لۆندۆن
لۆندۆن | |
|---|---|
| |
 | |
لۆندۆن ل سەر نەخشەیێ | |
  لۆندۆن | |
| کۆۆردینات: 51°30′26″بک 0°7′39″را / 51.50722°بک 0.12750°را | |
| پارزەمین | ئەورۆپا  |
| دەولەت | ئیمپەراتۆریا رۆمێ، کەیانیائە سسەخێ، مەرجا، کەیانیا وەسسەخێ، کەیانیائی نگلستانێ، بریتانیایا مەزن، کەیانیا یەکبوویی یا بریتانیا مەزنئوو ئی رلەندایێ، کەیانیا یەکبوویی |
| ل بەشائی داری |
|
| پایتەختا |
|
| دەمائا ڤابوونێ | ج. 47 |
| ئیداری | |
| • شارەدار | سادق کهان (2016–) |
| قادا رووەردێ | |
| • گشتی | 1572 کم2 (607 سق م) |
| بلنداهی | 15 م (49 فت) |
| نفووس | 8.799.728 (2021) |
| دەم | |
| کۆدا تەلەفۆنێ | 20، 1322، 1689، 1708، 1737، 1895، 1923، 1959، 1992 |
| مالپەر | لۆندۆن |
بگوهێرە - ویکیدانەیێ بگوهێرە | |
لۆندۆن، پایتەختئوو باژارێ هەری مەزنئێ ئینگلستانئوو کەیانیا یەکبوویی یە کو نفووسا باژێر ژ 9 ملیۆنێ زێدەترئە . باژارێ لۆندۆنێ ل سەر چەمێ تهامەسێ ل باشوورێ رۆژهلاتێ ئینگلستانێ، 80 کیلۆمێترە بەرب دەریایا باکور ڤە رادوەستەئوو ژ دو هەزار سالان ڤە وارگەهەکە سەرەکە یە. باژێر بنگەهئوو ناڤەندا دارایی یا کەڤنارئە کو ژئا لیێ رۆماییان ڤە ب ناڤێ لۆندنوم هاتیە دامەزراندن. ژ سەدسالا 19ان ڤر ڤە ناڤێ "لۆندۆن" د هەمان دەمێ دە بەهسا مەترۆپۆلا ل دۆرا ڤێ بنگەهێ ژی دکە کو بئا وایەکی دیرۆکی د ناڤبەرا ویلایەتێن مددلەسەخ، ئەسسەخ، سوررەی، کەنتئوو حەرتفۆردسهرە دە هاتیە دابەش کرنئوو ب گرانی ژ لۆندۆنا مەزن پێک تێن.ئە ڤ بەشێن ویلایەتان ژئا لیێ دەستهلاتا لۆندۆنێ یا مەزن ڤە تێنە برێڤەبرن. باژارێ وەستمنستەر، ل رۆژاڤایێ باژارێ لۆندۆنێ یە کو ب سەدسالانئە هکوومەتئوو پارلامەنا نەتەوەیی ل ڤی باژارێ یە.
دیرۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]پێشدیرۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]د سالا 1993ان دە، بەرماهیێن پرا چاخا برۆنز ل بەراڤا باشوور ل ژۆرا پرا ڤاوخهالل هاتن دیتن.[1]ئە ڤ یان ژ تهامەس دەرباس بوو یان ژی گهیشت گراڤەک کو نها دئا ڤێ دە وندا بوویە. دو ژ دارێن رادیۆکاربۆنێ یێن 1750-1285 ب.ز.ێ بوون.[1]
د سالا 2010ان دە، بنگەهێنئا ڤاهیەک داری یا مەزن کو د ناڤبەرا 4800ئوو 4500 سالێن ب.ز.ێ دە یە، ل قەراخا باشوورێ تهامەسێ ل ژێرزەمینا پرا ڤاوخهالل هاتە دیتن.[2][3] فۆنکسیۆنا ڤیئا ڤاهیا مەزۆلیتیک نە دیارئە . حەر دوئا ڤاهی ل پەراڤا باشوورێ تهامەسێ نە کو نها چەمێئە ففرایێ د بنئە ردێ دە دهەرکە تهامەس.[3]
لۆندۆنا رۆما
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]تەڤی دەلیلێن نشتەجهیێن بریتۆنیکئێ ن بەلاڤبوویی یێن ل هەرێمێ، روونشتنا یەکەمئا مەزن ژئا لیێ رۆماییان ڤە ب قاسی چار سالان پشتی داگرکرنا 43 سالێن پ.ز.ێ دە هاتیە دامەزراندن.[4]ئە ڤ یەک هەتا دەما کوئە شیرا Iجەن ب سەرۆکاتیا کەیبانوو بۆودیکائە وئا ڤێتنئوو ئە و بئە ردێ رە شەوتاندن، هەیا 61 سالێن پ.ز.ێ دەوام کر.[5] تەجرووبەیا پلانکری یا پاشینئا لۆندنوم سەرکەڤتی بووئوو د سالا 100ان دە ل جهێ باژارێ جۆلجهەستەر، دبە پایتەختا پارێزگەها رۆمایێ یا بریتانیایێ. د دەما خوە یێ هەر سەرکەڤتی یێ د سەدسالا 2ان دە، ل لۆندۆنا رۆمایی ب قاسی 60.000 ژیان دکر.[6]
لۆندۆنائا نگلۆ-ساکسۆنئوو ڤíکینگان
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب هلوەشینا دەستپێکا سەدسالا 5انئا سەروەریا رۆمایێ رە، باژارێ لۆندۆنێ ستاتوویا خوە یێ پایتەختیێ ونداکرئوو باژارێ دیوارکری یێ لۆندنوم هاتە تەرکاندن، لێ شارستانیا رۆمایێ ل دۆرا ست مارتن-ن-تهە-فەلدس هەیا سالا 450ان بەردەوام کر.[7] ل دۆرا سالا 500ان دە، روونشتگەهەکئا نگلۆ-ساخۆن کو وەکی لوندەنوج تێ زانین ل رۆژاڤایێ باژارێ رۆمایا کەڤنئە ، پێشڤە چوو.[8] دۆرا سالا 680ان دە باژار دیسا بوو بەندەرەک سەرەکە، لێ دەلیلێن هندک د دەربارێ هلبەرینئێ ن مەزن دە هەنە. ژ سالا 820ان ڤە بئێ ریشێن دوبارە یێن ڤکنگان رە پێشڤەچووینا باژێر کەت.[9]
ڤیکینگان دانەلاو ل پرانیا رۆژهلاتائی نگلستانێ بجهئا نی. سنۆرێ وێ ژ لۆندۆنێ هەیا جهەستەرێ وەکی هەرێمەک کۆنترۆلا سیاسیئوو ئە ردنیگاری یا کو ژ هێلائێ رشێن ڤیکینگان ڤە ب فەرمی ژ هێلا شەرکەرێ دانیمارکی، گوتهرومئوو کەیێ ساکسۆنا رۆژاڤائا لفرەدێ مەزن ڤە هاتیە پەژراندن، هەتا سالا 886ان دەوام دکە.ئا نگلۆ-ساخۆن جهرۆنجلە تۆمار دکە کوئا لفرەد د سالا 886ان دە لۆندۆنێ "ژ نوو ڤەئا ڤا دکە". لێکۆلینێنئا رکەۆلۆژیک نیشان ددن کوئە ڤ یەک ب تەرکاندنا لوندەنوج جارەکە دن ڤەژاندنا ژیانئوو بازرگانیێ د ناڤ دیوارێن کەڤنارئێ ن رۆمایێ دە ژ نووڤە چێدبن. پشترە لۆندۆن ب مەزنبووینەک هێدی هەتا سالا 950ان دەوام دکە.
