ئونئەسجئۆ
ئونئەسجئۆ
ئونتەد ناتۆنسئە دوجاتۆنال، سجەنتفجئا ند جولتورالئۆ رگانزاتۆن  | |
|---|---|
| |
 ئالا | |
 لۆگۆیا ئونئەسجئۆ | |
| 48°51′بک 2°19′ره / 48.85°بک 2.31°ره | |
| دەما اڤابوونێ |
|
| سەرۆک |
|
| جهێ بارەگەهێ | |
| مژارا سەرەکە | لفەستانجەئۆ رگانساتۆن |
| خەلات |
|
| حژ. ەندامان |
|
| ئادرەس | 7، پلاجە دە فۆنتەنۆی 75007 پارس |
| مالپەر | |
بگوهێرە - ویکیدانەیێ بگوهێرە | |
_in_Spring.jpg)
ئونئەسجئۆ یان ژی رێخستنا پەروەردە، زانستئوو چاندێ یا نەتەوەیێن یەکبوویی، (بئی نگلیزی:ئو نتەد ناتۆنس ئەدوجاتۆنال، سجەنتفجئا ند جولتورال ئۆرگانزاتۆن) سازیەکی نەتەوەیێن یەکبوویی یە کو ب مەبەستا پێشدەبرنائا شتیئوو ئە ولەکاریا جیهانێ ب رێیا هەڤکاریا ناڤنەتەوەیی ڤە د وارێ پەروەردە، هونەر، زانستئوو چاندێ دە خەباتێن خوە دمەشینە.[1] 193 دەولەتێنئە ندامئوو 11ئە ندامێن هەڤپارێنئو نئەسجئۆیێ هەنە. ناڤەندا سازیائو نئەسجئۆیێ ل ناڤەندا میراتا جیهانی یا ل پاریسئا فرانسایێ یە. 53ئۆ فیسێن قادێن هەرێمیئوو 199 کۆمیسیۆنێن نەتەوەیی هەنە کو ل چارئا لیێ جیهانێئا لیکاریائو نئەسجئۆیێ دکن.[2][3]
دەستوورێ بنگەهینئا ئو نئەسجئۆیێ خایە دکە کو "بهێزتر کرنا پەروەردە، زانست، چاندئوو بهێزکرنئا هەڤکاریا د ناڤبەرا نەتەوەیان دە، ژ بۆ دادمەندیا گەردوونی، قانوون، مافێن مرۆڤانئوو ئا زادیێن بنگەهین ژ بۆ هەر کەسیئوو ژ بۆ پاراستنئا شتیئوو ئە ولەهیا مرۆڤان کو پەیمانا نەتەوەیێن یەکبوویی ژ بۆ هەموو گەلان ناس دکە، بێیی جوداهیا نژاد، زایەند، زمانئوو دین، ببەئا لیکار".
سێئۆ رگانێ رێڤەبەریائو نئەسجئۆیێ هەنە: کۆنفەرانسا تەڤایی، کۆنسەیا برێڤەبرئوو سەکرەتەری.ئو نئەسجئۆ ب هەڤکاریا وەلاتێئە ندام، ل گەلەک وەلاتان خەباتێن ژ بۆ پەروەردەئوو زانیاریێ پێک تینە.ئا رمانجا سەرەکە یا سازیێ د وارێ پەروەردە، هونەر، زانستئوو چاندێ دە بەرفرەهکرنائا شتیئوو دادپەروەریا جهانێ پێش بخە.
