Sâta a-o contegnûo

Surli

Sta pàgina l'è scrita in nuvaize
Da Wikipedia
NV
Sta pàgina l'è scrita in nuvaize, inta variante da Val Burbaia
Panurâma 'd Surli inti anni '40

Surli l'é 'n paìse inta pruvéincia 'd Lesàndria ch'l'é stó Cumüne per cuntu só fìn a-i 1928, quande ch'l'é pasó sutta ai Cumüne de Buighètu. E Baàsche, ch'u fasàiva pòrte dei Comüne 'd Surli, l'é pasó sutta ai Comüne de Stasàn.

Stória

I docümainti pü antìghi conservài inta paróchia 'd Surli i sun dei 1197[1]. Anche e casté u duvàisa êse du XII séculu, secundu quante u l'á scriciu Goggi. U nume 'd Surli u véna da-u latìn Surlae, ma l'é secüu in nume d'orìgine lìgure. Surli l'é stó guvernó da-a famiglia di Lünâti insemme ai Buighètu féin au XVIII séculu.

Pósti d'interèsse

E casté 'd Surli a l'inprinçìpiu du XX séculu

A Surli gh'é i ruvìnn-e d'in casté medievòle, dîtu Casté 'd Surli, in çimma a-i briccu pü âtu. Gh'é a gêsa paruchiòle id San Luàinsu e gh'é asì 'na gêsa medievòle cu-in campanéin in stîle rumânicu dîta Gêsa 'd San Martéin.

L'antica Gèša Rumànica d’Sàn Martèin[2] l'è a Gèša "mòe", a prümma d'Surli 'ntrègu.

I dìša ch'a sia stò tiò sü 'ntù sèculu XI. Da di vègi scrìcci chi són stòi l’šüi, u s'pö dì ch’l'èa paróchia fèin ae 1523, quànd' ch'l'è stò tiò sü a gèša paruchióle d’àvva ch'a pórta u nómme d'Sàn Luàinsu. Da alùa, lè gnüa gèša-uatóriu e l'è 'ncö a gèša da Cunfratèrnita du Sàntu Sufràgiu, 'ncù u nómme d'Sàn Giüšèpe. Fèin da e prinsìppiu du sèculu XIX a gh'avè lì atùrnu e camsàntu, ch'u šmìa ch'u füssa 'ntà pòrte drìccia da 'ndè ch'u s’èintra.

N’gèša, fèin a i'ùrdini d'Napuleón, u gh’gnìva stròi i sciùi da famiglia Figheti d'Surli, chi stašè a Figài. Ai pè dl’altò, u gh’è stró u sciùu Muntànu Figheti, pòe d’dùi nutòi, Francèscu e Bartulumèu, chi fašàiva i scrìcci d'ereditò e d'òtru di feudatòri d'Surli ch'i èa i Marcàiši Lunati e dl'òtra famiglia d'sciùi Ràti Opizzoni da Tùre e de Buighèttu.

Da cmè ch'lè fàcia, a Gèša d'Sàn Martèin a gh'ò dedfö n'bèl campanèin rumànicu d'sàsi a vìsta squadró, ch'u n’èa mìa quèrtu d'cùppi, ma d'ciàpe 'nti quàtru cantóuni; cmè ch'u s'pö capì dàndghe n’ugiò.

Ndràinta l'è sùlu a 'na navàta, fàcia 'ncù cmè e gèše da n'lùa. D'bèlu u gh’è a figüa d'Sàn Martèin 'ntè müru aä snìstra dl’altò che d’drè a gh'ò tütt'e müru d'sàsi a vìsta ch'u làsa sàinsa fió.

Ntè vègi camsàntu ch'l'èa atàcu aä gèša, u gh'gnìva stròi - fèin ai prümmi dl'ötsàintu - i mórti d'Surli chi stašè a Figài, a Sàn Martèin, a Psèina (ch'l'è sùtta aä gèša) e aë Baäsche.

A gêsa 'd San Martéin a Surli inti anni '40

E còi' vège d'Sàn Martèin[3], chi són de mediuèvu, u šmìa chi sia öin di mei pósti da stüdiò da bàsa val Buibèia. Còie chi són stàce tiòi sü sùtta ae custiö de Castè e 'nsème i gh’àn na vìsta cha 'nterèsa i stüdiùši. Ultre l'uatóriu rumànicu, Sàn Martèin u gh'ò a só “spiasètta“ n'mèšu; e atùrnu u s'vègga e còie Rónculi (aä snìstra) e Ràti, ch’lè stó nutòiu e ómmu d'fidücia di Lunati feudatòri de Castè.

Daä "spiasètta" 'ndàndu apàina aä snìstra, u s'rìva 'nti n'curtèin, ma per rivòghe bšögna pasò n’mèšu a dùi müri strècci, 'ndè ch'u šmìa ch'u csìa stó n'purtón per intrò 'ntè còie di Lunati: d'frónte e a drìccia 'nsümma de müru. S’grùppu d'còie, lè 'ndè chi stašàiva i Lunati dóppu èsse gnüi šü da e Castè, vèrsu a fèin du Seisàintu, i són gnüi a stò chì. Pasó u strècciu, (atàcu ae curtèin), u gh'è quèlla ch'l'èa a "stànsia d'lavù de Marcàiše Lunati". Aä drìccia, 'nsümma de müru d'sàsi ('na vóta u gh'èa n'puntèttu d’sàsi ch'u rivè daä "stànsia d’lavù" a 'iòtre còie di Lunati. Ndàndu avànti 'nti sa strò strèccia, u s'rìva daä vàsca e i lòghi, e anche chì aä fèin da strò u gh’èa n’purtón ch'u seràiva e còie di Lunati.

A geza 'd San Luainsu a San Martéin, 'na lucalitò 'd Surli

Daä vàsca, 'ndàndu 'ndrè, u gh’è n'òtra strò n’pó mènu strèccia póc’ distànte da l'òtra, ch'a vò šü 'ntè còie a bàsu d’Sàn Martèin. Sübtu aä snìstra u gh’è e còie Feraràsu, pö e còie Buvèri chi gh’àn n’bèl pórgu (i Buvèri 'ièa da u seisàintu i ferò e i lignamè d'fidücia di Lunati feudatòri).

Se daä vàsca u s'vò aä snìstra, u sòrta da Sàn Martèin 'ntà vègia strò che da Surli a rivàiva ae Cüdghè e a Turtóuna. Fö de còie d'Sàn Martèin e apàina dóppu e Bastigón, 'ntà drìccia ch'a vò sü, u gh’è a strò 'ncù di sàsi mösti ch'a pórta n'Castè. A sùa aä vàsca u s'vègga na bèla cò gróssa, "n'palasióttu", póc' sùtta ai müri de Castè: l'è e "Calsinò", vègia furnòša d’calsèina de Castè e de còi' vège d'Sàn Martèin.

Ecunumîa

Cultüa

A Surli u s' pòrla incù in dialettu lìgüre ch'u fò parte da variante nuvàize.

Manifestaçiùn-i

Feste e fêe

Nóte

  1. Mons. Goggi, Clelio (1973) “Storia dei comuni e delle parrocchie della diocesi di Tortona", Tortona, Litocoop
  2. scrìcciu da Paulu Póggiu intu 1997 per le grùppu d’Surli "E Castè" e tradütu da Stéfanu Ferarassu intu 2018
  3. scrìcciu da Paulu Póggiu - 1997 - per le grùppu d'Surli "E Castè", tradûtu da Stéfanu Ferarassu intu 2018

Òtri prugètti