Sâta a-o contegnûo

Côrxi

44°12′18.34″N 8°17′39.88″E
Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn
Da Wikipedia
(Rindirisòu da Carxi)
FI
Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn, in-ta variante lücale
Côrxi
cumüne
Côrxi – Stemma
Côrxi – Veduta
Côrxi – Veduta
U munisipiu de Côrxi
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Savuna
Aministraçión
ScìndicoAlessandro Comi (Lìsta cìvica "Condividere Calice") da-o 6-6-2016 (2º mandòu da-o 4-10-2021)
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°12′18.34″N 8°17′39.88″E
Altitùdine70 m s.l.m.
Superfìcce20,6 km²
Abitanti1 713[1] (30-6-2019)
Denscitæ83,16 ab./km²
FraçioìnCarbüa
Comùn confinantiBurmia, Finô, Mallare, Orcu Feìn, Riôtu, U Tû
Âtre informaçioìn
CAP17020
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009016
Cod. cadastrâB409
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna D, 1 437 GG[3]
Nomme abitantiCôrxés̠i
Sànto patrónSan Nicolla de Bari
Giórno festîvoprimma dumenega de mas̠u
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Côrxi
Côrxi
Côrxi – Mappa
Côrxi – Mappa
Pusisiùn du cumüne de Côrxi in-ta pruvinsa de Savuna.
Scîto instituçionâle

Côrxi (Càrxi o Còrxi in s̠enés̠e, Calice Ligure in italian) u l'è ün cumüne de 1.713 abitanti da pruvinsa de Savuna.

Vista da valô de Carbüa cun-a Ruca de Perti in-scio sfundu.

Côrxi u se truva in-te üna de valé darè a-u cumüne de Finô, cun-u sö céntru che u l'è a-a cunfluens̠a da sciüméra de Carbüa in-ta Pora, a cuôle a se cacia poi in-tu Mô Ligüre, a l'artéssa da lücalité de Marina.

U sö teritöriu dunca u l'è scituó tra-a parte centrô du valô Pora e in-ta valô segundaria unde a se truva a frasiùn de Carbüa. A fa parte de Côrxi a picina valô de Ese asci, che a se truva a punente du céntru du paise, lüngu a stradda pe Gura. U restu de l'ôta valô Pora u se truva in-tu vexìn cumüne de Riôtu mentre, in-ta valô de Carbüa, Côrxi u riva fìn a-a custèra di munti, a cuôle a l'à, in-tu teritöriu de stu cumüne chi, u sö puntu ciü értu in simma a-u Bric Chioggia (1041 m). Ciü o menu 2 km a est de stu briccu chi, in-te l'area cunusciüa cumme Cian di Corsi, a gh'è üna végia bôse militô da NATO, a-a giurnô d'ancö abandunô.

De ciü, a-u de la da custèra di munti, versu nord e in-tu bacìn da valô Burmia, a picina valô da lücalité de Cravares̠s̠a, d'ancö abandunô, a l'è parte du cumüne de Côrxi asci.

Antighité e Mediuevu

[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'area de Côrxi e di cumüni vexìn a l'éa s̠a abitô in-tu Paleoliticu, cun pupulasiui che delungu i se sùn dedichè a l'ativité agricula, cumme testimunió da-a grénda diffusiùn de picìn céntri, pe cuntrulô méiu u teritöriu. Sölo in tenpi ciü recenti, déta a sö pusisiùn in-ta valô e in-scia stradda pe-u mô, a cuntrô de Côrxi a deventerà cuéllu ciü inpurtànte. A ogni moddu a s̠öna a l'éra de següru s̠a abitô ciü o menu 8000 anni fa, dôta a-a cuôle u remunta u vilàggiu truvùn vexìn a-a géxa de San Bastianìn a Perti, d'ancö in-tu cumüne de Finô. Du periudu di antighi ligüri a testimunians̠a ciù famusa a l'è però cuélla du "Vilàggiu de Agnime", che u remunta a l'éte du féru e u l'è scinbulu de l'inpurtàns̠a du Finô cumme cunfin tra-i teritöri di ligüri Sabazi e di Ingauni[4].

