Прејди на содржината

Калифорниум

Од Википедија — слободната енциклопедија
Калифорниум  (98Cf)
A very small disc of silvery metal, magnified to show its metallic texture
Општи својства
Име и симболкалифорниум (Cf)
Изгледсребрана
Калифорниумот во периодниот систем
Водород (двоатомски неметал)
Хелиум (благороден гас)
Литиум (алкален метал)
Берилиум (земноалкален метал)
Бор (металоид)
Јаглерод (повеќеатомски неметал)
Азот (двоатомски неметал)
Кислород (двоатомски неметал)
Флуор (двоатомски неметал)
Неон (благороден гас)
Натриум (алкален метал)
Магнезиум (земноалкален метал)
Алуминиум (слаб метал)
Силициум (металоид)
Фосфор (повеќеатомски неметал)
Сулфур (повеќеатомски неметал)
Хлор (двоатомски неметал)
Аргон (благороден гас)
Калиум (алкален метал)
Калциум (земноалкален метал)
Скандиум (преоден метал)
Титан (преоден метал)
Ванадиум (преоден метал)
Хром (преоден метал)
Манган (преоден метал)
Железо (преоден метал)
Кобалт (преоден метал)
Никел (преоден метал)
Бакар (преоден метал)
Цинк (преоден метал)
Галиум (слаб метал)
Германиум (металоид)
Арсен (металоид)
Селен (повеќеатомски неметал)
Бром (двоатомски неметал)
Криптон (благороден гас)
Рубидиум (алкален метал)
Стронциум (земноалкален метал)
Итриум (преоден метал)
Циркониум (преоден метал)
Ниобиум (преоден метал)
Молибден (преоден метал)
Технециум (преоден метал)
Рутениум (преоден метал)
Родиум (преоден метал)
Паладиум (преоден метал)
Сребро (преоден метал)
Кадмиум (преоден метал)
Индиум (слаб метал)
Калај (слаб метал)
Антимон (металоид)
Телур (металоид)
Јод (двоатомски неметал)
Ксенон (благороден гас)
Цезиум (алкален метал)
Бариум (земноалкален метал)
Лантан (лантаноид)
Цериум (лантаноид)
Празеодиум (лантаноид)
Неодиум (лантаноид)
Прометиум (лантаноид)
Самариум (лантаноид)
Европиум (лантаноид)
Гадолиниум (лантаноид)
Тербиум (лантаноид)
Диспрозиум (лантаноид)
Холмиум (лантаноид)
Ербиум (лантаноид)
Тулиум (лантаноид)
Итербиум (лантаноид)
Лутециум (лантаноид)
Хафниум (преоден метал)
Тантал (преоден метал)
Волфрам (преоден метал)
Рениум (преоден метал)
Осмиум (преоден метал)
Иридиум (преоден метал)
Платина (преоден метал)
Злато (преоден метал)
Жива (преоден метал)
Талиум (слаб метал)
Олово (слаб метал)
Бизмут (слаб метал)
Полониум (слаб метал)
Астат (металоид)
Радон (благороден гас)
Франциум (алкален метал)
Радиум (земноалкален метал)
Актиниум (актиноид)
Ториум (актиноид)
Протактиниум (актиноид)
Ураниум (актиноид)
Нептуниум (актиноид)
Плутониум (актиноид)
Америциум (актиноид)
Кириум (актиноид)
Берклиум (актиноид)
Калифорниум (актиноид)
Ајнштајниум (актиноид)
Фермиум (актиноид)
Менделевиум (актиноид)
Нобелиум (актиноид)
Лоренциум (актиноид)
Радерфордиум (преоден метал)
Дубниум (преоден метал)
Сиборгиум (преоден метал)
Бориум (преоден метал)
Хасиум (преоден метал)
Мајтнериум (непознати хемиски својства)
Дармштатиум (непознати хемиски својства)
Рендгениум (непознати хемиски својства)
Копернициум (преоден метал)
Нихониум (непознати хемиски својства)
Флеровиум (слаб метал)
Московиум (непознати хемиски својства)
Ливермориум (непознати хемиски својства)
Тенесин (непознати хемиски својства)
Оганесон (непознати хемиски својства)
Dy

