Przejdź do zawartości

Niszczyciel eskortowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Niszczyciel eskortowy – klasa średniej wielkości okrętów eskortowych, budowanych w czasie II wojny światowej. Po wojnie w USA do 1975 klasyfikowano w ten sposób fregaty.

Niszczyciele eskortowe przeznaczone były przede wszystkim do ochrony konwojów przed atakami okrętów podwodnych i lotnictwa, w mniejszym stopniu okrętów nawodnych, a także do działań w składzie większych zespołów floty (m.in. grup poszukujących okrętów podwodnych). Były to okręty słabsze i mniejsze od zwykłych niszczycieli, lecz tańsze i prostsze w budowie. Oprócz okrętów specjalnej budowy, jako niszczyciele eskortowe określa się niekiedy przebudowane i przystosowane do służby eskortowej niszczyciele starszych typów. Klasa niszczycieli eskortowych szczególnie rozwijana była w Wielkiej Brytanii i USA, które to państwa miały największe potrzeby w dziedzinie osłony konwojów, w mniejszym stopniu w Japonii i Włoszech.

Brytyjski niszczyciel eskortowy HMS "Hursley" typu Hunt II
Amerykański niszczyciel eskortowy USS "Underhill" typu Buckley

Niszczyciele eskortowe specjalnej budowy

[edytuj | edytuj kod]

Od początku II wojny światowej budowano na świecie nowe okręty, specjalnie zaprojektowane jako niszczyciele eskortowe. Jako pierwsze, skonstruowano jeszcze przed wojną brytyjskie okręty czterech serii typu Hunt, w których nacisk położono na stosunkowo silne uniwersalne uzbrojenie artyleryjskie, mniejszy na przeciwpodwodne. Ich projekt wywodził się z rozwinięcia konstrukcji slupów (eskortowców)[1]. Okręty te, oprócz eskortowania konwojów, miały wypełniać też niektóre zadania niszczycieli[1]. Zbudowano ich 86. Oficjalnie zaliczane do klasy niszczycieli, określane były jako niszczyciele eskortowe (ang. destroyer escort)[2].

Od 1942 długą serię zbliżonych do siebie niszczycieli eskortowych, optymalizowanych przede wszystkim do celów przeciwpodwodnych, budowano w USA (klasa DE - destroyer escort). Należały do typów, chronologicznie: Evarts, Buckley, Cannon, Edsall, Rudderow, John C. Butler - łącznie ukończono ich aż ponad 500 (w tym 154 najliczniejszego typu Buckley)[3]. Budowę niszczycieli eskortowych, typu Momi podjęto także w Japonii[4].

Wszystkie specjalnie budowane niszczyciele eskortowe miały wyporność standardową 1000 - 1400 ton. Ich uzbrojenie artyleryjskie składało się z kilku dział uniwersalnych (brytyjskie: 4-6 dział kalibru 102 mm, amerykańskie: 3 x 76 mm lub 2 x 127 mm, japońskie: 3 x 127 mm) oraz działek przeciwlotniczych. Okręty te miały ponadto wyrzutnie i miotacze bomb głębinowych, część typów miała też 2-4 wyrzutni torpedowych. Szybkość jednostek brytyjskich i japońskich, napędzanych turbinami parowymi wynosiła 25-27 węzłów[1][4], jedynie amerykańskie posiadały napęd turbinowy lub dieslowski i osiągały 19-24 w[3].

Tuż przed II wojną światową i podczas niej także Włosi zbudowali serię okrętów typów Orsa (Pegaso) i Ciclone o charakterystykach i przeznaczeniu odpowiadającym niszczycielom eskortowym i tak określanym przez część literatury[5]. Bazowały na konstrukcji torpedowców i oficjalnie były klasyfikowane początkowo jako eskortowce (avviso scorta), następnie torpedowce, w końcu „torpedowce eskortowe” - torpediniera di scorta[6]. Podobne okręty powstały także w ZSRR - typ Jastreb, klasyfikowany jako dozorowce (storożewoj korabl; pierwsza jednostka weszła do służby dopiero w 1945)[7]. Niektóre publikacje za niszczyciele eskortowe uważają niemieckie duże torpedowce typu 1939, o podobnych charakterystykach i zastosowaniu, lecz wyróżniające się silnym uzbrojeniem torpedowym (klasyfikowane były oficjalnie jako torpedowce floty)[5].