ئونئەسجئۆ د سالا 1945ان دە وەکی جیگرێ کۆمیتەیا ناڤنەتەوەیی یا حەڤکاریا رەوشەنبیری یا جەمیەتا ملەتان هاتیە دامەزراندن. دەستوورا سازیێئا رمانج،ئا وایی یا رێڤەبرنێئوو چارچۆوەیا خەباتێ یائو نئەسجئۆیێ دیار دکە. میسیۆنا دامەزرینەرئا ئو نئەسجئۆیێ د دەما شەرێ جیهانێ یێ دویەم دە ژبۆئا رمانجا هێسانکرنا هەڤکاریئوو دیالۆگێ د ناڤبەرا نەتەوەیان دەئا شتی، پێشکەفتنا دۆمدارئوو مافێن مرۆڤان پێش بخە، دەرکەتیە هۆلێ.[4]ئا رمانجێن یەکەمێ سازیێ پێشخستنائا شتی، پێشڤەچوونا دۆمدارئوو مافێن مرۆڤان ب هێسانکرنا هەڤکاریئوو دیالۆگێ د ناڤبەرا نەتەوەیان دە بوو. سازی ڤانئا رمانجان ب پێنج بەرنامەیێ یێن سەرەکە دشۆپینە: پەروەردە، زانستێن خوەزایی، زانستێن جڤاکی/مرۆڤی، چاندئوو راگهاندن/اگاهداری.ئو نئەسجئۆ پشتگری ددە پرۆژەیێن کو خوەندنئوو نڤیساندنێ باشتر دکن، پەروەردەهیا تەکنیکیئوو پەروەردەهیێ ددن، زانستێ پێش دخن،ئا زادیا مەدیائوو چاپەمەنی یا سەربخوە دپارێزن، دیرۆکا هەرێمیئوو چاندی دپارێزنئوو جهێرەنگیا چاندی دپارێزن.[5]
ژ بۆ چاندئوو زانستا جیهانێ خالەکە بنگەهینئە کو چالاکیێنئو نئەسجئۆیێ ب سالان بەرفرەه بوونە; سازی د وەرگەرئوو بەلاڤکرنا وێژەیا جیهانی دەئا لیکارئە ،ئا لیکاریا دامەزراندنئوو ئە ولەکاریا جهێن میراتەیێن جیهانی یێن گرینگئێ ن چاندیئوو خوەزایی دکە، دخەبتە کو دوبەندیا دیژیتال ل سەرانسەرێ جیهانێ پر بکە، بئا گاهداریئوو راگهاندنێ جڤاکێن زانینێ یێن بەرفرەه دافرینە.[6]ئو نئەسجئۆیێ گەلەکئی نیسیاتیفئوو تەڤگەرێن جیهانی یێن وەکی "پەروەردەهی ژ بۆ هەمی کەس"، ژ بۆ پێشدەبرنائا رمانجێن خوە یێن بنگەهین، دایە دەستپێکرن.
ئونئەسجئۆ ژئا لیێ کۆنفەرانسا گشتی ڤە کو ژ وەلاتێنئە ندامئوو ئە ندامێن هەڤکار پێک تێن، تێ برێڤەبرن کو هەر سال دو سال دجڤە ژبۆ کو بەرنامەئوو لێچونا سازیێ کڤشە بکە.ئە ندامێن دەستەیا رێڤەبر کو کارێنئو نئەسجئۆیێ برێڤە دبە، هلدبژێرەئوو هەر چار سالان جارەکێ دیرەکتۆرەک گشتی، کو وەکی رێڤەبرێ سەرەکە یێئو نئەسجئۆیێ کار دکە، هلدبژێرە.ئو نئەسجئۆئە ندامێ کۆما پێشکەتنا بەردەوامئا نەتەوەیێن یەکبوویی یە کو کۆالیسیۆنەک ژ سازیئوو رێخستنێن نەتەوەیێن یەکبوویی یە کوئا رمانجا وان پێکانینائا رمانجێن پێشکەڤتنا بەردەوامئە .[7]
دیرۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]دیرۆکا دەستپێکێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ئونئەسجئۆئوو ئە رکا وێ یا ژ بۆ هەڤکاریا ناڤنەتەوەیی دکارە ب بریارنامەیا کۆمەلا گەلانئا د 21ئی لۆنا سالا 1921ێ دە وەرە شۆپاندن، ژ بۆ هلبژارتنا کۆمیسیۆنەک ژ بۆ لێکۆلینا پێکانیا پارڤەکرنا نەتەوەیان ب سەربەستی دەستکەڤتیێن چاندی، پەروەردەییئوو زانستی.