emperador Anto-
nino, todos aquellos que han pedido la posesión de las bienes
en virtud de un testamento hecho sin las formalidades legales,
pueden rechazar por escepcion de dolo la demanda de los he*
rederos legítimos.
$.121. No hay duda en que esta disposición se aplica á los
testamentos hechos por hombres, y aun deberá aplicarse á las
mujeres que hayan testado inútilmente por faltar la venta de la
familia ó las solemnes palabras de la nuncupacion ; pero ya vere
mos si tal disposición debe comprender igualmente los testaraenr
tos do las mujeres hechos sin autorización del tutor.
5. 122. Hablamos aquí no de las mujeres que están someti
das á la tutela legítima de sus ascendientes ó patronos , sino de
aquellas que están bajo otra especie de tutela, y cuyo» tutores
pueden ser obligados aun contra su voluntad á prestar su auto
rización , pues en otro caso claro es que ni el ascendiente ni el
patrqno pueden ser escluidos de la sucesión por un testamento
que ellos no hayan autorizado.
TITULO V.
De la desheredación de los descendientes.
§. 123. Aquel que tiene un hijo bajo su potestad , debe ins
tituirlo heredero ó desheredarlo nominalmente ; porque si lo pa
sase en silencio, sería el testamento tan inútil, que, según la opi
nión de nuestros maestros, nadie podría por él llegará ser here
dero, aunque el hijo muriese en vida del padre, pues la institu
ción sería nula desde su origen. Sin embargo, los autores de la
escuela contraria, si bien reconocen que si eí hijo sobrevive al pa
dre lo hereda abintestato é impide que adquieran la sucesión los
herederos inscriptos , sostienen que si la muerte del hijo aconte
ce antes que la del padre , pueden adir la herencia los herederos
testamentarios sin ningún impedimento, en ra~on á que, según
116 DE EXHEREDATTÓNE LtBEBOB*M.
(non) statim ab initio inutiliter fleri testamentum filio praete-
rito. §J. 124. Geteras uero iiberorum personas si praeterierit
testator, ualet testamentum. praeteritate istae personae scriptis
beredibus itl partera ad'crescunt : si sui insliluti sint, in uirilem*j
si extranei in dimidiam . id est , si quis tres uerbi gratia fllios
heredes instituerit , et flliam praeterierit , fl-lia adcrescendo pro
quarta parte fit heres ••*♦***•* : .—_- -. ,
■ habitura esset . at si extráñeos ille he
redes instituerit , et flliam praeterierit , filia adcrescendo ex di-
midia parte fit heres . quae de filia diximus , eadem et de nepoíe
deque ómnibus Iiberorum personis, siue maseulini, siue femi
nini sexus, dicta intellegemus. §. 125. Quid ergo est? licet **
secundum e*a , quae* diximus , scriptis heredibus dimidiam
partem tantum detrahant, tamen Praetor eis contra tabulas bo
norum possessionem promittit : qua ratione extranei heredes a
tota hereditate repelluntur *************************** bonorum
possessio •«*»•••*•******«*****•« etiam masculus interesset.
§. 126. Set nuper Imperator Antoninus significauit rescripto
suo , non plus nancúci feminas per bonorum possessionem , quam
quod iure adcrescendi consequerentur . quod in emancipatis
feminis símiliter optinét, scilicet ut quod* adcrescendi iure ha-
biturae essent si suae fuissent , id ipsum etiam per bonorum
possessionem habeant. §. 127. Sed si qaidem filius a patre exhe-
redetur , nominatim »«♦***»»***«•*•****♦**« potest exheredari.
norainatim autem exheredari uidetur, siue ita exheredetur:
•titivs filivs mevs exhebes esto , siue ita : filivs mevs*
exhekesesto, non adiecto proprio nomine. §. 128. 'Masculo-
rum ceíe'rorum personae , uel feminini sexus »*•**»•*•****«*•
; _______ **************
********************** i„stitutjoxxem heredum adiici sole«¿. sed ***
*********t §_ 1 29. Nam praetor omnes uirilis sexus tam *filios,
nuam ceteros* , id est nepotes quoque et \>vonepotes §. 1 30.
**********
Postu
%. 124.. Conf. Vlpianus, Fragm. XXII, §. 17. Epitome, II, 3, cit.§. l.cit.
pr. I. de exheredat. liberor. ibique Theophilus. Leí Rom. Burgand. Tit. LXV.
(Schult. XLIV.) Paulus, Sent. recep. III, 4. b. , §. 8.
g. 126. Conf. L. 4. C. de liber. praeterit. (Iustinian.) Theophilus , II , 13,
§. 3.
§. 127. Conf. Vlpianus, Fragm. XXII, §. 20. nominatim autem etc. cit.
pr. I. de eiheredat. liber.
§. 128. Conf. Vlpianus , Fragm. XXII, cit. §. 20. cit. pr. I. de exheredat.
liber. .
g. 129. Conf. infra §. 135.
§. g. 130—132. §. 1. I. de exheredat. liber. Conf. Vlpianus, Fragm. XXII,
g. §. 18. 21. 22. Epitome, II, 3, g. 2.
LlB. H. §§. 124—131» : 117
ellos , la preterición del hijo no invalida el testamento desde su
origen. .... ^
*. • . \" ^
§. 124. Por el contrario, si el testador hubiese preterido á
sus otros descendientes, es válido el testamento, y en este caso
las personas preteridas tienen derecho á una porción determina
da de la herencia , conviene á saber : á una parte igual á la de los
demás herederos instituidos , si estos son herederos suyos , y. á
la mitad de la herencia si son estrenos : así por ejemplo , si uno
instituye herederos á sus tres hijos y pasa en silencio á su hija,
esta adquiere por el derecho de acrecer la cuarta parte de la he
rencia ; pero si el testador ha instituido herederos estraños,
la hija preterida tiene derecho á la mitad. Estas disposiciones
relativas á la hija se aplican también al nieto y demás descen
dientes así varones como hembras.
§. 125.... aunque como acabamos de decir (los descendientes
preteridos) solo privan á los herederos estraños de la mitad de la
herencia por el derecho que tienen de acrecer, el pretor sin em
bargo les ofrece la posesión de los bienes contra tabulas (contra
las disposiciones contenidas en el testamento) y de consiguiente
los herederos estraños pierden toda la herencia la pose
sión de los bienes
§. 126. Sin embargo, el emperador Antonino ha decidido re
cientemente por un rescripto que las mujeres no puedan adqui
rir por la posesión de bienes mas de lo que Ies correspondería por
el derecho de acrecer. Esta disposición comprende igualmente á
las mujeres mancipadas, las que solo reciben por la posesión de
bienes lo que acrecerían si fuesen herederos suyos. - , ,\
§. 127. Cuando un hijo es desheredado por su padre, debe
serlo nominalmente. Se deshereda nominalmente de este modo:
MI HIJO TICIO SEA DESHEREDADO , Ó ñSÍ ; MI HIJO SEA DESHERE
DADO , sin añadir el nombre propio. ¡ .■■
• •• _ _ „ i , *»♦•
§. 128. Las demás personas de ambos sexos. . . .**.*'.".".*.
§. 129. En efecto, el pretor no solamente á todos los hijos
varones, sino también á los nietos y los biznietos
§. 130. También los hijos postumos deben ser instituidos
herederos ó desheredados.
§. 131. Decimos que la condición de todos es igual, en el
sentido de que, á pesar de la preterición del hijo póstumo ó de
cualquiera otro de los descendientes sean varones ó hembras,
es válido el testamento ; si bien se rompe después por la agna
11S DE BXBEREDATIONfc LÍBEEORVM.
postea agnátiane postúmi sitie postumae rumpitur , ét ea ratione
totum infirmatur. ideoque si mulier, ex qua postumas aut
postuma sperabatur, abortum fecerit, nihil impedimento est
scriptis heredibus ad heredilatem adeundam. §. 132. Sed
feminini quidem sexus poitumae uel nominatith , uel ínter cete—
ros exheredari solent , dum tamen si ínter ceteros exhereden-
tur , aliquid eis legetur, ne^videantur praeteritae esse per obli-
uionem . masculos uero postumos , id est , filium et deineeps,
plactiit non aliter recte exheredari , nisi nominatim exhereden-
tur, hoc scilicet modo : qvicvmqve mihi tilivs genitus fve-
MIT, EXHEHES ESTO. §. 133. Postumorum loco sunt et hi , qui in
sui' h'eredis locum succedendo , quasi agnascendo fiunt paren-
tibus sui heredes . ut ecce si filium et ex eo nepotem neptemue
in potestate habeam, quia filius gradu praeceditiis solus iura
sui heredis habet, quamuis nepos quoque et neptis ex eo in
eadem potestate sintl sed si filius meus me uiuo moriatur, aut
qüntibet ratione exeat de potestate mea , incipit nepos neptisue
in eius locum saccederé ; et eo modo iura suorum herednm
quasi agnátiane nanciscuntur. §. 134. Ne ergo eo modo rum-
pálur mihi téstamentum, sicut ipsum filium uel heredem ins-
tituete, uel exheredare nominatim debeo, ne non iure faciam
testamentum , ita et nepotem neptemue ex eo necesse est mihi
uel heredem inslituere, uel exheredare , ne forte, me uiuo filio
mortuo, succedendo in locum eius nepos neptisue* quasi agna-
tione rwnpat test*amentum: idque lege lunia Velleia proui—
sumvst?. — — •♦*•♦»♦♦» Ujr¡jjs sexus nominatim, femi
nini uel nominatim , uel inter ceteros exheredentur , dum ta
men iis, qui inter ceteros exheredantur , * aliquid legetur.
§. '185. ^'mancipatOS libero.? i*ure ciuili ñeque heredes insti-
tuere, ñeque exheredare necesse est, quia* non sunt SUÍ heredes,
sed Praetor omnes tam feminini, quam masculini sexus, si he-
fefles non institoantur, exheredan iubet, uirilis sexus *nanti-
■ natim , feminini* uero inter ceteros . q«¿si ñeque heredes instituti
fuertat, ñeque *ita*, ut supra diximus, exheredati, Praetor pro-
mittit eis contra tabulas bonorum possessionem •*»**»*****••»**
****** _______ __________ __________ ________ •*»***»
. *********. §.136. Adoptiui, quamdiu tenentur in adoptione, natu-
ralium loco sunt . emancipati uero (a) patre adoptiuo ñeque iure
cñrilt , ñeque quod ad edietum Praetoris pertinet*, inter ¡iberos
«. 137. cit. S- *• I-
§. 138. §. 1. I. qulb. mod. testam. Infirm. Conf. Epitome, II, 5, §. 3.
Vlpianus . Fragm. XXIII , §. 3.
§. 139. Conf. Vlpianus, Fragm. XXIII, cit. §. 3. itemsupra Commen-
tar. I. §. 114. et loci ibi allegatl.
§. 140. Conf. Tryphoninus , L. 28. §. l.de liber. et postum. iVcc in-
stitutaue. ConftCervid. Scaevola. L. 18. de injusto. Pnpinianus, L. 23. §. 1.
de liber. et postum, nam de exheredatione ele. Conf. Vlpianus, L. 8. §. §.7. 8.
. de b, p. contra lab. Papinianus, L, 23. pr. de liber. et postum. Paulus.L.
132. pr. de verb. obligat.
§. 141. Conf. Vlpianus. Fragm. XXIII, §. 3. etL. 8. §. 1. de injusto, item
supra Commentar. I. §. 132. infra Commentar. III. §. 6.
f. 142. Conf. supra Commentar. I. §. G7. infra Commentar. III. g. 5.
. 144. §. 2. 1. quib. mod. test, infirm. Conf. Epitome, U. 3. g.4. Vlpia
nus, Fragm. XXIII. §. 2. aut propter caelibatum ex legé Iulia summotus
fuerit ab hereditate. Conf. supra g. 111. infra g. 286.
•llB; Ü. §§. 187—144. 121
§. i*87. Se sigue de aquí en sentido inverso que los hijos
son considerados como estraños respecto del padre natural en
tanto que se hallan en la familia adoptiva; pero al punto que
son mancipados por el padre adoptivo, entran en la misma
condición que tendrían si hubiesen sido mancipados por el pa
dre natura).
TITULO VI.
De qué modos se invalidan los testamentos.
%. 138. SI después de haber hecho testamento, se adopta
por hijo ante el pueblo á una persona independiente (sui juris),
ó ante el pretor á un hijo sometido á la patria potestad , desde
luego el testamento queda del todo roto por la cuasi-agnacion
de un heredero suyo.
§. 1 39. Esto mismo sucede también cuando después de ha
ber hecho testamento , se recibe in manu á la mujer propia , ó
bien cuando nos casamos con la que está sometida á nuestro po
der (manus) , porque en este caso la mujer toma el lugar de
hija y se asemeja á un heredero suyo.
§. 140. Y no deja de romperse el testamento, aun cuando
se instituya heredero al adoptado ó á la mujer que está sometida
al poder; siendo por otra parte inútil averiguar si están deshe
redados, toda vez que al tiempo de hacerse el testamento no eran
herederos suyos.
§. 141. El hijo manumitido de una primera ó segunda man
cipación rompe asimismo el testamento hecho con anterioridad,
porelcuanto
v en mismovuelve á la potestad
testamento del padre,
esté instituido y nada
heredero importa que
ó desheredado.
§. 142. En otro tiempo regia igual disposición respecto de
aquel en cuyo nombre se, probaba , según el senadoconsulto , la
causa de error por haber nacido, v. gr. , de una extranjera ó de
una Latina casada equivocadamente como ciudadana romana,
pues ya fuese instituido heredero ó desheredado por su padre,
ya se hubiese hecho la prueba de error antes ó después de la
muerte de éste, siempre rompia el testamento por cuasi-agnacion.
.,,.§• 1^3. Pero hoy dia, según un senadoconsulto reciente san
cionado por el del emperador Adriano , se rompe el testamento
como en otro tiempo, cuando se prueba el error en vida del pa
dre ; pero si la prueba no se practica hasta después de su muer
te , el hijo no rompe el testamento á menos que no se haya he
cho mención de él , y de ninguna manera si ha sido instituido
heredero ó desheredado formalmente, pues no debe rescindirse
un testamento hecho cuidadosamente, cuando ya no es posible
su renovación.
§. 144. Un testamento posterior hecho conforme á derecho
rompe siempre el anterior. En este caso no importa que exista ó
no heredero á virtud del último testamento , debiendo solo te
16
1 22 QVIB. MO». TBST. INFIB^.
rit . ideoque si quis ex posteriore testamento , quod iure factum
est , aut ooluerit heres esse, aut uiuo testatore, aut post mortem
eius, antequam hereditatem adiret, decesserit, aut per cretio-
nem exclusus fuerit , aut condicione, sub qua heres institutus
est, defectussit, aut propter caelibatum ex lege IuJia summo-
tus fuerit ab hereditate : in his casibus paterfamilias intestatus
moritur . nam et prius testamentum non ualet, ruptum a pos
teriore; et posterius aeque millas uires habet, cum ex eo nemo
heres extiterit. 145. Alio quoque modo testamenta iure facta
iofírmantur: uelut {cum) is, qui fecerit testamentum, capite
deminutus sit; quod quibus modis accidat , primo commentario
relatum est. §. 146. Hoc autem casu «rita fleri testamenta di-
cemus, cum alioquin et quae rumpuntur, iurita fiant (et quae
statim ab initio non iurefiunt, inrila sint . sed et ea, quae iure
facta sunt , et postea propter capitis deminutionem inrita Jíunt),
possunt nihilominus rupta dici . sed quia sane commodius erat,
singulas causas singulis appellationibus distinguí, ideo quaedam
non iure fieri dicuntur, quaedam iure facta rumpi, uel inrita
fieri.
§. 147. Non tamen per omnia inutilia sunt ea testamenta, quae
uel ab initio non iure facta sunt, uel iure facta nostea inrita facta,
au¿ rupta sunt . nam si septem testium signis signata sint testa
menta, potest scriptus heres secundum tabulas bouorum posses
sionem petere: ai modo defuuctus testator et ciuis Romanus et
suae potestatis mortis tempore fuerit. nam si ideo inriUim flt
testamentum, quod postea ciuitatem , uel etiam libertatem tes
tator amisit, aut js in adoptionem se dedit, *ef mortis tempere
in adoptiuj patris potestate fuit, non potest scriptus beres secun
dum tabulas bonorum possessionem petere. §. 148. (Qui autem)
secundum tabulas testameuti, quae aut statim ab initio non iure
factae sint, aut iure factae postea ruptae , uel inritae erunt , bo
norum possessionem accipiunt, si modo possunt hereditatem. op-
tioere , habebunt bonorum possessionem cum re: si uero ab ¿is
auocari hereditas potest, habebunt bonorum possessionem sine re.
§. 149. JVam si quis heres iure ciuili institutus sit uel exprimo,
uel ex posteriore testamento, uel ab intestato iure legitimo
heres sit, is potest ab iis hereditatem auocare: si uero nemo sit
alius iure ciuili heres, ipsi retiñere hereditatem possunt*****
•** iudicium aduersus eos habent ***************** _^
. .*»»*•%*»»»•»*.**.« iegjtimus
TITULO VIL
§. 164. Conf. Isidoros, Origin. Lib. V , cap. 24. Vlpianus , Fragm. XXII,
§. §.27-165. cbruitoqvb esto. Vlpianus , Fragm. XXII , cil. §. 27. Conf.
inlía §. §. 171. et 174. ilem Cicero, de Orat. Lili. I, cap. 22.
• §. 166. Conf. Vlpianus , Fragm. XXII , §. §. 25. 28. 26. qvod ckbno-
qví. Idem eod. cil. §. 28. pro herede gerat etc. Conf. §. 7. I. de hered.
qual. et differ.
§. 167. Át heres fieri. Conf. cit. §. 7. 1. de hered. qual. ct differ.
Vlpianus , Fragm. XXII , cit. §. 25.
§. 168. Conf. Vlpianus, Fragm. XXII, §. 30. :
§. 169. Conf. Vlpianus , Fragm. XXII , g. 29. cit. §. 7. 1. de hered. qual.
et differ.
§. 170. aut breuius tempus dari. Conf. Cicero, ad Áttic. Lib. XIII,
eput. 46. :. . .
tlí. II. §§. 164—170. 129
que les dá siempre que sufren algún perjuicio. Además me cons
ta que Adriano dispensó á un mayor de veinte y cinco años, ,á
causa de haberse descubierto después de adida la herencia gran
des deudas que estaban ocultas al tiempo de la adición,'1 : ]L' ''
§. 164. Se concede ordinariamente á los herederos estrañds
la crecion (cretio), es decir, cierto plazo para deliberar , á fin de
que en un determinado espacio de tiempo se haga la adición de
la herencia , y no haciéndola , sean escluidos de la sucesión es
pirado el término , y se llama crecion, porque cerneré es corrió
examinar y decidir.
%. 165. Cuando se escribe así: se ticio mi heredebo, es
preciso añadir: y haz la crecion en el tebmino de cien días a
CONTAR DESDE AQUEL EN QUE TENGAS CONOCIMIENTO DE ESTA DIS
POSICION Y PUEDAS PBACT1CABLA: SI ASI NO LO HACES, QUEDAS
DESHEREDADO.
§. 166. El heredero instituido de esta manera que quiera
llegar á serlo , deberá hacer la crecion dentro del tiempo fijado,
esto es , pronunciar las siguientes palabras : supuesto que publio
TICIO ME HA INSTITUIDO nEBEDEBO, YO HAGO LA ADICION Y CRE
CION de esta herencia: y si no hace la crecion de esta mane
ra, es escluido de la herencia en cuanto acabe el tiempo pres
crito, y nada le aprovechará que obre como heredero, es de
cir, que use y disponga como tal de las cosas hereditarias.
§. 167. Por lo que hace al heredero instituido sin crecion,
ó llamado á una sucesión abintestato por derecho legítimo, pue
de llegar á ser heredero, ya haciendo la crecion, ya obrando
como tal heredero, ya por la simple voluntad de tomar la he
rencia, la que además es libre de adir cuando y mejor le con
venga. Sin embargo, el pretor por lo regular le fija á petición
de los acreedores un plazo de tiempo para hacer, si lo tiene" 'á
bien , la adición de la herencia , pasado el cual , puedan aque
llos vénder los bienes del difunto, si no ha tenido rugar 'la
adición.
' §. 168. Así como el heredero instituido con crecion rio llega
á ser heredero sino en tanto que la ha hecho, de la misma ma
nera para ser escluido de la herencia es preciso qué deje de ha
cerla dentro del término prefijado por el testador. . De consi
guiente, aun cuando hubiese asegurado antes de espirar el plazo
que no aceptaba la herencia, muy bien puede llegar á ser here
dero , si es que se arrepiente y hace la crecion antes de que con
cluya el tiempo señalado.
§, 169. Pero el heredero instituido sin crecion y el llamado
por la ley á una sucesión abintestato, como quiera que son he
rederos por su mera voluntad , quedan escluidos de ía herencia
en cuanto manifiestan su intención de no aceptarla"! ',\ ' .
§. 170. Toda crecion se limita á cierto tiempo: el plazo que
ha parecido mas conveniente es el de cien dias: Sin embargo,
conforme al derecho civil se puede acortar ó alargar el plazo fi
130 BE SLBST1TVIIONIBVS.
longius, autbreuius tempus dari : longius tamen interdum Prae-
tor coartat. §. 171. Et quamuis omnis cretio cprtis diebus cons-
tringatur, tamen alia cretio uulgaris uocatur,alia certorum die-
rum : uulgaris illa , quam supra exposuimus, id est, in qua di-
cuntur haec uerba : qvibvs sciet poteritqve; certorum dierum,
in qua, detractis bis uerbis, cetera scribuntur. §. 172. Quarum
cretionum magna differentia est. nam uulgari cretione data,
nulli dies computantur , nisi quibus scierit quisque , se heredem
esse institutum, et possit cerneré, certorum uero dierum cre
tione data, etiam nesciente se heredem institutum esse nume-
rantur dies continui : item ei quoque , qui alicua ex causa cer
neré prohibetur , et eo amplius ei , qui sub condicione heres ins-
titutus est, tempus numeratur . unde melius et aptius est, uul
gari cretione uti. §. 173. Continua haec cretio uocatur, quia
continui dies numcrantur. Sed quia tamen dura est haec cretio,
altera magis in us« habetur; unde etiam uulgaris dicta est.
TITULO X.
De los legados.
TITULO XII.
st. §. 271
_ legari non potest: sed fldeicommissum relinqui potest.
etiam ab eoquoque, cui per •fldeicommissum relinquimus,
rursus allí per fldeicommissum relinquere possumus. §. 272. Item
seruo alieno directo libertas dari non potest: sed per fldeicom
missum potest. §. 273. Item codicillis nemo heres instituí po
test, ñeque exheredan, quamuis testamento conflrmáti sint. at
hic, qui testamento heres institutus est, potest codicillis rogari,
ut eam hereditatem alii totam , uel ex parte restituat , quamuis
testamento codicilli conflrmáti non sint. §. 274. Item mulier,
qtiae ab eo, qúi centum milia aeris census est, per legem Voco-
niam heres instituí non potest, tamen fideicommisso relictam
sibi hereditatem capere potest. §. 275. Latini quoque, qui he-
reditates legataque directo iure lege Iunia capere prohibentur,
cap. 17.
§. 275. Conf. supra CommcnUr. I. g. g. 23. 24. et loci ibi allegad, impri
mí! , Vlpianus, Fragm. XXV. §. 7. ítem buj. Commeniar. g. 110.
V
i au
simil/ ex causa autem olim incertae personae , uel postumo alie
no per fideicommissum relinqui poterat, quamuis ñeque he-
res instituí, ñeque legari ei péssit. sed senatusconsulto , quod
auctore di«o Hadriano factum est , idem in fideicommissis, quod
in legatis hereditatibusque , constitutüm est. §. 288. Item poé-
nae nomine iam non dubitatur, nec per fideicommissum quidem
relinqui posse.
§. 289. Set quamuis in mulU's iuris partibus longe Iatior causa
sit fideicommissorum , quam eorum, quae directo relinquuntur;
in quibuis^am tántumdem uale«nt: tamen tutor non rrs
'.' '. ' &■' 7,' ' Él motivo de que no pudiese iuíber Tugares teWgíoiM.eSHas píoVin-
' citó , coníiilii en que el dueño de dn terreno situado én éíÍUrÍ^Ía síjlamiente
'■ fá ptíiestón y él usúfhiícto, pues que la propiedad pertenecía afWuéMó romano
ó al emperador. Ahora bien, para bacer religioso un lngai1, hubiera' Sido
" 'í»recfso obtener él consentimiento' déf pueblo romano 'o1 'del erapérádor'; pero
/como eslo era muy difícil , solo se buscaba él cdriserltim1tintó d¿l dueflo: 'del
' tóréúb.'iesuftando de aquí que semejante logar no podía llamarse religioso
- tím>ppVu»aespfeie de analogía. : '■"■[ •*"> °J*>'»I<*»i
' ' ' ; Wj^Utóbúíln'BpUoinelegitur bic locus: Incorfioralia
¿nata tant1 jura praediorum nrbanorum nel TuSticorirmi Práéüiórum tirba-
' nof)im'jura'.tuht: stilUcidia; fénestrae; cloacae; altiut erítfendct domus,
aut non erigendat; et Htminum, rtt ita quis fabrictt, ut vicínáe domui lu
men non tollat. Praediorum uer» rusticorum jura «uní : uia ; uel iter , per
quod pecus aut animalia debeant deambulare, uel ad aquam duci; et
aquaeductus: quae similittr incorporalia tunt. Haec jura tam rusticorum,
quam urbanorum praediorum servitutes appellantur. Gonf. infra §. 31.