In-te l'éte rumôna i nu gh'éran di gréndi céntri, cun-a ciü parte di retruvaménti che i sùn lighè a l'inpurtànte via Julia Augusta (averta in-tu 12-13 a.C.), a cuôle a pasôva in-tu teritöriu de Côrxi ascì. In particulô i sùn steti truvòi di resti de ün punte in-ta lücalité de Mordeglia, cunusciû cumme Pons Paule in-tu Mediuevu[4].

De tüttu u periudu sucessivu i nu ghe sùn particulé testimunians̠e de Côrxi, u cuôle u sara, cumme u restu du Finô, mesció da-a môrca Aleramica a cuélla de Savuna, pe fenî in-tu növu stetu du Marchexùn de Finô a-a sö creasiùn in-tu 1162 cun Riccu I Du Caréttu. In-ta guéra du Finô u burgu de Côrxi u dara pröva da sö federté a-u marchés̠e Galiottu I tantu che lé, in-tu 1449, u donerà a-a parocchia üna ricca cuppa d'argentu decurô cun-u stemma di Du Caréttu e e rappresentasiui de San Niculù e de San Martìn, i dui patrui de parocchie de Côrxi e de Carbüa[4].

Eté muderna e cuntenpuranea

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Però, in-tu 1546, u guvernu du marchés̠e Alfonsu II u sara tantu mô e opressivu da fô partî propriu da Côrxi üna revurta. Segundu üna tradisiùn lücale sta revurta chi a sara incuménsô da ün poveru cuntadìn de numme Tognu Capelìn u cuôle, u giurnu primma du maries̠s̠u, a-u pustu da sö muié pe-u ius primae noctis u purterà ün ôs̠e, marciandu in tésta a üna senténa de ribelli. In realté a Repübbrica de S̠éna, delungu interesô a ciapô u cuntrullu du Marchexùn, a l'axéva mandó di mers̠enari da-a Germania a giütô a revurta. Però, cun-a murte de l'urtimu marchés̠e Sfors̠a Dria in-tu 1602, u Finô u paserà sutta a l'inperu spagnollu, pe fenî poi da-u 1713 sutta S̠éna[4].

In-te guére napuleuniche u frunte tra-i francés̠i e austru-piemuntés̠i pe varie otte u paserà pe Côrxi, cun üna primma deschinô de trüppe di Savüia (ciü o menu déxemilla ommi) in-te l'avri du 1794, i cuôli i saran però vinti da-i francés̠i, che a otubre du méximu annu i sacchegeràn u paise. A scituasiùn a cangerà pocu in-te l'annu sucessivu, fìn a-u rivu du s̠enerô Napuleùn e a sö vitöria in-ta battaia de Löa, in-tu nuvembre 1795. De ciü, in-te l'avri 1796, a passerà propriu da Corxi, e poi Riôtu lüngu a valô Pora, a culonna du s̠enerô Augereau che, cun-u giütu de ün cuntadìn da s̠öna (in cangio de üna lira), a munterà fìn a-a Colla de San Giacumu pe poi chinô in-ta valô Burmia, unde u gh'éra u restu de trüppe francés̠i[4].

Cun-a creasiùn da Repübbrica Ligüre u paise u sara inprinsipiu tacó a-u departiméntu da Maremula, cun capulögu Prìa, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Côrxi u sara inseritu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u canton de Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. In-tu méximu annu, u 1805, u sara tacó a Côrxi u vexìn cumüne de Carbüa, d'ancö a sö söla frasiùn[4].