[8]ئە ڤ سازیا نوو، کۆمیتەیا ناڤنەتەوەیی یا حەڤکاریا رەوشەنبیری (IجIج) د سالا 1922ان دە هاتە دامەزراندنئوو کەسایەتێن وەکی حەنر بەرگسۆن، ئالبەرتئە نستەن، مارە جورە، رۆبەرتئا . مللکانئوو گۆنزاگوە دە رەینۆلد وەکیئە ندامێن وی هاتنە ژمارتن (کۆمیسیۆنا پچووکئا جەمیەتا ملەتان ب گرانی ناڤەندا وێ لئە ورۆپایا رۆژاڤا یە). پشترەئە نستیتویا ناڤنەتەوەیی یا حەڤکاریا رەوشەنبیری (IIIج) دئی لۆنا سالا 1924ان دە ل پاریسێ هاتە دامەزراندن کو وەکی دەستەیا رێڤەبەریا سازیا IجIجێ تەڤبگەرە. لێبەلێ، ب دەستپێکا شەرێ جیهانێ یێ دویەم رە ب گرانی خەباتا ڤان رێخستنێن پێشین هاتن قوت کرن.[9]
دیرۆکائا ڤاکرنێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]پشتیئی مزەکرنا پەیمانائا تلانتیکێئوو داخویانیا نەتەوەیێن یەکبوویی، کۆنفەرانسا وەزیرێن پەروەردەیێ یێن حەڤبەند (جئامئە) دەست ب جڤینێن خوەیێ ل لۆندۆنێ کرئوو جڤین ژ 16 مژدارا سالا 1942ان هەتا 5ێ کانوونا سالا 1945ان بەردەوام کر. د 30ێ جۆتمەها سالا 1943ان دە، د دانەزانا مۆسکۆوێ دە کو ژئا لیێ چین، ئینگلستان، دیئائوو یەکیتیا سۆڤیەتێ ڤە هاتبوو قەبوولکرن، پێویستیا رێخستنەکە ناڤنەتەوەیی هاتە دیارکرن. پشتی ڤێ یەکێ پێشنیارێن کۆنفەرانسا دومبارتۆنئۆ اکس یا 9ێ جۆتمەها سالا 1944ان هاتە دیارکرن.[10] ل سەر پێشنیارا جئامئەئوو ل گۆری پێشنیارێن کۆنفەرانسا نەتەوەیێن یەکبوویی یا ل سەر رێخستنا ناڤنەتەوەیی (ئونجIئۆ) کو ل سان فرانجسجۆیێ د نیسانئوو هەزیرانا سالا 1945ان دە پێک هات، کۆنفەرانسەک نەتەوەیێن یەکبوویی ژ بۆ دامەزراندنا رێخستنەک پەروەردەهیئوو چاندی (ئەجئۆ/جئۆنف) د 1ئوو 16 مژدار 1945ان دە ل لۆندۆنێ ب 44 نوونەران هاتە جڤاندن.[11] کۆمیسیۆنائا مادەکار د ناڤبەرا 16ێ مژدارا سالا 1945انئوو 4ێ مژدارا سالا 1946ان دە هەتا رۆژا کو دەستوورا بنگەهینئا ئو نئەسجئۆ ب رازاندنائە رێکرنا بیستەمین ژ هێلا دەولەتێنئە ندام ڤە کەت مەریەتێ، خەبتی.[12]
د یەکەم کۆنفەرانسا گشتی یا کو ژ 19ێ مژدارێ هەتا 10 کانوونا سالا 1946ان دەوام دکە، در. ژولان حوخلەی ژ بۆ رێڤەبەرێ گشتیئوو بلاکە ر. ڤان لەەر ژی وەکئە ندام تەڤلی رێخستنێ بوون.[13] دەستوور د مژدارا سال 1954ان دە هاتە گوهەزتن دەما کو کۆنفەرانسا گشتی بریار دا کوئە ندامێن پارلامەنێ لژنەیا برێڤەبر دێئە ندامێن دەولەتێن دەولەتێن کوئە و هەموەلاتیێن وان ن بنئوو وەک بەرێ د کاپاسیتەیا خوە یا کەسانە دە تەڤنەگەرن.[14]ئە ڤ گوهەرینا رێڤەبرنێ یائو نئەسجئۆیێ ژ یا بەرێ، دەولەتێنئە ندام چاوا ب هەڤ رە د وارێن رایەیێن د رێخستنێ دە بخەبتن، جودا کر. گاڤا کو دەولەتێنئە ندام ب دەمێ رە ب هەڤ رە خەبتین کو فەرمانێنئو نئەسجئۆیێ ب جه بینن، فاکتۆرێن سیاسیئوو دیرۆکی ب تایبەتی د دەما شەرێ سار، پێڤاژۆیا دەکۆلۆنیزاسیۆنێئوو هلوەشاندنا یەکیتیا سۆڤیەتێ دەئا وا دانەئۆ پەراسیۆنێن رێخستنێ.[15]
خەباتێنئو نئەسجئۆیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ئونئەسجئۆ خەباتێن خوە ب پێنج وارێن بەرنامەیێ پێک تینە: پەروەردە، زانستێن خوەزایی، زانستێن جڤاکیئوو مرۆڤی، چاندئوو راگهاندنئوو ئا گاهداری.
