Jump to content

Բույսերի անատոմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բուսաբանության բաժին

Բույսերի անատոմիա


Ուսումնասիրության առարկա

Բույսեր · Ջրիմուռներ
Սնկեր և այլն

Բուսաբանության բաժիններ

Ալգոլոգիա · Բույսերի անատոմիա · Բրիոլոգիա · Երկրաբուսաբանություն · Բույսերի աշխարհագրություն · Ծառագիտություն · Դիասպորոլոգիա · Կարպոլոգիա · Լիխենոլոգիա · Միկոաշխարհագրություն · Միկոլոգիա · Բույսերի մորֆոլոգիա · Պալեոբուսաբանություն · Պալինոլոգիա · Բույսերի սիստեմատիկա · Բույսերի ֆիզիոլոգիա · Բուսախտաբանություն · Ֆլորիստիկա · Բույսերի էկոլոգիա · Էթնոբուսաբանություն․․․

Հայտնի բուսաբաններ

Թեոփրաստես
Ժոզեֆ Փիթոն դե Թուրնեֆոր
Կառլ Լիննեյ
Ադոլֆ Հենրիխ Գուստավ Էնգլեր
Արմեն Թախտաջյան

Պատմություն

Բուսաբանության պատմություն
Բուսաբանության հայտնի գրքեր
Բուսաբանական պատկերազարդում

Բույսերի անատոմիա բուսաբանության բաժին, ուսումնասիրում է բույսերի և հյուսվածքների[1][2] ներքին, գլխավորապես միկրոսկոպիական կառուցվածքը[3][4]։ Բույսերի անատոմիաի ձևավորումը որպես գիտություն և նրա հետագա զարգացումը կապված է մանրադիտակի գյուտի և կատարելագործման հետ։

Բույսերի անատոմիայի հիմնադիրներ՝ Մարչելլո Մալպիգի (ձախից) և Գրուն Նեեմիան

Թեև «քսիլեմա», «ֆլոեմա» անատոմիական տերմինները հանդիպում են դեռևս հույն գիտնական Թեոփրաստեսի (մ. թ. ա. 372-287) աշխատանքներում, սակայն բույսերի անատոմիայի հիմնադիրներ համարվում են իտալացի Մ. Մալպիգին և անգլիացի Ն. Գրյուն, որոնք 1671 թվականին միմյանցից անկախ, բայց միաժամանակ, հանդես եկան բույսերի անատոմիաին վերաբերող իրենց աշխատանքների մասին հաղորդումով։

Հետագայում (Մալպիգին՝ 1675-1679 թվականներին, Գրյուն՝ 1682 թվականին) հրատարակեցին բույսերի կառուցվածքին նվիրված իրենց աշխատությունները։ 19-րդ դարի 1-ին կեսին բույսերի անատոմիայի զարգացման վրա մեծ ազդեցություն ունեցան բջջի օնտոգենեզի վերաբերյալ գերմանացի բուսաբաններ Հ. Մոլի և Կ. Նեհելու աշխատանքներն ու Թ. Շվանի բջջային տեսությունը։

Այդ շրջանում զարգացվեց «հյուսվածք» հասկացությունը և տրվեց դրա դասակարգումը հետևյալ սկզբունքներով.

  • մորֆոլոգիական՝ բջջի կազմության արտաքին հատկանիշներով,
  • ֆիզիոլոգիական՝ բջջի ֆունկցիայով,
  • օնտոգենետիկական՝ բջջի ծագմամբ։

Գերմանացի բուսաբան Ա. դե Բարին բուսական օրգանիզմի հյուսվածքները խմբավորեց ըստ մորֆոլոգիական հատկանիշների և սահմանեց «էպիդերմիս», «խցան», «պարենքիմ», «սկլերենքիմ» և այլն հասկացությունները։

Գերմանացի բուսաբան Տու. Սաքսը հիմք դրեց հյուսվածքների ֆիզիոլոգիական դասակարգմանը, որն այնուհետև զարգացրեց գերմանական բուսաբան Գ. Հաբերլանդը։ Ըստ վերջինիս, կան առաջացնող, անցկացնող, ծածկող, մեխանիկական և այլ հյուսվածքներ։

Բույսերի անատոմիայի զարգացման համար մեծ նշանակություն ունեցավ նաև ֆրանսիացի բուսաբան Ֆ. Վան Տիգեմի ստելյար տեսությունը, որը հետագայում զարգացրեց ամերիկացի Է. Ջեֆրին։

Հիմնական բաժիններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բույսերի անատոմիայի հիմնական բաժիններն են՝