§. 15. Parece que se daba el nombre de mancipi á las cosas que mas va
lían en Italia. En efecto, tos fondos rurales y ledo lo que con ellos tenia re
lación, era lo de mas precio para los antiguos romanos; tales eran los Prae-
dia Itálica , seruitutes praediorum rusticorum, serui, quadrupedet quae
dono eolloue domantur; y es de presumir que si los camellos no se conta
ban en el número de las cosas mancipi, mas provenia esto de que no éran
indígenas de Italia , que de qae fuesen ferae bestiae.
Una cosa mancipi no podía llegar á ser propiedad quiritaria de otra per
sona sino por uno de los modos de adquirir del derecho civil (la mancipación).
Las cosas no mancipi bastaba que se adquiriesen de cualquier modo.
§. 33. La cesión judicial es posterior á la mancipación, y puede ser con
siderada como un equivalente de la tradición. Así es que se emplea siempre
que la tradición es imposible respecto de todas las servidumbres (§. 88 de
este coment.); respecto del usufructo (§. 30 del mismo coment.), y de la he
rencia (S> S* W—38. id.).
g. 27. ('na parto de este pasaje se puede restablecer del modo siguiente:
i tumma admonendi sumus . nexum Italici soli proprium jus esse , pro-
levum non esse : recipit enimnexus slgnificationem sólunrnon
si mancipi est. prouinciale ñero nec mancipi edf. •"" •«
ba reconocido que el usufructo vi unido á la persona del trtü-
. irio, y que por consiguiente no puede este enageriarlo: por otra' parle
tampoco puede el usufructuario conceder servidumbres reales por cesión fi-
dicial , pues no tiene derecho de enagenar lo que no le pertenece; no es pues
estriño que se observase lo mismo respecto del poseedor' de' nri predio 'dte
provincia , pues que no se le Consideraba propietario de él. Solamente po
día, mediante estipulación, obligarse á ceder i otro el gocé de aquel predio
en que solo tenia la posesión.
§. 30. Quid cognilores el procuratores (qui atiorum lites susclpiebant)....
Otrosque fuisse causarum ministros ét suffragalores, docet Iiriperator. L.ult.
C. Theod. de coghit. et procurat In eo posltam esse «fiiTerentiam,
quod 1." cognilores praccipue in status controversiis; procuratores in reliquis
caussis civilibus locum babucrunt: 2." quod cognilores cum Sóllé'mnltate 'afi-
qua a praesentibus; procuratores siue ejus modi sorlémnltaté-per mandafnm
ab absentibus fuerunt constiluti. (Heinec. , Lib. IY, ñt. tí) , §. 3.) . 1
Asconius Pedianus ira Divinat. c. i: qui defendit alttrum in jutücio,
aut PATnoscs dicitur, si orator est; aut advocatus, si aut jus suggerit, áut
praesentiam suam commodat amico: aut procuratoíi, éi negotium suscipit;
aut comitob, st praesentis caussam novit, et sic tuetur , ut suam. ■ tiu'lhí
§. 42. La usucapión es sin duda alguna e! modo mas antiguo de adqui
rir , pues que no supone propietario anterior. Los bienes de los pupilos po
dían ser usucapidos. Según Cicerón (pro /''lacro. Cap. 3i.Ep.ad Attic.
L. V.), se sabia solamente que los bienes de las mujeres sometidas á (a -til-
tela legitima no podían enagenarse sin autorización de sus tutores. Apoyán
dose en L. XLV1II. Dig. de Acquir. rer. domin. (41. 1.) L. X. pr.D. quenl.
serv. (8. 6.) L. IX. de Usucap. pro emptorc (7. 86.) , han pretendido algunos
autores que lo mismo sucedía respecto de los bienes dé todos los pupilas, Pe
ro véanse en apoyo de la opinión contraria , L. II , D. de eo qui pro tul. (27.
5.) L. IV, §. 94. D. de dolo malo (44. 4.). Yéase la.opinión de Unterholzner,
Verlaehrung. p. 154. Gans cree que tanto los bienes muebles de los pupi
los como los inmuebles no eran imprescriptibles aun por la legislación de
Justiniano.
§. 45. Créese que la ley Julia es del tiempo de Augusto hacia el año
748 de Roma; y la ley Plaucia del tiempo de la república por el año 666.
§. 61. Praediatura , praediator. Estas palabras eran desconocidas.
§. 104. Mancipat alicui eamuam suam, etc., etc. Por familia
se entiende la herencia ó el conjunto y la totalidad de los derechos del tes
tador. •••• m il n < I sirp .ftníid toi
En ei principio (véase el párrafo precedente) se mancipaba directamente
á la persona elegida para suceder , y el heredero no era otro que el *mpt«r
familiae. Mas después se creyó que era peligroso para el testador elegir
por heredero de una manera tan pública á un emperador , cuyo título de
masiado cierto podría ser considerado como un derecho irrevocable. De aquí
multó que el adquirente del patrimonio no fué -ya sino
*nu , obofcfdsii uJafujssoiojjii t somid <olw unió
entre ej¡ {testador, y el verdadero heredera. Véaos
fí»iiM#iPfAwm.ilp,.i«i,i.¡!. ».v.-i.t.f .vi ,'i ..iñv.-i ••<»»' u-m ilo? gilciriili
§. 106. Gayo decide en este párrafo que no puede el pádré servir detes-
_t¿g9 en el tesl^niento hecho ppr el hija de familia que quiere disponer d¿ su
peculio ¡casireníie, IJlpianp y Marcelo sqp o'pinjba contran^'. (t. XX^.'^ ,^.
-J*gf.,8«H ^/«IftJ.wtmi.!!:'/ , :' i, ^¿J l;wqCn*l
i<W, /»./íj|ie,,[Este consejóle cpoyjrtió en rggla imperalivá en.jtiem-
,po,de Justioiano, y cojo mucha, ra#ra pprque entonces ya no ji£biá,|ínan-
.tenia lng^h ejRt|e,;.eí|,testado.r y 'el mismo ^bjaréde^lj.JV.^ .'':n,.'il:„;„ ^
Créese que las tres maneras de testar e^ljiiwo^j^t^^J^^^'lu^^^f
. despuesi de la; ley de, las .Doce,, TaMas, j .JBUja. tarde ft peip .tó^i^íja ei*.tiempo
.de U república., jao.se.usaba mas que el t^l^(Mta,\ifij ^fw\!^^^^\fe
,ae agrega bien pronto bajo: Antonino la bonorv^f, ppsfeft^g, ^mwfÉutq ty-
¿bqfcu* towtotfflv.tf. testamento ¡por, mancipación se jd^&jaj.'^.jDoi,• ijjja
JUPiVefedelemperador Teodosio. (Véase Jafxjr, antej. p. 1251.) Savigny.pre-
¡tende que no se abplió sino por una novela de,Vale,n¿inianp, .¿Zeits^f, g,'.'^,
t. I, caR,;-I.,-,;Da& .88, . /< .¡^-'.««.j ¡ ;.',/,',,',•; ¡..B.iii'w.i.i'do
§. tO», .JM" privilegio concedido primeramente por Julio, César no,era
sal principia sino una concesión temporal.,, que fué renovada ^sucesivyunsnfe
; por Tilo j por, IteraiciaBP, .transformada en regla por^Nerva y^ep^rjn^bi
últimamente por. Trajano, H ,. ; t-,)„3t.Jlv,(, \}j tumxurj \vu
-it jCemo parece cierto que los militares no gozaban en .todo tiempp lu
gar de, pite privilegio . debemos concluir, no obstante la^aseráQn.de.Gálf»,
.■qtuiles, fué concedido menos propter nimiam, M»p8r«tí(jm,¡}up.'e^,ig^njde
-los peligros, á que ordinariamente están espuestos,. •„hL\,.i¡ ¿;,{Bi K ■( .j
-:ir,gc <lll. '. Es probable qoe después de haber tratado de los testa.rnentp%-,mj-
.litares/isei «copase Gayo en seguida denlas personas: qyibu?. non fpt.wse-
misíum faceré testamentwm. Véase este título en las Instituías de.Juslipja-
-Btí y-Olpiape^lIífag. XXy §» 10. sq. Ademas se lee. en el Epítome , II» 2.
■S>>S''(-4'3V agpl^' Id quoque statutunii est. quod non,omnibHS;:lice*tj faceré
testamentum: sic ut sunt hi , >qui sui jjuris; non sunt, sed alieno jqrusub-
-jeeti 9unt< hoc est. fllii , tam ex nobis nati, quara adnptivi>; §y a, ilfem Ibs-
tamentá facére non possunt impúberes, id est, minores qualordecim anno-
rum, aut puellae duodecim. §. 3. Item el hi, qui furiosi, IdresJí, mente
• insani fuerfnt; -non possunt faceré testamento, ^edrhií.-'qu^iflsajni sunt;* per
intetrvallá, quibus sáni sunt, possunt faceré testa(nentau»y ¡KfuoJTeb niV
§. i|*9í " Así acontecía qué un testamento nulo por el derecho'íivilipodja ser
i VAlidd segan el derecho honorario;: y el Pretor en^este easo ^oncedia.^ los
-■héréderos instiHuidbs 'no la herencia; propiamente ilicba, sino la ppsesion.de
los bienes, que lo mismo que la herencia consistía en la sucesión .dflinto-
i idos .los derechds ' activos y pasivos del difuatc Esta última suee^on era toda
¡pretoria , paso que is otra resaltaba . de' .dMecka^iiritsTb «íio^j hi el «
: ; tS&isialebJigacion impuesta al.padre. ide faaailip .de deaheredaíitifof-
-ihalmdBte al i hijo sujeto i su potestad, resul la, k 1 1« qMett>aneeo»i dfl-jque ,|os
i miembros' ide ¡«na i misma familia eran considerados entre ^os ipotascis «oino
' propietarios en cierta piado de los Jbienes .de la falacia; , de Bfanqra que
por muerte de su jefe no eran estos bienes, rigorosamente hablando, una
rederos suyos, para poder deferirla a otra persona. Véanse las Instituías es-
pfieadU, t. IT, pájt. .41, maMmi* <i inri Utttaa Ika filen íiilliof jíIiIoí
. g. lií. Esta diferencia de resultado, entre la omisión de un hijo y la
de los demás descendientes sometidos á la potestad del mismo ascendiente,
proviene de que la potestad que unia á este con sus descendientes, constituía
respecto,'^elMo'jUrj^azo mas fuerte que respecto de la deiuas descendencia.
Ólra prueba de esto se encuentra en el Comentario primero, §. 135. in fine;
y en el puente. Cqmen,t¿rio, §. 1.27. , , , i .r.f.t .&
praeteritae istae.personae , ele. Se entienden emitidos, ó pre
teridos los descendientes, no solo cuando han sido totalmente olvidadp^.en
el (calamento, sino también cuando no se les instituye ó deshereda Jegaimen-
le. §. 4. I. D» Heredit. quae ab iníesí. ..«- }¡| m ,|j i ? ijuVJ ¡■omiirv»
§. 128. lié aquí como podría restituirse este pasaje: Masculorwn cete-
rorum personae, uel feminjni sexus liben aut nominatim exheredandi sunt,
aut inler ceteros, urfiu hoc modo: ceteri exheredes súnto: quac verba post
institutionem bcredum adjici solerií. Sed haec ita sunt jure civili. ■
§. 13i. La ley Junia Ycleya se promulgó el año 703 de Roma , 10 de la
Era cristiana.
8- «O. Gayocaducan
hablalosaquí
bienes,
de laes lex
decir,
Julia
quedan
caducaría.
vacantes. , ..
§. 202. In Epitome, IJ, ,5, §.;a. post'ejtpr.essam bujus §,, sentenliam, ad-
jecta leguntur hace: «Sed si festator rem alienam quasi suam credens, per
boc genus legatum reliquerit, legatarius hoc ab herede petere non potes!,
et mutile est legatum. Nam si sciens alienam esse, per legatum dederit, ne-
cesse est, ab herede aut ipsam rem, aut aestimationem reí In pretio legata
rio dari.»
§. 205. Eulero cree que el principio de este párrafo puede leerse así:
Est et olio diflmMiá Mtét lelfttütm per'úMdiMttohairl et per damnatio-
nem : si enim eadem res , etc. , etc.
plañe singulis partes debentur. Heiss cree que después
de estas palabras debería seguir: siue omnes ueniant at legatum, siue non.
Pero Eulero encuentra preferible : sicut in per uindicalionem legato. Conf.
Epit. II, 5, §. 4.
§. 413. De este párrafo se deduce que el legado sinendi modo no daba
acción real; testo que demuestra el error en que Pothier ha incurrido. Véase
Pandect. Just. XXX, 2. y 96.
§. 418 .Sed Juliano et Sexto , etc. Es verosímil que con el ante
nombre Sexto, haya querido Gayo designar á Pomponio. Conf. Fragm. Vatic.
§• 88.
g. 222. Familias erciscundae. Esta acción procedía de la ley de las Doce
Tablas que disponía: nomina ínter heredes pro portionibvs hbrbditabhs
ERCTA CITA SVNTO , CETERARVM FAMILIAS RERV.M ERCTO NON CITO , SI TOLENT
HEREDES , ERCTTM CITVM FACIVNTO. PbAETOR AD ERCTVM C1ENDVM ARBITROS
TRES DATO.
Sobre la palabra brctvm dice Feslo : «.Erctum citumque fit ínter consor
tes, ut in libris legum Komanarum legitur. Erctum a coercendo dictam, unde
22
170 NOTAS.
ereiscundae el erclsci,» Ebctvm ergo cst quasi coercitum, id est, in._
indivjsum. Erctym citym est hereditas divisa et erctvb no» citvm est
monium non divisum. Erctüm cierddm, hereditas dlvidunda. Ercto ¡ron
cito, patrimonio uel beredilate non dinisa. Ex illis antiquis atqae ob-
soletis Yocibus nata est postea phrasis familiam erciscere.
§. 225. Ha uboldt coloca la ley Furia testamentaría, que no debe confun
dirse con la Euria ó Fusla Caninia, hacia el año 571 de Roma.
Voconlo Saia hizo promulgar la ley Voconia en el año 584 , tiendo cón>
«ules Cepion y Filipo ; y la ley Ealcidia se promulgó en el 71 714' bajo
' el con-
guiado de Calvino y Polion
§. 253. El senadoconsulto Trebeliano data del año 815 de Roma.
§. 254. El senadoconsulto Pegasiano se promulgó por los años 828 de
Roma.
g. 268. Algún tiempo después equiparó Justinlano los legados á los fidei
comisos. Víase I , Lib. II. tít. 20 , §. 3.
§. 285. Él ciudadano romano que por actos de última roluntad no podía
favorecer á ciertas personas , respecto de las cuales no tenia testamcnlifac-
cion [tales eran los peregrini) , usaba del siguiente rodeo : instituía á una
persona capaz de recibir la herencia ó el legado, mas le encargaba que
entregase el todo ó parle de la herencia ó del legado á la persona que en
realidad quería favorecer.
§. 286. Gayo en este párrafo y Ulpiano (Fragm. 25, §. 6.) atribuyen al
senadoconsulto Pegasiano una disposición que Modestino (L. LIX. ad ley.
Faltiá.) hace derivar del senadoconsulto Plauciano.
!r. m-t * <»«»?•>' i» !•>»■> v>eit iulmisil tlioi
,l»«lSu«J O.-:' 'T\tm¡ I i: mi -.'i,. .' I- •<•-.' -i -fii ..-¡«I '•fl« Si'íl
-••*i , Ifíiíi'»:» ..,Jl!*' • •! v; , ■ ¡ir í1'"». * * ¡lie*' ,M'l i1 V ><•)
-tl'n^tl i.IJ'IH( i;' • ii ii. >■"..'-, ; ü • .•)-, .!!■ »•,:.' ¡' I 'i !<¡ - -.ii
••<;•«
¡i •. ,¡iik¡ . ú- • "i i. '••••;•] •' ,i ••• i >. ■:;
-«»»»••• !! V. n, i m »■ UIMT*I BEL C0MRTAMO ÍB6ÜW0. I !• t'l
., ; ....)tí
a!>iM|«lll 'll|> "l"l I »»...! .
.«('» >"l<. .!(.< .', •' l
.'.> .'■ >>'■ i • '.'jrt"'ii 1
GOHMENTARXVS TERTIVS.
—w \<\ V> \ ,r' 'O-ym Mw-i < \ <«troi \\\\ .XuVttyAw v.h {«v\»\
i.«i\iTn'.fH\ v<. , V.'.n\ roic; -a uv'., .y. A v<\",m>.-,i w»\
-..-.*> Wj -„v.,-,v. ^CO^CEUTAB^O 2KRGBRQ- ,v. j.iw..,^
, V.>. i«v> 'HmriVi y »'\ r>\.\\ /"x.'.rwi i.u\j f >v<ywA
-0-.'.i'v,\ o •.*>•> WMIV, \V, >'l WH» . V'lH>t\ i\UV 'w.'> L'yVlÁ WU í.
i<\ 'muy tvifmiy \;i.t V .C .!£ .»nw\V. rtWuvS m\\V><V» iíhumv\ '.«ha
iv uv,i{ (ímn¡'. wi'.'[ ,\>."i v j.' .\imY!\ n>v-^ . V/. i í.'íviÚ ji.ví tiv> um>>n
COMMENTARIVS TERTIVS.
ites lege
l XII tabvlarum primum
Sui aulem heredes existiman—
~. »«/
■ientis fuerint, ueluti Jilius filiaue,
nepos neptisue ex filio , pronepos proneptisue ex nepote JiUo
nato prognatus prognataue. nec- ínterest, utrum naturales sint
liberi) an adoptiui . ita ¿emum tamen nepos neptisue et prone—
pos proneptisue suorum hereduin numero suntf si praecedens
persona desierit in potertale parentis esse, siue morte id acci
denta siue alia ratione, ueluti emancipatione . nam si per id
tempus , quo quis moritur, filias in potestate eius íit, nepos ex
eo suus heres esse non potest. idem et in ceteris deinceps libero—
rum personis diclum intellegimus, §. 3. Vxor quoque , quae in
manu est, sua heres est} quia filiae loco est. Ítem nurus, quae in
g. g. 1—IT. Moa. et Rom. Leg. Collatio, TU. XVI , §. 8. quae ita ins
cripta est: Gajus Institutionum Libro III. legitimas sic ordinat successiones.
g. 1. §. 1. I. de heredit. q. ab intest. defer. Conf. Epitome, II, 8, pr.
Ylpianus, Fragm. XXVI. g. 1.
g. i. g. 2. I. de heredit. q. ab intest. defer. Conf. Epitome, II, 8, pr.
Vlpianus, Fragm. XXII, §. 14. XXVI, g. 1. itera supra Commentar. II.
§. g.156.
3. Conf. snpra Commentar. II. g. g. 139. 159. infra huj. Commentar.
40. item Vlpianus , Fragm. XXII, §. 14. XXIII, §. 8. XXIX, g. 1.
'lius, Lib. XVIII, cap. 6.
m
*'<•<■» uu»«i\> iii'i Km . V>n i- .. \ i',\vy>t\ . iin\ Vi'Wirft'jt t ninim
•**\ miuVnuM -\Mik\ m\v» , a\-i,n\ «\ iv'.ui tt.-.v\'?V u ,i-iv»A wrt
»'iVy»i« n i\- \ > MiM v.vtnv'ii, .i>? mm tnfi un i»
•l-W<*V .'^ .V^ r,»'', i \i'<,m.V1 liM ji l>;»Ui-> '.uvim'rtlliltl «ÍU.W
LA INSTITUIA DE GAYO.:
xs-lup fOilít o-> oh Hir.iJ-j *í!') hi/Jul «Mi*» oí«»*wí«>q
-iJIiii.Uili.iiI >¡¡)ix
oilil «T>tlu /o J» Di'uilíl ?tiií?í inuo lulh.!
*»« ¡luíiir.oofi iii'jjiJi!,)i)ri Iir. i3Ji íi.tj , J/-j r)U¿ »íq'jn MJoqon
-¡H ifiiiis m iq ubmjj ¡up
COMENTARIO
/.•> 19 oilil /'» TERCERO,
'iwiT.¡ ii Wiipíi f¡> )■) BiKiih'.l hi,q .•nshsiiQUB
-id'iiiii lir. iuti>r>'Hi|| <■ t. .ílt» ¡í.nili! .'MiWlq'jíii/v, íoqaiioiq aJoq"»n
DE LAS SUCESIONES AB1NTESTATO Y DE LAS OBLIGACIONES,
va»» tH'iiiisunoo ,,»t)I.'.'>->íj« niii'jcl iui fita'ni.q ni ou*'iJq;Mio-iq <"»í
.¡IjíuIIj Pifniifrn'itl í'tqiijx. ,•,> IT>a . /íJiqr/j ni non ,!«•» inu»iu
»)i|¡l ovitl/i H rtj>T»1 dili.'il -mil nmibiftiih m »hoq ¡¡uilit iv nl¡
tí'íl¡\ >udoül) rt ¡¡t iii'iii : ni>¡ii>lnit|i innnlli; <">ioqMii 'ío^wulq oufa
oitjjltí /•) ,onb I'jii TÍTULO PRlMERÓ1' /,) íu t,"',1-*'> ViíuPa
(íB'jniJisq «¡fcq jiiliiiiiifi ffiub l.fl wa muñó lis ,iooJtaup m« «-ni
.LiL'tnlI) uioHb nüüiJjüip Juit mi) fas 1»
Z)« /oj /lerendas abintestato.
-*v>q ftRliL.'iioil 'xiii t , umlniM/l nunou?. Va u»\*ltfa ¡2 .4
•.•.■.\>\v»>"^ ' .01 .eulttu: v» L11 fflUiiilviiuJ 11/ uyil mslx.-'i xí» »n
omili^'il . <nu¡- ij-ji.ui 'n'oi fjt.'iyfj-i rinlíi^-ii ¡op riJitn^i¡ ViMw
.■\«\"^ni«<>>¥-»*cin»*,r.q Mí/ <* '¡ii'iiu T»q j«up -.«■» Ja» orJi>n^<« mit
w-.'g.iii*».'. Aja herencia de los intestados pertenece en primer
lugar, según la ley de las Doce Tablas, á los herederos suyos.
. .i
■- r
ir»id
'"^/ ^."dlifh itaqúe licebat liberto , patrqnum suum ¡n testa
mento' práeterlré. nam ¡ta demum lex xn tabuíarum ad neredi-
tatern'liberti uocabat patro«um, si intestatus rhortuus esset li-
bertus, nullo suo herede /-elicto . itaque intestato quoque mor
tuo liberto, si is suum lieredem reliquerat, nihil in bonis eius
patrono iuris erat. et siqus'dem ex naturalibus liberis aliquem
suum heredem reliquisset , nulla uidebatur esse querella : si uero
uel adoptiuus lilius íiliaue, uel uxor, quae in mauu esset, sua
heres esseí, aperte iniquum erat, nihil iuris patrono superesse.
§. 41. Qua de causa postea Praetoris edicto haec iuris ioiquitas
emendata est. siue enim faciat testamentum libertus, iubetur
ita testari, ut patrono suo partem dimidiam bonorum suorum
relinquat: et si aut nihil, aut miuus quam partem dimidiam
reliquerit, datur _ pajrpno contra, tabulas testamenti pa.rtis di-
iriidiáé bonorum possessio . si uero intestatus móriatur süa ne-
rede relicto adoptiuo filio, [Uet) uxore, quae in manu ipsius es-
séS'/tét W¡$i i'Qüflié in, mánu iilii eius fuerit, datur aeque pa-
fifóilo aduérsus nos suo? heredes partís dimidiaé boqorum pos
sessio. prosúnt autem liberto |ad éxcludendum patronqtn. natu
rales Uberi , non solum quos in potestate rnortis/temporei/}ip.biqtf
sét étiarn emancipati et in adoptionem dati , *sr modo aliqua ex
^a,rte, heredes scripti 'sim, aut praeteriti con*tra tabulas, testa-
-*Á -si .¿ii'-dfn-. m* pm V'»' - 'w. r.! ■)»■ bw« . >;i>:,i,-,ca
§. 37. Idem — -r—possit. Conf. Vlpianus , Fragm. XXVIII, cit. §. 13.
§. 38. superiore Commentario. Conf. Commenlar. II. §. 119. 148. 149.
«, 89. pr. í. de succcss. libertor. ■
40. cit.pr.I. de succcss. libertor. Conf. Vlpianus, Fragm. XXVII, g. 1.
succcss. libort. aus, Fragm, ;
Lra. III. §§. 37—41. \U
„ abintesiato; pero solo obtendrán «na posesión rirte
re, podiendo el heredero instituido quitarles la swcesiow."'u,'3,;"
§. 37. Lo mismo sucede si muerta una persona intestada,
no quisiere el heredero .tuyo pedir la posesión de los bienes, con
tentándose con su derecho legítimo, pues en este caso tiene de*
recho el agnado á la posesión de los bienes , pero sólo á lá pose
sión Une re, porque puede ser lanzado de la sucesión por e!
hijo heredero. Por la misma razón puede decirse que si acepta
la herencia un agriado á quien perteneciere por derecho civil, y
no tuviese por conveniente pedir la posesión de los bienes, po
drá entonces hacerlo uno de los cognados mas próximos ; pero
solo obtendrá la posesión sine re.
§. 38. Otros varios casos hay semejantes á estos, álgutiós de
los cuales hemos referido en el Comentario precedente.
,: " . • • ;|..n iVrVj fiUllílOíncl ,\
TITULO III. . »«••»••••
De los bienes de los libertos ciüa>aa'~Mbs'rWlt£noi'.'>'
■ - ■ rmom ••****
§. 39. Pasemos ahora á ocuparnos de los bienes de los li
bertos.
§. 40. Antiguamente podía el liberto no hacer mención de
su patrono en el testamento , porque lá ley ó*<? las Doce Tablas
no llamaba al patrono á la herencia déí liberto sino orando este
moría intestado y sin dejar1 herederos suyos. Por consfgúleOté
ningún derecho tenia el patrono á los bienes del liberto , atm=
que este muriese intestado, caso de existir algún herédero súyo.