- ئونئەسجئۆ پشتگری ددە لێکۆلینا د پەروەردەهیا بەراوردی دە، پسپۆریێ پەیدا دکەئوو هەڤکاریێ دکە کو سەرۆکاتیا پەروەردەهیا نەتەوەییئوو کاپاسیتەیا وەلاتان ژ بۆ پێشکێشکرنا پەروەردەهیا ب کالیتە ژ بۆ هەر کەسی خورت بکە. د ڤان دەئە ڤ هەنە:
- کورسیێنئو نئەسجئۆ، تۆرا ناڤنەتەوەیی یا ژ 644 کورسیێنئو نئەسجئۆ، کو زێدەتری 770 سازی ل 126 وەلاتان تێ دە هەنە، بەشدار دبن.
- رێخستنا پاراستنا ژینگەهێ
- پەیمانا ل دژی جوداکاریێ د پەروەردەهیێ دە د سالا 1960ان دە هاتە پەژراندن
- رێخستنا کۆنفەرانسا ناڤنەتەوەیی یا ل سەر پەروەردەهیا مەزنان (جئۆنفIنتئەئا) د ناڤبەرەک 12 سالان دە
- وەشانا راپۆرا شۆپاندنا پەروەردێ ژ بۆ حەمی جهانێ
- وەشانا چار ستوونێن فێربوونێ یا دۆکومەنتێ
- ئونئەسجئۆئا سپنەت، تۆرا ناڤنەتەوەیی یا 8.000 دبستانان ل 170 وەلاتان
ئونئەسجئۆ سازیێن خوەندنا بلند قەبوول ناکە.[16]
- ئونئەسجئۆ ژی ژ بۆ پەروەردەکرنا گەل داخویانیێن گشتی ددە:
- داخویانیا سەڤللە یا ل سەر توندووتووژیێ: داخویانیەک کو د سالا 1989ان دە ژئا لیێئو نئەسجئۆیێ ڤە هاتیە پەژراندن کو تێگینا کو مرۆڤ ژ هێلا بیۆلۆژیکی ڤە ژ شیدەتائۆ رگانیزەکری رە تێکلدار ن رەد دکە.
- پرۆژەئوو جهێن گرینگیا چاندیئوو زانستی کو ل ژێرئە دیار دکە:
- تۆرا ژەۆپارکێن گەردوونی
- ژ سالا 1971ان ڤر ڤە رەزەرڤێن بۆسفەرێ، ب بەرنامەیا مرۆڤئوو بۆسفەرێ (مئاب)
- باژارێ وێژەیێ; د سالا 2007ان دە، باژارێ یەکەم کوئە ڤ سەرناڤ ژێ رە هات دایین باژارێئە دنبورگهئە کو جهێ یەکەم پرتووکخانەیا بەلاڤکری یا سکۆتلەندایێ یە. د سالا 2008ان دە، Iۆوا جتی بوو باژارێ وێژەیێ.
- پرۆژەیێن زمانێن د خەتەرەیێ دەئوو جهێرەنگیا زمانی (ئاتلاسا زمانێن جیهانێ یێن د خەتەرەیێ دە یائو نئەسجئۆ)
- شارەزایێن میراتەیا دەڤکیئوو نەماسە یا مرۆڤاهیێ
- بیرا قەیدا ناڤنەتەوی یا جیهانێ، ژ سالا 1997ان ڤر دە.