Przebudowane niszczyciele eskortowe

[edytuj | edytuj kod]
Brytyjski niszczyciel eskortowy HMS "Achates", przebudowany z niszczyciela starszego typu A (pozostawiono jedynie dwa działa z czterech)

Przebudowa do celów eskortowych dotyczyła mniejszych niszczycieli, o wyporności 1000-1400 ton, starszych typów, jak amerykańskie typy flush-deck (Wickes i Clemson) i angielskie typy V/W z I wojny światowej i A-I z I połowy lat 30. (np. ORP "Garland")[1]. Okręty te miały zdejmowaną część dział artylerii głównej i wyrzutni torpedowych, w zamian instalowano więcej miotaczy i zrzutni bomb głębinowych lub wyrzutni rakietowych bomb głębinowych przeciw okrętom podwodnym oraz małokalibrowych działek przeciwlotniczych, czasem dział przeciwlotniczych średniego kalibru. Okręty te zachowały prędkość 30-35 węzłów, z wyjątkiem części jednostek, w których likwidowano część kotłowni dla zwiększenia zapasu paliwa i zasięgu (brytyjski program LRE - long range escort) i które osiągały ok. 25 węzłów[1]. Przebudowane brytyjskie i amerykańskie okręty tego rodzaju używane były przede wszystkim przez marynarkę brytyjską. Okręty takie są tradycyjnie także określane jako niszczyciele eskortowe w polskiej literaturze[8], lecz oficjalnie nie były w taki sposób zaklasyfikowane. Również marynarka japońska używała pewnej liczby starszych lub zdobycznych niszczycieli analogicznie przebudowanych do celów eskortowych, z osłabionym uzbrojeniem i zdemontowaną częścią kotłowni, lecz klasyfikowanych jako okręty patrolowe (Shokai Tei)[4].

Stosunek do innych klas

[edytuj | edytuj kod]

Niszczyciele eskortowe specjalnej budowy były wyodrębnioną klasą okrętów eskortowych, odmienną od eskortowców. Były one bardziej uniwersalne i najczęściej szybsze od zbliżonych wielkością fregat, korwet i slupów (eskortowców). Typy brytyjskie i japońskie miały silniejsze uzbrojenie artyleryjskie od fregat i korwet (chociaż nie od slupów). Miały one natomiast z reguły słabsze uzbrojenie przeciwpodwodne od wyspecjalizowanych w tym zakresie fregat i korwet. Nieco inaczej zaprojektowane były amerykańskie niszczyciele eskortowe, mając silne uzbrojenie przeciwpodwodne przy prędkości zbliżonej lub niewiele większej od fregat i porównywalnym lub nawet słabszym we wczesnych typach uzbrojeniu artyleryjskim[3] (należy dodać, że amerykańskie niszczyciele typu Evarts wręcz klasyfikowane były we flocie brytyjskiej jako fregaty typu Captain). Część niszczycieli eskortowych, w tym amerykańskie jednostki, wyróżniała się jednak spośród innych okrętów eskortowych posiadaniem uzbrojenia torpedowego, co zwiększało ich uniwersalność w zakresie możliwości zwalczania okrętów nawodnych.

Zanik klasy

[edytuj | edytuj kod]
Powojenny niszczyciel eskortowy USS „Bauer” (DE-1025) typu Dealey

Po II wojnie światowej niszczyciele eskortowe zanikły jako wyodrębniona klasa okrętów, zastąpione przez nowe uniwersalne okręty eskortowe, klasyfikowane na ogół jako fregaty i korwety. Nazwa tej klasy dłużej przetrwała jedynie w Ameryce Północnej. W USA dotychczasowe niszczyciele eskortowe, jak również przebudowane niszczyciele z czasów wojny, przemianowano na eskortowce oceaniczne, jednak w dalszym ciągu określano je również jako niszczyciele eskortowe, co miało odbicie w zachowaniu sygnatury kadłuba DE (destroyer escort) lub DDE dla większych okrętów przebudowanych z niszczycieli[9]. W latach 50. marynarka USA wcieliła jeszcze dwie krótkie serie nowych okrętów typów Dealey i Claud Jones (17 okrętów), klasyfikowanych nadal jako niszczyciele eskortowe (DE, destroyer escort), odpowiadających charakterystykami fregatom[10]. Miały one wyporność poniżej 2000 ton i uzbrojenie z dział 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych[10]. W latach 60. pojawiły się nowe serie większych okrętów z sygnaturą DE, z uzbrojeniem rakietowym: Bronstein, Garcia, Brooke i Knox, które w 1975 zostały oficjalnie przeklasyfikowane na fregaty (FF)[10].

Również Kanada klasyfikowała w ten sposób swoje okręty eskortowe typów Algonquin, St. Laurent, Restigouche, Mackenzie, Annapolis wprowadzone w latach 50. i 60. i noszące znaki taktyczne z sygnaturą DDE (destroyer escort) – łącznie 22 okręty, odpowiadające konstrukcyjnie brytyjskim fregatom[11]. Ich wyporność nie przekraczała 3000 ton, a pierwotne uzbrojenie ograniczało się na ogół do armat uniwersalnych kalibru 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych[11].

Sygnaturę DE dla okrętów eskortowych stosuje także od lat 50. Japonia[12].