In-tu 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica Senése, Côrxi e tütta a Ligüria i saran déti a-i Savüia, pe decisiùn du Cungressu de Vienna, e dunca inseriti fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de Séna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna. U numme uficiô Calice Ligure u remunta a-u 9 s̠ügnu 1930. In-ta segunda guéra mundiô a Côrxi i ghe saràn di scuntri tra de trüppe du Bataggiùn San Marcu e i partigién, ünse di cuôli i saran fucilé in-ta s̠öna de Cian di Corsi[4].

Da-u 1973 a-u 2011 u l'à fétu parte da Cumünité Muntana Pollupice asci, a-a giurnô d'ancö derlenguô[5].

U cumüne de Côrxi u l'à üna söla frasiùn, Carbüa, che a l'è steta fìn a-u 1805 ün cumüne. I ghe sùn ôtre lücalité de föra da-i dui céntri asci, cumme Ese, che a se truva in-ta picina valô a punente de Côrxi. A Carbüa, che a gh'a üna furma a paise sparsu, tra-e varie lücalité i ghe sùn cuélle de Inobricco, Ciri, Canto e ôtre.

Côrxi u cunfina cun Burmia e Mallare a nord, cun Orcu Feìn a levante, cun Finô e U Tû a sud e cun Riôtu a punénte.

Evulusiùn demugràfica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censî[6]

Minorànse fulén

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Segundu l'ISTAT, a-u 31 dixénbre 2017, a Côrxi i gh'éran 41 rexidenti fulén.

Persune lighè cun Côrxi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Sciti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religiuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]
A géxa de San Niculù, sêde da parocchia de Côrxi

U teritöriu de Côrxi u l'è spartiu, da-u 3 agustu 1465[7], tra-i prevostri de due parocchie, che i se truvan sutta a-a dioces̠i de Savuna-Nori. Deféti i ghe sùn a parocchia du paise, che a l'à a sö sêde in-ta géxa de San Niculù, e cuélla da prinsipô frasiùn de Côrxi, Carbüa, sutta a-a géxa de San Martìn.

Parocchia de Côrxi
  • Géxa de San Niculù: custruia in-tu XIII seculu, a l'è sêde da parocchia de Côrxi. A l'è steta mens̠unô pe-a primma otta in-te ün papé du 1356 e a l'averà di sucessivi largaménti. U sö spétu d'ancö u remunta a üna recustrusiùn féta tra-u 1773 e u 1785, segundu ün stile rococò che u regurda cuéllu de l'arénte oratoiu, de vinti anni ciü végiu.
  • Oratoiu de San Carlu: sêde da casas̠s̠a da-u mèximu numme, u se truva acostu a-a géxa de San Niculù. Inprinsipiu l'oratoiu u l'éra dedicó a San Niculù asci, pe poi cangiô titulô tra-u sincueséntu e séiséntu. U sö spétu d'ancö u l'è cuéllu da custrusiùn realisô tra-u 1756 e u 1763, doppu che cuélla ciü antiga a sara tacô a-a géxa, ancura in recustrusiùn.
  • Santuaiu de Nostra Scignura da Guôrdia: u l'è scitùó in scia riva du briccu surva a-a lücalité de Ese, che a se truva a punénte du céntru du paise. U l'è stetu custruiu tra u 1859 e l'annu doppu, pe poi ése ancura largó in-tu 1926 e ün ôtra otta in-tu 1960[8].
A capélla de Santa Libera.
  • Capélla de Santa Libera: realisô in-tu 1550, a se truva lüngu a stradda pe Riôtu. A l'è steta recustruia in-tu 1723.
  • Capélla du Bùn Cunseiu: de proprieté in-te l'öttuséntu da famia Giacheri, a se truva a Ese[9].
Parocchia de Carbüa
  • Géxa de San Martìn: a l'è a sêde da parocchia de Carbüa.
  • Géxa de San Roccu: scituô in-ta lücalité de Cà de Ramundi, a se truva in simma a-a colla da-a cuôle china a SP27 versu a valô de Feìn.
  • Géxa de San Giuanne: a se truva in-te l'abandunô lücalité de Cravares̠s̠a, s̠untô a l'area di Cian di Corsi sölo cun di senté.
  • Oratoiu di SS Cosma e Damian: oratoiu da parocchia de Carbüa u se truva arénte a géxa.