- برێڤەبرنا چاڤکانیێنئا ڤێ، ب رێیا بەرنامەیا حیدرۆلۆژیکئا ناڤنەتەوەیی (Iحپ)، ژ سالا 1965ان ڤر ڤە.
- جهوارێئا رکەۆلۆژیکێ جیهانێ
- پرتووکخانەیا دیژیتالئا جیهانێ
- تەشویقکرنا "هەرکینائا زادئا رامانان ب وێنەئوو پەیڤان":
- پێشخستنائا زادیا دەربرینێ، د ناڤ دەئا زادیا چاپەمەنیئوو قانوونێنئا زادیائا گاهدارکرنێ، ب رێیا دابەشائا زادیا راگهاندنێئوو پێشخستنا مەدیایێ، تەڤی بەرنامەیا ناڤنەتەوەیی یا پێشخستنا راگهاندنێ.
- پێشخستنائە ولەکاریا رۆژنامەگەرانئوو تێکۆشینا ل دژی بێجەزاکرنا کەسێن کوئێ ریشی وان دکن، ب هەڤرێزیا پلانا چالاکیێ یا نەتەوەیێن یەکبوویی یا ل سەرئە ولەهیا رۆژنامەگەرانئوو پرسگرێکا بێجەزاکرنێ.
- پێشڤەبرنا گهیشتنا گەردوونیئوو پاراستنائا گاهداریئوو چارەسەریێن ڤەکری ژ بۆ پێشکەڤتنا دۆمدار ب ناڤگینیا دابەشا جڤاکێن زانستی، تەڤی بەرنامەیا بیرا جیهانێئوو بەرنامەیائا گاهی ژ بۆ حەموویان.
- پێشخستنا پردەنگی، وەکهەڤیا زایەندیئوو جهێرەنگیا چاندی یا د مەدیایێ دە.
- تەشویقکرنا گەردوونیبوونائی نتەرنەتێئوو پرەنسیبێن وێ کوئی نتەرنەت دڤێ (I) ل سەر بنگەها مافێن مرۆڤان بە، () ڤەکری، () ژ هەرکەسی رە بگهیژەئوو (ڤ) ب بەشداریا پر-ئەلەقەدار ڤە وەرە مەزن کرن (ب کورتەیا ر.ئۆ.ئا.م.)
- چێکرنا زانینێ ب وەشانێن وەکی ترەندێن جیهانێ یێنئا زادیا دەربرینێئوو پێشڤەچوونا مەدیایێ رێزەیائو نئەسجئۆ یا ل سەرئا زادیائی نتەرنەتێئوو نیشانەیێن پێشڤەچوونا مەدیایێئوو هەر وەها لێکۆلینێن دنئێ ن ل سەر بنگەها نیشانگران.
- داناسینا چالاکیان:
- دەهسالیا ناڤنەتەوی ژ بۆ پێشخستنا چاندائا شتیێئوو نە-توندی ژ بۆ زارۆکێن جیهانێ د سال 2001–2010ان دە ژئا لیێ نەتەوەیێن یەکبوویی ڤە د سالا 1998ان دە هاتە راگهاندن.
- حەر سال د 3ێ گولانێ رۆژائا زادیا چاپەمەنیێ یا جیهانێ یە، ژ بۆ پێشخستنائا زادیا دەربرینێئوو ئا زادیا چاپەمەنیێ وەکە مافێ بنگەهینئێ مرۆڤیئوو وەکە پێکهاتەیێن گرینگئێ ن هەر جڤاکەکە پاک، دەمۆکراتیکئوو ئا زاد.
- جرانچائە سپەرانچا ل برەزیلێ، ب هەڤکاریا رەدە گلۆبۆ، ژ بۆ بەرهەڤکرنا دراڤ ژ بۆ پرۆژەیێن-بنگەها جڤاکێ یێن کوئە نتەگراسیۆنا جڤاکیئوو پێشیلێگرتنا توندووتووژیێ خورت دکە.