Sin duda era jtrsto que no hubiese Fitg&r á la querellá, cuando
el liberto dejase por heredero á alguno de SUS áesWíndietittis' na
turales; pero se cometía una injusticia notoria tí» cotifiéífieiido
nada al patrono , cuando el heredero" instituido por aquel fuese
un hijo ó hija adoptivos, ó una esposa qneestnvtestf bajo sa
poder. ..♦»»«♦..«»«♦* uMiüilqobB
§.41. Por eso fué corregida después semejaste injusticia
por el edicto del pretor. En efecto, está obligado el liberto, if
hace testamento, á dejar á su patrono la mitad de sus bienes, y
caso de no dejarle nada ó menos de la mitad",' so trá al patrono
la posesión de los bienes contra tabulas de dicho, mitad. Mas si
el liberto muriese intestado dejando por heredero suyo un hijo
adoptivo, ó una esposa constituida en su poder (in manu)^ é
una nuera sujeta al de su hijo, se concede igualmente al patro
no la posesión de la mitad de los bienes contra estos herederos
suyos. Sirven con todo al liberto para esClúli1 á S*U patroncj fleíla
herencia, ño solo los hijos naturales que ter^á bbj» ¿u poíesíií4
ál tiempo de fallecer, sino también los mancipados y los dados
en adopción , con tal empero que se les haya señalado alguna
parte de, la herencia, ó que preteridos j ñdicsen -^.t^ijí 8w
edicto lá posesión de los bienes centra tabulas testameti\ \ pjjr
1 84 uk BOIT. • CIY.. ROM . LIBERT.
mentí bonorum possessionem ex edicto petierint: namexbere-
datUnullo modo repellunt patronum. §. 42. Postea lege Papia
aucta sunt iura patrouorum, quod ad locupletiores libertos: per-
tinet . cauium est enim ea lege, ut ex bonis eius, qui sestertio-
•*♦**♦•*• ♦♦••*».«••••«♦**♦*:• patrimoníu7/i..ré/í'«7u«rit,.eti
1 quara tres, liberos habebit, sioe is testamento >faútcv
tato mortuus erit, uirilis pars patrono debeatur. itaque
cuín unum illium unamue filiam heredera reliquerit Jibertus,
perinde pars dimidia patrono debetur, *ac «'* sine uHó filio fb-¡
liaue moreretur: cum uero d«o.v duasue heredes reliquerit, tertia
paca debetur: si tres relinquat , repellitur patronus. -r"'!""'" íyh-
: trvf ^.i ^a. fln boñis libertír-
uaruoa iDUUaw iniuriam antiquo iure patiebantur patroni. cum
enim hae in patronorum legitima tutela essent, non aliter scilicet
testamentum faceré poterant, quam patrono auctore. itaque siue
auctor ad testamentum faclendum ftótus »*******•*•«♦**«*•**•**
•**•*•*** »»*
•••♦••••'VW^W'Í^WftWSTt* auetor **•**♦*• .noi» «tetlV*******
••**•? niorte **" ■
possit patronum a bonis ***********«♦**,•*♦* njpellere." §. 4*; Sed
postea lex Papia *cum* quatuor liberorum iure libertinas tutela
pWronoram Hberaret, et eo modo. •*"**?*«*^W"«.***.fcf-
toris mctotitate •«*****»***; ;'
•m. i rrfwn ii > «>'n>. Mi **A *** habuerit,.uirilis:paf8ipátrotio debea
tur, **** ex bonis eius, quae omnia ************ ñipis,,'.; ilui iú uua
"iun . v! wdtt-l^é i ""'i . —l— ..... ti **»» ad patronum partinet.
. 45; ,.Q«ae autem diximus'de patrono, eadem intellegemüs
et de ***** pafvoni »*»**♦»»»*♦»****•«*************«***'»**♦»***»***•
"*,*¡f*WST*i*RW*í*R*i,f* uéro patro/i? •**W****,****tW|*W • nepote
/iltoi ****************** %. 46. quidew .******.♦♦ fege xir tabulapum
patroni* datum estJ.^*>WW*W»«**»*»******»***». • patrbnjortí*
bevos »*»••*»**•**«*»**•«**» testamenti liberíi *********************
adoptiuu/w •*»*«•»•*••*•*»*«*♦****♦**•*•********** bonorum pos
sessionem petat , trium liberorum iure lege Papia cousetpjitúr:
aliter hoc ius non habet. §. 47. Set ut ex bonis libertae' sw«e
quattuor liberos hñbentis uirilis parí ei debeatur j liberorum
quiáem \ur<; i***************** ut quidatn putant . set tamen intes-
tata liberta mortua , uérba legis Papiae faeiurit , üt éi uirHis pars
debeatur. si uero testamento facto mbrrua sit liberta , tale ivk'
ei datur, quale1 datum est «««»**»»««»«»»»«»*«*.♦««>■ u . .uijqnht;
rnlr.q li; 9,<i9mi w/-¡ >■)'■•■ h* b' ns>¡W>¡ i.etun fin í
r.oiobmd ?«'*«; BiiiiuCi ;!»<:';i'I ,M. ib hw.-.m i;¡ «b «<>:;.o¿o'i ni <">
S. 42. S. 2. 1.. de «uqcpH. líbertor. -¿i' iü |* <>uoJ no-i mni'¿ .i^im
§• 43. Conf. Vlpi,io,us; Fragm. XXIX, §.2. cum e«iinf/Ao« — — patrono
m»c<oré. Conf. Livius, Lib. XXXIX, cap. 9. item supra Commentar, l,
g. 192. et Commenttr. il. 8» §• 122. ?» . WHHüa 9m oqffl'tlT ID
, g. 44. Conf. Vlpianu», :Fragm. XXIX, S. 8. cum quattuor Uptimrum
iure — Hberaret. Coiif. supra Commealar. r,^g. (ISi.i^iiLi'ifld (iL-Sil-OJli;
S. 45. Conf. infra §. 58. item Vlpianus. Frigm.lX*rt ' '
§. 46. Conf. Vlpianns , Fragm. XXVII
. ' L»¿ III. §§. 42—4f. f ' tiS
que si son desheredados, nb escluyen de modo alguno al pa
trono. e«) viHt f>:iniw, -iiMK.np :li /di.iJ ¡htdH íiftw>t
§. 42. Posteriormente ia ley Papia Poppaca aumentó los de «
reehos de los patronos respecto á los libertos que dejasen gran*-'
des riquezas; Esta ley determinó que el patrono tímese derecho'
á percibir urna parte igual á la de los demás herederos' '{pars vfri-
Hs), siempte que el liberto, ora muera testado ora intestado,
dejase un patrimonio de cien mil sestercios y tuviese menos de
tres desceBdíehtes. Por consecuencia , cuando el liberto no deja
re mas herederos que un hijo ó ona hija, tiene derecho el pa
trono á la niitád de la sucesión, como si aquel no hubiese deja
do descendiente alguno. Si fueren dos hijos ó hijas lós herede-*-
ros, entonces ;solo corresponde al patrono la tercera parte, que
dando eschridoi del todo cuando los herederos fueren tres. > > ■
%. 43. Segun(el derecho antiguo nunca podían los patronos
considerarse perjudicados respecto de los bienes de sus libertas,
pues (fue estando estas sometidas á la tutela legitima de sus
patronos, no podían hacer testamento ■ sin que estos interpusie-
seirs«iautoitfa*;r¥na¡íí/<liltf;'j ,Wwiq 6¡<1'-'.' /i¿ ?«Jfij«»lM
/tibí» br> rriuifiindftt nr y> ri'* r.»» >b •a«\v» kItkIíI 'jupiii
)¡» íNul borro :hrjdil '-u'i • <<( mUvi\\u\w> 1:\ ,J.mil.'«i >i;Jihímrí
PTin \>. .Inv.'.fo^ «mitn! rrolvjwl (HOi;« ••roiii: >1 , 'Ufl!i/ib'«iqi:«i
S- 44. Pero Como en época posterior la ley Papia Poppsea
declaró exenta 'dé1 'látatela ¡de soá patronos'* la liberta qué hu
biese dado á ltifc Cuatro hijos, y de este modo'.
-it mJh'>m oi'inl oJi">mBí>:a3 m^ma iv.t>'J ,Kd .'. .V))<ii.'MÍnn ¡>*rio;.l
•i: , í*9 nort :>}/ttD>'uiÍ f.n'nSii r-smj ,wKni„i: ni-ii-ivp ¿otad
irp . ni , kFer&. ?cto Uneos hic desuní.).. ,,.„,., „(|r>fi K},0|
/•> *h]b<1 lelilí finiilrjfi'l n'-»"'»! •'••') •luiiuillit ci>. -.oil . nlinonod
§. 45. Cuanto hemos dleho del patrono , debe aplicarse
también á
¡■■mi mmiuq ••Bífiionoi' ¡>ii n!il >i "ft ^nnoituq /ol niiluú] >G¿
.lllffltV Kllt Wfilfi IHn ¡ HlftlJ' j'.n.-.IHii KDillrf lll Iw .Jílwb
-xi rtrwínornmoi tliiqmq nt|f>,,:H](i)ai' ii>i]UM^iiib nitrpoilc :>»•')
S- 46 Ciertamente por ta ley
de las Doce Tablas se ha concedido al patrono
pidiese la posesión de los bienes; la consigue en
virtud de la ley Papia Pappaea caso de haber tres hijos ? de otro
Modo lio<tieiíé*iíteideFéchoii ' .in«:»'.»n - — -j.,* ..i¿ .<¿
, | §:. 47. Pero párár qué el patrono tenga derecho á una parte,
igual (W/'fó) de los bienes de una liberta , madre de cuatro hi
jos.;,..;. .¿ .1 /. .4 .1 ivyt.-.vi»! íMji».:t").. Con todo si la liberta ha
muertb Intestada, tiene derecho el patrono , seguu las palabras
deja Jjej;Papi¡a P^p^a,, á una parte igual á. la de los demás
heiedwos (piwfá^wVWt&.w^->^towto moría testada,;
se le concedía al patrono eT misino derecho que. ■'.<>: ' ,'-V\wr<i
24
li« DB.90K. «m. .*ojti:nBíiT.
ln "irtuvlw nl)ufn-*n- fnti!h>'i libérteme «entra tabula» tes*
tamenñ liberti habent: quamuis parum diligenter ea pars legis
scriptasit. 48. Ex his apparet, extráñeos heredes patroaorum
toege remíítfoh!S!.^***!í'*!**f!l*ít**liiu,e *** quod *• io ¿ntestatorwn
bopj»;*fe/ UW/as téstameoti patrono competid -;>ph ; .fi
§. -4ft*'. Patronae olim ante legera Papiam hoe sohim ius ha*,
beban* ia boats libertoru/n , <rood.etiam pátrOBis ex lege xn ta¿
bularwn :dat«fl» est, nee eni//i ut contra tabulas tertementi , ié
%¥«ñ Tpraeterttáe eran;, uel ab intestato contra fVtüim adopta
uuin uel Hxorem nurumue bouorum possessionem paro'í 4imi-
¿*w?!p<rt»reftt, Praetor si/«<liter
§. 50< tí«í postea ¡ex Papia* duob*«J liberis* honoratae inge-
nuae patronae, Hbertinae tribus, eadem fere iura dedit 4 quae
ex edicto Praotoris patroni habent. trium uero Kbérórum lloré
honoratae iagejraae patronae ea iura dedit, quae per eandem
legem. patrono data sunt: libertinae autem patronae non idem
iuris praestitit. §. 51. Quod autem ad libertinarum bona perti-
net, sjquidera intestatae decesserint, nihil noui patronae libe
ris honoratae lex Papia praestat . itaque si ñeque ipsa patrena,
ñeque liberta capite deminuta sit , ex lege xn tabularum ad eam
hereditas pertinet, et excluduntur libertae liberi: quod iuris est
etiamsi liberis honorata non sit p'atVbñá; mimquam enim, sicut
supra diximus, feminae suum heredem habere possunt. si uero
ueJ bu>us, u^i iljius capitis denainutio interueniat, rursus. liberi
liberta? excli^djipt patronam, (jola, legitimo; iure captéis, demfc
nutione )»erempto, euenit , ut, liberi liberta* cognationis iwe p»9n
tiores habeantur. §.52. Cum autem testamento facto moritur li
berta, ea quidem patrono, quae liberis honorata non est, nihil
iuris habet contra libertae testamentum : ei vero , quae liberis
honorata sit, hoc ius tribuitur per legem Papiam, quod habet ex
i contra tabulas liberti. i vAw.n ..".«• >
§. 53. Eadem lex patronae filiae liberis honoratae patroni iura
dedit . sed in huius persona etiam unius filii ñliaeue ius sufficit.
§. 54. Hactenus Ortihiá iura quasi |per indicem tetigisse satis
est: alioquin diligentior interpretatio propriis commentariis ex
pósita est. ;>::ui:zn,,J <H-
i'(./!llí' !f- i '~Mi:<-yMvr, <;[! '<i'.!..;.-.T i'O *- f ! l:b
%W^\Ér*§:$.&,&6tf> • • • • • • •
§. ífc Gflfif. Vlpiátítis, Frtgtti. XXVII, §.1. XXIX, $ 6.
§. 50. Sed habent. Conf. Vlpianas, Fragm. XXIX, §. 6. trium
-datasunt. Conf. Idem, XX1}Í , §. 7, ubi sip legendum : Hjem ingenuae
triiíni lilierorUm: lure.nonorálae eadem lex id jus dedil, quqd ip*a patrono.
tribuit. Vulgo italegrtur: Hem liberis ingenuae 1. 1. jf-fc; é. 1. i', j. d. q. ipté
patronae iribuit. In Cod. Vatic..esI:.Item ingenuit. 1. j. h. e. I. i. .j..d. 4Í,
ipsi patrono tribuit. quae per eandem legem patrono data «uní. Conf. sur¡
pra §,¡4», , ... j.,.' • ¿rí. ,. ' ¡ ., „■ ,i ...
%. 81. eicut ivpra dücimui. Conf. Comrtieniar. II. g. 1*1. Gajui. idem
fdrla«»slgni6<!a¥lt Mlj. ComtneBlar. §. 43. legitimo ture capitis demittUHo±
n« petempto. Cpnf. Y^amul > Fnim. XXYH , $. & i. I. * SCtoOrjtoiti
y los, hifog.. . « .»-.-. .-> Aunque no es bastante «solíci
ta la diséosic|oP|,dR ta$ifl»i«fltt iMtfteilr.i *ímiA <¡b )u r-.titi»p
§. 48. De lo dicho resulta que los herederos estraños del pa
trono
§. 49. Antiguamente antes de la ley Papia no tenian las pa-
tronas sobre los bienes de sus libertos mas derechos que los que
la ley de las Doce Tablas confería a los patronos; porque con
el objeto de que no reclamasen la posesión de la mitad de los
bienes contra lo dispuesto en el testamento, si en él se las hu
biese preterido, ó coutra el hijo adoptivo, la esposa o la nuera
en caso de abintestato, el pretor
§. 50. Sin embargo, la ley Papia concedió después á las
patronas ingenuas que tuviesen dos hijos, y á las libertinas que
tuviesen tres, casi ios mismos derechos que por el edicto del
pretor tienen los patronos. También concedió á las patronas in
genuas madres de tres hijos iguales derechos que en la misma
ley se confieren á los patronos; pero no hizo estensiva esta dis
posición á las patronas libertinas. <
§. 51. Por lo que respecta á lps bienes de las libertas que
fallecieren intestadas, nada nuevo ha introducido la ley Papia
en favor de las patronas ilustradas por una numerosa descen
dencia-, y así, cuando ni la patrona ni la liberta han sufrido la
capitis diminución, corresponde te herencia á la patrona según
Ja tey.de las Doce Tablas, y. quedan, escluidos los descendien
tes de la liberta; lo mismo sucede aun cuando no pueda la pa»
trona ostentar el título de madre, pues que nunca pueden; tea
mujeres, tener un heredero suyo, como hemos asentado anterior
mente. Pero si la liberta ó la patrona hubieren sufrido la capitis
diminución , escluyen en este caso a la patrona los descendien
tes de la liberta, porque destruyéndose porte capitis diminución
el derecho legítimo, deben ser preferidos aquellos en virtud de
su derecho de cognación,. ,., noliodil mriion.';mo>l mwtoii sJullb
§. 52. Mas cuando la liberta muere testada, ningún dere
cho tiene contra su testamento U patrona que no lleve el hono
rífico, título de madre; empero la que lo tenga, goza en virtud
'-i ley Papia del mismo r: derecho concedido al patrono por el
itra el testamento del liberto {contra tabulas liberti).
§. 53. Esta misma ley ha concedido los derechos del patro
no á la hija de la patrona que se ilustre con el título de madre,
bastándole para ello tener un solo hijo ó hija.
§. 54. Habiendo espuesto estas materias con detenimiento
en comentarios especiales, nos ha parecido bastante indicar aquí
sumariamente todas estas disposiciones.
-f.itjtV .8 .g .injirn'") . .!•]< '> .uu'.m.li /•,«>■» 4>-n hmtóh
••'HttVt (ui»inil'.ul! . i 1 oí .ir><!¡' .¡i.í -.1) .') .k| 111 ..i .01 .» .1 .untei'1! . eon
.«' .<w .J .Jto .0I191ÜI ,tnt ius il> .! .fifi .lmO .5ii"0J»i')'i(\»»>i mnii>\iCii \ii-¿'!
¡••ufW. » •*«• Bl1'" .l'!"'' i">»ilT"\ oVirtiu'Himn — « «t«f. .8<". .£
.(«« .84 *i\ui J«o3 . itiuvutiln) M .J)i 3¡ .fc
i
MM Bk solté tmitv' tiBiM.
. : .A.i,m. r.t*ñU*A .,■ u.i ,. .. . .. .—^ .. ■ ■ $; 65. S¿
quitur, ut de bonis Latinorum libertinorum
\ .".>•••.* oí *•<» .-i»- .<-,' 1
dispiciarnus.
-f.q l'jb '<<ViJ¿<í ■ • ,•;! • "i' i
. . >.:int
. --..j *cl nnin-.'l cii ji¡''i i; / •< I fjl.. ; .!'. • • .«» .¡f¡
'((ijl >i>\ ■ ij Ltijl-VM-it' t-'-íl" -íOl l'l'li! ' .' '■ l* > í'Hl-ní íi..)'!)
lirt.i 'i()|..i(>(( ;«uir>'i!.»<t >'. 1,1 1 ■".•■) (. '■■< >';■,'• i/.- '.- /'.• "¡ I¿1
- i! >l> «I >'> i:í.¡-.'-«i ¡ (I -i-- •■"n;.- n i::r «.np il' ■■ ' ' ú<> !
-ril ¿-.ij <« !•> fi > \-, ,\;i„».i •\1-»>t I) •!•■ »>t-, i i)j .1 :. U'«»-> -••!••>••!
Si SO'. Quaepars luris ut manifestior fíat , admobendi sumus,
de quo alio loco diximus, eos, qui nunc Látini Iúhiábi dicuntur,
©Hra ex: Iure Quiíitiom sernos fuisse, sed auxilio Praetoris in
lihertatis [forma seruari solitos; unde etiam res ' ébrbra becúlii
iure ad patronos pertinere sólita est : postea uero per legem Jü-
niám eos orones, quos Praetor in libértate tuebatur, liberos esSé
coeplslse, et appellatos esse Latinos Iunianos: Latinos ideo i 'qirfa
lex' eoS liberos perinde esse ttoluit, atque si esserít ciües Romatit
ingenui , qui ex urbe Roma in Latinas colonias deducti Latini c¿-
lotiiarií esse coepernnt; Iunianos ideo, quia per legem Iuniam
liberi fácti súnt; etiamsi non ciues Romabi. tiara **"legis luniaé
ratttr- dum- intellegeret futurúm , ut ea flctione res Latinorum
defubctorUm ad patronos pertinere desinerent , *************** Uf
sera! rfecederent , ut possent •*•***•**♦**•»• eorum ad patronos
pertinere, ñeque liberti Latini hpminis boná possent manumis-
siohis iure ad patronos pertinere: necessariu'/n éUlsiímauíf-^
ne beneficium istis datum in iniuriam patronorum cónuerte-
retUr ,i;tóá8éréy ****••*•*•* libertorum proinde ad mannmissores
pertinerent , Ut ái'léx"látá' tion'esset. itaque forte fjuódam-
modo peculii bona' Latinorum ad raanumissoréi •**•****•*• per-
tto^J,5i'k7Í,^,*w^w,«¡*M differant éá Mía,' qüae til ;bonis
Latinorum ex lege lunia constituía sunt , ab his, qude in hére-
ditate ciuium Romanorura libertorunj obseruantur. §. 58. Nam
erais Romani liberti bereditas fed extráñeos heredes patroni nullo
modo pertinet : ad fllium autem patroni nepotesque ex filio,'
et prflnepotés ex nepote ***** nato omnímodo pertinet, etiamsi
(a) párente fbérint éxheredáti. Látít^OTOtií autem bona tamquarri
peculia serbbrúm etiam ad exiífaneós!heredes pertinent , et; ád
liberos manurnissoris exberedatos non pertinéht. §. 59. Item
efüii' ^omahi'itbetti bereditas ád düóspluresue patrdbps aequá?
liter pertinet, licet dispar' ín"eo serbo dominium babuerinti
Otíinimiii'»: f< non ¿rn n :;,¡ .'. t.-i o!^)¡ii(,<; ¡ . íí iku.'í .1 «• .(,
Uilté IB'iibni Oíil, :'-'■)'! < l.i'.'»-i,".:f' >■•> . -w ,■ .<:>'- í?ni ir;!u;ti<i".-¡ ¡:3
§. 56. de quo alio loco diximus. Vid. Comroentar. Ir §. 23. eos, qui nune
sólita est. Conf. Fragm. vélér. ICli de jur. specieb. §. §. 6.'7. 10.
postea — etiamsi non ciues Rotnani. Conf. cit. Fragm. §. 8. Vlpia-
nus , Fragm. I, g. 10. L. un. pr. C. de Lat. libert. toll. (Iustinian.) itaque
iure quodammodo peculii etc. Conf. §. ult. I.de success. liberto, cit. L. un. C.
§. 58. Nam omnímodo pertinet. Conf. infra §• 6*- et «upr»
$. §. «8. 45. Latinorum etc. Conf. infra g. 63. «q.
Lw. III. §§. 55~59in 189
p -vjTij.f ;.¡'|i i/nj , "'■•""¡•'VN ''' "5'' ' ri 1' ínijT«íiiifÍ.T oT>« liiiocf
. ,¡ . TITULO IV. ■•!.,,: - •-•!• v -.t.i-
-f ¡ >Mi!¡I . ¡ihii-./ i n.o-it¡ >f :i. ¡ ti'r, --i.no'iir.q ifiodil ift
if , i tttJDe-tosbienet.de tos libertps ¡atinar¿. ■ /ir-iU; inrnf
i. ,¡"i--.i :¡iri << -•■! • !;■. ; : -i if.rr ;-;:>,q n.iviíi h<v
§. 65. Réstanos ahora examinar los bienes de los libertos'
latinos» ii "'.uv ;¡'-.i '..i''1 r>:t '«...taq . ■.■■¡.ni U nriíl .;;
§. 56. Para hacer mas ciara esta parté del derecho, recor
daremos lo que ya hemos dicho en otro lagar, á saber, que los
que hoy se llaman latinos janianos , fueron siervos en otro tiem
po por el derecho quiritaria , y después , graelas al auxilio del
pretor, so introdujo la costumbre de tratarles en cierto moda
cual si gozasen de libertad ; de donde resultaba también que sus
bienes pertenecían ordinariamente á los patronos como verdade
ros peculios; pero posteriormente todos aquellos* á quienes él
pretor manteoia en cierta libertad , empezaron á ser realmente
libres en virtud de la ley Junia y se llamaron latinos júntanos.
Latinos , porque esta ley Ies concedía una libertad semejante á
la que disfrutaban los ciudadanos romanos ingénuos que, lleva
dos de Roma á las colonias latinas, se convertían en colonos la
tinos; y junianos, porque la ley Junia los hizo libres aunque
no ciudadanos romanos. En efecto , previendo el autor de la ley
Junia que mediante esta ficción dejarían de pertenecer á los pa
tronos los bienes de los latinos difuntos. . , .> ; * pues que
muriendo estos con la cualidad de hombres libres , no podrían
sus bienes pertenecer al patrono por derecho de manumisión,
juzgó necesario , para evitar que el beneficio concedido á aque
llos no se tornase en daño de los patronos, que fot bienes de los
libertos perteneciesen A los manumisores , como si no se hubie
se promulgado la ley. Por consiguiente, los bienes de los latino»
no han. dejado de considerarse como una especie de peculio , yí
pertenecen como tal á los manumisores. "¡m " 'i»¡'> •*«*>
§. 57. Be aquí la diferencia que existe entre los derechos
concedidos por la ley Junia sobre los bienes de los latinos , y
los que pueden ejercitarse sobre la herencia de los libertos1 que
seo ciudadanos romlanos. .*u «■ «•<•! ■■ i.r.M ■■•¡■¡•■di' it"«>ll L.r.twñ
§. 58. En efecto, nunca puede corresponder á los herederos*
estrañosdel patrono la herencia de los libertos, ciudadanos
manos, al paso que pertenece siempre á los hijos de {aquel'ir'á*
sus nietos y biznietos por línea de varón, aun cuando los hu
biere desheredado. Por el contrario, los bienes de los latinos,
como peculios de esclavos, pertenecen aun á los herederos es
trados, y nunca, á. los descendientes• del patrono
hirédatlósl ..,),,,]. i que
. " estén.des-
'-V. .f .g
§. 59. Además la herencia de un liberto ciudadano romano
se divide por partes iguales entre dos ó roas p^troni^; 'atinque
hubiesen teñido sobre él, cuando era esclavo , un dominio des
igual,, en tanto que los bienes de los latinos se dividen en pro-
§
i»» " DB' SONi; LATÍN. 'itBfflttl
bona uero Latinorum pro ea parte pertinent, pro qua parte quis
que eorum dominus fuerií. §t «Oj Item in hereditate ciuis Roma
ní liberti patronus alterius patroni fllium excludit, et filius pa-
troni alterius patroni nopotein ítepellit. bona aúíem Latinorum
et ad ipsura patronum et ad alterius patroni heredem siraul per
tinent !pr» qua parte ad ipsum mamimissorem pertibereht.