  • ուսմունք բջջի մասին,
  • ուսմունք հյուսվածքների մասին
  • ուսմունք օրգանների մասին։

Բույսերի անատոմիան սերտորեն կապված է բույսերի ֆիզիոլոգիայի, մորֆոյոգիայի, սաղմնաբանության, էկոլոգիայի, կարգաբանության և բուսաբանության մյուս բաժինների հետ։

Ուսումնասիրման մեթոդներ և խնդիրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քլորոպլաստներ

Բույսերի անատոմիայի ուսումնասիրման հիմնական մեթոդը բույսի որևէ մասի նուրբ կտրվածքները մանրադիտակով հետազոտելն է։

Ըստ ուսումնասիրման մեթոդների և ծառացած խնդիրների բույսերի անատոմիան բաժանվում է՝

  • նկարագրականի,
  • ֆիզիոլոգիականի,
  • էկոլոգիականի,
  • համեմատականի,
  • ախտաբանականի
  • փորձարարականի։

Փորձարարական անատոմիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձարարական անատոմիայի նոր մեթոդը արհեստական սննդամիջավայրում (in vitro) մեկուսացված հյուսվածքների հետազոտումն է, որն օգնում է հայտնաբերելու այն օրինաչափությունները, որոնք առկա են բուսական օրգանիզմի տարբեր բջիջների և հյուսվածքների առաջացման ու զարգացման ընթացքում։

Մանրադիտակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մանրադիտակային տեսքը

Ներկայումս կիրառվում են՝

  • ֆազակոնտրաստային,
  • լյումինեսցենտային,
  • էլեկտրոնային մանրադիտակներ,

որոնք հնարավորություն են տալիս ուսումնասիրել մանրագույն կառուցվածքները։

Կիրառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բույսերի օրգանների և տարբեր մասերի անատոմիական հետազոտությունների արդյունքները օգտագործվում են թղթի, քիմիական, սննդի, օծանելիքի, տեքստիլ և այլ արդյունաբերության մեջ։

Հայաստանում բույսերի անատոմիական հետազոտությունները հիմնականում կատարվում են ԳԱ բուսաբանության ինստիտուտի բույսերի անատոմիայի լաբորատորիայում, որի հիմնադիրներն են Ա. Թախտաջյանը և Ա. Ցացենկո-Խմելևսկին։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Raven, P. H.; Evert, R. F. and Eichhorn, S. E. (2005) Biology of Plants (7th edition) W. H. Freeman, New York, page 9, ISBN 0-7167-1007-2
  2. Hagemann, Wolfgang (1992). «The Relationship of Anatomy to Morphology in Plants: A New Theoretical Perspective». International Journal of Plant Sciences. 153 (3(2)): S38–S48. doi:10.1086/297062.
  3. Evert, Ray Franklin and Esau, Katherine (2006) Esau's Plant anatomy: meristems, cells, and tissues of the plant body - their structure, function and development Wiley, Hoboken, New Jersey, page xv, ISBN 0-471-73843-3
  4. Коровкин, 2007, էջ 10

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ռուսերեն
  • Бавтуто Г. А., Ерей Л. М. Практикум по анатомии и морфологии растений: Учеб. пособие. — Мн.: Новое знание, 2002. — 464 с.
  • Бородин И. П. Курс анатомии растений. Изд. 5-е. — М.—Л., 1938.
  • Васильев А. Е., Ворорнин Н. С., Еленевский А. Г., Серебрякова Т. И. Ботаника. Анатомия и морфология растений: Учеб. пособие для студентов биол. спец. пед. ин-тов. — М.: Просвещение, 1978. — 478 с.
  • Коровкин О. А. Анатомия и морфология высших растений: словарь терминов. — М.: Дрофа, 2007. — 268, [4] с. — (Биологические науки: Словари терминов). — 3000 экз. — ISBN 978-5-358-01214-1
  • Лотова Л. И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений: Учебник. Изд 3-е, испр. — М.: КомКнига, 2007. — 512 с.
  • Проненко Д. П. Анатомія і морфологія рослин. — К., 1953.
  • Раздорский В. Ф. Анатомия растений. — М., 1949.
  • Эсау К. Анатомия растений. Перевод со 2-го англ.изд. — М.: Мир, 1969. — 564 с.
այլ լեզուներով
  • Eames, Arthur Johnson and MacDaniels, Laurence H. (1947) An Introduction to Plant Anatomy McGraw-Hill, New York;
  • Esau, Katherine (1965) Plant Anatomy (2nd ed.) Wiley, New York;

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բույսերի անատոմիա» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 374