Cf

(Upn)
берклиумкалифорниумајнштајниум
Атомски број98
Стандардна атомска тежина (Ar)(251)[1]
Категорија  актиноид
Група и блокгрупа б.б., f-блок
ПериодаVII периода
Електронска конфигурација[Rn] 5f10 7s2[2]
по обвивка
2, 8, 18, 32, 28, 8, 2
Физички својства
Фазацврста
Точка на топење1.173 K ​(900 °C)[1]
Точка на вриење1.743 K ​(1.470 °C) (претпоставка)[3]
Густина близу с.т.15,1 г/см3[1]
Атомски својства
Оксидациони степени2, 3, 4[4]
ЕлектронегативностПолингова скала: 1,3[5]
Енергии на јонизацијаI: 608 kJ/mol[6]
Color lines in a spectral range
Спектрални линии на калифорниум
Разни податоци
Кристална структурадвојно шестаголна збиена (дшаз)
Кристалната структура на калифорниумот
Мосова тврдост3–4[7]
CAS-број7440-71-3[1]
Историја
Наречен поСпоред Калифорнија, каде бил откриен
ОткриенЛоренс Берклиева национална лабораторија (1950)
Најстабилни изотопи
Главна статија: Изотопи на калифорниумот
изо ПЗ полураспад РР РЕ (MeV) РП
248Cf веш 333,5 д α (100 %) 6,369 244Cm
СЦ (2,9×10−3 %) 0,0029
249Cf расеан 351 г α (100 %) 6,295 245Cm
СЦ (5,0×10−7 %) 4,4×10−7
250Cf траги 13,08 г α (99,92 %) 6,129 246Cm
СЦ (0,08 %) 0,077
251Cf траги 898 г α 6,172 247Cm
252Cf траги 2.645 г α (96,91 %) 6,217 248Cm
СЦ (3,09 %)
253Cf траги 17,81 д β (99,69 %) 0,29 253Es
α (0,31 %) 6,126 249Cm
254Cf веш 60,5 д СЦ (99,69 %)
α (0,31 %) 5,930 250Cm
Наводи за изотопи [8][9]
| наводи | Википодатоци

Калифорниумрадиоактивен хемиски елемент со симбол Cf и атомски број 98. Овој елемент првпат бил синтетизиран во 1950 година во Националната лабораторија на Лоренс Беркли (тогашна радијациона лабораторија при Калифорнискиот универзитет), со бомбардирање на кириумот со алфа-честички ( хелиум-4 јони ). Тоа е актиноиден елемент, шестиот трансурански елемент кој треба да се синтетизира, и ја има втората највисока атомска маса од сите елементи кои се произведени во количества доволно големи за да се видат со голо око (по ајнштајниумот ). Овој елемент е именуван по универзитетот и државата Калифорнија .

Постојат две кристални форми на калифорниум под нормален притисок: еден погоре и еден под 900 °C (1,650 °F). Третиот облик постои при висок притисок. Калифорниумот полека потемнува на воздух при собна температура. Соединенијата на калифорниум доминираат при оксидационата состојба +3. Најстабилниот калифорниумов изотоп, од дваесетте познати изотопи е калифорниум-251, кој има полуживот од 898 години. Овој краток полуживот значи дека елементот не се наоѓа во значајни количини во Земјината кора. [б 1] Калифорниум-252, со полуживот од околу 2.645   години, е најчест изотоп кој се користи и се произведува во Националната лабораторија во Оук Риџ во САД и истражувачкиот институт за атомските реактори во Русија.

Калифорниумот е еден од ретките трансураниумски елементи кои имаат практична примена. Повеќето од овие примени го искористуваат својството на одредени изотопи на калифорниум за емитување на неутрони. На пример, калифорниумот може да се искористи за да се започнат со работа јадрените реактори и се користи како извор на неутрони при проучувањето на материјали со помош на неутронско расејување и неутронска спектроскопија. Калифорниумот, исто така, може да се користи во јадрена синтеза на повисоки масивни елементи, оганесонот (118 елемент) се синтетизира со бомбардирање на атоми на калифорниум-249 со јони на калциум-48. Корисниците на калифорниумот мора да ги земат предвид радиолошките опасности и способноста на елементот да го наруши создавањето на црвените крвни клетки со биоакумулација во скелетното ткиво.

Особености

[уреди | уреди извор]

Физички својства

[уреди | уреди извор]

Калифорниумот е сребрено бел актиноиден метал[10] со точка на топење од 900 ± 30 °C (1,650 ± 50 °F) и проценета точка на вриење од 1,745 K (1,470 °C; 2,680 °F).[11] Чистиот метал е ковлив лесно се сече со жилет. Самиот метал започнува да испарува над 300 °C (570 °F) кога е изложен на вакуум.[12] Под 51 K (−222 °C; −368 °F) калифорниумот е феромагнетен или феримагнетичен (се однесува како магнет), меѓу 48 и 66 K тој е антиферомагнетичен (преодна состојба), и над 160 K (−113 °C; −172 °F) е парамагнетизам (надворешните магнетни полиња може да го направат магнетичен).[13] Создава легури со лантаноидите но многу малку се знае за истите.[12]