- رۆژا خوەندە-نڤیسەندەتیێ یا ناڤنەتەوەیی، هەر سال 8ێئی لۆنێ دە.
- سالا ناڤنەتەوەیی یا چاندائا شتیێ، سالا 2000ان.
- بەرنامەیا پەروەردەهیا تەندورستی ژ بۆ گوهەرتنا بەهاڤۆر ب هەڤکاریا وەزارەتا پەروەردەهیێ یا کەنیا کو ژ هێلا حکوومەتائا زەربەیجانێ ڤە ژ هێلا دارایی ڤە هاتە پشتگری کرن دا کو پەروەردەهیا تەندورستیێ د ناڤ جوانێن 10ئوو 19-سالی دە کو ل کامپا نەفەرمی ل کبەرا، نارۆب دژین، پێشڤە ببە. پرۆژە د ناڤبەرائی لۆنا سالا 2014انئوو کانوون 2016 دە هاتە کرن.
- رۆژا جیهانی یا پررەنگیا چاندی ژ بۆ دیالۆگئوو پێشکەتنێ هەر سال 21ێ گولانێ دە.
ئەنستیتوئوو ناڤەندێنئو نئەسجئۆیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ئەنستیتو بەشێن پسپۆرئێ ن رێخستنێ نە کو پشتگرییا بەرنامەیائو نئەسجئۆیێ دکنئوو پشتگرییا پسپۆری ژ بۆئۆ فیسێن کۆمئوو نەتەوەیی پێشکێش دکن.[17][18][19][20]
| کورتەناڤ (بئی نگلیزی) | ناڤ | جیه |
|---|---|---|
| Iبئە | بورۆیا ناڤنەتەوەیی یا پەروەردەهیێ | جەنەڤرە |
| ئوIل | ئەنستیتویائو نئەسجئۆ ژ بۆ حینبوونا ژیانێ | حامبورگ |
| IIئەپ | ئەنستیتویا ناڤنەتەوەیی یائو نئەسجئۆ ژ بۆ پلانسازیا پەروەردەهیێ | پاریس (ناڤەند)ئوو بوەنۆسئا رەسئوو داکار (ۆفیسێن هەرێمی) |
| IIتئە | ئەنستیتویائو نئەسجئۆ ژ بۆ تەکنۆلۆژیێنئا گاهداریێ د پەروەردەهیێ دە | مۆسکۆ |
| IIجبئا | ئەنستیتویا ناڤنەتەوەیی یائو نئەسجئۆ ژ بۆئا ڤاکرنا کاپاسیتەیێ لئا فریکایێ | ئاددسئا بابا |
| Iئەسئالج | ئەنستیتویا ناڤنەتەوەیی یائو نئەسجئۆ ژ بۆ پەروەردەهیا بلند لئا مەریکایا لاتینئوو کاربک | کاراکاس |
| مگIئەپ | ئەنستیتویا پەروەردەهیا ماهاتما گاندی ژ بۆئا شتیئوو پێشکەفتنا دۆمدار | نوو دەلهی |
| ئونئەسجئۆ-ئونئەڤئۆج | ئونئەسجئۆ-ئونئەڤئۆج ناڤەندا ناڤنەتەوەیی یا پەروەردەئوو پەروەردەهیا تەکنیکیئوو پیشەیی | بۆنن |
| Iجورگج | ناڤەندا ناڤنەتەوەیی یا چاڤکانیێنئا ڤێئوو گوهەرتنا گەردوونی | کۆبلەنز |
| Iحئە | ئەنستیتویا Iحئە-دەلفت ژ بۆ پەروەردەهیائا ڤێ | دەلفت |
| Iجتپ | ناڤەندا ناڤنەتەوەیی یا فیزیکێ یا تەۆریک | ترەستە |
| ئوIس | ئەنستیتویائی ستاتیستیکێ یائو نئەسجئۆ | مۆنترەال |
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ "ئونئەسجئۆ ن برەف |ئو نئەسجئۆ". ووو.ونەسجۆ.ۆرگ (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
- ^ https://plus.google.com/+UNESCO. "فەلدئۆ ففجەس". ئونئەسجئۆ (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}:|پاشناڤ=سەرناڤەکی گشتی ب کار تینە (الیکاری); د|پاشناڤ= - ^ https://plus.google.com/+UNESCO (28ئی لۆن 2012). "ناتۆنال جۆممسسۆنس". ئونئەسجئۆ (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}:|پاشناڤ=سەرناڤەکی گشتی ب کار تینە (الیکاری); د|پاشناڤ= - ^ "ئونئەسجئۆ". ونەسدۆج.ونەسجۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
- ^ "مئۆفئا: پرۆژەجت لستئۆ ف تهەئو نئەسجئۆ ژاپانەسە فوندس-ن-تروست فۆر تهە جاپاجتی-بولدنگئۆ ف حومان رەسۆورجەس". ووو.مۆفا.گۆ.ژپ. رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
- ^ "ئونئەسجئۆ". ونەسدۆج.ونەسجۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
- ^ "ئوندگ مەمبەرس". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 11 گولان 2011. ژ ۆریژینالێ د 11 گولان 2011 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 16 تیرمەه 2022.