Architetüe civili

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Palas̠s̠u du cumüne: a sêde du munisipiu ancura d'ancö, custruia tra-u 1936 e u 1938. U l'è stetu, fìn a-u 1962 a sêde de scöre elementôri asci[10].
  • Palas̠s̠u Bolla: mensunó s̠a in-tu XIX seculu, u prende u numme da-u sö d'ancö, scibén che u fusse inprinsipiu üna proprieté da famia Cesio[11].
  • Palas̠s̠u Cesio: u l'è üna de ciü antighe custrusiui de Côrxi, détu che a remunta a primma du XVII seculu, e a l'è steta fìn a-u 1938 a sêde du munisipiu[12].
  • Museu de arte cuntenpuranea da Cà du Console: creó in-ti anni settanta in-ta custrusiùn du XIX seculu da-u mèximu numme, u l'è ligó a-u pitû Miliu Scanavìn, u cuôle in-tu 1964 u l'éra veniu a stô a Côrxi, purtandu cun lé üna picina culonia di artisti[13].

L'agricultüra a l'è steta, fina a tenpi recenti, l'ativité ecunomica ciü inpurtànte a Côrxi, survatüttu a cultivasiùn de èrburi da früta cumme pèrseghi e setrùn, orivi e vigne. Déta l'inpurtàns̠a de l'agricultüra u l'è stetu realisó in-tu pasó u scistema de cané, diti bealére o béi, che u l'è ancura in funsiùn. I gh'éran de ativité lighè a-a lavurasiùn du légnu e a üna côva de grafìte, che a se truvôva in-ta lücalité de Cravares̠s̠a e a-a giurnô d'ancö do tüttu abandunô. Tanti i l'éran i abitanti de Côrxi che i travaiôvan in-te industrie de Finô asci, prinsipalménte a-u stabilimentu da Piaggio Aerospace a Marina.

A Côrxi u gh'è ün parcu de pôre eoliche asci, tra-i primmi da Ligüria, scitùó in simma a-a custèra di munti tra Cian di Corsi e u Bric Chioggia e furmó da sincue inpianti, pe üna putens̠a de ciü o menu 2,5 MW.

U mèximu arguméntu in detàggiu: Dialéttu finarìn.

A Côrxi a l'è parlô üna variante du finarìn, dialettu du gruppu du lìgüre céntru-ucidentàle parló survatüttu a Finô, cun de diferens̠e da-e parlè da rivêa.

  • Sagra du pésciu: a s̠ügnu, a l'è organis̠ô da l'asuciasùn lücale i "Zueni de Corxi"[14].
  • Festa de San Niculù: due otte l'annu, u 6 dixénbre e a primma dumenega de mas̠u. A primma dôta a l'è cuélla da festa liturgica, celebrô da tütta a Géxa, cun-a segunda che a l'è üna festa sölo de Côrxi e in-ta cuôle a gh'è a s̠elebrasiùn solénne. Sta üs̠ans̠a chi a l'è incuménsô in-tu 1872, annu in-tu cuôle a sara realisô a növa statua du santu (dita "di ricchi") bénben ciü grénda de cuélla ciü végia, decidendu che dixénbre u fusse però ün més̠e cun ün tenpu troppu grammu pe-a festa ciü inpurtànte du paise e che dunca a duvéisse ése celebrô ciü tardi[15].
  • Festa de San Giuanne Batista: a se tegne tütti i anni u 29 de agustu, in-ta gexétta da lücalité de Cravares̠s̠a. A l'è u sölo giurnu in-tu cuôle sta frasiùn chi, abandunô in-tu 1964 doppu a serô da minera de grafite, a turna a vive e a incise de gente[16][17].