Елементот има две кристаални облици под притисок од 1 стандардна атмосфера: двојна-близуслеан шестаголен облик наречен алфа (α) и челно централен коцкест облик наречен бета (β).[б 2] Обликот α постои под 600–800 °C со густина од 15,10 g/cm3 и обликот β кој постои над 600–800 °C со густина од 8,74 g/cm3.[15] на притисок од 48 GPa обликот β се менува во орторомпски кристален систем поради промената на местоположбата на 5f електроните на атомот, што пак овозможува истите да се сврзат.[16][б 3]

Модулот на збивливост на еден материјал е мерка за неговиот отпор на подеднаков притисок. Модулот на збивливост на калифорниумот изнесува 50 ± 5 GPa, што е слично н тривалентнителантаноидни метали но помал од попознатите метали, како на пример алуминиумот чиј модул на збивливост изнесува (70 GPa).[16]

Хемиски својства и соединенија

[уреди | уреди извор]
Претставителни калифорниски соединенија [10] [б 4]
состојба соединение равенка боја
+2 калифорниум (II) бромид CfBr 2 жолта
+2 калифорниум (II) јодид CfI 2 темновиолетова
+3 калифорниум (III) оксид Cf 2 O 3 жолто-зелена
+3 калифорниум (III) флуорид CfF 3 светлозелена
+3 калифорниум (III) хлорид CfCl 3 смарагд зелен
+3 калифорниум (III) бромид CfBr 3 жолтеникаво зелено
+3 калифорниум (III) јодид CfI 3 лимон жолта
+3 калифорниум (III) борат CF [B 6 O 8 (OH) 5 ] бледо зелено
+4 калифорниум (IV) оксид CfO 2 црно кафеава
+4 калифорниум (IV) флуорид CfF 4 зелена

Калифорниумот може да има оксидациони состојби 4, 3, или 2. Вообичаено образува осум или девет врскисо ближните атоми или јони. За хемиските својства се предвидува дека се слични на останатите 3+ валентни актиноиди [18] и со елементот диспрозиум, кој е лантаноидот над калифорниумот во периодниот систем.[19] Елементот полека потемнува на собна температура, процес кој се забрзува со додавањето на влага.[15]Калифорниумот реагира кога е загреан со водород, азот или халкогени (кислородно семејство елементи), реакциите со сув водород и водени неоргански киселини се брзи.[15]

Калифорниумоте само растворлив во вода како калифорниум(III) катјон. Обидите да се редуцира или оксидира +3 јонот во раствор се неуспешни.[19] Елементот образува соединенија растворливи во вода како хлорид, нитрат, перхлорат и сулфат и образува флуорид, оксалат, или хидроксид.[18] Калифорниумот е натешкиот актиноид кој изразува ковалентни својства, како што е случајот со калифорниум боратот.[20]

Опишани се 20 радиоизотопи на калифорниумот, од кои најстабилен е калифорниум-251 со полуживот од 898 години, калифорниум-249 со полуживот од 351 година, калифорниум-250 со полуживот од 13,08 години и калифорниум-252 со полуживот од 2,645 години.[9] Сите останати изотопи се со полуживоти пократки од една година, и повеќето од овие полуживоти се пократки од 20 минути.[9] Изотопите на калифорниумот имаат масен број од 237 до 256.[9]

Калифорниум-249 се добива преку бета-распад на берклиум-249, и повеќето други изотопи на калифорниумот се добиени со изложување на берклиумот на силно неутронско зрачење во јадрени реактори.[19] Иако калифорниум-251 го има најдолгиот полуживот, неговото добивање изнесува само 10% поради склоноста да ги зафаќа неутроните (високо неутронско зафаќање) и неговата склоност да заемнодејствува со други честички (висок неутронски пресек).[21]

Калифорниум-252 е многу силен неутронски оддавач, што го прави крајно радиоактивен и штетен по здравјето.[22][23][24] Калифорниум-252 подлежи на алфа-распад 96,9% од времето и се добива кириум-248 додека пак останатите 3,1% распадите се спонтано цепење.[9] Еден микрограм (µg) на калифорниум-252 оддава 2,3 милиони неутрони во секунда, и просечно по 3,7 неутрони при спонтано цепење.[25] Повеќето од другите изотопи на калифорниумот се распаѓаат во изотопи на кириум (атомски број 96) преку алфа-распад.[9]

Историја

[уреди | уреди извор]
Large pieces of equipment with a man standing nearby.
Циклотрон со пречник од 1,52 m кој се користи за првата синтеза на калифорниум

Калифорниумот за првпат е синтетизиран при Калифорнискиот универзитет при Зрачната лабораторија во Беркли, од страна на физичарите Стенли Томпсон, Кенет Стрит, Алберт Џиорсо и Глен Сиборг на или околу 9 февруари 1950 година.[26] Станува збор за шестиот откриен трансураниумски елемент; екипата своето откритие го објавила на 17 март 1950 година.[27][28][29]