- ^ "ئونئەسجئۆ". ونەسدۆج.ونەسجۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ "تهە گرەات دەپرەسسۆنئا ند وۆرلد وار II : 1929-1945 (بۆۆک، 2014) [وۆرلدجات.ۆرگ]". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 12ئا دار 2021. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 12ئا دار 2021. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ "تحئە وئۆرکئۆ فئو .ن.ئە.س.ج.ئۆ. (حانسارد، 26 ژانواری 1949)". هانسارد.مللبانکسیستەمس.جۆم. ژ ۆریژینالێ د 19 چریا پێشین 2017 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ "ئونئەسجئۆ". ونەسدۆج.ونەسجۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ ئونەسجۆ. (1985). ئا جهرۆنۆلۆگیئۆ فئو نئەسجئۆ 1945-1985 : فاجتسئا ندئە ڤەنتس نئو نەسجۆ'س هستۆریئا ررانگەد بی داتەس وته رەفەرەنجەس تۆ دۆجومەنتاری سۆورجەس ن تهەئو نەسجۆئا رجهڤەسئا ند سوپپلەمەنتاری نفۆرماتۆن ن تهەئا ننەخەس 1-15.ئو نتەد ناتۆنسئە دوجاتۆنال، سجەنتفجئا ند جولتورالئۆ رگانزاتۆن. ئۆجلج 1131559693.
- ^ ئونئەسجئۆ،ئو . س. ناتۆنال جۆممسسۆن فۆر (1956). سومماری منوتەسئۆ ف مەەتنگ (بئی نگلیزی).ئو نتەد ستاتەس ناتۆنال جۆممسسۆن فۆر تهەئو نتەد ناتۆنسئە دوجاتۆنال، سجەنتفجئا ند جولتورالئۆ رگانزاتۆن.
- ^ "ئونئەسجئۆ". ونەسدۆج.ونەسجۆ.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ سجهمدت، جهرستۆپهەر (2010). Iنتۆ تهە هەارتئۆ ف دارکنەسس: جۆسمۆپۆلتانسم ڤس. رەالسمئا ند تهە دەمۆجراتج رەپوبلجئۆ ف جۆنگۆ (بئی نگلیزی). ئۆجلج 650842164.
- ^ "وایباجک" (پدف). وەب.ارجهڤە.ۆرگ. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 13 گولان 2015. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ "Iنتەرناتۆنال بورەاوئۆ فئە دوجاتۆن". Iنتەرناتۆنال بورەاوئۆ فئە دوجاتۆن (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ "ئابۆوت تهە Iنستتوتە |ئو Iل". ول.ونەسجۆ.ۆرگ (بئی نگلیزی). 29 چریا پێشین 2015. ژ ۆریژینالێ د 25 هەزیران 2022 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
- ^ "IIئەپ : حۆمە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 19 چریا پاشین 2014. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 19 چریا پاشین 2014. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ "جۆنتاجتئو س –ئو نئەسجئۆ IIتئە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 14 چریا پاشین 2018. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 14 چریا پاشین 2018. رۆژا گهشتنێ 17 تیرمەه 2022.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