§. 61. Item si unius patroni tres forte liberi sunt et arteria»
unus, hereditas cittis Romani •liberti in «apita dSnidilur, id est,
treg fr#re» tres portiones ferunt , ét unos qaartam : bona oer«-
Latinorum proea parte ad suceessores pertinent?, prto qua parto
ad ipsurn manumissorem pertinerent. §. 62: Item si aUer tfn Ma.
patroni» suam partero in hereditate oiuis Romani libertí spernat,
uel ante morlatur quam cernatj tota hereditás ad alterum perti-
net ;>bona autem Latini pro parte decedentis patroni caduca íluot,
etad populum pertinent.■•>»■? •)l<i<nn imv>ko.> «»¡- (j ;.wul»"j'»q -<-•■
sln-ic;!r.fi t<- n íioifwjiipi , bi.hadi! fitnn ir» nm-jlíifim noli:-,
.í-Diiuiiiui, ¿oinli.l •(■. .f:¡i!nti '/ riüiil ;< I -./ Jiuhi.' nt ¿«»ni:¡
B ;>l(;r,i;'pvi- li;ii').¡;l í'.im c¡b r\.-;, ,\ '->! • jV. i •iuiu'kj , ,-Oüi likt
.fifiU .ilif.fflillüii'i '«nc«"n • •>••. •"•> '¡»i ">"' ;üj h,-\- -'iji ti
-n! lüdln'j id f¡ i'i j/m,o id-,':.- it. ¡ :.'>.'!t>'j t rni'iit '»»< >».•!•
f.¡:,>tfii! -«•vH! < -Cid >>>\ •/•»! ci <</.j . '■• •>..';iuu¡. ( ; <*•«!»
Vii <;i ',[> 'ii'. -ir, !• iibr-!' , -.i'} . í.vWl'i »H .'i .ü'.i.soi >íOHi,lir,bi;i!) orí
-i;(¡ t; ■i-viiimyhi íir,rii\;«>h ,;r. i: '»¡,ir.!bs(Bi oup siiiui.
$> 63* Postea Lupo et Largo Consulibus sénatus oensuit, vi
bou», Latinorum primum ad ios pertinerent , qui eos liberasse/rt;
deinde ad liberos eorum non nominatim exheredatos, utt quisque
próximas esset: tune antiquo iure ad heredes eorum, qui libe—
rasseoi, pertinerent. ^. 64. Qao senatusconsulto 'quídam (id)
actum esse putant, ut in bonis Latinorum eodem iure utamur,
quo utimor in hereditate ciuium Romanoram liberttaoram.
Menique máxime Pegaso placuit. quae sententia aperte falsa
est. nam ciuis Romani liberti hereditás nunquam ad extráñeos
patroni heredes *pen%net\ boya áutem* Latinorum etiana ex hoc
ipso spnatusepnaulto», non , obstantibus liberis manumissorís,
et»am,ad extráñeos heredes! pertinent. itera in hereditate ciuis
Romani liberti liberis manumissorís nulla exheredatio nóoet: ia
bonis Latinorum autem «neere nominatim faetara eXheredatio-
nem, «í?sa sBuatuseonsulto signlfieMuEv.fl,V'*W,'W hóc selum eo
qenatuseoBSulto actum ease, ut manomisisoris liberi , qui aomi-
natim exberedati »on arat, praeferántor extrañéis heredibus.
§. 65. ¡taque et emancipatus íUius patroni praeteritus, quamufs
-?■■ ¿(>v)¡i.9.Y,>I i-A I. í!l."i f! .')'>(l'i¡V"I .r-'lVübfi'l ••!> ^,Ífll'J9<j OIÍIO-.
8. 3. 1. de success. libertor.
"uW» tnbr.n- qwftm* ¡Conf. Tlpiamti,' Ftagm. XXVIf/ §. *.
c¡t. §.J..I.de^
§. 63.lóHiConf,
Kberl. ¡ X. f:item
(láSÍíhUn-.) dé saccess.
süpra §.libertor.
3». I '' t.
-1 Un. nr. el 'naT'
' ' ;Tr §• 1*. C. de^Laf.
Tr^mTrr'
. g.. «*i two» civim Romani — -f per(»n«k Goof. «upr» g. gl S8. et Wi
LlB. III. gg. 60—65. 1*1
porción al dominio que cada uno de los patronos hubiere teni
do respectivamente en el esclavo.
§. 60. Por otra parte , cuando se trata de la sWceslon de los
libertos ciudadanos romanos, escluye uno de los patronos al hijo
del otro, y el hijo de Cualquiera de ellos al nieto del otro; cuan
do por el contrario, si se trata de los bienes de los latinos, en
tran á heredar simultáneamente uno de los patronos y el here
dero del otro, recibiendo este la parte que hubiera debido per"
tenecer al manutnisor, cuya acción representa.
§. 61. Del mismo modo si concurren á la sucesión de un li
berto ciudadano romano tres descendientes de un patrono y uno
solo de otro, se divide la herencia por cabezas, es decir, se
hacen cuatro partes iguales , tres para los tres déscendientes del
un patrono y lina para el descendiente único del Otro; pero en
igualdad de circunstancias los bienes de un latino se dividen
entre los sucesores de los patronos en proporción á la parte que
respectivamente hubiera debido corresponder á cada uno de los
manumisores, cuya acción representan aquellos.
§. 62. Igualmente si uno de los patronos renuncia la he
rencia de un liberto ciudadano romano , ó muere antes de acep
tarla , pasa toda al otro patrono , al paso que cuando se trata
dé los bienes de un latino, la parte del patrono difunto se con
vierte en bienes vacantes (bona caduca) , y pertenece al pueblo.
§. 63. Posteriormente , siendo cónsules Lupo y Largo , deci
dió el senado que los bienes de los latinos perteneciesen en pri
mer lugur á sus manumisores , y a falta de estos é sus descen
dientes do desheredados espresamente según su grado de paren
tesco, y que en caso de desheredación espresa de los descen
dientes pasasen, conforme al derecho antiguo, á tos herederos
de los mismos manumisores.
§. 64. Algunos autores han creído que por este senadocon-
sulto se estableció , con respecto á los bienes de los latinos , un
derecho semejante al que tenemos sobre la herencia de los liber
tos ciudadanos romanos. Tal es particularmente la opinión de
Pegaso, errónea por otra parte á todas luces. Nunca en efecto
puede pertenecer la herencia de un liberto ciudadano romano á
los herederos estraños del patrono , mientras que sucede lo con
trario , según dicho senadoconsulto , con los bienes de los latinos
cuando no ha dejado descendencia el manumisor. Además en
nada perjudica la desheredación á los descendientes del manu
misor , tratándose de la herencia de un liberto ciudadano roma
no; al paso que el mismo senadoconsulto, cuando son deshere
dados espresamente, los declara escluidos de la herencia de los
latinos lo único que
resulta del senadoconsulto es que los descendientes del manu
misor, cuando no están espresamente desheredados, deben ser
preferidos á los herederos estraños.
§. 65. As/ aun el hijo mancipado deJ patrono que haya sido
193 DE BON. LATIN. LIBERT.
contra tabulas testameuti parentis sui bonorum possessionem non
petierit, tamen extrañéis heredibus in bonis Latinorum potior
babetur. §. 66. Itera filia ceteri^ae, quos exheredes licet iure
Ciuili *faceré ínter ceteros , quamuis id ía/^iciaí, ut ab Omni
hereditaie patris sui siimmouea.ntur, tamen ¡a bonis Latine, nisi
nominatim a párente fuerint exheredati , potiores erunt extrañéis
heredibus. §. 67. Item ad liberas, qui,a¿ hereditate parentis
se abstinuerunt »***«♦*•♦•*•*♦•**»**♦♦***♦♦*********•** aé heredi
tate * exheredati nullo modo dici possuut, non magis quam qui
testamento silentio praeteriti sunt. §. 68. Ex 7iis ómnibus satis
illud apparet, si is, qui Latinum fecerit ***«***♦«♦*******»**•♦*••
*♦»*****«»♦* _______
§ 69 Item ************************************* dispar * *********
***,.¥******«•*•«**«*•**«*** ****** ****** *********************** ******
pidant ad eos pertinere, quia nullo interueniente extraneo herede
senatusconsulto loras non est. §. 70. iSet sí cum liberis suis etiam
extraneum heredera patronus reliquerit, • Cáelius Sabinus ait,
tota bona pro uirilis partibus ad liberos defuncti pertinere, quia
cum extraneus heres interueni/, non hnbet lex Iunia locum , sed
senatusconsultum. lauolenus autem ait , tantum eam pactem ex
senatusconsulto liberos patroni pro uirilibus partibus habituros
esse , quam extranei heredes ante senatusconsultum lege Iunia
babituri essent, reliquas uero partes pro hereditariis partibus ad
eos pertinere. §.71. Item quaeritur, an hoc senatusconsultum ad
eos patroni liberos pertineat, qui ex filia nepfeue procreantur, id
est , ut nepos meus ex filia potior sit in bonis Latini mei quam
extraneus heres. item, ad maternos Latinos hoc senatusconsultum
pertineat, quaeritur, id est, ut in bonis Latini materni potior sit
patronae filius, quam heres extraneus matris. . Cassio placuit,
utroque casu locum esse senatusconsulto. sed huius sententiam
plerique inprobant, quia senatus de his liberis patronarum nihil
sentiat , qui aliam familiara sequerentur . idque ex eo apparet,
quod nominatim exheredatos summoueat : nam uidetur de his
ab floiitiqo n\ s>ííí'i íh'i i; I n;>¡ i iuq ¿a Is'l .¿oflfimoi *o<ii>bt>buia *¡<'>
olaa't* U!> 'awi/, .r. ñul Kphoí 6 atjuq ciío n.q nauona ,ori;.;/l
£ onr.moi o^ftítflbi/b (ih ulil nu ab\ uiafloiaíl ai ¡aaaxiüftaq abiU'i
-007 ol sbaau¿ BDp íoUdaiai ,omnSrq lab íofiBiJüa aoiabaiad aoí
ao.iilul lol au «aíiaid tul aa? .oílwaftqaoBaBS* odaib fluy* .« oíjüi!
na ¿wnabA .loeUnuHBdi lo uHuxUnrivib ubejah urt ou oüuüu >
-oociii lab í9Í0ait)im*afi '¡.I k nolpBba-iqrfeab al _'aibú¡Tjq aban
-üinoi onebabuh ohodil ou ab iiiananail «i >b aaobuaiinl yio*i.-ri
-awiféáb uva, obnr.ua ,o}líi¿uoaol>flijá* om¡íini la aup o*«q l8-;oii
«oí ab sniiiuii k\ ab áobiutaa aialaab «vi , aíuam»¡mq¡ía ¿obcb
ai/p oainü ol . .*onil6l
-uiiam lab >.alu!)il)ii >j« )b tol aup ¿a oJlíKiioaobiuioa lab aibjgai
198 uadab .¿oiiubaiailé jb aiuamwaiqaa a$J«á ofl obimua tioeim
§. §. 69—73. Conf. : Zeilscbrift für geschichlliche RcchtsVissenscbaft, lic-
rnusgegeben ron Savlguy , EicUhwn und Goeschen. Tora. III; pag. 165—168.
Li*. III. §§. 66—71.' 19t
preterido, aunque no pidiere la posesión de los bienes de su pa
dre contra lo dispuesto en el testamento, es no obstante prefe
rido á los herederos estraños, tratándose de los bienes de un
latlnov"- . r V |! i '¡!M.-'.'>rf
§. 66. También la hija y todos los demás descendientes, á
quienes , según el derecho civil , basta desheredar colectivamen
te para que queden escluidos de toda la herencia paterna, con
todo son preferidos á los herederos estraños para obtener los bie-
, nes de un liberto latino, á no ser que estén desheredados nomi-
ualmente.
§: 67t i También para los hijos que se hubieren abstenido de
la herencia paterna; ...... .i»«¡«Jl «: iu-w. wimutsw ií
.- 4 . . . de ningún modo puede decirse que hayan sido deshe
redados, como tampoco se dice de los preteridos en el tes
tamento. .i)ÍU (Hllli I. - 'i..!.. , . i!, . ,| da
§. 68. Resulta evidentemente de lo espuesto que si aquel
que hiciere á uno latino. .•■.;..(.. 4 ».<...J
- it) -1 jJü í«m\\< ¡ i ni '.■ :j ' h . .,<„!
{Hic pagina integra desideratur.) .[.;■■<
... • ¡ i! r ,> ' ... " , ■ '■ '1 . J r i ,i[
§. 6tw '¿¡'."ti. *<w « é . . . juzgan que pertenece á aquellos,
porque no tiene aplicación el senadoconsulto, cuando no hay he
rederos estraños. . ..•!■« ..'I l '.!;>«
§. 70. Pero si el patrono hubiere dejado descendientes y un
heredero estraño al mismo tiempo , dice Celio Sabino que todos'
los bienes pertenecen a los descendientes del difunto por partes
viriles, ¿ causa de que existiendo un heredero estraño, no tiene
aplicación la ley Junia sino el senadoconsulto. Javoleno por el
contrario afirma que en virtud del senadoconsulto los descen
dientes del patrono deben dividir entre sí por partes viriles solo
aquella porción de herencia que , conforme á la ley Junia y an
tes de la promulgación de aquel , habría tocado á los herederos
estraños, y que el resto de la herencia pertenece á estos en pro
porción a la parte que en ella tuviese cada uno.
g. 7í > Dispútase también si el senadoconsulto debe aplicar
se á los descendientes del patrono nacidos de su hija ó nieta, ra
decir i si el hijo de mi hija debe ser preferido para' la sucesión
de mi liberto latino á mi heredero estraño ; é igualmente si es
aplicable el senadoconsulto cuando se trata de latinos maternos,
esto esit si el hijo de la patrona debe ser preferido al heredera
estraño de la madre en la sucesión del latino materno. Cassio
opina que en uno y otro caso tiene aplicación el senadoconsul
to; pero su opinión está generalmente desechada, porque no hay
en el senadoconsulto de que se trata disposición alguna relativa
á los descendientes de las patrañas que pertenecieren á otra fa->
milis, como se deduce clarísi mámente del solo hecho de escluir
á los descendientes nominalmente desheredados. Yernos, pues,1
que el senadoconsulto habla tan solamente de aquellos á quie*
25
sentiré, qui exAepedaíi a párente soletrt, heredes; nqq mati-
tuantur; negué autora matri filnjm ftliaipue» ñeque, *#q materno
nepotern nepfcemue, si eum eamu,e- heredera po* Áaatitoatj exr
heredare necesse est, siue de iure ciuili quaeramus, siue, de
edicto Entona,. quo praetetitis Uberis coptra.tabulas testamenti
booorum pussessio promittitue»! fnf¡-¡ ít,hu-jb l+n:i,y. f^n¡-,'u¡»
no') ,601'ífw) nbiiii i/! ni «í»it >'■■ ^Aslir.-tr.-* n ;j>-)¡j¡i unji rn;q iJ
-oíd wl Tjnyfi!, mi,>¿ ü jü>;i]-') awi.-jf.-vnil *ol ¿ •- )J)ií>¿ >j.j n<>^ ohoj
.-¡ilioi. ¿ol;¿;!)j|Jii<:a. I. ij< > '.(¡¡i 13a (,:; r, -OííiJi,! iJimiM MI <)íj
- » <* . -- . ^ - . .'jjíiamii.i)
§. 7». Aliquando tamen eiuis Romanus libertua tamquam £a-
tinus raoritur, ueluti si Latinus. saluo iure potrosa ab Impera-*'
tore iüs Quiritium consecutus fuerit. nam ita díuus Traianus
constituí*, si Latinus inuíto uel ignorante patrono ius Quúritidra
ab Imperatore consecutus sit . quibus casibus dum uiuit este li-
bertos, ceterís eiuibus Romanislibertis «milis est, et iustos Ji
beros procreat; moritur antera Latini iure: neo «i libfcri eius
heredes esse possunt; et in hoc tantum habet testamenti factio-
nem, uti patromím herede» iastituat, «iqiu?, ai heres esse no-
luerit, alium substituere possit. §. 73. Et quia hac constitutione
qidebatur effectum, ut .numq.uani.isti. nomines . tamquanj ciqes
Romaai morérenfcor, quamuis eo iure postóte usi essent v qu»
uel ex lege Aelia Sentía, uel ex senatusconsulto ciues Románi
tasent: dtuus HactíiaDus, iniquítate rei motus, auetor fuit sena-
tusconsulti /aciutrdi, út qui ignorante uel recusante patrono ab
imperatore itis Quiritium conseeuti essent, si eo iure; postea usi
essent, quo ex lege Aelia Sentía , uel ex senatusconsulto, si La-,
tlni raanrñiseat , ciúitatem Romanan. conseqUerentur , proinde
ipsi haberentur j.se. si lege Aelia Sentía uel senatusconsulto «d
eiuitatem Romanara peruenissent. -..Mi . ■ ¡,,i> >; ,.-¡;>:;,
-íl.; / «¡l¡¡.¡i, < I.! ¿ .•>«■•('>* i .; ,Mi|, v •■!•).',:( ••'> ¡ii\ U¡,Ü
eu.-W/uioil >«• i; .-i.i o? tyi¡i .,i . U i,¡ ; ,;, u : lo!. _ unto.q »;! -ib <■>)
-ínq <r> «■■i*-» ii .--.«iíl-jh.'q i.i ii ;¡'i.l (;i A (,u> \ n <n>\; / ,»<m\üU'-
.01111 ''.'•l.'J Ir-)! fUi f I' » II'; ' '¡I r>itl\¡ fí\ fi íloi /l'j-I
•$«• 74. Eoruna autem, quos, lex Aelia Sentia dediticiarwm Bu-
mero faeit, bona modo quasi ciiuitat &er*amttim libe/tolum,
modo quasi Latinorum adpatponds pertinent. 7^. Nam epüum
bona qin% sita aliquo< sitio non essent, manumisa! croes Roma ni
foturi essent, qóasi ciuihm Rbmanorum patronis eadem lBge
Uibtaunttri. non tameD hi habent etiam testamenti. factionem;
0¡¿c:,'.) .omiU'.lll 'M'tti! ! >!; ;tiir.: i.s i:l i. i • n.i ¡n l)i íl!. vilfltsy
73. AÍiguandQ.^r- 1-;.— «iorjíur outoñ. 'iff^HKfJCMt. $. altl'L'^e,
loaes». libcrlor. L. un. pr. et §. 1?. C. de Lat. Illjerl. toll. (lustmian.)
' §. 73. qüo uél ea lege Aeliá Sentía uel ex sénatutconsúltotiitt» Roinani
tuknt: JConf. sapra ComiwenUr. I. g. S9. tq..^ §i 68. 67. g. ¡
•. §17*. quof tex■ Aelia Sentía ciediticiorum numero facit. Coo(. supra
Commentar. j. S. 13. so. .*, ,' ' ,
§. 75.,; nMtdmm
et1». M habent
'•"f'jiiji'! *ü ere. Ú<mt.
o'ü'tTiiel')». sBpr<i CobimeniaK'
í'isj j.ldjifi í. g. h§• i,up
oJÍOíiio'joiiwioí «5i
hn. m, 8g. 79—76. \96
eredar los ascendientes no instituyéndolos here
deros, y es incontestable que ni la madre necesita desheredará
su hijo ó hija, ni el abuelo materno á su nieto ó pieta, para
3 herederos, ora atendamos al derecho civil,
a del pretor que promete á los descendientes
idos ta posesión de los bienes, no obstante lo dispuesto en
testamento [contra tabulas testamentt).
§. 72. Algunas veces, sin embarco, puede suceder que el li
berto ciudadano romano muera latino, por ejemplo, cuando el
emperador hubiere concedido á un latino el título de ciudadano
romano sin perjuicio de los derechos de su patrono. Así lo dis
puso el emperador Trajano respecto de aquellos latinos que sin
anuencia ó conocimiento de su patrono obtuviesen del empera
dor los derechos de ciudadanía romana. En tales casos es seme
jante el latino, mientras vive, á los demás libertos, ciudadanos
romanos, y puede procrear hijos legítimos; mas cuando muere,
vuelve á la condición de latino, y no pueden heredarle sus as
cendientes, teniendo el derecho de testamentifaccion solo para
instituir heredero á su patrono, ó para sustituirle otro heredoro
en el caso de no aceptar aquel la sucesión.
f«. ¥ por cuanto parecía resultar de esta constitución que
nunca podrían morir los Ules libertos con la cualidad de ciuda
danos romanos, aunque hubiesen adquirid» después este título
por los medios que les ofrece la ley Jilia Senda ó el senadocon
sulto, movido el emperador Adriano del deseo de evitar tamaña
injusticia, hizo establecer por medio de un senadoconsulto que
los libertos latinos declarados ciudadanos por el emperador sin
consentimiento ó noticia' de sus señores , si después empleasen
k)9 medios por los cuales, á permanecer latino», hubieran al
canzado la ciudadanía romana según lo dispuesto en la ley JE\\a
cia y el senadoconsulto, gozasen de todas las consideracio-
'e ciudadanos romanos, cual si hubiesen adquirido este ca-
* á virtud de dicha ley ó del senadoconsulto. ■
ia al
patrono, del propio obtenido los derechos
dedu;dad?%^^|
19» DE BELIQ. &TCC. PB* VWIVFBSIT.
nam id purisque placuit, nec inmérito: nam incredibile uideba-
tHr, pessimae condicionis hominibus uoluisse legislatorem tes-
tamenti faciundi ius concederé. §. 76. Eorum uero bona qui, si
non in aliquo uitio essent, manumissi fu Inri Latini essent
de tribuuntur patronis, ac si Latini decessissent . nec ni
terit, non satis in ea re legislatorem uoluntatem !
expressisse.
§. 77. Videamus autem et de ea successione, quae nobis ex
emptione bonorunt competit. §. 78. Bona autem ueneunt aut
uiuorum, ant mortuorum. uiuorum uelut eorum, <jui frauda-
tionis causa latitant, nec absentes defenduntur; item eorum, qui
ex lege Iulia bonis cedunt; item iudicatorum post tempus, quod
eis partim lege xn tabularüm, partim edicto Praetoris ad ex-
pediendam pécuniam tribuitur. mortuorum bona ueneunt uelut
eorum , quibus certum est ñeque heredes , ñeque bonorum pos-
sessores, neqüe ullum alium iustum successorem existere. §. 79. Si-
quidem uiui bona ueneant, iubet ea Praetor per dies continuos
xxx poss/deri et proscribí; si uero mortui, post dies xv.
tea iubet conuenire credit
ri, id est, eum, per ,
ueneant, in diebus ****** ** iubet, si mortui in ••••••♦••«••♦•••£
nam uiui bona xxx, mortui uero xx emptori addici iubet. quare
autem tardius uiuentium bonorum uenditio/?<v» complere iubeat,
illa ratio est, quia de uiuis curandum erat, ne facile bonorum
uenditiones paterentur. §. 80. Ñeque ** bonorum possess *******
***** **** pleno iure flunt, sed in bonis efflciuntur; *** autem
ita demum adquiruntur, si usxtcapiuntur. interdum quidem bo
norum emptorftW * quidem *"••*♦•♦« ♦*..♦»*** si
per eos **♦•♦♦*« bonorum emptor *♦♦•••**•♦*•»♦•»•«»•♦*♦»»«*♦♦•
-mi ,fni/'j(o , nirfuli/ , ctr, oinuit /ií«íj j-j j J«-> r-.ileup : <viuz
Por h qué rtspécto á sus deudas personal**, aunque no quedan
óMlgadósáéHasniél padre ádoptiVó ni éf ée*mpéionádor, tíi
-átta el1 míém^1 que se dá en adopción ó se' sorbete al poder (ífe
toaúúm con\>eiity, BOfrtBtfJ' !' :(!'J '. 'i . i i sé libran 'jíor la >ea>-
■pítis &mmatíoú; sin iémbar^»,li'sé"ha ébtfcfedld» 'Pontea éstas
persona* una acción civil que rescinde la capkis' difriinúclórt; y
si dé1 dietoa acción no se -déféndieren^ permite el pretor á Ws
acreedores tó Venta- de todos aquellos bienes que hubieran perte
necido á 'las personas de qué se trata , á no haberse sometido á
la potestad dé otrtí^'!in .«.fol^fb.!»-» ivuni «mu ,1-» muiab
1 ;,,JS?»8m rDefhVismo mofdó «aquel á quien: correspóhde por iá
ley la" iérenWá a«*ékíftíd, tí cediere judicialmeoté- a- «tro «tités
de aceptarla ó de obrar como heredero, llegar* este Otra # serlo
de pleno derecho cual si la ley le llamase á la herencia. Empero
81 haCé la Cesión después dé declarado heredero ^ continúa' sién
dolo no obstante la Cesión , y' queda por lo mishíó obligado ^ara
cott los acreedores, ai bien transfiere mediante Ta Cesión la pro
piedad' ite las cosas córpórales, nd de otra manera que si las
Cediesé judicialmente uriá1 pór «na; En cuanto á las' deudas que
tuviere á su favor la herencia , quedan estinguidas en virtud de
la cesión con gran ganancia de los deudores hereditarios.