За да се доие калифорниум, мета со маса од 1 миктро грам кириум-242 (Елементот curium не постои.) е бомбардирана со 35 MeV-алфа-честички (Елементот helium не постои.) во циклотронот со пречник од 60-инч-diameter (1.52 м) при Веркли, со што се добива калифорниум-245 (Елементот californium не постои.) плус еден слободен неутрон (
n
).[26]

Елементот curium не постои. + Елементот helium не постои.Елементот californium не постои. + 1
0

n

При овој експеримент добиени се околу 5.000 атоми на калифорниум,[30] и овие атоми имаат полуживот од 44 минути.[26]

Откривачите елементот го нарекле според државата и универзитетот каде работеле. Ова беше оддалечување д правилото за елементите 95 до 97, чие именување било од елементите кои се наоѓале директно над нив во периодниот систем.[31][б 5] Сепак, еленементот над елементот 98 во периодниот систем, диспрозиум, има има кое значи „тежок за добиање“ па истражувачите се решиле да отстапат од досега употребуваното правило на именување.[33] Тие изјавиле „најдоброто е што можеме да посочиме дека на ... истражувачите пред еден век им било тешко да стигнат до Калифорнија.“[32]

Мерливи количества на калифорниум биле за првпат добиени со озрачување на плутониумови мети при Реакторот за тестирање на материјали при Националната реакорска станица за тестирање во источно Ајдахо; и овие откритие биле објавени во 1954 година.[34] Во овие примероци бил забележан високиот чекор на спонтано цепење на калифорниум-252. Првиот експеримент со калифорниум во концетрирани количини се случил во 1958 година.[26] Изотопите калифорниум-249 до калифорниум-252 се изолирани истата година од плутониум-239 кој бил озрачен со неутрони во јадрен реактор во текот на пет години.[10] Две години подоцна во 1960 година, Бурис Канингам и Џејмс Валман од Лоренцовата зрачна лабораторија при Калифорнискиот универзитет ги создале првите калифорниумови соединенија—калифорниум трихлорид, калифорниум оксихлорид и калифорниум оксид, кога калифорниумот го изложиле со хлороводородна кислеина во облик на пареа.[35]

Високофлуксниот изотопен реактор (ВФИР) при Нациионалната лабораторија „Оук Риџ“ (НЛОР) во Оук Риџ, Тенеси, започнал да произведува мали количества на калифорниум во 1960-ите години.[36] До 1995 година, ВФИР номинално произведувал 500 milligrams (0.018 oz) на калифорниум годишно.[37] Плутониумот со потекло од Велика Британија се превезувал во САД според договорот за заедничка одбрана меѓу САД и Велика Британија од 1958 година, се користел за добивање на калифорниумот.[38]

Атомската енергетска комисија го продавала калифорниум-252 на индустриските и академските побарувачи во почетокот на 1970-ите по цена од $10 за микрограм[25] и во просек се испоралувале 150 mg (0.0053 oz) на калифорниум-252 секоја година од 1970 до 1990 година.[39][б 6] Калифорниумот првпат бил добиен хемиски во 1974 година од страна на Хаире и Бајбарзкој го редуцирале калифорниум(III) оксидот сп лантан со што добиле микрограмски количества на тенки филмови со дебелина од неколку микрометри.[40][41][б 7]

Траги од калифорниум може да се забележат во близина на објекти кои го користат металот за потрага на минерали и медицински третмани.[43] Елементот е нерастворлив во вода, но добро се распространува во почвата каде неговите концентрации може да бидат и 500 пати поголеми од водата која се наоѓа во близина на почвата.[44]

Радиоактивните врнежи од атмосферата поради јадрените тестирања пред 1980 година придонеле мало количество на калифорниум да се појави во околината.[44] Калифорниумовите изотопи со масен број 249, 252, 253 и 254 се забележани во радиоактивната прав собрана по јадрената експлозија.[45] Калифорниумот не е опфатен од легислативата на Депарментот за енергија на САД бидејќи не се произвел во доволно големи количества.[44]

Во еден период се верувало дека калифорниумот се добивал во суперновите, бидејќи нивнот распад се поклопувал со полуживотот од 60 дена на 254Cf.[46] Сепак, последователните истражувања покажале дека не постои калифорниум во спектрите на суперновите,[47] и денес се смета дека светлинските криви на суперновите го следат распадот на никел-56.[48]

Трансураниумовите елементи од америциум до фермиум, вклучувајќи го тука и калифорниумот, се добиени природно во природниот цепен реактор во Окло, но денес тоа не се случува.[49]