Côrxi u l'è s̠untó a-i cumüni vexìn da varie stradde: a prinsipô a l'è a SP17, a cuôle a s̠unta u paise cun Riôtu, versu nord, e cun Finô, a sud. I ghe sùn asci a SP46 pe Gura, a punénte, e a SP23 che, pasandu da frasiùn de Carbüa, a va primma versu Feìn (cangiandu numme in-te l'urtimu töccu in SP27) e poi a segue a custèra di munti fìn a-u cunfin cun Burmia.

In-ta valô de Côrxi u gh'è ün casellu in-sce l'autustradda A10 asci, ciü o menu 2 km a sud da-u céntru du paise.

Ün caruggiu du céntru de Côrxi.

Scindici de Côrxi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Perîodo Prìmmo çitadìn Partîo Càrega Nòtte
1831 1836 Filippo Cesio Scindicu|
1844 1847 Giuseppe Cesio Scindicu
1848 1850 Giovanni Cesio Scindicu
1850 1877 Giacomo Massa Scindicu
- - - -
6 s̠ügnu 1985 8 s̠ügnu 1990 Luigi Bianchi DC Scindicu
8 s̠ügnu 1990 24 avri 1995 Luigi Bolla DC Scindicu
24 avri 1995 14 s̠ügnu 1999 Enrico Richeri lìsta civica de céntru-sinistra Scindicu
14 s̠ügnu 1999 14 s̠ügnu 2004 Enrico Richeri DS Scindicu
14 s̠ügnu 2004 8 s̠ügnu 2009 Gio Batta Decia Insieme per Calice
(lìsta civica de céntru-scinistra)
Scindicu
8 s̠ügnu 2009 26 mas̠u 2014 Livio Sterla Nel cuore Calice
(lìsta civica de céntru-drita)
Scindicu
26 mas̠u 2014 5 frevô 2016 Salvatore Paonessa Nel cuore Calice
(lìsta civica de céntru-drita)
Scindicu [18]
24 frevô 2016 6 s̠ügnu 2016 Livio Sterla Nel cuore Calice
(lìsta civica de céntru-drita)
Vicescindicu [19]
6 s̠ügnu 2016 4 otubre 2021 Alessandro Comi Condividere Calice
(lìsta civica)
Scindicu
4 otubre 2021 in caréga Alessandro Comi Condividere Calice
(lìsta civica)
Scindicu
  1. Dato Istat - Pupulasiùn a-u 30 sügnu 2019.
  2. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 (IT) Comune di Calice Ligure - Cenni Storici, in sce comune.calice-ligure.sv.it. URL consultòu o 12 zùgno 2021.
  5. (IT) L.R. 4 lüu 2008, n. 24, in sce federalismi.it. URL consultòu o 4 zùgno 2021.
  6. Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultó u 30-12-2023.
  7. (IT) Carbuta, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  8. (IT) Santuario di Nostra Signora della Guardia, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  9. (IT) Cappella del Buon Consiglio, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  10. (IT) Il Palazzo Comunale, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  11. (IT) Palazzo Bolla, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  12. (IT) Palazzo Cesio, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  13. (IT) Il museo, in sce comune.calice-ligure.sv.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  14. (IT) Sagra del pesce a Calice Ligure, in sce liguriainfesta.com. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  15. (IT) Festa patronale di San Nicolò, in sce caliceligure.org. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  16. (IT) Pier Paolo Cervone, Il paese che non c’è più e rivive una volta l’anno per il patrono, in sce lastampa.it, 3 novénbre 2019. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  17. (IT) Cravarezza - La grafite per sfamarsi, in sce paesifantasma.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
  18. Murtu in càrega
  19. Subentró cun D.P.R 24 frevô 2016, publicó in-scia G.U. n. 58 du 10 mars̠u 2016

Ôtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

͟Suntaménti esterni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • (IT) Scitu uficiô, in sce comune.calice-ligure.sv.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
Contròllo de outoritæVIAF (EN245449854 · WorldCat Identities (EN245449854