§. 86. Esta disposición se aplica también al caso en
"éTfcér^deyp ínstítiilflo en testamento; cediere jütyctátój
renciá, después de entrar en el goce dé la sucesión, ¡
contrario aula Jtücesioni h^cha antes de adfr "
§. 87. Hay. diversas opiniones sobre la valide* fletó
jftdípiai ,lij?chá por. u% Ju3reaéJrq'''*#JV y.^j}&|&jffOj"]pie^Ír!o¿,)ii
tros la creén' nula, mas los autores da, la escuela; opuesta* opinan
qué séméjátite cesión producé él mismo efecto que ¡la' hecha por
cualquíéf otro hétedere dé¿nue$ de ha$éf áa1idb1^''h!ér«é'(^; nw-
4á,impórta éri; efecto que upo llegue á ser heredero po,r aceptar
la herencia [cerneado) ú obrar voluntariamente como tal, ó que
lo sea, ptifcujé |a ley lo ligué ^ecé^ariaméhte á la^ hereheiai"- '¿
.linO •,>(»• ,» 'i.- — .¡'Ui-vV.v. .■,m'>m1.iu i»». V. .t-.^.irf't .tln» 9l>
MU I>M<Itf\¡^ TI"'! lv in'.l U *l«JP«Íl> >.VW Ul^ .1 .1 ,'lt. -i¡:> hr. -nü.^ioirtT
.■>Dl>i>v<|g fn<tt <iv* t4u)»'l .InoS
:b 'ITl'Ul III' ilbilKH'l " 1 l;f" "!'!!. -Ilf: <:!' '.r.'lí'tg !'«} ¡filie!
, S« Mi' *Nunc tmmeamus* ad obligationes,: quarum summa di-
uisio in duas species deducitur. omnis enlm obligatio uele¿ con
tracta nascitur, u«l ex delicio.. (át#** ¿Uc ft/tCAO,¿¡) :; ■
-(jucmk) I-» n> i o o/iliii li' iil>,;u b irji[ to'ioiupba oa rfiBT.v»n»rioq
Et prius.uideawusde bj», qua«ieji;WHtractu(,nascup-
tnr, barwn quattuor genera sunt; aut eqirn re cgrtrabitur obli-
gatio, aut uerbis, aut litteris, aut consensu. . , .... ... ; ,
V; j v . y r . ¿ . ; .j»
§. 90. Re contrahitur obligatio uelut mutui datione. («/uae)
proprie in his fere rebus contingit, qua¿ pondere, numero, men
sura constant: qualis est pecunia numerata, uinum, oleum, fru-
,nien|tum , aes , argeatum , aurum ,¿ quas, res ajufc n«raeraud<* ,., a«,t
¡metiendo., aut peodendo in hoe damus, aceipientiuro fian*,
et quandoque nobis non eaedem , sed alia* eiusdciu paturae *e4-
dantur. unde etiara mutuum appellaturnest, qqia quod ita t«bi
^ me datum est , ex meo ¡turan íít. §. ,9 1 , Is quoque, qui non
debiíum accepit ab eo, qui per errorem soluit, re, objigatur.
¿Maro, njroinde ei ooudici pote^t,,si p>bet eym, jdahe opoítteiík , ac
.si: mutuum accepisset . unde quidam putart,:pup¿lJura aut rou-
lierem,». ,«ui . sine t«ty>r)s asfitoritate; non debitara, jjer, grosero
datum est, non teneri condictione, non magis -quami,mutui da-
*}o*^. sed. Joaef .sp^cjes oWi^cpis,i^on,n^detur fip[ epatractu
copsisterc, quia is, qui sc-luendi animo dat, magis distifaherp
Wflt aegotium,, quam contrabere, moo 'inido t>I> " /íl iBiq'nB 4»b
0W|<rn4 .i:hmr> ¡ i! r, wnmt! ni vd si ¿<f !r.rr> ods^iOf) orHqob
-íiS» MfiiVer-bis obligatiQ.fftt ¡ea^^eTOgajUene^et responsionfe
Uelut: OABI SPftRDES? SP0^im»y:PABIS?,¡PA^.flBOHlTTIS(? FH0-
íiittq.; vij)Enuwima?.<FiQBno|^iTp^(iiSPB(«B#8? ?h>eivbeo;
facies? fa^iah. §. 93. Sed haecr quidern, yerborflm obligatio:
nABi spondes? SPonDEo,. prqpria ciuiui^,Rofl¡yuMWWBi est; #etcr
ahJ>:fJ'>i' ni -i;hiu,!' i!- ) iifiíwíMi '. i:i-,n3i j.'I tú iü'/aí ua :! visivo!
. -!OÍ Il;íií)f»19í¡ -.') Kll. !>':!> r:'.l •,!) f l Jffiiill "! IICUJ (100 !Hlfe99 fil
oira m I.- a<Mt!i<iKi ivjiltiü ■*•> !ii)ioieo!.'ii> bíiíM ámí-
§. 88. iYw/x: r- obligationei. pr. J. de obliga!, (¡uarum etc. Conf. Epito
me, H, 9, pr: L. 1. pr. de obligat. et act. (et Nostfi Réb. cottid.) 2. I.
%. 89. Conf. c*. g. S. T. de obligat. Epitome, II , 9i pr. ctt. L; li. de
Ph'
et
cil.
§. 91. §. 1. 1. qoib.jnod. re conlrahit. obligat. Conf. L. 5. §. 3. de obli
ga!, et ncl. (ex Nottri Reb. coltid.) §. 6. 1. de obligat. quasi ex contr. J,
S. 92. Conf. Epitome, II, 9. §. 9. Verbis— responsiónt. pr, 'I. dé ver-
bofj obtigiít. Comr. L. I. §. 7. de obligat. et act. (et Nbstri Réb. cottid.) okin
ikindrs etc. $. 1 . 1. de verb. obligat. , , ■ >(, «Vn'mw! nhtm'nl r\
<§. 93, Sed ciuium ¡iumanorum est. Conf. infra §. §. M9. 179. et
quamuil Latini termonit intellectum habeant. Conf.' cit. §. i. T.
de Terb. obligat. at illa uerborum obligatio tran$ferri pouit. Conf.
Theophilns ad cit. §. 1. I. quamuis dieatur a Graeca vocc figúrala ute.
Conf. Festus, sub voce Spondere.
■
IU. §§■ »8r-W. aoi
avia . «ntfr¡nd mmi» vital ^"¡j'Ji 'htm (fiuiíu*»!; -.mi mw •>«!
-«m!tí> bu /fruiisnu l«> .i,TITTJLO yiL,oi| . g< ¡uííikji'I ¿mío
•*->•<» \> ;*tv«V] rtliot:- 'ioiI inWtt ,,nil"..1 um>-íu\, < t.vy¡iw mnr>
■ *v»«mt : A" obligaciones que nacen de los contratos* ,tsui
í'w.rití obon¡ ic , lfi;»<rtí' «onr.i.oJI f'j^M i**» mr.iH n*r.njj Vib-I
§. 88. Pasemos aboca á las obligaciones , cuya principal di
visión se reduce á dos. especies, pues que toda obligación ó nace
de un contrato ó procede de un delito. ;,,¡ ¡n,vtn,t » ¡niJ
Sn $8»-ir.-VWPS, primero qué obligaciones nacen de los. con
tratos. Estos se dividen en cuatro clases, según que la obliga
ción se contrae por la cosa, por palabras, por escrito ó por el
consentimiento^ ,-,<!
infinita fflwi-mh'l rMw.raW.■■•x'-ni í.ilw rD«<n¡ iibuliifai »up
-wp«k itnrrm vh.'/'i : TKEVMíi VWLv.i.q ">b iliiq-»/ inh^oTíq
lltUlHfOl!*inb*Íf'lhl .'UH »Ii':Tit:i¡ .'("'IU IITOÍJO'. 'Jfci,Í lili ?<1U
-il¡> /-» na . -Jf?i* vDe las obligaciones reales*., v.i . ; fe-j mui-iib
-nb l>oilf.*.(<<! .£ .'iMiniifiiiVi w ilijd' rtnt b;w . liilim; ••wIími
§. 90-_ Contraese obligación por la cosa, en el mutuo, por
ejemplo; lo que sucede especialmente era aquellas cosas que
constan, de, peso, numero y medida, como el dinero, el vino,
el aceite, el trigo v el -cobre,' la plataV!bJ ¡or»,. Damos en mutua
estas cosas contándolas, midiéndolas ó pesándolas, para que se
hagan propias del que las recibe y nos vuelva después , no las
mismas cosas, sino otras de igual naturaleza; y de aquí el lla
marse mutuo, por cuanto lo que yo te diere en tal concepto, de
^wo^ue-era, pasa á ser tuya (ex meo tuumjít).
91. También aquel que recibe de otro lo que este no le
debía, y, Je. pagó por error, se obliga por la cosa^ pues puede in-r
tentarse contra él la condición si paret ííiu uabk opobtere,
del mismo modo que si- se le hubiese hecho un préstamo. J'or
donde creen algunos autores que el pupilo ó la mujer á quienes
se pagare sin Autorización de su tutor lo que no se les deba, no
pueden ser obligadas por la condición como no lo son por el mu
tuo ; pero esta especie de obligación parece que no resulta de un
contrato , porque aquel que da con intención de pagar , antes
quiere disolver la obligación que contraerla., , v,u.bu¡¡ wJciím
mM ibtn-i diluí Kitf.ttriTrillh MMUiti tio >iihí lo . iristniiliiluoile
.,.«,.,...,..,..„.,..... TITULO IX., ¡ (;.Mú,.v¡ .«:.: :<(. .u>\
iirb 1') bi ,'*■■> BUif'r, ;•• :ii> b. •<••«•••»•*«••♦»•••»*•*«•••♦•••••
De las obligaciones verbales,
§. 92. La obligación por palabras se contrae por medio de
preguntas y respuestas, tales como: ¿prometes oab? pbometo:
¿ dabas? dabe: ¿te comprometes? me compbometo: ¿empeñas
fielmente tu palabra? la empeño fielmente i ¿te constitu
yes fiadob? me constituyo fiador! ¿habas? hare.
§. 93. Sin embargo, la obligación contraída por medio de
lás palabras: ¿prometes dar? prometo (¿dari spondes? spon
rae uero iuris gentium suDt: itaque ¡nter omnes homines, siue
ciues Romanos, siue perégrinos, ualent. et quamuis ad Grae-
cam uocem expressae fuerint, uelut hoc modo (S~áatn ; S'áaa-
ófAohoyúí y ó{¿ohoyw Trísru kíKvjw, -TrtTTti KiMÚt»' Trthífétí ; ttoiws));
haec tamen etiam inter ciues Romanos ualent , si modo Graeci
sermonis intellectum habeant. et e contrario quamuis Látine
cnuntientur , tamen etiam inter peregrinos ualent, sí modo Lá-
tini sermonis intellectwm habeant. at illa uerborum obligatio:
dabi si'oindes? spondeo, adeo propria ciuium Romanohim est,
ut ne quidem in Graecum sermorem per interpretationem pro-
prie trímsfe/ti possit; quamuis dicatur a (iraeca noce flgurata
esse. §. 94. Vnde dicitur, uno casu hoc uerbo peregrinum quo-
que obligari posse, uelut si Imperator noster Principem alicuitu
peregrini populi de pace ita interroget: 1'acem fvtvium spon-
des? uel ipse eodem modo interrogetur. quod nimium subtiliter
diclum est; quia si quid aduersus pactioriem fíat, non ex sti-
pulat» agitur, sed iure belii res uindicatur. §. 95. Illud du-
bitari pOIflstl? «t qirls — — — uuítuiiü ■»<! ,á—
§. 96. obligentur: utique cum quaeritur de iure Ro
manorum. nam aput peregrinos quid iuris sit singularum cilli-
tatinm iura requftentes aliud ** *»♦•*»♦••♦♦
os oiip «i«q , wfo¿«4»»q ó üt lobnáibiin , fcIoIi.ifJaoo amoo <ffit¿9
zr.l «ta , *>uqwb fi/bii/ üon i adían ¿ti •»op. hb «liiqoiq nñVJtri
-«II la ¡upa ib y ; uvjluiitfan iu¡m ttb <uwJo oui« ,<bm'j taauitn
ob .oJqawio» lot «•» WMB al «vv sup ol of.inm ioq , ontuin ;»üiBm
I I —, i .i|—-a §. J7. Si
id, quód dari stípulámur, tale sit, ut dari non possit/'inuíilis
est stipulatio : uelut si quis hominem Iiberum, quem seruum esse
credebat, aut mortuum, quem uiunm esse credebat, aut locum
sacrum uel réligíosum, quem putábat 'esse* humani iuris, sibi
d&ri stipuletur', aeque inutilis est stipulatio. §. 98. Item si quis
sub ea condicione stipuletur, quae existere non potest, (uef) uti
si digrto eaelum tetigerit, inutilis est stipulatio. sed iégatUm sub
impossibili condicione relictum nostri praeceptores proinVe tta-
tere* putant, ac si *ea cottdicio atliMa non* esset: diuersae
scholae auctores non miriüs iegatum inutile existiman!;, quam
stipulationem . et sane \x\x idónea diuersitatis ratio reddi po-
. §. 99. Praeterea inutilis
•«*•**•*•**,»«,*,„*,,»,„,,,,,„ ^ qU0(j ahcuius est, id ei dari
>¡§. 94. De pace per sponsionem facía videndus ett Livius, Lib. IX, cap. 5.
Conferendi praeterea sunt. Idem Lib. IX, cap. 41. Cicero, pro Balbo, cap. ta.
§. 97, Coritv h. "e QMgat. et act. (ex Nostri Reb. cottidj Epilo-
hií.lt; 9i §. 5. §. 4. 1. de inufiiib. sliputatloniB.
§. 98. Item — — stipulatio. Conf. §. 11. I. de inutilib. itipulat. Epilo-
me, II, 9, & 6. «t. L. U de obligat.- et act. §. 11. sed legalum — ** adiec-
ta non esset. Conf. g. 10 I. de heredib. instituend. ■ c. '
§. 99. <drt
itipulat. Conf.dúH
cit. boh
L. t. ¡uteit.
de obligat
(mí.et infra
act. §.Commentaí.
10. cit. §. »V.
2. I.^2*.
de inutilib.
cil em
Üe*), es propia y pecolar de los ciudadanos romanos , mi
que las otras son de derecho de gentes, y por tanto tienen
entre todos los hombies, ora sean ciudadanos romanos, oí
tranjeros. Y aún cuando estas obligaciones se espresen en
como v. g. : fáju? ; S'utk' óuohoyúí ; l¡j.oKoyo>- -Trina
cnimi y.iKtúa' -ttoiÍiíhí ; -TTmha, son válidas entre los mi:
manos, con tal que entiendan esta lengua; así Coi
bien si se enunciasen en latín entre extranjeros que lo compren
diesen. Mas por lo (pie respecta á la obligación contraída mediant
estas palabras ¿prometes dar? prometo, es de tal manera pro
pia y peculiar de los ciudadanos romanos , que no sería válida
si se espresase en griego, aun cuando se alegase que la fórmu
la de la estipulación estaba traducida de ün modo literal y en
teramente exacto. ""^
§. oí. Solo en un caso se dice que puede obligar á un ex
tranjero esta estipulación , y es Cuando nuestro emperador pre
guntase al príncipe de un pueblo extranjero acerca de la paz;
'liando fuese nuestro -
„ nasa df> kpí lina *
puesto que si semejante obligación í
ia su cumplimiento en virta-1
" deja guerra. tíJiríDnr, osioiíor íPífT»!)!!) ií-'í
degradarse sj. . . .
t[Hic pagina integra desideratur.)
, S6" . ... se obliguen : así es ciertamen
te por derecho romano: rnas entre los extranjeros es preciso exa
minar las leyes, particulares de los diversos Estados , ,
non of<j \*i.\i\u\
TITOLO X. •
aupan ,ii»liniiJ-! wmn mup'W .¿.01 .'a ,>IJu mobiiip iilu on I»».
De las estipulaciones maníes.
91. Si el objeto de la estipulación es de til naturaleza
que no puede darse, es inútil la estipulación, como si alguno es
tipulase que se le habia de dar un hombre libre en la inteligeti-
cia fle que era esclavo , ó un muerto á quién creyese vivo, ó mí
lugar sagrado ó religioso, persuadido de que era profano [hu-
jMatfijK(>fif)l»»' * ' i . *' .11 .omotkj'l .ínoll .flni
%. í)8. También es inútil la estipulación hecha con una con
dición imposible de cumplir, como por ejemplo , la de tocar al
cielo con la mano; pero nuestros maestros creen que es válido
el legado hecho bajo condición imposible, como sí tal condición
no se pusiese; mientras que los autores de la otra éscnela juz
gan ([lie es tan inútil el legado como la estipulación, y en ver
dad que sería difícil encontrar ninguna razón sólida en favor de
semejante diferencia. diHiuni *t. .1 r 4 .m
% 99. Ademas es inúti^,,,j, ,„ -^.A^\^ ri »1gv.mi.'A-
contrarío , la adstipul;
ctSfc del individuo sujeto á te patria potestad produce' algún,
efecto,» maa^o en favor de sü ascendiente, no obstante que en
* ! *-- — estipulación «prrespopdr" * * '"" 5
DK
ac ne !ipst quidem aliter ac//o competit , quam si sine capitis
diminut ione exierit de potestate parentis , ueluti morte eius , aut
quod ipse Flamen Dialis inauguratus est. eadem de filia fami
lias et quae iu manu est, dicta intellegemus.
^hinl aa attaa aup
-. itm yl'i. ,o!iqjii| Hi i nrjfi >-:'-<il' iiiisii! -iiiji f f -pfj.-i, .
- ,;i i , i, ••„; —u— ■ 1—:—; ■ i— §.'115. Pro
eo quoque, qui promittit, solent alii obligari: quorum alios
sponsores, alios fidepromissores, alios fideiussores appellamus.
§. 1 16. Sponsor ita interrogatur : idem dabi spondes? fidepro-
missor: ídem fidepbomittis? fideiussor ita : ídem fide tva essk
ivbes? uidebimus de his autem, quo nomine possint proprie ap-
pellaii , qui ita interrogantur : ídem dabis? idem pbomutis? idem
facies? §. 117. Sponsores quidem et fidepromissores et fideius
sores saepe solemus accipere, dum curamus, ut diligentius no-
bis cautum sit. adstipulatorem uero fere tune solum adhibemus,
cum ita stipulamur, ut aliquid post mortem nostram detur: {quod)
stipulando nihil agimUs, adhibetur autem «c/stipulator, ut is post
mortem nostram agat: qui si quid fuerit consecutus, de restituea-
do eo mandati iudicio heredi ♦•*** tenetur. 1 '
'»ü n Min , imsbid o<¡ ló 2 ttf\: >!>.2r.q "i tubiUw íu> ;•)« / ,wti9
r' i(x¡ 'i- .'.'■!. > ■** «I ii .•■ •«*■ j '<>üi' .<i '.'JiJ»1-- «i i! •<■•-. ''d
.Ol<¡>Ti.- ■.!«!..»! •:•!)«' „f. .'■««• .>.«.'.'■ ,M« ii i. >'rtn
%. 118. Sponsoris uero et fidepromissorís similis condicio, fi-
deiussoris u«/de ¿issimilis. §. 119. Nam lili quidem nullis *"
gationibus accederé pósmnt nisi uerborum; quamuis intt
ipse, qui promiserit, non fuerit obligatus, ueluti si aut
llussine tutoris auctoritate, aut quilibet post mortem suam
promiserit. at illud quaeritur, si seruuj, aut peregrinus spopon-
derit , an pro eo sponsbr aut fidepromissor obligetur. Fideiussor
uero ómnibus obligationibus , id est, siue re, siue uerbis , siue
litterls, siue consenso contractae fuerint obligationes aduei po-
test. at ne illud quidem interest, utrum ciuilis, an naturalis
obligatio sit, cui adiieiatur; adeo quidem, ut pro seruo quoque
obligetur, siue extraneus sit, qui a seruo fideiussorem accipiat,
siue dominus in id, quod sibi debeatur. §. 120. Praeterea spon
soris et (idepromissoris heres non tenetur, nisi' si de peregrino
fi'jfloi *i'OC|^|iJ ct,.ií'.li, i* i i'iiO líi'í.cil ;.**:*■■ •• II *v.
«. 115. Conf. pr. I. de fidejussor. Paulus, Seo!, recept. I, 9, §. 5. /'''f5
§. 116. Conf. supra §. 98. fideiussor — itbes. Conf. Epitome, H, 9, §. 8;
g. 7. I. de fidejussor. / .... :n u'»¡-'') -.. .j -¡ \ i '.i-isr
g. 117. fideiussores — cautum sit. Conf. pr. I. de fidejussor. L. I. §. 8.
de obliga!, et act. (ei Noslri Reb. cottid.) Epitome, II, 9, cit. §. i. quod
stipulando nihil g.
etc. Conf. supra agimus.
111» Conf.
' ■> . ■ supra■ §. 100.:••>■•■us> otis '■ post
"• mortem nostram
;w ¡>i<t'i-;*i ,ua
g. 119. ueluti spoponderit. Conf. g. §. 93. 100. 107. 176. 17».
Fideiussor uero etc. g. 1. 1. de fidejussor. ,u-, .^, . a u, o'Ljw lu j±I ■ ti
g. 130. sponsoris — non tenetur. Conf. infra Cooimenfar. IV. g. 113. Fi-
deiussoris etc. Conf. Epitome, II. 9, cit. §.2. g. 8. 1. de üdejussor.
. LlB. III. SS- J 15— 120. 20Q
quisiciones hechas por los descendientes sometidos á su potes
tad. En el caso mismo de que tratamos, no compete acción al
lujo sino luego que saliere de la patria potestad por cualquier
modo que no sea la capitis diminución , como por muerte de su
ascendiente ó por obtener la dignidad de sacerdote de Júpiter.
Lo dicho se aplica igualmente á la hija de familia y a la mujer
sometida al poder.
, g. 108. Conf. pr. I. quib. raod. oblrgat. toll. Epitome, II , 10. pr. Tipia
ras
G. de, L.solut.
26, §, 4. de condict. indeb.> et L. 1. §. 5. de peona, constit.. • L., 17.
(Dioclet. et Maxim.)
§. §. 16». 170. §. 1.1. quib mod. obligat. toD.
•' |. 171. Conf. supra Commentar. II. §. 35.
§. 172. Conf. cit. §. 1. I. quib. mod. oblig. toll. •'• ><
S. 173. Conf. Livius, Lib. VI, cap. H. item Festus, sub vocc Nexum.
§. 174. Conf. supra Commentar. I. §. 119. et. Comtaenlar. II. g. 104.
miman postbkmam. Conf. Livius, Lib. 1, cap. 24.
§. 175. Conf. Cicero, de Legib. Lib. II, cap. 20. 21.
LlSb III. §§. 168—1 7fr. 937
TITULO XXI.
De las injurias.
§. 220. Cométese injuria no solo dando á alguno puñadas,
palos ó azotes, sino también ultrajándolo con palabras, hacien
do pregonar sus bienes por una deuda supuesta, ó escribiendo
contra él libelos ó versos infamantes. También comete injuria el
que sjgue á una matrona o a un joven menor de diez y siete
años [pretextatum) , requíriéndoles de amores y finalmente de
otras muchas maneras. I
§. 221. Se juzga que padecemos injuria no solo por nosotros
mismos, sino también por los descendientes que se hallen bajo
nuestra potestad , y por las esposas sometidas á nuestro poder
(manus). Por consiguiente, si injuriares á mi hija,
esposa de Ticio, podré entablar contra tí la acción de injuria,
no solo en nombre de mi hija sino también en el mió propio y
en el de Ticio.
§. 222. El esclavo no recibe cioitamente injuria en sí mis
mo, pero la recibe el señor por él , aunque no en los mismos ca
sos en que se juzga que padecemos injuria por medio de nues
tros descendientes ó de nuestras mujeres, sino solamente cuando
el esceso sea tan atroz que pareciere manifiesto haberse cometi
do en oprobio del señor, como si alguno azotase al esclavo age-
no, en cuyo caso tiene lugar la acción con arreglo á la fórmula.
Mas no sucede así cuando alguno tratase mal de palabras ó die
se de puñadas a un esclavo, pues entonces ni asiste por la ley
acción al dueño para quejarse, ni tampoco se la concedería ti
magistrado, puesto que temerariamente la pidiese.
§. 223. La pena de las injurias que consistían en la lesión
de un miembro, era, según la ley de las Doce Tablas, el ra-
lion; mas la fractura ó quebrantamiento de algún hueso se cas
tigaba con la mulla de trescientos ases tratándose de un hom
bre libre, y con la de ciento cincuenta si de un esclavo. Por lo que,
hace á las demás injurias, la pena establecida por dicha ley era
solo de veinte y cinco ases , y parece que debian bastar estas
penas pecuniarias en aquellos tiempos de estremada pobreza. ',
§. 224. Mas al presente rigen otras disposiciones, pues sé
nos permite valuar nuestras injurias ante el pretor, y el juez
condena al agresor en el tanto que hubiéremos señalado' ó en
una cantidad menor si así le pareciere. Pero como ordinariamen
te cuando la injuria es grave, hace el pretor por sí mismo la
apreciación, si determinare al mismo tiempo por qué suma de
dinero debe hacerse la citación en juicio, fijamos la misma can
tidad en la fórmula de nuestra acción; y aunque el juez pueda
246 DB INl mus.
Índex, quamuis possit uel miooris damnare , plerumque ta-
mefi propter ipsius Praetoris auctoritatem non audet minuere
condemnationem. §. 225. Atrox autem iniuria aestimatur uel
ex facto, uelut si quis ab aliquo uuineratus, aut uerberatus
fustibusue caesus fuerit; uel ex loco, uelut si cui in theatro, aut
in foro iniuria facta sit ; uel ex persona , uelut si magistratus in-
iuriara passus fuerit, uel senatoiibus ab humili persona facta sit
iniuria
§. 825. §. 9. 1. de injur.
COMMENTARIVS QVARTVS.
LA INSTITUIA
DE OAYO.
COMENTARIO CUARTO
GAIZ '
IISTITVTIOIVIH.
C0MMENTAR1VS QVARTVS.