ئەردنیگاری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]لۆندۆنا مەزن ب تەڤاهی 1.583 کم² ڤەدهەوینە، دەڤەرەک کو د سالا 2001ان دە نفووسا وێ 7.172.036 کەس بووئوو ل باژێر 11.760 نشتەجیه ل سەر 4.542/کم² یێ دە دژین. دەڤەرا بەرفرەهئا کو وەکی حەرێما مەترۆپۆلیتانئا لۆندۆنێئا نئا گگلۆمەراسیۆنا مەترۆپۆلیتانئا لۆندۆنێ تێ زانین، ب تەڤاهی ژ 8.382 کم² یێ پێک تێ. نفووسا وێ 13.709.000 کەسئە ئوو نفووسێ دەڤەرێ 3.900 نشتەجه ل سەر رووەرد 1.510/کم² یێ دژین.
لۆندۆنا نووژەن ل سەر چەمێ تهامەس رادوەستە، تایبەتمەندیا وێ یا بنگەهینئا ئە ردنیگاری، خوەدی چەمەک ناڤگینی یە کو ژ باشوورێ رۆژاڤا ڤە بەر ب رۆژهلات ڤە دهەرکە. گەلیێ تهامەس دەشتەکی لەهیێ یە کو ژ هێلا گرێن بچووک ڤە تێ دۆرپێچ کرن، د ناڤ گران دە گرێن پارلامەنێ حلل،ئا ددنگتۆن حللئوو پرمرۆسە حلل، هەنە. د دیرۆکێ دە لۆندۆن ل خالا پرا هەری نزمئا ل سەر تهامەسێ مەزن بوویە.[10]
لۆندۆن، کو وەکی لۆندۆنا مەزن ژی تێ زانین، یەک ژ نەه هەرێمێنئی نگلستانێ یەئوو بەشا هەری ژۆرینئە کو پرانیا مەترۆپۆلێن باژێر ڤەدگرە. باژارێ لۆندۆنێ د بنگەهێ خوە دە جارەکێ تەڤایا نشتەجهبوونێ پێک دانی، لێ هەر کو قادا وێ یا باژاری مەزن بوو، پارگیدانیا لۆندۆن ل دژی هەولدانێن یەککرنا باژار ب دەروودۆرا وێ رە ل بەر خوە دائوو بوو سەدەم کو "لۆندۆن" ب چەندئا وایان وەرە دەستنیشان کرن.[11]
ژ سەدی 40ێ لۆندۆنا مەزن ژئا لیێ باژارۆکێ پۆستا لۆندۆنێ ڤە تێ ڤەگرتن کو تێ دە 'لئۆندئۆن' بەشەک ژ ناڤنیشانێن پۆستێ یە. سینۆرێ لۆندۆنێ یا مەزن ل هنەک جهان ب ئۆتۆبانا م25 ڤە هاتیە سنۆر کرن. زێدەتر بەرفرەهبوونا باژاری ناها ژ هێلا کەمبەرا کەسکئا مەترۆپۆلتان ڤە تێئا ستەنگ کرن. حەر چەند قادەک باژارێ مەزنئا لۆندۆنێ یا کو ژ هەڤ ڤەقەتاندی هاتیە دەستنیشان کرن زێدە بکە ژی، دەڤەرا چێکری ل هنەک جهان ژ سنۆرێن وی درێژ دبن. لۆندۆنا مەزن ژ بۆ هنئا رمانجان د هوندورێ لۆندۆنئوو لۆندۆنێ یا دەرڤە دە یەئوو ژئا لیێ چەمێ تهامەس ڤە ل باکورئوو باشوور، ب ناڤچەیەک ناڤەندی یا لۆندۆنێ ڤە تێ دابەش کرن.[11]
ئاڤهەوا
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]لۆندۆن خوەدیێئا ڤهەوایێئۆ کیانووسی یا نەرمئە . قەیدێن بارانێ ژ کێماسی ڤە ژ سالا 1697ان ڤر ڤە، کو تۆمار ل کەو دەست پێ کر، ل باژێر تێنە تۆمار کرن. ل کەو، بارانا هەری زێدە د مەهەکێ دە 7.4 نچ (189 مم) د مژدارا سالا 1755ان دە یەئوو یا هەری کێم 0 نچ (0 مم) د کانوونا سالا 1788ان دەئوو د تیرمەها سالا 1800ان دە یە. سالا هەری ب بارانئا کو د تۆمارێ دە هاتیە تۆمار کرن، د سالا 1903ان دە یە کو ب تەڤاهی داکەتنا بارانێ 38.1ئی نچ (969 مم)ئوو سالا هەری زوا د سالا 1921ێ یە کو ب تەڤاهی بارینا بارانێ 12.1ئی نچ (308 مم)ئە . بارینا سالانە یا ناڤین ب قاسی 600 مم یە کو نیڤێ بارانا سالانە یا باژارێ نەو یۆرک جتییێ یە لێ ژ بارانا سالانە یا باژارێن رۆما، لیزبۆنئوو سیدنەیێ ژی کێمترئە .[12]