Same okręty przetrwały dłużej od swojej klasy - amerykańskie niszczyciele eskortowe z czasów II wojny światowej używane były jeszcze w latach 90. w marynarkach niektórych państw Azji i Ameryki Południowej (jak Tajwan)[13].

Polskie niszczyciele eskortowe

[edytuj | edytuj kod]

W Polskiej Marynarce Wojennej używano niszczycieli eskortowych:

Przykładowe charakterystyki

[edytuj | edytuj kod]
Niszczyciele eskortowe budowane podczas II wojny światowej
Typ Państwo;
wejście do służby
wyporność:
standardowa;
pełna [t]
długość;
szerokość [m]
uzbrojenie (ilość i kaliber dział) prędkość
[węzeł]
typ Hunt II Wlk. Bryt.; 1940 1050 1490 85 9,6 6x102 mm, 4x40 mm, 2x20 mm, 4 mbg, bg 27
typ Hunt III Wlk. Bryt.; 1941 1050 1490 85 9,6 4x102 mm, 4x40 mm, 2x20 mm, 2 wt, 4 mbg, bg 27
typ Evarts USA; 1943 1140 1430 86,8 10,5 3x76 mm, 4x28 mm, 9x20 mm, 8 mbg, mbg Jeż, bg 19,5
typ Buckley USA; 1943 1400 1740 91,8 11 3x76 mm, 4x28 mm, 6x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg 23
typ Edsall USA; 1943 1200 1590 91,8 11 3x76 mm, 2x40 mm, 8x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg 21
typ Rudderow USA; 1944 1450 1810 91,8 11 2x127 mm, 4x40 mm, 12x20 mm, 3 wt, 8 mbg, mbg Jeż, bg 24
typ Matsu[4] Japonia; 1944 1262 1650 100 9,4 3x127 mm, 24x25 mm, 4 wt, 4 mbg, 36 bg 27,8
Zbliżone okręty innych państw
typ Orsa Włochy; 1938 1000 1575 89 9,7 2x100 mm, 8 wkm, 4 wt 450 mm, 6 mbg, bg 28
typ Jastreb[7] ZSRR; 1945 920 1073 85,7 8,4 3x100 mm, 4x37 mm, 4 wkm, 3 wt 450 mm, 20 bg 33,5
typ 1939 Niemcy; 1942 1294 1754 102,5 10 4x105 mm, 4x37 mm, 6x20 mm, 6 wt 533 mm, 4 mbg, 18 bg 33
Niszczyciele eskortowe przebudowane z niszczycieli (zestaw uzbrojenia był zmienny)
Nazwa / typ Państwo wyporność
standardowa [t]
długość;
szerokość [m]
uzbrojenie prędkość [węzeł] uwagi
ORP Garland Wlk. Brytania 1335 98 10,1 3x120 mm, 1x76 mm, 8 wkm, 4 wt, 4 mbg, 70 bg (1941) 35 przebudowany niszczyciel typu G
Typ Towns USA / Wlk. Bryt 1190 96 9,7 1x102 mm, 1x76 mm, 4 x 20 mm, 3 wt, 2 wbg, 4 mbg, mbg Jeż, bg (1942) 30 przebudowany niszczyciel typu Flush-deck
Typ V/W Wlk. Bryt 1100 95 9 2x102 mm, 1x76 mm, 2x40 mm, 2x20, 2 wbg, 4 mbg, mbg Jeż, bg (1942) 34 przebudowany niszczyciel typu V/W (różne warianty uzbrojenia)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e A. Daszjan (А.В. Дашьян), Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 2 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 2), Morskaja Kollekcja 5/2003
  2. Brian Lavery, Churchill's Navy: The Ships, Men and Organisation, 1939-1945, Conway Maritime Press Ltd, ISBN 1-84486-035-3, s. 226
  3. a b c Wojciech Holicki, Amerykańskie niszczyciele eskortowe II wojny światowej. Cz. I w: nowa Technika Wojskowa 7/1998, s. 51
  4. a b c d W. Daszjan: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Japonii. Czast 2. (Корабли Второй мировой войны. ВМС Японии. Часть 2), seria Morskaja Kollekcja 7/2004
  5. a b Za niszczyciele eskortowe typy Pegaso i Typ 1939 uważa np. Roger Chesneau (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1922-1946, Londyn 1992, s. 302, a typ Pegaso także Zvonimir Freivogel: Włoskie korwety typu Gabbiano, „Okręty Wojenne” nr 3/2004 (65) s. 25.
  6. - Orsa Avviso scorta - strona Marynarki Włoch
  7. a b S.W.Patjanin: Korabli Wtoroj Mirowoj wojny. Wojenno-morskoj fłot SSSR, Morskaja Kampania 3/2009
  8. Np. Jerzy Pertek, Wielkie dni małej floty, Poznań, 1976.
  9. Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 552-553. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  10. a b c Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 595-599. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  11. a b Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 44-46. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  12. Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 231-234. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  13. Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 457. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]