§, i . quot
genera aetionura siot, ueiius nidetur, duo esse : in rem, et in per-
souam. nana qui mv esse dixerwiií ex sponsjonum generibus,
non animadueiterunt, quasdam species acíiotium'inter genera
so rettulisse. §. í. In personara actio est, quotiens cum aliquo
agimus, qui nobis uet ex contráctil , uel cx delicto obligatus est,
id est, cura intendimus, daré, faceré, praestaie oportere. §. 3. In
rem actio est, cum aut corporalem rcm intendiraus nostram
esse, 'aut i*us aliquod nobis competeré, uelut utendr, aut utendi
fruendi, <?«ndi, agendi, aquamue dueendi , uel altius tollendi,
*uel />r*ospiciendi . item actio ex diuerso aduersario est nega-
t/ua. §. 4. Sic itaque discretis actionibus certurn est, *non
poi'se nos rem nostram ab alio ita petere : si fabet eum dake
g. §. !. J. Conf. I. I. deact.
Sj. 3. Conf. §. §.1.2. I. de act.
§. 4. g. U. J. de act. «ee enim — dari potest. Conf. supra Commcnlar.
1J!. §.99.
LA INSTITUIA DE GATO.
COMENTARIO CUARTO.
DE LAS ACCIONES.
TITULO PRIMERO.
(1
g. 1S. iacramento. Vid. g. g. 13—17. per condictionem. Vid. §. g. 18
—SO.
Vid. g.perg.manus
26—29.iniectionem. Yid. §. g. 81—25. per pignorts captionem.
.-,-»■
g. 13. hoc tempore debitum petat. Conf. infra §. g. 171. el 180.
nam qui uictus dabantur. Conf. infra g. 16. llera Festus, sub voc. Sa
cramentan!. Varro, de Ling. Lat. Lib. IV. (ap. Gotbofred. pag, 89.) De sa
cramento vide eliam Isidorum , Origin. Lib. V. cap. 24.
g. 14. Poena conténdebatur. Conf. §. g. seq. 15. 16. item Festus
«t Varro loe. cit. nec non Vaierius Probas, in lilter. Q. N. X. S. Q. P. (ap.
Gotbofred. pag. 1476.)
g. 15. dabatur xxx. iudex. Conf. Asconius, in Verrin. Lib. I, cap. 9.
(ed. a. 1675. pag. 76.) illud ex superioribus intellegimus. Vid. g. 1*. postea
tamen quam iudex $ntu* esiet etc. Conf. Asconius loe, cit. • .<>' ■■ ')
»' i-l'.., ■ ■ ;». .. ,, .i,:-.' i - ,.:|.,, )., ■■! ...
LlB. IV. $, ie_ly. 263
cosa reclamada, fundados en quisa ( • caus(e suaf {n irtjr¿-
labra árboles, porque la ley de le
este caso procedía la acción, habl»,bles 0 semovientes los ob-
tad.os- „. . , . -aue Dudiesef '"— trans
12. Cinco eran las especies de acciones de la ley, Si
ber : el depósito sagrado {sacramentum) , la peticiou de juez {ju
diéis postulatio) , la condición {condictio) , la aprehensión de la
persona [manus injectió) y la toma de prenda (pignoris captio).
§. 13. La acción de depósito sagrado (sacramenti) era gene
ral , porque se aplicaba á todos aquellos casos en que no habla
otra acción establecida por la ley , y era tan arriesgada
como lo es en la actualidad la acción del dinero
que se adeuda ciertamente {certas crédito; pecunia;) por causa de
la estipulación judicial {sponsió), á cuyas resultas se espone el reo
si niega temerariamente; y de la restipulacion {restipulatio) , cu
yos riesgos corre el actor si reclama lo que no se le debe ; por
que el vencido en juicio prestaba á título de pena la suma de
positada en manos del pontífice {summam sacramenti), la cual
pertenecia entonces al erario, á cuyo efecto las partes daban
fianza al pretor, mientras que ahora la pena de la estipulación
judicial {sponsio) y de la restipulacion {restipulatio) corresponde
igualmente como ganancia á la parte que sale vencedora en el
pleito... .
§. 14. La pena del depósito sagrado {sacramentum) consis
tía en quinientos ases ó en cincuenta: la de quinientos tenia lu
gar cuando el valor de los objetos en litigio llegaba á mil ó mas
ases; y la de cincuenta cuando dichos objetos eran de menos
valor: así lo había dispuesto la ley de las Doce Tablas. Pero si
la controversia giraba sobre la libertad de un hombre, por mas
que éste fuese de mucho precio , no exigía sin embargo la ley
mas de cincuenta ases de depósito , á fin de que la caución no
fuese demasiado onerosa á los defensores {adsertores). .....
§. 16. Conf. Gcllius, Lib. XX, cap. 10. secvndvm — yindictam inposvi.
Conr. Valerios Probus, in liiter. S. S. C. S. D. E. T. V. (ap. Goihofred.
pag. 1476.) posttijO — viNDicAYEitis. Conf. Cicero, pro Muraena , cap. 12.
tindictam. Conf. Boeihius, Coinmentar. in Topic. Cicer. Lib. I. (ad cap. 2.)
q'tando tv nominabánt. Conf. supra §. 14. deinde sequebantur — age
retur. Conf. §. 15. postea Praetor ef fructuum Conf. infra §. §. 91.
9*. ilem Festus, sub vocib. Vindiciae, Superstites. Cicero, in yerrem,
Lib, I, cap. 45. et ad eum locuni Asconius (ed. a. 1675. pag. 100.} Valerius
Probus, in litter. P. P. L. V. (ap. Gotbofred. pag. 1476.) altos autem — in
publicum cedebat. Conf. supra g. 13. festuca. Conf. Plaulus, Mil. Áct. IV,
se. \, vers.' 15. Persius, Sal. V, vers. 175. unde iri centumuiralibus Ww
cifr etc. Conf. Suetonins, in Octaviano, cap. 36. Martialis, Lib. VII, epigr.
0?,.;62), vers. 7. Stalius. Silv. Lib. IV, eclog. 4, vers. 43. , . .
17.. similiter side fundo etc. Conf. Genius, Lib. XX, cap. 10. Festus,
•06 roe. Vibdioiáé. Cicero pro Muraena, cap. 12. '. '
LlB. IV. §§. 16—ir. 263
men en pocas palabras de su causa (quasi causee suce in breve
coactió).
§. 16. Si la acción era real y muebles ó semovientes los ob
jeto» sobre que versaba, de tal manera que pudiesen ser trans
portados ó conducidos ante el jaez, entonces la reivindicación
en joicio se verificaba de este ¿nodo: el que la proponía tomaba
en la mano una varilla (festuca), y cogiendo en seguida la cosa
que era objeto del litijio, por ejemplo, un esclavo, pronunciaba
estas palabras: afibmo que este hombre me pertenece por de
recho QUIRITARIo'sEGUN SU CONDICION (SECUNDUM SUAM CAU-
sam) como- ya he dicho. En prueba de ello te HE TOCADO
con esta vara. Y en efecto, tocaba al mismo tiempo con la va
rilla al esclavo. Por su parte el adversario decia y hacia otro
tanto, y luego que ambos tenían hecha la reivindicación, decia
el pretor: soltad ambos al esclavo, y así lo hacían. El que
primero habia reivindicado, preguntaba á su adversario: pido
QUE ME DIGAS POR QUE CAUSA HAS HECHO ESTA REIVINDICACION,
y éste le contestaba: al tocar con la vara he ejercitado un
derecho. En seguida replicaba el piimero: por cuanto has rei
vindicado INJUSTAMENTE, TE PROVOCO A DEPOSITAR EN MANOS
del pontífice la suma de quinientos ases; y el segundo re-
ponia: de la misma manera yo te .
llamaban ases del depósito sagrado (sacramentí). Después si la
acción era personal, seguían algunas otras formalidades. Por úl
timo , el pretor pronunciaba la adjudicación provisoria de la' cosa
en favor de uno de los contendientes (secundurri altérum éarum
vindictas dicebat) , es decir, concedía interinamente la posesión
de la cosa objeto del litigio á una de las partes, exigiendo de
ella que diese fianza á la otra , así para responder del litigio co
mo de la posesión (litis et vindiciarum) , esto es , de la cosa en
cuestión y de sus frutos. El pretor exigía igualmente de cada
uno de los contendientes fiadores que asegurasen la suma llama
da depósito sagrado (sacmmentum) , en razón á que esta suma
era para el erario. La varilla (festuca) se usaba en representa
ción de la lanza, la cual era el símbolo del dominio legítimo,
porque en nada creían los antiguos tener mas fuertes derechos
que en las cosas cogidas al enemigo. De donde proviene la im
portancia que se dá á la lanza en ¡os juicios de los centumviros.
§. 17. Cuando el objeto era de tal naturaleza que no podia
ser transportado ó conducido fácilmente al lugar del juicio, co
mo una columna, por ejemplo, ó un rebaño, entonces se toma
ba solamente una parte del objeto y en ella se hacia: la reivin
dicación , como si todo él se hallase presente. Por lo tanto si se
trataba de un rebaño , solo se llevaba al juicio una oveja ó ca
bra y aun á veces solo un poco de lana ó pelo de estos mismos
animales; si de una nave ó de una columna, bastaba llevar un
pequeño fragmento; y si de un fundo, un edificio ó una heren
cia se hacia la reivindicación de la totalidad como si todo el
364 DE LEOIS ACTIONIBVS.
rem praesentem fiebat uindicatio: uelut ex fundo gleba sume-
batur, et ex aedibus tegula, et si de hereditate coutrouersia erat,
aeque
«»•*•*•«««»•»*«»*•**•* qUe|em •♦♦»♦♦•**•♦»♦*♦♦«»•»• ■
————— 1 1 §. 18. Et haec quidem
actio proprie condictio uocabatur : jiam actor aduersario denun-
tiabat , ut ad iudicem capiendum die xxx. adesset . nunc uero
non proprie condictiooem dicimus actionem in personara , (qua)
intendimus, dari no£>« oportere: nulia enim hoc tempore eo
nomine denuntiatio fit. §. 19. Haec autem legis actio constituta
est per legem Siliam et Calpurniam : lege quidem Silia eertae pe-
cuniae, lege uero Calpurnia de omni certa re. §. 20. Quare
autem haec actio desiderata sit, cura de eo, quod nobis dari
oportet, potueriraus sacramento, aut per iudicis postulationem
agere, ualde quaeritur. . -
g. 18. nam — dmmtiabat. Conf. §. 15. 1. de act. turne etc. cil. §. 15. 1.
Conf. supra g. 15.
g. 21. Per manut iniectionem. Conf. Servius, ad Acneid. Lib. X, vers.
419. Vlpinnus. L. 10. §. 1. de in jas voc. Patitas, L. 7. qui sine manumiss.
et L. 9. de servís cxport. L. un. g. 4. C. de tal. libert. toll. (lustínisn.) uelut
iudicati lege ni tabularum etc. Conf. Gellius, Lib. XX, cap. 1. ivdicati ma
nto. Conf. §. 34. nec licebat — agere. Conf. g. g. 24. 25. tet uindicem dabat.
Conf. Festus , sul> voce Vindex.
S- 22. lex Publilia Conf. snpra Commentar. III. g. 127. lex Furia de
sponeu Conf. ibid. g. §. 121. 122. •
LlB. IV. 18—22. 265
objeto en cuestión estuviese presente, llevando solo al juicio un
terrón de la tierra del fundo,
si la controversia
una teja del giraba
edificio sobre
ó un. una
....
he
rencia
{Hic tres Unete desuní.) ¡
§. 18. Esta acción se llamaba con toda propiedad condi
ción , porque el actor intimaba á su adversario que á los treinta
dias se presentase á tomar un juez. Mas hoy que ya no se hace
ninguna intimación de este género, llamamos condición impro
piamente á la acción personal, eu cuya virtud sostenemos que
otro está obligado á darnos alguna cosa.
§. 19. Esta acción de la ley ha sido establecida por las leyes
Silia y Calpurnia : por la primera si se trata de una suma deter
minada de dinero, y por la segunda si de otra cualquiera cosa
también determinada.
§. 20. Dispútase mucho sobre el motivo que ha podido dar
lugar á hacer uso de esta acción , siendo así que para pedir lo
que otro tiene obligación de darnos, está en nuestra mano en
tablar la acción de depósito sagrado (sacramentí) ó la de peti
ción de juez.
§.21. Era lícito usar de la acción de aprehensión de la per -
sona {per manus injectionem agere) en todos aquellos casos en
que alguna ley había establecido semejante manera de reclamar
las cosas, por ejemplo, la ley de las Doce Tablas respecto del
ya condenado anteriormente en juicio [judicati). Esta acción se
ejercitaba del modo siguiente: el actor decía á su adversario es
tas palabras : 'pob cuanto obrando con dolo malo no me has
PAGADO LOS DIEZ MIL SESTERCIOS A QUE EN MI FAVOS HAS SIDO
CONDENADO Ó SENTENCIADO EN JUICIO, EN SU VIRTUD ME APO
DERO DE TI POR AQUELLA SUMA EN FUERZA DE LO JUZGADO; y
al mismo tiempo cogía por alguna parte del cuerpo á su adver
sario, á quien no era lícito desasirse ni entablar por sí ninguna
acción de la ley; pero presentaba un libeitador [vindex) que so-
lia actuar por él en juicio; sin embargo, el que no lo presenta
ba, era conducido por el actor á su casa y aprisionado con
cadenas.
§. 22. Posteriormente permitieron algunas leyes la apre
hensión de la persona {manus injectio) en fuerza de lo juzgado
{pro judicato) para varios otros casos. Así, por ejemplo, la ley
Publilia concedió este medio contra aquel , cuyo sponsor hubie
se pagado por él, sin conseguir el reintegro en el término de
los seis primeros meses posteriores al desembolso. También la
ley Furia de sponsu (fianza) concede esta acción contra aquel que
hubiere exigido de un sponsor mas de su parte viril ; y por úl
timo, otras muchas leyes permitieron hacer uso de la aprehen
sión de la persona en multitud de easos.
266 DE LEGIS ACTIONIBVS.
lem actionem dederuDt. §. 23. Set aliae leges ex quibusdam
cattsU constituerunt quasdam actiones per manus iniectionem,
sed puram, id est, non pro iudicato: uelut \cx {Furia) testa
mentaria aduersuj eum, qui legatorum nomine mortisue causa
plus m assibus cepisset, cum ea lege non esset exceptus, ut
ei plus capere liceret: item lex Marcia aduersus feneratores, ut
si uxuras exegissent, de his reddendis per manus iniectionem
cum eis ageretur. §. 24. Ex quibus legibus, et si quae aliae si-
miles essent, cum agebatur, manum sibi depelleie et pro se lege
agere (licebat). nam et actor in ipsa legis actione non ndiiciebat
boc uerbum pao ivdicato, sed nominata causa, ex qua agebat,
ita adiiciebat: ob eam rem ego tibí manvm imicio: cum hi,
quibus pro iudicato actio data erat, nominata causa, ex qua
agebant, ita inferebant: ob eam bem ego tibí pbo ivdicato
manvm iniicio. nec me praeterit, in forma legis Furiae testa-
mentariae pbo ivdicato uerbum inseri, cum in ipsa lege non sit:
quod uidetur nulla ratione factum. §. 25. Sed postea lege ♦♦»*••,
excepto iudicato et eo, pro quo depensum est, ceteris ómnibus,
cum quibus per manus iniectionem agebatur, permissum est,
sibi manum depellere et pro se agere . itaque iudicatus et is, pro
quo depensum est, etiam post hanc legem uindicem daré debe-
bant: et nisi darent , domum ducebantur. itaque quamdiu legis
actiones in usu eraut, semper ita obseruabatur : unde nostri;
temporibus is, cum quo iudicati depensiue agitur,
solai satisdare cogltur.
§. 28. item leye — publicanis. Conf. Cicero, ia Verrem, Lib. Hí, c»p. 11.
g. 29. nefasto — agere. Conf. Varro, de Ling. Lat. Lib. V. (ap. Gotho-
fred. pag. 35.) et Ovidius, Pastor. Lib. I, vers. 47. 48.
§. 30. namqne litem perderet. Conf. supra §. 11. per legem Aebu
tiam. Conf. Gellius , Lib. XVI , cap. 10.
S. 31. si centumuirale iudicium pereyrinum. Conf. Infra §. 05. item
Gellius, loe. cit. Cicero, pro Caseína, cap. 33. Oratio pro domo, cap. 29.
LiB. IV. §§. 28—81. 26»
le daba para comprar la cebada que habla de servir de alimento
á los caballos; cuyo dinero se llamaba res hordiarium,
§. 28. La toma de prenda se introdujo por la ley en ciertos
casos, como, v. gr. , por la ley de las Doce Tablas contra aquel
que habiendo comprado una victima ó res para el sacrificio, no
pagaba su precio, é igualmente contra el que habiendo alqui
lado una caballería , no pagaba el precio del alquiler, con tal que
este se hubiese destinado desde luego á un sacrificio. De la mis
ma manera concedió también la ley la toma de
prenda á los encargados de recaudar los impuestos del pueblo
romano contra aquellas personas que por cualquier causa estu
viesen en descubieito.
§. 29. En todos estos casos se hacia uso de ciertas palabras
al tomar la prenda, por donde muchos querían que esta acción .
fuese una acción de la ley ; pero otros sostenían lo contrario fun
dándose en que la toma de prenda se efectuaba estrajudicial-
mente, es decir, no por ante el pretor, y aun muchas veces sin
que estuviese presente el adversario, al paso que las demás ac
ciones de la ley no podían ejercitarse sino en presencia de este y
por ante el pretor ; y ademas en que la prenda podía tomarse
también en los días nefastos, durante los cuales no era lícito
entablar las acciones de la ley.
§. 30. Empero todas estas acciones de la ley llegaron poco
á poco á hacerse insoportables, porque resultaba de la escesiva
sutileza con que redactaron las leyes los antiguos legisladores,
que el mas ligero error en la manera de entablar y proseguir la
acción , podía acarrear la pérdida del pleito. Por tanto estas ac
ciones fueron abolidas por la ley -Kbucia y las dos leyes Julias,
estableciendo que en adelante se procediese en los litigios por
ciertas y determinadas palabras (per concepta verba), es decir,
por medio de fórmulas. , .
§.31. Solo eu dos casos se permitió hacer uso de las accio
nes de la ley , y son cuando se teme que sobrevenga algún daño
(damni in/ecti) , y cuando el juicio se hace por los ceatumvi-
ros pues en este último caso hay que entablar
primeramente ante el pretor urbano ó el extranjero la acción de
la ley llamada depósito sagrado (sacramentum). Mas en el pri
mer caso, es decir, cuando se teme el daño, nadie quiere pro
ceder por las acciones de la ley, sino mas bien por la estipula
ción propuesta en el edicto, con la cual obliga á su adversa
rio y es una manera mas espedita y eficaz de
proceder.
(Me deest pagina integra,.) • ¡ t .
V
§. §. 32. 33. Conf. supra g. 10. siue enim pecuniam — petamus. Conf.
supra §. 19.
§. 34. Conf. supra Commentar. III. §. 32. el loe. ibialleg. item Theophi-
lus, III, 9. §. 2-
§. 35. Conf. supra Commentar. 111. §. §. 80. 81. item Theophilus, loe.
ibi alleg. (III, 12, pr.) De Publio Rutilio Praetore conf. L. 1. §. 1. dt bon.
Ilberior,
LiB. IV. §§. 32—35. 271
TITULO in.
Del uso de las ficciones tanto en aquellas acciones que tietten fic
ticiamente el valor de las acciones de la ley, como en otras i>«>
rías fórmulas.
i »
Lía. IV. §§. 39—44. 27*
TITULO IV.
De las fórmulas.
$. 39. Las fórmulas constan de cuatro partes que son : desig
nación {demonstratio) , pretensión [intentio) , adjudicación [adju-
dicatio) y condenación [condemnatio).
§.40. Designación es aquella parte de la fórmula que se in
serta en primer lugar para espresar el asunto de que se trata.
Tal es, por ejemplo, la parte de fórmula que sigue: pob cuanto
AULO AGEBIO VENDIÓ UN ESCLAVO A NUMEBIO NEGIDIO ; y tam
bién esta otra: pok cuanto aulo agebio dió un esclavo en
DEPÓSITO A NUMEBIO NEGIDIO.
§.4l. Llámase pretensión (intentio) aquella parte de la fór
mula en que el actor espresa su deseo ó petición. Por ejemplo:
SI APABECE PBOBADO QUE NUMEBIO NEGIDIO TIENE OBLIGACION
DE DAB DIEZ MIL SESTEBCIOS A AULO AGEBIO ; Ó también : TODO
CUANTO APABEZCA PBOBADO QUE NUMEBIO NEGIDIO TIENE OBLIGA
CION DE DAB Ó HACEB EN FAVOB DE AULO AGEBIO ; Ó bien: SI
APABECE PBOBADO QUE EL ESCLAVO PEBTENECE A AULO AGEBIO
POB DEBECHO QU1BITABIO. Jf
§. 42.' Se dá el nombre de adjudicación á aquella parte de la
fórmula en que se permite al juez que adjudique el objeto en
cuestión á alguno de los litigantes, como si se trata de la acción
de partición [familia? ercíscunda?) entre los coherederos, ó de la
de división de una cosa común [communi dividundo) entre los só-
cios, ó de la acción de señalamiento de límites [fnium regundo-
rum) entre vecinos, para cuyos diferentes casos se dice en la
formula: juez, adjudica, a ticio cuanto debas adjudicable.
último, es aquella parte de la
fórmula en que se dá al juezla potestad de absolver y condenar,
como por ejemplo: juez, condena a numebio negidiq en diez
MIL SESTEBCIOS A FAVOB DE AULO AGEBIO '. SI NO APABECE PBOBA
DO, ABSUELVELO. O bien: JUEZ, CONDENA A NUMEBIO NEGIDIO
HASTA EN CANTIDAD DE DIEZ MIL SOLAMENTE A FAVOB DE AULO
agebio : si no apabece piioBAno, absuélvelo. O también: JUEZ,
CONDENA A NUMEBIO NEGIDIO EN DIEZ MIL A FAVOB DE AULO
agebio, etc. , para no añadir esta última parte : si no apabece
PBOBADO, ABSUELVELO.
§. 44. No siempre se encuentran reunidas estas cuatro par
tes que acabamos de enumerar , pues algunas de ellas aparecen
solas en ciertas fórmalas. En efecto, á veces se encuentra tan
solamente la pretensión [intentio) ; por ejemplo, en las fórmulas
dichas prejudiciales , como son aquellas en que se litiga si uno
es ó no liberto de otro , ó sobre el importe de la dote y otras
muchas. Empero la designación , la adjudicación y la condena
ción nunca se encuentran solas, porque nada vale absolutamente
**
£76 DE POHMVLts..'
condemnatiooe ualet (demonstmtio) ; ¡tem condemnatio sine de-
monstratione uel intentioné ue) adiudicatione nullas aires habet:
ob id numquam solae inueniuntur.
§. 54. Illud tierno potest plus intendere. Conf. Cicero, pro Ros-
cio Comocdo, cap. i. si in rem ineertae partis actio data sit. Conf. Píostcr,
h. 76. §. i. de reí vindica!, (e Commentar. ad Edkt. prov.) tlem Paulus,
L. 8. §. 1. communi divid.
§. 55.
nitor. etc.ítem
Conf. tufra—%.ex86.stipulatu debebatut. §. 35. I. de acl. aut>"■!>•■
ti coá-
§. 56, Conf. §. 34. I. de act. ticut supra diximus. Vid. §. 53. sed de re
lie; uo etc. Conf. infra §. 122.
§. 57. At nullum est. Conf. infra §. 68. constringitur autem cqn-
demnalionis fine. Conf. supra §. 52. nam huius aetatU hominibus etc. Conf.
supra Commentar. II. g. 163.
Lib. IV. 85. 54-57. &B1
• . ...... .' . Ineúrrese en la plus-peticioD por razón de la
cansa, v. gr. , cuando en la pretensión (intentio) se quita al Ama
ñar la facultad de escoger que le correspondía por la misma
obligación contraída, como si habiendo uno estipulado en ésta
forma: ¿fbometes dak diez mil sestercios ó el esclavo sti-
cho? reclamase después determinadamente una sola de estas dds
cosas; porque aun supuesto que fuese la de menos valor, se con
sidera que incurre en la plus-peticion, toda vez que en ocasiones
podría ser menos gravoso á su adversario desprenderse de la cosa
no reclamada. Lo mismo sucedería si después de haber estipulado
genéricamente una cosa, se hiciese la reclamación en especie,
como si uno estipulase púrpura en general y viniese después re
damando púrpura de Tiro; y aun cuando pidiese púrpura de la
clase mas inferior, sería lo mismo por la razón que hemos asen
tado poco ha. También incurría en la plus-petlcion el que ha
biendo estipulado un esclavo en general, reclamase después un
esclavo determinado, Sticho, por ejemplo, aunque fuese del va
lor mas ínfimo. Así, pues, la pretensión (intentio) de la fórmula
debe hallarse concebida en los mismos términos que lo haya sido
la estipulación.
§. 54. Es evidente que en las fórmulas indeterminadas no
puede tener lugar la plus-peticion , porque no pidiéndose en ellas
una cantidad determinada y sí solo que la parte contraria dé ó
haga aquello á que esté obligada, no cabe el pedir mas de lo jus
to. Lo mismo sucede cuando se reclama en virtud de acción real
una parte indeterminada, como el heredero que puede muy bien
ignorar la que le corresponde en el fundo de que se trate, si
bien suele darse esta especie de acción en poquísimas causas.
§. 55. También es claro que en nada se perjudica el que
pide en la pretensión (intentio) una cosa por otra, pues le es
permitido deshacer el error mediante la restitución in integrum,
porque como si uno reclama el es
clavo Eroto en vez del esclavo Sticho que era el que pedir de
bía, ó si espresa en la pretensión que se le debe en virtud de
un testamento lo que procede de una estipulación, ó bien cuan
do el cognitor ó el procurador no usan en la demanda (intentio)
el nombre de su principal ó poderdante sino el suyo propio.