بنێرە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ا ب "برتسهئا رجهاەۆلۆگی، نۆ 46، ژولی 1999: نەوس". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 27 نیسان 2011. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 27 نیسان 2011. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ "لۆندۆن'سئۆ لدەست پرەهستۆرج ستروجتورە؟ | بئاژرئا رجهاەۆلۆگی نەوس". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 7 تیرمەه 2018. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 7 تیرمەه 2018. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ ا ب "تهامەس دسجۆڤەری پرۆگراممە - لۆندۆن'سئۆ لدەست فۆرەسهۆرە ستروجتورە!". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 30 نیسان 2011. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 30 نیسان 2011. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ "نومبەر 1 پۆولتری (ئۆنئە 94)". ئارجهاەۆلۆگی داتا سەرڤجە. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
- ^ "ببج - حستۆری : برتسه حستۆری تمەلنە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 30 نیسان 2011. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 15 هەزیران 2022. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ لانجاسهرە،ئا ننە; لانجاسهرە، پرۆفەسسۆرئا ننە (24 چریا پێشین 2002). لۆندۆن جڤج تهەاترە: جتی درامائا ند پاگەانتری فرۆم رۆمان تمەس تۆ 1558 (بئی نگلیزی). جامبردگەئو نڤەرستی پرەسس. Iسبن 978-0-521-63278-2.
- ^ "موسەومئۆ ف لۆندۆن". وکپەدا (بئی نگلیزی). 7 گولان 2022.
- ^ "موسەومئۆ ف لۆندۆن | فرەە موسەوم ن لۆندۆن". ووو.موسەومۆفلۆندۆن.ۆرگ.وک. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
- ^ "ڤکنگئا تتاجکس". وەب.جن.ەدو. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
- ^ سهەپپارد، فرانجس (2000). لۆندۆن:ئا حستۆری (بئی نگلیزی).ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس. Iسبن 978-0-19-285369-1.
- ^ ا ب گرەات برتان. جۆورتئۆ ف جهانجەری (1840). رەپۆرتسئۆ ف جاسەس ن جهانجەری،ئا رگوەدئا ند دەتەرمنەد ن تهە رۆللس جۆورت دورنگ تهە تمەئۆ ف لۆرد لانگدالە، ماستەرئۆ ف تهە رۆللس. [1838-1866].ئۆ خفۆردئو نڤەرستی. لۆندۆن، ساوندەرسئا ند بەنننگ.
- ^ "نەدەرسجهلاگسمۆناتسسوممەن کئەو گئاردئەنس 1697- 1987". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 24 سبات 2021. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 24 سبات 2021. رۆژا گهشتنێ 28 هەزیران 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
گرێدانێن دەرڤە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
| ناڤنەتەوەیی | |
|---|---|
| نەتەوەیی | |
| جۆگرافی | |
| حونەرمەند | |
| یێن دن | |