Производство

[уреди | уреди извор]

Калифорниумот се добива во јадрените реактори и забрзувачите на честички.[50] Калифорниум-250 се добива со бомбардирање на берклиум-249 (249
97
Bk
) со неутрони, со што се добива берклиум-250 (250
97
Bk
) со неутронско зафаќање (n,γ) по што, преку, брз бета-распад) се добива калифорниум-250 (250
98
Cf
) преку следнава реакција:[51]

249
97
Bk
(n,γ)250
97
Bk
250
98
Cf
+ β

Бомбардирањето на калифорниум-250 со неутрони образува калифорниум-251 и калифорниум-252.[51]

Подолговременото изложување на америциумот, кириумот и плутониумот со неутрони создава милиграмски количества на калифорниум-252 и кикрограмски количества на калифорниум-249.[52] Од 2006 година, изотопите на кириум 244 до 248 се озрачувани со неутрони во специјални реактори за да се добие калифорниум-252 со помали количества на изотопите 249 до 255.[53]

Микрограмски количества на калифорниум-252 се достапни за комерцијална употреба од страна на Комисијата за јадрена регулација на САД.[50] Само две места произведуваат калифорниум-252: Националната лабораторија „Оук Риџ“ во САД, и Истражувачкиот институт за атомски реактори во Димитровград, Русија. Од 2003 година, произведувачите произведуваат соодветно 0,25 грама и 0,025 грама калифорниум-252 годишно, respectively.[54]

Се произведуваат три калифорниумови изотопи со значајни полуживоти, што пак побарува 15 неутронски зафати од ураниум-238 без јадрено цепење или алфа-распади во текот на добивањето.[54] Калифорниум-253 екрајниот производ на синџирот кој започнува со ураниум-238, вклучувајќи неколку изотопи на плутониумот, америциумот, кириумот, берклиумот, и калифорнимовите изотопи од 249 до 253 (Погледајте го дијаграмот).

A complex flow diagram showing various isotopes.
Шема на производство на калифорниум-252 од ураниум-238 со неутронско озрачување
Large conical structure on a pulley with a man on top and two near the base.
50-тонска испорака на сад изграден во Националната лабораторија „Оук Риџ“ кој може да пренесува до 1 грам 252 Cf. [55] Потребни се големи и силно заштитени транспортни контејнери за да се спречи ослободувањето на високорадиоактивен материјал во случај на нормални и хипотетички несреќи.[56]

Калифорниум-252 има определен број на специјализирани примени како силен неутронски оддавач, и секој микрограм на свежо добиен калифорниум обезбедува 139 милиони неутрони во минута.[25] Ова својство го прави калифорниумот корисен како неутронски почетен извор за некои јадрени реактори[15] и како пренослив (нереакторски) неутронски извор за неутронско активирана анализа со која би се забележале траги од елементите во примероците.[57][б 8] Неутроните од калифорниумот се вклучени во управувањето на одредени матерични и мозочни ракови каде останатите радијациона терапија не е делотворна.[15] Се користи во образовни цели од 1969 година кога Џорџискиот институт за технологија добил на заем 119 µg калифорниум-252 од реакторот на централата Савана Ривер.[59] Исто така се користи и како метал за анализаторите на јаглен и материјалните анализатори во јаглената и цементната индустрија.

Неутронското пробивање во материјалите го прави калифорниумот корисен како инструмент за детекција во скенерите горивните прачки;[15] неутронската радиотерапија на авионски летала и делови на оружја за да се открие корозијата, лошите варови, пукнатините и заробената влага;[60] и преносните детектори на метал.[61] Неутронските уреди за влага користат калифорниум-252 за да најдат вода и петролејски слоеви во нафтените ископи, како неутронски извор за потрага на злато и сребро и анализа на лице место,[19] и да се забележи движењето на подземните води.[62] Позначајната употреба на калифорниум-252 во 1982, според следниов редослед беше како важни но секундарни употреби, стартување на реакторите (48,3%), скенирање на горивните прачки (25,3%), и активациона анализа (19,4%).[63] До 1994 година поголемиот дел од калифорниум-252 во неутронската радиографија (77,4%), за скенирање на горивните прачки (12,1%) и за стартување на реакторите (6,9%).[63]

Калифорниум-251 има многу мала пресметана критична маса од околу 5 kg (11 lb),[64] голема смртност, и релативно краток период на радиоактивно отровно загадување на околината. Малата критична маса на калифорниумот довела до некои претерани тврдења за можна употреба на елементот.[б 9]