§. 56. Hay riesgo de pedir mas de lo justo en la pretensión,
como ya hemos dicho, pero es uno dueño de reclamar menos, si
bien en este caso no se permite entablar acción por el resto du
rante la misma pretura , pues el que lo hiciese sería rechazado
por la escepcion llamada de pleito dividido (litis dividucé),
§. 57. Pero si es en la condenación donde se pide mas de
lo justo, nada pierde el actor, si bien se concede la restitución
in integrum al reo que acepta una condenación injusta, para que
pueda conseguir su disminución. Y por el contrario, si la con
denación comprende menos de lo justo, eso es lo qu clínicamen
te obtiene el actor ; porque habiendo deducido en juicio todo su
36
283 , ;,..1>8 FpBHVUS. ,m.|
uationisüoe, quam iudex egredi non potest. uec ex, ea parte
Praetor in integruru restituit: facilius euim reis Praetor succur-
rit, quam actoribus. loquimur autem exceptis minoribus xxv
anuorum;nam huius aetatis bominibus íd ómnibus rebus lap-
sis Praetor succurrit. §. 58. Si in demnnstiatione plvs aut mi-
nus positum sit, niliil in iudicium deducitur, et ideo res in
integro manet: et hoc est, quod dicitur, falsa demoustratione
rem non perimi. §. 59. Sed sunt, qui putant, minus recte com-
prehendi. nam qui forte Stichum et Erotern e/nerit, reete uide-
tur ita demonstrare: o.yod f.go de tu hominem ebotem emi; et
si uelit, de Sticlio alia formula idem agat; quia ueruin est, eum,
qui dúos emerit, singulos quoque emisse : idque ita máxime La-
beoni uisum est. sed si is, qui unum emerit, de duobus egerit,
falsum demonstra);, idem et in aliis actionibus est, uelut com-
modati , depositi. §. (iü. Sed no.s aput quosdam seriptum inue-
nimus, in aetione depositi et denique in ceteris ómnibus, qui-
bus damnatus unus<7«?'sque ignominia notatur, eum, qui plus,
quam oporteret, demonstrauerit, litem perderé, uelut si quis,
una re deposita, duas res deposuisse demonstrauerit: aut si is,
eui pugno mala percussa est, in aetione iniuriarum , esse aliam
partem corporis percussam sibi, demonstrauerit. quod an de-
beamus credere uerius esse, diligentius requiremus. cer<e cum
duae .fint depositi formuiae, alia in íus eoneepta, alia in í'aetum,
sicut í«pra quoque notauimus, et in ea quiátm formula, quae
in iws concepta est, initio res, de qua agitur, demonstretur,
tum designetur, deinde ioferatur iuris contentio bis uerbis:
QVIDQVID OB EAM BE» ILLVM MIHI DABE FACEBE OPOBTET; in ea
uero, quae in factum concepta est*, ****************************
**** res, de qua agitur, designetur bis uerbis: si pabet, illvm
apvx illvm deposvisse: dubitare non debemus, quin si quis in
formula, quae in factum composita est, plures res designauerit,
quam deposuerit, litem perdaz; quia in inteptiooe pl«s *****
1 1—!
, -,
— : : 1
' ¡ ,—— —■ 1 1
.ciqwi iy*nn h orn' "í'íiiiti-Jioq t, li.qi'.nWq c¡r f>f> ml.non 1«
.rtotenainq »>l in i>*. ifj, oí *>h imn iib->q 'A> wiit \ntt ..ic
\* . «ii'í.M ic;íir.'r)'ii 8Í> otV'.úi) riim ;"> oitq (o:l ib ¡¡ornad sv omoi
-ü*> oMi I'j ti-q liv'ons ia!d. Ini 9tinri!>a o<¡ oh wm» ii'? tv> iord
ol'fxrii'i'n !■••»>■: *i-ii!n «i »up !■> #%v.< . a-iiil-nq cneim i>l íOíibi
. óv ...'••ihivib «.jir-'.j «.h /':!nmr.ll íKiIvqwa^ /:! lorj
ní¡ «.""i >l)i:j *.' '»í»n;d' «••«•»*:«i-<l»n* i fil 111 <f> ¡a t.v/I .To .¡í'
UOí*9t'}¡J« Ji -'.I '■>'■ '.'»i'< •/ í' i. >id is ,"»'i¿««b I-i "b-t-ílq rljfin lol«uiul
8tip r.'iBq ,c,]<¡>.i'ij<\ iK.ivc.tbüo-' BOU nlqvni -wp o*n 1« mwvn*An\ s\'t
-no*) k! i-í . ti'n.vitito > I* 105 Y .•iniintiiM -16 m niriQBsam pbsnq
-ivif - . */ » ijjj < 1 >■? >•■< f • .. ri o) «ib ¿owat ihnsi'iis'on fTOHf'.r i'.i
§. 60. ticut svpra qnoqut notauimus, Viíb^i *í( jm'.-i b »a')ifd» 9t
derecho, lo limita al fin en la condenación, de cuyo* .términos,
no es lícito al juez separarse en su filio : ni tampoco le concede
el pretor la restitución in integral por la parte no incluida en
la condenación, á causa de que el pretor favorece mas bien á los,
reos que a los actores, salvo cuando estos últimos no lleguen á
veinte y cinco años, pues los menores son siempre auxiliados
por el pretor cuando sufren algún perjuicio. ,,,( .•/; ■••«...■'
§. 58. Si la designación [demanstratió) abraza masó menos
de lo justo, como que nada se deduce en juicio en este caso,
permanece en toda su integridad el derecho del actor, y-pop^esto.,
suele decirse que una designación falsa no hace perder el ne
gocio. . -,.n .. ■•»•' «.«.¡¡i», ,:...q
§. 59. Algunos juzgan, sin embargo, que no es viciosa la
designación (elemonstmtio) que comprende menos de lo justo,
porque parece que el comprador de do¿ esclavos, Sticho y Ero-,
to, puede muy bien decir en ella : pob cuanto te he comprado
el esclavo ekoto, y entablar, si quiere, la acción en otra
fórmula respecto del esclavo Sticho, pues no cabe duda en que
el comprador de des cosas lo es también de cada una de ellas
en particular; tal es especialmente la opinión de Labeon. Y que
por el contrario la designación {demonstratío) es viciosa cuando
el comprador de un solo objeto reclama dos, sucediendo lo mis
mo en las demás acciones, como por ejemplo las do comodato y,
depósito. i V., .„. o r —,
§. 60. No obstante, hemos encontrado en algunos autores la
opinión de que en la acción de depósito y en todas las demás,
de que resulta ignominia para el condenado, debe perder el plei
to el que hubiere espuesto en la designación [demonstrado) mas
de lo justo, como si, por ejemplo, la hiciese estensiva á dos
cosas el que habia depositado unn sola; ó el abofeteado, al en
tablar la acción de injurias [injuriamm) , espresase en la desig-r
nacion que habia recibido los golpes en otra parte de su cuerpo
y no en la cara. Trataremos ahora de inquirir con todo cuidado
sí hemos de tener esta última opinión por mas acertada. Siendo
dos las fórmulas de la acción de depósito, como ya hemos asen
tado, una conforme á derecho [in jus concepta) y otra conforme
al hecho [in fáctum concepta) , y haciéndose en la primera desde
luego la designación de la cosa de que se trata, señalándola en
tonces y añadiendo en seguida estas palabras que formulan la
cuestión de derecho: cuanto roa esta causa tenga obligación
de dar ó hacer a mi FAVon, mientras que por el contrario
en la segunda se designa el objeto del liti
gio con estas palabras: si aparece probado que este depositó
en poder de aquel; no debemos dudar que perderá el pleito el
que designare en la fórmula conforme á hecho [in factura con
cepta) mas objetos de los que 'en realidad hubiese depositado,
porque en la pretensión pide ma?,, '■ . . . . , .. . . i
.)!■..' .■ ' {Mic dute pagince desuní.)
284 DE BON. Í1D. tVD, ET DE COMP. ET DE DED.
$'.'61. CODtineírtr, ut ¿abito ñttione eius, quod inuicem actotem
ex eadem causa praestare oporte/ieí, an reMquura eum , cum quo
actum est, condemnare. §. 62. Súnt autem bonae íldei iudieia
haec: ex empto, uendito, locato, conducto, negotioram gestor
rum , mandati , depositi , íiduciae , pro socio , tutelae •***♦♦•*»*»,
<§. 63. iudici ♦••♦•«•••*••♦•••» compe/uationis rationem habere **
•**»•**« formu|ae ue/b¡s praecjpitur; sed quia id bonae fidei iu-
dicio conveniens uidetur, id ofñcio eius contineri creditur. §. 64.
Alia cansa est illius actionis, qua argentarais experitur: nana is
cogitur cum compensatione agere , *eum* eoinpensatto «erbis
formulae cwn/wAendatur. iiaque argentarías , ab initio corn^
pcnsatione tacta, minus intendit sibi daré oportere. ecce enim
si sestertium x milia debeat Titio, atque ei xx debear Tiiius, ita
intend'ü, si paret Titivirn sibi x milia daré oportere ampiáis,
quam ipse Titio debet. §. 65. Item debeí cum deductione agere
uelut bonorum emptor, ita, ut in hoc solum aduerfarius con-
demnetur, qnod superest, deducto eo, quod inuicem tibí de-
fraudatoris nomine debet. §. 66. Inter compensationem autem,
quae argentario interponitur, et deductionem, quae obiicitur
bonorum emptoñ , illa di/ferentia est, quod in compensationem
hoc solum uocatur, quod eiusdem generis et naturae est. ueluti
pecunia cum pecunia compensatur, triticum cum tritico, uinum
cum ulno: adeo, ut quibusdam placeat, non omnímodo uinum
cum uino, aut triticum cum tritico compensandum , sed ita si
eiusdem naturae qualitatisque sit. in deductionem autem uocatur
et quod non est eiusdem generis. itaque si pecuniam petat bo
norum emptor , et inuicem frumentum, aut uinum tibí debeat,
deducía eo, quanti id erit, iu reliquum px/witur. §. 67. Item
uocatur in deductionem et id, qnod in diem debetur: compen-
satur autem hoc solum, quod praesenti die debetur. §. 68. Prae-
terea compensationis quidem ratio in intentione ponituf: qno
l' . •- - tír. "*0 £j1»l£f| fT|íi'J fiO • ~'J¿ / ' >f>j í'-i * ■ t ' i • ' .'í
oj>b*'iO') ««foot '.'fiit)p,ii •*! i ¡oda eowiBWT .; •■ ..' . ■ ••: v
>■ • ••. i.
. ■ .t ■ • ¡i
■ . . / ui ')t
< -i'
torla actio iii euro reddittrr. -Id'éd áutem exercitoria actio appe-
lfatur, bula exercitbr ubéhtür'fs, ad qnem cottidianus nauis
¿juaestos per^ér/it . insytbria «íí-» Emitía tum locum habet,
cum quis tábernáe, aut cuilibet' negociattoal filium seruumue,
*aufi qiiémlibet eXtráneumy sine serbum1, siue liberum prae-
^síierit ? ,et quid cum eo eiós rei gratia , cui praepositus est,
contractum fuerit. ideo autem mstiíoria *appellatur, quia, qui*
íkbe^na^' p'raepffriitiír, jbstitor appellatur. quae et ipsa formula
ih^ áolidilrjá 'ést.' 7*. Pfaeteréa írfoíbtbViá *(¡uóqué áctio* in
.Ofij/ i"ii u i \-tb I) i' 'i 'i > • x-j. • .■■ j» •■'iv
. §. 69. pr. I. quod cum co contractum est; superius. Primam aclionis de
peculio mentibnem vcl pag. 112, vcl pag. 310. eontinerí .«uspicor. Conf. §. 3«.
I. de aéti1'' Hoi')H<ni nif :i-u Mb1) o/i i,¡>\, 'i-, >•.,
§. 70. Conf. §. 1. 1. quod cum eo contractum e«W • ■•>. •••í.J i
. ; S-;7i« 8- 2» I. «JJJQd cum eo conlracjum est. ,, ,
|. 72. §. 3. 1. quod cura éb coDtractum est.'" "
puesta debe esprésarsé en la pretensión^ y de áquí es que si el
banquero reclama después de hecha la Compensación una sola
moüeda de mas en la pretensión, falsea la causa y viene por
tanto á perder er pleito. Pero cómo la deducción se propone en
la condenación, y en esta no importa que se pida mas de lo jus
to, resulta que el comprador de los bienes puede muy bien no
■fijar en la condenación ninguna cantidad, aunque verse su ac-
eion sobre «na suma de dinero cierta y determinada. • Y • v ■ ^
-uv, . ,v,,,'\ .- • v.,"v X „•„,,.
*» \ TITULO VI. v, "v'
raa i -i\ '»v'\.' \> ; \ i '^,.V'.'i"i \ . . -i ^.vi *.•■•
De los negocios, tóntrntados '•con los que eslári bajo de potestad
" v,v .*••••••>» »• agina. ■ ' \ ">■ '•' .x-''--v- v. ■>. ■ v\
que tertia forte, aut quarta, uel etiarn minore parte peculii ne-
gotiari , maximam uero partem *¡/i praedis, ueV in arttp rebus ha
bere *•«*•»*•*»* potest approbari, id, quotl ♦*♦•***•*♦»♦» ¡n ,.em
patris dominiue üe^rsum esse, ad hanc aclionem transiré debet.
nam, ut supra diximus, eadem formula et de peculio et de in
- uerso agitur.
orí fjb í't-jfiq h -ijlcl fjjij) ..!> o rv>1c.<*. lor- iiüfi -i.' ¡ <iio'> iiiiiii'j-'Tst
Ib on)bn()r> s,iíif'h "h?.:.- ■ i;j<s . tsíitüi i i :>:.:-i -¡..ij Do; ■(P<nr,¡v:i
■ • ü'-flfil!!" !•
,8fiÍ10tS!tn V gC-IOlPI'!-1 ' «'1 » :.i •í-i.H'j • i :/•■■"■; -j( 1 .íií.1 .«
m 'Jlj*ii2«. léterdum euenit, ut exceptio, quae prima facie iusta
uideatur, inique noceat actori. quod cum accidít, alia adiec-
' tione opus est adiuuandi actoris gratia: quae adiectio replicatio
H'j'UiftKJ % r,;)IC.lljt.J-,;: I f ('5 . , i Ir:; .,i-i>¡.i;í, ^ n
^ «. §. lis.
Ii4. Conf.
Conf. 8.
§. II. I.I- de
de except;
except. et clt. L. ». de excfpt. item Auctor ad
Herenn. , Lib. II, cap. 1:1. Quinlilianus. Instituí, prator. Lib.jHj, caP- 6'
(,¡.|¿;71,Paulus,aent. repept. I, a. §• §• l-T3.Coi)f.,rragnj,ya(ip.$.§.,m
. m. Intorivm tce posttríor» pacto, pr.l. d« replica!, oh
Lñ/f£Y<>ifó>ittBfl-lft6. SOI
ner valor pasado éste término. Semejantes:* «ta frOn, la».escept
ciones llamadas de pleito dividido yitjs.dividuto} yi de Bfgp<á&
diferido, (reí residuo;). En efecto, si alguno después de reclama
da judicialmente parte de runa cosa, reclamase el resto durante
la misma pretura , es rechazado por la escepcion nombrada, de
pleito dividido (litis dividua*). Del mismo modo . cuando uno que
tiene muchos pleitos con otro., prosiguiere unos y; difiriere otros
para que á diferentes jueces, ui.vioi.r.. ,p Ij'v ííuw* si después
quiere continuar los que difirió antes de concluir aquella pretu
ra , se le rechaza por la escepcion dicha de negocio difiaiido (rei
retidnos^ , f! ,y.i ií—»,. ..i ;>' ';p . í—i mifil- :¡¡ ::i;h8lfi-ígÍB
i:^.>IKu No obstante > es indispensable advertir al : actor» popt-
tra quien se interpone una . escepcion dilatoria j que i difiera su
«ccion, porque de otro modo, si aüu después de opuesta la es
cepcion se obstina en continuarla, pierde el pleito; y. ya no le
queda acción para reclamar de nuevo * aunque quisiese hacerlo
a su tiempo y en circunstancias oportunas, cuando ya la escep
cion careciese de fuerza; porque se Je objetaría que el negocio
habia sido ya puesto en tela de juicio y. terminado» m , su
-ut§. ,124.. Las escepciones se* consideran como dilatorias no
solo por. razón del tiempo, sino también con relación á las per
sonas. .Tales son las llamadas cognitorias; por ejemplo, si enta
bla la acción por medio de cognitor ¡ quien , según el edicto del
pretor, no puede nombrarlo; ó si aunque tenga derecho¡.para
ello , escoge á una persona legalmente incapacitad*; para ejercer
este cargo. Porque en el primer caso, opuesta la escepcion cog-
nitoria, quedara escluido el cognitor, pero podrá entablar la ac
ción por sí mismo el que indebidamente le nombró; y en el se
gundo caso tiene libre facultad para escoger otro cognitor ó en
tablar por sí mismo la acción , eludiendo la escepcion por cual
quiera de estos dos medios. Pero si prescindiendo de ella se obs
tina en seguir los procedimientos por medio del cognitor, en
tonces pierde el pleito.
§. 125. Las escepciones perentorias producen siempre su
efecto , cualquiera que sea el tiempo y circunstancias en que se
interpongan; y por consiguiente si el demandado no hubiere
hecho uso de ellas , no pierde por eso su derecho , y puede in
terponerlas siempre mediante la restitución in integrum, la cual
es dudoso que pueda tener lugar respecto de las escepciones di
latorias no propuestas á sii debido tiempo¿ : u, ¡ i muí Liunifo un
-a-i-nt^ o:j;)"jú ,:.'¡- ■• <, ion . «¡a, -.. ef>Iiu»i.c í.i uju'j Jui'tu .U9
TITULO XV.
De las réplicas, duplicas '\ '» '% .£
<L 126. Sucede á veces que las escepciones infieren perjui
cios, indebidos al actor , por mas que á primera vista puedan pa
recer muy justas, y en este caso se admite en beneficio de aquel
• 10 DE MVMCATIOiriBVg.
uocatnr, quia per eam replicatur atque resoluitur ius exceptio-
nis . nam si uerbi gratia paetus sim tecum , ne pecuniam , quam
mihi debes, a tu peterem, deinde postea in contrarium pacti sí-
mus, idest, ut petere mihi liceat, et, si agam tecum , excipias
tu, ut ita demum mihi eondemneris , si non conuenerit, ne eam
pecuniam peterem; nocet mihi exceptio pacti conuenti, nam-
qué níhilominus hoc uerum manet, etiamsi postea in contra
rium pacti simus: sed qu/a iniquum est, me excludi exceptione,
répücatio mihi datur ex posteriore pacto hoc modo : si non pos
tea GONVENBKrT , VI EAM PECVNIAM PETEBE LICEBET . Ítem SÍ
argentarius pretium rei, quae in auctione uen/erit, persequa-
tar* obñcitur ei exceptio, ut ita demum emptor damnetur, si
«i res, quam emerit, tradita s/t- *<¡uae quidem* est iusta excep
tio: sed si in auctione praedictum est, ne ante emptori tradere-
tur res, quam si pretium soluerit, replicatior.
adiuuatur : msi pbaedictvm est , ne aliteb
T)ERETYR , QVAM SI PRETTVM EMPTOR SOLTEBIT.
dum autem euenit, ut rursus replicatio, quae prima facie iusta
sit , inique reo noceat . quod cum accid/t , adiectione opus est
adiuuandi rei gratia, quae duplícatio uocatur. §. 128. Et si rur
sus ea prima facie iusta uideatur, sed propter aliquam causam
inique actori noceat , rursus adiectione opus est , qua actor adiu-
uetur, quae dicitur triplicatio. §. 129. Quarum omniura adiec-
tionum usum interdum etiam ulterius , quam d iximus , uarietas
negotiorum introduxit.
-goo floibqa-us si «lawqo ,©*<s£. »mhq L cu .'u<o<i-:<r»pv.-
■os rA ^alnaína mboq woq -u.vw^ »•» I» oMíri:xw étr&;>u$r<}sii8fta
:aa í^jwi.'v. ;ÓTttaion >A .slimmctiUlobíit nnp'-fo «nt*tm U to!; dóto
-no o vrtw^K» otlo wcoozí» r,ifw bhiUnift &fáH <wmí oís» t&írusf
•luao-r í iio;ig"r> ■ r.l ohar.\hn' " . .i. :■. oí r' i . -.-!• .i
■•ido ''e i.I'j 9; oh., «i » i<" .e n •> •• • tiv.i ■ •«»»♦.• . «;•, . .
-lW ,-,oV J-..h ..'i.rr: • ■. ;•• , X
.i 'i >! í'. i i . , \ -
¡J? 1 Hp' I; imImh _ ► .i.-'f" ' . t ' •]'><■ > ," '
«" :>!.'|) (.*•! *..■<:•»!»'•■'<•... •,•.;'» y •• v¡ -,,.;> Illj;) -.
unidor! oa pl»8h-.. ¡ • w. • > ' . j ■ ,.i / . .. . , ,i
-ni oVmc.j v r oi.fj • •>!) m • ! • :• »" •...(.;, ( i;.'.-,,» (..i- . .• ,i
Irof. sávft Videamus etiam de praescriptionibus, quae recepta*
súnt pro aetare. §. 131. Saepe enim ex una eademque obligatio-
ne aliquid iam praestari oportet, aliquid in futura praestatione
est. uelut cum in singulos annos, uel menses certam pecuniam
. i y oj ■ n i
1. 1. de replica!.
. 3. 1. de replicat.
. 3. I. de replicat.
>uae receptan sunt pro adore. Conf. infra g. 133.
■a mí agattb. Conf. Cicero de Finibus, Lib. II, cap. b (Impri-
" eit Davlsii editio) ctjt» «h dim ftit. Conf. Cicer» , de
LlB. IV. S$. 127—181. 811
una nueva instancia que se llama réplica , porque en ella se con
tradice y destruye la justieia de la escepcion.. En e^Bgo jjpjLyjo
pacto contigo > v. gr. , que no Le de reclamarte el dinero que
me debes, y después pactamos lo contrario, es decir, que me
sea lícito pedírtelo en juicio , y entablando yo la acción me opo
nes la escepcion conveniente para que solo te te condene en el
caso de no haber mediado el pacto de no reclamarte judicial
mente el dinero, no hay duda ninguna en que esta escepcion me
perjudica', porque es verdad lo que en ella se alega, no obstante
que hayamos celebrado después pacto en contrario, ; £erp cp^n©
no sería conforme á la equidad que por la escepcion propuesta
quedase yo escluido del juicio, se me conceda una réplica fun
dada «n el último pacto y concebida en estos términos: si pas.-
TEáfÓRMENTE'tfO SE HUBIEBE XONVEMDO EN QUE SE PODRIA RE-
claiiab este dinero en juicio. También cuando un banquero
ó cambista1 {argentarías) reclama el precio de una cosa vendida
en pública subasta, puede oponerse escepcion por el comprador
á-fin de quedólo- en el caso de habérsele entregado la cosa se
le condencá pagar el precio, sin que pueda. ponerse én' duda la
justioia de esta .escepcion. Mas si en la subasta se había preve
nido de antemano que no se entregaría la cosa aí comprador
sin que pagase el precio, puede el banquero ó cambista (argen\-
tarius) oponer á la escepcion la siguiente réplica : si «o se hu
biese ANUNCIADO DE ANTEMANO QUE LA COSA NQ SE ENTREGA
RIA AL COMPRADOR SINO CUANDO PAGASE EL PBECI0.
§. 127. Con todo, sucede también que una réplica justa al
parecer puede á su turno ocasionar al reo perjuicios indebidos,
en cuyo caso se le concede una contra-réplica que se llama du
plica. . ■- /,,, . „,, .j g' ,
~í»S^14tau Y si la duplica á su vez pareciese justa al primer
golpe de vista, pero por algún motivo ocasiona al actor per
juicios contrarios á la equidad , tiene éste a su favor una segun
da réplica llamada triplica.
§. 129. La variedad de los negocios ha hecho que en cier
tos casos se hayan introducido mas réplicas j contra-répficas
todavía que tas. mencionadas»., u > ;:r •» «•«*•»•»•***********
ilf- ; •■ .
. ■.. i -.'•'ti —.ii/
■■<<•• .. . . • . « 9;
i
Si8 • 1 * fDE VfkEiíncxtí. • '1 i .1
•per sponslonem agí solet; ex restitutorii» uero uei exhibítdrltá
modo per sponsionem, modo per forrriulam agitur, quae arbí-i
trariá uocattíh,;,; . %•••«> .>■ ••. .
, 142-. Principalis igítur diuisio iti eo est, quod aut prohi
bitoria sunt interdicta, aut restitutoria, aut exhrbitoria. §.143;
Sequens in eo est diuisio, quod uei adjpiscendae possessionis
causa corapafata suot j uei retinendae , uei reclperaiidae. §. 144.
Adipiscendaé posséssidOts causa interdietum accommodatur bo-
norum possessori , cüius pihicipium est qvorvm bonorvm : eius-
•que uis et pótestas haec est, ut quod quisque ex >hls bonis, quo
rum pbssessio alicui data est , pro herede aut pro posiessbre
possidént, id ei, cui bonoruúj possessio data est j restituatur.
pro heredé;autém possidere üidetur tam is, qui h«res est," quam
is, qui^utat, se heredero ésse : pro possessore is possidet, qui
sine causa áliquam rera hereditariam uei etiam 'totam heredí-
tatem , sciéns ad se non pertinere, possidet. ideo autem adipis
cendaé possessionis uocatUri quia el tantum utile est, qui nunc
prirnum conatiif, adipisc/ rei possessionem. ¡taque si quis adep-
tus possessionem amiserit, desinit ei id interdietum utile ésse.