Во октомври 2006 година, истражувачите објавија дека се добиени три атоми на оганесон (118 елемент), откритие забележано од страна на Здружениот институт за јадрени истражувања во Дубна, Русија, како производ на бомбардирањето на калифорниум-249 со калциум-48, правејќи го најтешкиот вештачки добиен елемент. Метата за овој експеримент содржела околу 10 mg на калифорниум-249 нанесен на титанска фолија со површина од 32 см2.[66][67][68] Калифорниумот исто така се користел и за добивање на други трансураниумови елементи, како на пример, елементот 103 (подоцна именуван како лоренциум) вештачки добиен во 1961 година со бомбардирање на калифорниум со јадра на бор.[69]

Мерки на претпазливост

[уреди | уреди извор]

Калифорниумот кој се бионасобира во скелетното ткиво ослободува зрачење кое ја нарушува способноста на телото да создава црвени крвни клетки.[70] Елементот нема никаква биолошка улога во оргљанизмите поради својата силна радиоактивност и малата застапеност во околината.[43]

Калифорниумот може да навлезе во телото преку внесѕување на загадена храна или пијалаци или пак преку вдишување на воздух во кој се присутни честички од елементот. Кога е во телото, само 0,05% од калифорниумот ќе стигне во крвотокот. Околу 65% од тој калифорниум ќе се наталожи во скелетот, 25% во црниот дроб, а остатокот во останатите органи, или пак ќе се излачи, воглавно преку урината. Половината од калифорниумот во скелетот и црниот дроб ќе го снема соодветно по 50 и 20 години. Калифорниумот во скелетот првично е на површината од коските за подоцна да се распострани во внатрешноста.[44]

елементот е особено опасен ако се внесе во телото. Дополнително, калифорниум-249 и калифорниум-251 може да предизвикаат и надворешно оштетување на ткивото, преку оддавање на гама-зраци. Јонизирачкото зрачење оддадено од калифорниумот во коските и црниот дроб може да предизвика рак.[44]

  1. The Earth formed 4.5 billion years ago, and the extent of natural neutron emission within it that could produce californium from more stable elements is extremely limited.
  2. A double hexagonal close-packed (dhcp) unit cell consists of two hexagonal close-packed structures that share a common hexagonal plane, giving dhcp an ABACABAC sequence.[14]
  3. The three lower-mass transplutonium elements—americium, curium]], and berkelium—require much less pressure to delocalize their 5f electrons.[16]
  4. Other +3 oxidation states include the sulfide and metallocene.[17] Compounds in the +4 oxidation state are strong oxidizing agents and those in the +2 state are strong reducing agents.[10]
  5. Европиум, во шестата периода директно над елементот 95, бил наречен според континетот на кој бил откриен, па така елементот 95 бил наречен америциум. Елементот 96 бил именуван кириум според Марија Кири и Пјер Кирикако аналог на елементот гадолиниум, кој бил именуван според научникот и инженер Јохан Гадолин. Тербиум бил наречен според селото во кое бил откриен, па елементот 97 бил наречен берклиум.[32]
  6. The Nuclear Regulatory Commission replaced the Atomic Energy Commission when the Energy Reorganization Act of 1974 was implemented. The price of californium-252 was increased by the NRC several times and was $60 per microgram by 1999; this price does not include the cost of encapsulation and transportation.[25]
  7. In 1975, another paper stated that the californium metal prepared the year before was the hexagonal compound Cf2O2S and face-centered cubic compound CfS.[42] Нивната работа од 1974 година е потврдена во 1976 година со што продолжило истражувањето на калифорниумот.[40]
  8. By 1990, californium-252 had replaced plutonium-beryllium neutron sources due to its smaller size and lower heat and gas generation.[58]
  9. An article entitled "Facts and Fallacies of World War III" in the July 1961 edition of Popular Science magazine read "A californium atomic bomb need be no bigger than a pistol bullet. You could build a hand-held six-shooter to fire bullets that would explode on contact with the force of 10 tons of TNT."[65]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 CRC 2006, стр. 4.56.
  2. CRC 2006, стр. 1.14.
  3. Joseph Jacob Katz; Glenn Theodore Seaborg; Lester R. Morss (1986). The Chemistry of the actinide elements. Chapman and Hall. стр. 1038. ISBN 9780412273704. Посетено на 11 July 2011.
  4. Greenwood 1997, стр. 1265.
  5. Emsley 1998, стр. 50.
  6. CRC 2006, стр. 10.204.
  7. CRC 1991, стр. 254.
  8. CRC 2006, стр. 11.196.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 NNDC contributors (2008). Sonzogni, Alejandro A. (Database Manager) (уред.). „Chart of Nuclides“. National Nuclear Data Center, Brookhaven National Laboratory. Посетено на 2010-03-01.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 Jakubke 1994, стр. 166.
  11. Haire 2006, стр. 1522–1523.
  12. 12,0 12,1 Haire 2006, стр. 1526.
  13. Haire 2006, стр. 1525.
  14. Szwacki 2010, стр. 80.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 O'Neil 2006, стр. 276.
  16. 16,0 16,1 16,2 Haire 2006, стр. 1522.
  17. Cotton и др. 1999, стр. 1163.
  18. 18,0 18,1 Seaborg 2004.
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 CRC 2006, стр. 4.8.
  20. Polinski, Matthew J.; Iii, Edward B. Garner; Maurice, Rémi; Planas, Nora; Stritzinger, Jared T.; Parker, T. Gannon; Cross, Justin N.; Green, Thomas D.; Alekseev, Evgeny V. (2014-05-01). „Unusual structure, bonding and properties in a californium borate“. Nature Chemistry (англиски). 6 (5): 387–392. Bibcode:2014NatCh...6..387P. CiteSeerX 10.1.1.646.749. doi:10.1038/nchem.1896. ISSN 1755-4330.
  21. Haire 2006, стр. 1504.
  22. Hicks, D. A.; Ise, John; Pyle, Robert V. (1955). „Multiplicity of Neutrons from the Spontaneous Fission of Californium-252“. Physical Review. 97 (2): 564–565. Bibcode:1955PhRv...97..564H. doi:10.1103/PhysRev.97.564.
  23. Hicks, D. A.; Ise, John; Pyle, Robert V. (1955). „Spontaneous-Fission Neutrons of Californium-252 and Curium-244“. Physical Review. 98 (5): 1521–1523. Bibcode:1955PhRv...98.1521H. doi:10.1103/PhysRev.98.1521.
  24. Hjalmar, E.; Slätis, H.; Thompson, S.G. (1955). „Energy Spectrum of Neutrons from Spontaneous Fission of Californium-252“. Physical Review. 100 (5): 1542–1543. Bibcode:1955PhRv..100.1542H. doi:10.1103/PhysRev.100.1542.
  25. 25,0 25,1 25,2 25,3 Martin, R. C.; Knauer, J. B.; Balo, P. A. (1999). „Production, Distribution, and Applications of Californium-252 Neutron Sources“. Applied Radiation and Isotopes. 53 (4–5): 785–92. doi:10.1016/S0969-8043(00)00214-1. PMID 11003521.
  26. 26,0 26,1 26,2 26,3 Cunningham 1968, стр. 103.
  27. Thompson, S. G.; Street, Jr., K.; A., Ghiorso; Seaborg, Glenn T. (1950). „Element 98“. Physical Review. 78 (3): 298. Bibcode:1950PhRv...78..298T. doi:10.1103/PhysRev.78.298.2.
  28. Thompson, S. G.; Street, Jr., K.; Ghiorso, A.; Seaborg, Glenn T. (1950). „The New Element Californium (Atomic Number 98)“ (PDF). Physical Review. 80 (5): 790. Bibcode:1950PhRv...80..790T. doi:10.1103/PhysRev.80.790.