5« 145. Bonoruin quoque emptori similiter proponitur interdie
tum, quod quídam pos6essorium¡ nócant. §. 146. Itera ei, qui
publica bona emerit, eiusdem condicionis interdietum propo
nitur, quod appellatur sectoriúm, quod sectores uocantur, qui
publíce bona mercantur. §. 147. Interdietum quoque, quod ap
pellatur Saluianum , api^cendae possessionis [causa] compara-
tam é8t,!*óque utitur domtnus fundi de rebus coloni',' quas is
•pro iriercedibus fundi piguori futuras pepigisset. §. 148. Reti
nendae possessionis causa solet interdietum reddi, cuna ab utra
que parte de proprietate alicuius rei controuersia «ést , et ante
quaerítur, üter ex litigatoribus possidere, et uter petere de-
beat : cuius rei gratia comparata sunt vti possiSbf.tis et Vtev»*.
§. 149. Et quidem vti possíbetis interdietum de fundí uei ae-
diura possessiowe redditur, vthvbi uéro de rerum mobilium
posséssione. §i 150. Et siquidem de fundo uei aedibus interdi-
•citu , eum potiorem esse Praetor iubet, qui eo témpore, quo in-
téfdíctUm redditur, nec ui, neo clam, nec precario ab aduer1
■ gario pbssideat: si u ero de re mobili, f«ne*eum potiorem «sse
iubet, qui'maiore parte eius anni nec ui, nec clam, nec preca
ví". '».'' .j'ii; o . .'.:".--).!'-ii'!/ i ■» >. i
L;lM^Í#Atárt. ". '. ' T> " - "»'••«*
§.'148. j§. 2: í. de inlerd. ' ' " ••>••, '<'■• ' '" ^¡1 n ;> «..;•«(
.1*4.1 §. 3i I. de inlerd. cuius principium est- otohtm bdkobvm. Conf.
Vlpianus, L. ). pr. quor. boaor. - • r/ti<[T.< v ■ .-. I
§. 146. sectores uocantur etc. Conf. Cicero, pro Aoscío' Amerino, cap. 36.
Asconius, in Verrin. Lib. V, cap. 20. et 23. (ed a. 1675. pag. 84. et 88.)
Festus sub voce Sectores. ■
§. 147. §• 3. 1. deinlerd. 1 i-, •.„• ■• n- ■< .-j <,br:'<<\
§. 148. §. 4. 1. de interd. . , ' • - ^
§. 149. cit. §. 4. 1. de interd.
%. 150. Conf. Paulus, Sent. réce'pt. V, «, $ 1. cll. í. de intard,
- LiB. IV. SS' 141—150. II?
judicial en los interdictos prohibitorios, mientras que en Io$
restitutorios y exhibitorios ora se actúa, de este modOj .©ra por
lnedio de una formula que se llama arbitral [arbitraria). s. ,¡
, §..142. Consiste, pues, la principal división de los. inter
dictos en que unos son prohibitorios, otros restitutorios y otros
par último exhibitorios. • • .- : ,*r> .;. : i • li .j
§.148. La segunda división se funda en que unos sirven
para adquirir la posesión , otros para retenerla y otros para re
cuperarla. '., . . . H . 1 -.'.i: h : b
-.•.,§¿144. El interdicto de adquirir la posesión , que empieza
por Jas palabras (quorum bonokum), se ha concedido al posee
dor de ios bienes. Su efecto es que los que posean como herc-
deros ó como poseedores algún objeto de una sucesión, lo resti
tuyan á la persona que obtenga" la posesión de bienes. Se consi
dera que poseen como herederos no solamente los que lo son,
itino también los que se juzgan tales; y como poseedores los que
sin título alguno poseen un objeto hereditario ó toda la heren
cia , sabiendo que no les pertenece. Este interdicto se llama de
adquirir la posesión , porque únicamente aprovecha al que in
tenta obtener por primera vez la posesión de una cosa, de mo
do que es completamente inútil para el que una vez obtenida la
pierde.ru ■•■ .,.< . „'i. i "
§. 145. De la misma manera se concede también al com
prador de1 los bienes un interdicto que algunos llaman pose
sorio, •■'■■i ;• • **-'-»••»-■■..•..-.-.,. „, , ,
-. 8. .146. Concédese igualmente al comprador de bienes públi
cos un interdicto denominado sectorio, porque sectores es el
nombre de los que compran dichos bienes. ' .
i-) §. 147. También se ha concedido, para adquirir la posesión,
el interdicto llamado Salviano, del cual usa el dueño de un fun
do relativamente á los bienes del colono, cuando éste ha con
sentido en que sirviesen de prenda para la seguridad de las
rentas... j ... *■.*"• *'*" - ■'** <>¡ , v.| -■•.(
*" §. 148. Suele concederse el interdicto para retener la pose
sión, cuando hay controversia entre ambas partes sobre la pro
piedad de alguna cosa , y se trata de saber ante todo cuál de los
litigantes debe ser el poseedor y cuál el que debe reclamar, para
cuyo efecto hay dos interdictos llamados uti possidetis y
UTBUBI.
§.149. El interdicto uti possidetis tiene lugar cuando se
trata de la posesión de fundos ó edificios, y el ií^bubi cuando
de cosas muebles.
- 150. En el primero de estos interdictos declara el pretor
con mejor derecho al que posee el fundo ó edificio en el mo
mento, de interponerse el interdicto, siempre que no haya sido
violenta, clandestina ni precaria esta posesión; mas en ei segun-
" do, ó sea el que versa sobre cosas muebles, dá el pretor la pre
ferencia al que en el . mismo año las haya poseído roas tiempo
3ÍS .0. I)E kfcTBHDtCTItl^ !.<
rio ab adüBrsarto possedrt : idque satis ipsis uerbis interdfctorum
sighificatur. §» 15t. ^¿ia Vtrvbi Interdicto non soluwi.íua cai
que possessio prodest, sed etiam alterius, quam iustum est et
accederé*' uekit eúis, cui heres extíterit ; eiusque , a quo emerit,
aut donatione acceperit . itaque si nostrae posíesíionl iuncta al-
terius iusta possessio exsuperat aduersarü possessionem, nos
eo interdicto uincimus. nullam autem propriam possessionem
habenti accessio temporis nec datar, nec dari potest: nam ei>
quod nullum est, nihil accederé potest. set et si uitiosara habeat
possessionem, id est , aut ui, aüt ciam, aut precario ab aduer-
sftrto i adquisitam ^ *non* üatuv : *nam- ei possessio* sua nihil
prodest. 182. A«n«f autíem retrorsus numeratur. itaque si- ta
uerbi gratia anni mensibus possederis posterioribus v, et ego
v priorlbus, ego potior ero ************ mensium possessionis **
tibí in hoc interdicto **************.************** §. i53.Possi-
defe autem uidemur non %o*lum si ip*si possideamus, sed etiam
si nostro nomine aliquis in possessione sit, lieet is nostro iurí
subiectus non sit, qualis est colonus et inquiliaus. per eos quo-
que, aptit quos deposuerimus, aut quibus commodauerimus,
-aut <jOib«s gratuii&m habitationem conítituerimus, ipsi possi-
dere uidebimur . et hoeest, quod uolgo dicitur, retineri posses
sionem posse per quemlibet , qui nostro nomine sit ín posses
sione* quinetiam plerique putan?, animo tquóqué reáftle*ri ■pos-
sessioaem *■ hostrorem •*»*««»♦*♦«*♦»♦*♦•***,«»♦«»♦♦*•*••♦*♦* arrimo
solo quamuis retiñere *** uideamur.
apis*ct uero possessionem* per quos possimus, secundo commen-
tario rettttltmus. nec ulla dubitatio est, quin animo solo adi-
pisci possessionem nemo possit. ¡§. 154. Recuperandae possessio
nis causa solet interdictum dari si quis ui cteiectus sit. nam ei
pfopónitiir interdictum, cuius principium *eít*t Vrfflffi tv iixvm
Vi DEiEtítsii: per quod is, qui deiecit cogitur ei restituere reí
possessionem; si modo is, qui deiectus est > nec ui, nec *clam*,
nec precario «•**»**«»***♦»»***. quodsi autem ui, autclam, aut
precario possedent *************** §. 155. Interdum taflaén *****
**•**».»***<<*•****•**• mt clam, aut precario possideretj eo-
geret restituere possessionem: uetut si armis eum ui deiecerim.
nam Praetor ****?************************************* omni
modo ********************************** j » ■ r i.
. • vj-- jüiiush -\ >.<¡ \>.v» .-f>.,v-.; ¿i • .• «.ni ÍAf(in¡> \vi , i -.;i4«¡eb iu*
(Hic duce paginas integra; et /ere septem linea: detunt.)
ciíf'iw.', !•» sí.l.-ns i. ¡ -.••a v. i- jca¡ 'ih .'¡¡fíiii- juiitjia> m¡ * w* el
. -M i >£q ' diMfr/>1 . :-»..!!»« i'k| ■(■■:?r.'-í- .;> icshj/jp aeT'iaó ; />•.-. i ,■«•(
¡^'liií.'í.) ,V.Í¡ .-¿/tt °)l.ln>: t¡'!i;<¡ 'JíifíllM)9<j 0?SII. ■■• ÍBÍ|!'!.(iO
. . u . . el juez ante quien se sigue este negocio, exa
mina cuidadosamente lo comprendido por el pretor en el inter
dicto, es decir, cuál de las dos partes, al interponerse este, po
seía el fundo ó edificio de que se trata sin violencia, clandesti
nidad ó título precario. Averiguado ya este punto por el juez,
si .fallare á mi favor, condena á mi adversario en las sumas de
la estipulación (tponsio) y restipulacion que hice con él, y ai
mismo tiempo me absuelve de las que él hizo conmigo, conde
nando ademas á la otra parte en el juicio casceliano ó secutorio,
si no me restituye la posesión, caso de hallarse ejerciéndola, por
haberla ganado en la puja de los frutos [frucius licitatione).
§. 167. Si el que ganó la puja de los frutos no prueba que
la posesión le pertenece, se le ordena que la restituya, ademas
de exigirle á título de pena la suma de la estipulación judicial y
de la restipulacion, teniendo que devolver juntamente los frutas
que entretanto hubiere percibido; porque la suma de la puja itaú
los frutos no se considera como el precio de estos , sino como
una pena por haber procurado retener durante ese tiempo una
posesión que no le correspondía , y adquirir el derecho de fruc-
tuflrjo^c, "^í* *k
§. 168. Empero el vencido en la puja de los frutos solo debe
pagar á título de pena la suma de si no llega á probar que la
posesión le corresponde. 'jri'*»
$. 169. Debemos advertir, sin embargo, que si se ha omíti-.,
do la estipulación fructuaria, queda libre el vencido en la puja
de los frutos, como sucede en el juicio casceliano ó secutorio
concedido para recuperar la posesión. .. . .- • ^««s.r J^.
. .* .Vi i'".', f para lo cual hay un juicio propio que m Urna
rium, quo nomine actoris satis accipiatur . dicltur atítera *ít hoc
iudicium seeutorium, quod sequitur sponskmls uietoriatn : -sed
noil nttfael CasceWianum uocator. 170. Sed quia nonnulli,
intérdieto reddito tf ;«etei;a ex ¡ interdicto fac¡»re nolebnnt, stqwe'
oh. id nonípote;at res expedid, Praetor;»»*j****«».v«*m* com^ai
ratírt interdicta ¿i— -, ;.>i>n". ■ —>nn;i . r. JÍii.
"Wt*,?**ñ&Wfi.e)f&téeií ex interdicto Wt>'! *¡u
o'i'i'¡<n^ ■■roiOiiifjiu)'« ■w.l f'íi tii.T.r-^iV r-i *♦ stoe eaüsW
•W^ffWÍ^'MW^i-wi^u-!* til ¿ij f.iiunií't \*-ü.j¿í
*** j , L . , , .♦♦t**>»*fV*
etiam juris
§.171. **** dupli *••*«•♦««♦♦*• ueiut si iudicaí/,
autdepeosi, au¿ dam«¡ iniuriae, aut \egatorum perdamnado-
«<?/» /i?liworóh« jwnwAie'agitnrr ex Vjufibw*am^<m^isií -sfrimsíohern
faceré permittitur, uelut de pecunia certa credita et pecunia
constituta: sed ceitae quidem creditae pecuniae tertiae partis;
constitutae uero pecuniae partis dimidiae. §. 172. Quodsi ñeque
.(■p»nxiotw»j >««í«e'idopli aci/onit\npe[icá\t¡nr'ei, eum- quo agitur¿ -
coHituw;atarq'ac ne statim quidem abioitio pluris quam simpli ■■■
sit actio, permittit Praetor , iúsiurandum exigere, non caluni-
niaé causa .ve in / idas in: undeiquarauis heredes,' uel qtil hfere>
duio loco'/írtbpnturvJ dúpli Tion ámpHuí óbligati snnty'itérn fe^
¡ fioptllijqne remiiti sotet foe/ia sponsionis ; iubet tanien eos ■
et. §101 Stádiro 'tpilem ab initio piuris quam simpli 'í«!tib
uelut furti manifesti quadrupli, néc mánifesti dupti, coneep-
ti et oblati trivli ; riatnex his causis et aliis quibusdam, siue quis
negrt, sluerfateator ; ptóis quam simpli est actio.' :H¡' ^v «a
.(«»»o\\iAiv\ >\H"<\'.'. <•■< U.l :«:•'. ■■ . r.(H«. ■'■ ■>■ if#i',r.:' ufr;.'
$jpl»"<i¿< 'Aettfrls queque calimáia coereetur: modo calumuiae
tudicio ; modo contrario ; modo iureiurando, modo restipula-
tione, §. 175. Et 'quidem calumniae iudicium aduersus omnes
aetienes lofcurrr habet, et est decímae partís causáe\ aduersus
interdicta &utem qusrtae partis causae. §.176. Liberum est i«iy
omoo «ni* tnot<9 fi¡'í j"! ¿" ¡'i oi-'ij ci-)b:aij09 iía saj/ríl eol
bou Oqoiail •ha v?nnnt. t••«••}'»•« rJ.BiBaoiq lad&a mq crsq fjw-
SoiWl'9tí'»<!wflí!»"í|«r. C«fc «upwi Srfbtft loci ibi aiiegaü. jtem |a>nbi
de poena temeré litigant. sponsíonem 'faceré permittitur de pecunia certa,
tredita tertiaeroíwT
partís.sol
Cput.
so Cicero,,
o(,£.^ «! pro Roscio Coin., cap. í. 5. .^nr
ilem su
pr/MW*'0* i;4 cbraaD» .t fivorfrnd
§. tWt)j»iw*4rtft Praetor — «•«. Conf. eit. §. 1. I. Item -Parias, L. U.
§. 173. cil.S. 1. 1. de poena temeré liligant. u«í«{/Ur« — —,tnpli. Coní.
«upra Commentar, III. §. §. 18ft—191. " c11-;""1"
Sj,U14. áWeríi — cwrceíur. §.i. I. de poena témeífc litigant. iWítora**'
" \iy Et — — tecimae partí? (
mere litigant'. Constiltálib, cap. 6."(
. re Job.! iv;- <|$m w**t7«p as c
fructuario , en coya virtud se recibe caución delttítítt. Tambieu
. , j»e llama seeutorio este juicio, pbfqn*^igtl'e 6 viene después de
haber ganado la puja de los frtítésí'pértt no'mílWé'^írtÉto él tttro
«ÜnotnbriB dveasceiiano. ir' <" > !'i'»rr i-vo w la ; .hIbsb mm
• Í170. iMaí porque algunos, después de pMn'Unclá'do' ya el
interdicto, no querían ejecutarlo én tbdas''áns'dlspoSlt*iobes, re
sultando de aquí el entorpecimiento del pléltó, él prétór. ...
ti i11» i(( VJ!' í'V •ll4f« • *'• • • • • • • • • • • • » • . ■ . .
.Kíi .f !"»>'!'•• 8"!." n"">"i «i'-i tjl-a ;v'lnb eilmq *»Bfn
¡O ... .m»! '. [Hic quatordecim bnem desüntX' m-íJiJH lopill
lis» ! iup i'iíi •;.'¿J»nrnhb'om,>rt % i i.'; ./ oi'>ibdl tf¡\amv\
■ >á'\ .iriuüi' iB nHvig inf.' iaul ir-nryir «w *J»i ««w
muría -i •»Jt.»-t)pii-i I^ TITtfEO XVIH. ** aup*|>ttoq ,J'bJi*
tUa L<r,;\ln: tij ..->.••> >.!!)■ ••'«•> rtlLlP-Uf fctU« 71 int.líp ft»V*{*
De las penas en dite incurren los lHiganldrHÍ'liletiMt.,w>it
-•tu'jni -J."t¡rriq<i ni! ¿ Syy\ ; lh3B.nl i ..." oimuíj i* ,-ioío/i itfí
-S¿ in. . . V.-t!v.'-í por ejemplo en las acciones lla
madas de lo-jüegado {judicati) , de ló! gaÁádo.'(depensr), de daño
causado Injustamente (AmíW/ injurire), ó cuando se i
:e" hacer uso
íó ' cuábd'o '
ctiyo'pígo
para cierto dia (pecunia constitata) ; piero sin escéder en el
mer caso la tercera parte del préstamo hilü mitad del diriéF
el segundo.
§. 172. Mas cuando no sé hacéii correr al demandado los
riesgos de ía estipulación judicial ni de'.la'H.cb'ion al dupTo, y
desde Inegose limita la acción al simple valor de lo reclamado,
permite ¿I pretor que se exija al demandado' juramento de no
negar maliciosamente. Y aunque los herederos y los que hacen
veces de tajes, no puedan ser obligados á mas del duplo, j por
cítra párté s*a costumbre perdonar la pena dé la ést'ipjnfácion ju
dicial á las mujeres y á los pupilos, manda nü'o'bs'taute el pretor
que presten juramento.
§.173; Hay ciertas acdOnés.g^.JSe.n'a,^ á conseguir mas
del simplo désfle el purito'eto rftíe comienzan; como la del huito
manifiesto i(oé sé 'estiende al cuá'dr^j^oTI^NI^Jl^jl^lS^W ¡al
dupló y'ál trYpTo la de los hurtos descubierto [conceptum) y Jrp'fts-
mifídó [obtatnm) ; porque en estos casos .^ .ep^^qnp^ptro^, la
«colon pasa siempre del sfmplo; ya sea'q^,e„nj¿£;ye:,(í que con
fiese el reo.
%. 174. También hay medios de reprimir la malicia ó cavi
losidad [calumnia) del actor, y son: la acción llamada d« calum
nia, la Bocion contraria* erjorameoto y la reáWputeciotf." '
1 73. La- aceten de calumnia pnéfié 'ó^bfl^rW ft ictíS^ todo géne-
M £*M\fimtJ.-mWfaikto ^Pupa partedjejLy^or d$ 16 que
se utigue, y á la cuarta parte si se trata de interdictos. .i«ui
§. 176. Queda al arbitrio del demandado oponer al;áct»r ia
í
-#,!iuir1íül ion ti .
/
»t /
i. i ■
-.•IIT» •.,) ..Ii" I i .,/<' •• ,:i lli VKl'' , > J|. .-.)!.. : ' /illBlV I.Kt.J'
ri:". . i i :•..!..•■:.• : /' . i . -..H . : >■.(! , ¡ ■ i ¡. >•:,•;. .. .. ri
¡i iv-.-ii •.' : i. ■ ' ■ - ■ , • i' ( i,; ,.-!■,,. i i .i i-j .', • i,, i . Y_
JK'lllU t»(í *"i i .¡ "v.,1 fi 7 . r: ?IT#H'II*>'¡ . ; <iKO ig
-1R6VMEHT0RÜH SERIES.
' j o--
... .,.. ,/ ; ■
CÓMMENTARIVS I.
/-
-tíott : .' ■ f.;-.'¡. • 1 1 i. Ti,'"' •; c.j tuii' >\ i-'lTiV' i.'
j-.fi'.iiny rlíi.ftti " -7o • »*. .«; .. í» . • ..!'•• . i^¡i«: l'> -lúe. •
§. §. li ltM»-.?. De jare gentium et civili.
§.900 twñ.-íi ■ • . j . .De partibas juris. • ; «•:. -•/i».\..'> , • . •_••<••
§. 0. -^ 12. De liberorum hominum et servorum, Item
> ¡ni., ut: < ¡i de ingenaorum et libertinorura differentia.
§. §. 13-** 47. . De libertinis. .-. -i • ms* a*-.»* c«w «r?
§. §. 48 — ¿0. De his, qui sui, vel alieni juris sunt. .-. t ;
§.-§. / li -rt107. ! De his, qui in potestate sunt.
§. §. 108 —115 b. Dehis,quaein manu sunt. . , i
§. §. 116 —123. De his, qui in raancipio suut.
§. §. 124 —141. Quibus modis jus potestatis etc. solvitur.
§. 142. De his, qui sui juris sunt.
§. §. 143 — 196. De tutelis.
§. §. 197- 198. De curationibus.
§. §. 199. 200. De satisdatione tutorum vel curatorum.
,ohiwj "i ot»ut:> omítehhod ia« sato/! sia aa mi
COMMENTARIVS II.
§. §. 1 — 96. De rerum divisione et acquisitione.
§. §• 97. 98. De rebus per universitatem acquirendis.
§. §. 99- 100. De hereditatibus.
§. §. 101 —122. De testaraentis ordinandis, et qui testamen
ta faceré possunt.
§. $• 123 —137. De exheredatiuue liberorum.
§. §. 138 — 151. Quibus modis testamenta infirmantur.
§. §. 152 —173. De heredum quaiitate et differentia.
§. §. 174 — 184. De substitutionibus.
§. §. 185 —190. De servís heredibus instituendis.
§. $. 191 —223. Delegatis.
$. S- 224 —228. De lege Faleidia.
§. §. 229 —245. De iüutilibus legatis.
§. 946. De fldelcommissii.
ARGUM1NT0RÜM SERIES. 336
§. §. 247 —259. De fideicommisariis hereditatibus.
§. §. 260 —262. Desingulisrebusperfideicommissumrelictis.
§. §. 263 —267. De libértate per fideicommissum data.
§. §. 268 —289. De íideicommissorum et corum, quae directo ,
reünquuntur, differentia.
COMMENTARIVS III, *.:¡ii .""
S. §. í — 24.-- De hereditatibus, quae ab intestato defe-
runtur.
§. §. 25 — 38. De bonorum possessionibus.
§. 39. De libertorum bonis.
§. §. 40 — 54. De bonis civiura Romanorum libertorum.
§. §. 55 — 73. De bonis Latinorum libertorum.
§. §. 74— 76. De bonis corum, qui dediticiorum numero
sunt.
§. §. 77 — 87. De reiiquis successionibus per universitatem.
§. 88. De obligationibus.
§. 89. De obligationibus, qu¡e ex contractu nas-
cuntur.
§. §. 90. 91. De obligatiouibus re contractis.
§. §. 92 — 96. De verborum obligationibus.
§. §. 97 — 109. De inutilibus stipulationibus.
5. §. 110 — 114. De ad^tipulatíouibus.
§. li5 — 127. De spunsoribus, üdepromissoribus et flde-
jussoribus.
§. §. 128 —134. De litternrum obligationibus.
§. §. 135 — 162. De obligationibus ex consensu.
§. §. 163 — 167. Per quas personas nobls obligatio acquiritur
§. §. 168 — 181. Quibus modis obligatio tollitur.
§. 182. De obligationibus, quae ex delicto
¡j. §. 183 —308. De furtis.
§. 209. De bonis vi raptis
S. S- 210—219.
S. §. 220 —225.
§• §. 1 — 10.
S- S- H—31.
§. S- 32 — 38.
§. §. 39 — 60.
§. §. 61 — 68..
S. S- 69 — 74
J3C ARGUMENTOKUM SERÍES.
c c 75>^- 79. De noxalibus actionibus. .. ....
c} go. v • '■ V De obligationumab hispersonis, qu¿e in ma-
nu raancipiove sunt, contráctarum effectu.'
co ;>tfpí'P ••' ?
c 82 ¡-i 87. Dfi bis, per quos ágere possumus.
S §, 88 — 102. De satisdationibus.
§'. §. 103 —109. Dé'Iegitimis judiciis et qua; imperio conti-
neutur. a
§. §. 110 — 113. De perpetuis et temporalibus actionibus , et''
quae ad heiedes et in heredes transeuut.
114. An omnia judicia absolutaria dieeuda sirit?
c §, 115 —125. De exceptinnibus. t¿
§. §. 126 —129. De rep'lieationibus, duplicationibus etc.
^ 130 —
]. §. 130 — 137. De pr'ffiscriptiohibus.
* §• 138 — 170. De interdictos.
—182. Di na temeré litigantium.
TVvi TI
vócando et de vadl;imomo'X
-ráa jj mi:-. t .'•> r: -i;i:;.
I -I
• .ja Lp ¡ i— 'oí r
-b\Ú) 1 1 <uU¡ l'lr
FINÍS.
§• S- i>
. 'J i
S. S- 19». ' " 1 i-.;:... >. 5i<i¡
. 0 '.L
,l( | £— o 1 S .(• -f.
De , .<■■■:'•- js:
§. S- 1 — 96.
S- S- 97. 98. De reí,.*.
S- S- 99. 100. De heréí /J\„
S. S- 101 —122. De testan.Uais' ordinandisí
ta faceré possunt. .01 — !
De exheredatione liberorum . i :. — n
S- S' 123 —137.
S. S- 138—151. Quibus modis testamenta infirr
S- S- 152 —173. De heredum qualitate et difiere
S- 8- 174—184. De substitutionibus.
$. §. 185 —190. De servis heredibus instituendis
De legatis. ■t. ■(.
S- S' 191 —223.
$. S- 224 —228. De lege Falcidia.
De iDUtilibus legatis t>v — o>. •e -'i
$. S- 229 —245.
§. 246. De íldeicommissií.
i