  29. Street, K., Jr.; Thompson, S. G.; Seaborg, Glenn T. (1950). „Chemical Properties of Californium“ (PDF). Journal of the American Chemical Society. 72 (10): 4832. doi:10.1021/ja01166a528. Архивирано од изворникот (PDF) на 2012-01-19. Посетено на 2019-06-16.
  30. Seaborg 1996, стр. 82.
  31. Weeks & Leichester 1968, стр. 849.
  32. 32,0 32,1 Weeks & Leichester 1968, стр. 848.
  33. Heiserman 1992, стр. 347.
  34. Diamond, H; Magnusson, L.; Mech, J.; Stevens, C.; Friedman, A.; Studier, M.; Fields, P.; Huizenga, J. (1954). „Identification of Californium Isotopes 249, 250, 251, and 252 from Pile-Irradiated Plutonium“. Physical Review. 94 (4): 1083. Bibcode:1954PhRv...94.1083D. doi:10.1103/PhysRev.94.1083.
  35. „Element 98 Prepared“. Science News Letter. 78 (26). December 1960.
  36. „The High Flux Isotope Reactor“. Oak Ridge National Laboratory. Архивирано од изворникот на 2010-05-27. Посетено на 22 August 2010.
  37. Osborne-Lee 1995, стр. 11.
  38. „Plutonium and Aldermaston – an Historical Account“ (PDF). UK Ministry of Defence. 4 September 2001. стр. 30. Архивирано од изворникот (PDF) на 2006-12-13. Посетено на 15 March 2007.
  39. Osborne-Lee 1995, стр. 6.
  40. 40,0 40,1 Haire 2006, стр. 1519.
  41. Haire, R. G.; Baybarz, R. D. (1974). „Crystal Structure and Melting Point of Californium Metal“. Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 36 (6): 1295. doi:10.1016/0022-1902(74)80067-9.
  42. Zachariasen, W. (1975). „On Californium Metal“. Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 37 (6): 1441–1442. doi:10.1016/0022-1902(75)80787-1.
  43. 43,0 43,1 Emsley 2001, стр. 90.
  44. 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 ANL contributors (August 2005). „Human Health Fact Sheet: Californium“ (PDF). Argonne National Laboratory. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-21.
  45. Fields, P. R.; Studier, M.; Diamond, H.; Mech, J.; Inghram, M.; Pyle, G.; Stevens, C.; Fried, S.; и др. (1956). „Transplutonium Elements in Thermonuclear Test Debris“. Physical Review. 102 (1): 180–182. Bibcode:1956PhRv..102..180F. doi:10.1103/PhysRev.102.180.
  46. Baade, W.; Burbidge, G. R.; Hoyle, F.; Burbidge, E. M.; Christy, R. F.; Fowler, W. A. (August 1956). „Supernovae and Californium 254“ (PDF). Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 68 (403): 296–300. Bibcode:1956PASP...68..296B. doi:10.1086/126941. Посетено на 26 September 2012.
  47. Conway, J. G.; Hulet, E.K.; Morrow, R.J. (1 February 1962). „Emission Spectrum of Californium“. Journal of the Optical Society of America. 52. doi:10.1364/josa.52.000222. Посетено на 26 September 2012.
  48. Ruiz-Lapuente1996, стр. 274.
  49. Emsley, John (2011). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements (New. изд.). New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-960563-7.
  50. 50,0 50,1 Krebs 2006, стр. 327–328.
  51. 51,0 51,1 Heiserman 1992, стр. 348.
  52. Cunningham 1968, стр. 105.
  53. Haire 2006, стр. 1503.
  54. 54,0 54,1 NRC 2008, стр. 33.
  55. Seaborg 1994, стр. 245.
  56. Shuler, James (2008). „DOE Certified Radioactive Materials Transportation Packagings“ (PDF). United States Department of Energy. стр. 1.
  57. Martin, R. C. (24 September 2000). Applications and Availability of Californium-252 Neutron Sources for Waste Characterization (PDF). Spectrum 2000 International Conference on Nuclear and Hazardous Waste Management. Chattanooga, Tennessee. Архивирано од изворникот (PDF) на 1 June 2010. Посетено на 2 May 2010.
  58. Seaborg 1990, стр. 318.
  59. Osborne-Lee 1995, стр. 33.
  60. Osborne-Lee 1995, стр. 26–27.
  61. „Will You be 'Mine'? Physics Key to Detection“. Pacific Northwest National Laboratory. 25 October 2000. Архивирано од изворникот на 2007-02-18. Посетено на 21 March 2007.
  62. Davis, S. N.; Thompson, Glenn M.; Bentley, Harold W.; Stiles, Gary (2006). „Ground-Water Tracers – A Short Review“. Ground Water. 18 (1): 14–23. doi:10.1111/j.1745-6584.1980.tb03366.x.
  63. 63,0 63,1 Osborne-Lee 1995, стр. 12.
  64. „Evaluation of nuclear criticality safety data and limits for actinides in transport“ (PDF). Institut de Radioprotection et de Sûreté Nucléaire. стр. 16. Архивирано од изворникот (PDF) на 19 May 2011. Посетено на 20 December 2010.
  65. Mann, Martin (July 1961). „Facts and Fallacies of World War III“. Popular Science. 179 (1): 92–95, 178–181. ISSN 0161-7370."force of 10 tons of TNT" on page 180.
  66. Oganessian, Yu. Ts.; Utyonkov, V.; Lobanov, Yu.; Abdullin, F.; Polyakov, A.; Sagaidak, R.; Shirokovsky, I.; Tsyganov, Yu.; и др. (2006). „Synthesis of the isotopes of elements 118 and 116 in the californium-249 and 245Cm+48Ca fusion reactions“. Physical Review C. 74 (4): 044602–044611. Bibcode:2006PhRvC..74d4602O. doi:10.1103/PhysRevC.74.044602.
  67. Sanderson, K. (17 October 2006). „Heaviest element made – again“. Nature News. Nature. doi:10.1038/news061016-4.
  68. Schewe, P.; Stein, B. (17 October 2006). „Elements 116 and 118 Are Discovered“. Physics News Update. American Institute of Physics. Архивирано од изворникот на 26 October 2006. Посетено на 19 October 2006.
  69. <Please add first missing authors to populate metadata.> (April 1961). „Element 103 Synthesized“. Science News-Letter. 79 (17): 259. doi:10.2307/3943043.
  70. Cunningham 1968, стр. 106.

Библиографија

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]