Przejdź do zawartości

Południowoafrykańska odmiana języka angielskiego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Południowoafrykańska odmiana języka angielskiegoodmiana języka angielskiego używana w Republice Południowej Afryki. Do odmiany tej zbliżone są również dialekty używane w Zimbabwe[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Brytyjski udział w historii południowej Afryki datuje się od 1795 r., czyli od wojen napoleońskich[2]. Brytyjczycy uzyskali kontrolę nad regionem w 1806 r., a zasiedlanie rozpoczęło się w r. 1820, kiedy to ok. 5000 Brytyjczyków otrzymało ziemię na wschodnim pograniczu Kolonii Przylądkowej[3]. Angielski stał się oficjalnym językiem regionu w 1822 roku. Próbowano zanglicyzować ludność mówiącą językiem afrikaans. Angielski stał się językiem prawa, edukacji i większości innych aspektów życia publicznego. Kolejne fale zasiedleń nastąpiły w latach 40. i 50. XIX w. w związku z wydobywaniem diamentów i złota. W 1870 r. w okolicy Witwaterstand mieszkało ok. pół miliona emigrantów z Europy, w tym wielu angielskojęzycznych[4]. Język pierwszej fali imigrantów brytyjskich był pod silniejszym wpływem języka afrikaans funkcjonującego wśród białej ludności tych terenów od półtora wieku, co osłabło z napływem kolejnych fal w połowie XIX w., zwłaszcza do Natalu.

Na początku istniało kilka wariantów lokalnych języka przyniesionych przez emigrantów z różnych stron Wielkiej Brytanii; dialekty londyńskie przeważały w Kapsztadzie, a północne i pochodzące ze środkowej Anglii – w Natalu. Z czasem dialekty homogenizowały się, tym bardziej, że angielski stał się drugim językiem mieszkańców posługujących się afrikaans. Rozwinęła się również afrykańska odmiana języka, używana przez czarnoskórą populację, która nauczyła się języka w szkołach misyjnych. Na dodatek angielski zaczął być używany przez ludzi o mieszanym pochodzeniu etnicznym, dodatkowo zaadaptowali go emigranci z Indii, którzy napłynęli do południowej Afryki ok. 1960 roku[3][4]. Niemniej, odmiana używana przez nich ma pewne cechy odmiany indyjskiej, jak nierozróżnianie głosek [w] i [v][1].

Choć język angielski dzielił się na kilka odmian, wszystkie mają kilka wspólnych cech i są w opozycji do drugiego najczęściej używanego języka regionu, czyli afrikaans. Angielski zawsze był na tych terenach językiem mniejszości. Afrikaans uzyskał oficjalny status w 1925 r., jest pierwszym językiem białych mieszkańców i jest odbierany jako symbol tożsamości dla Afrykanerów. Angielski używany jest przez pozostałych białych, głównie o brytyjskich korzeniach i większość czarnoskórej populacji (stosunek białej populacji do czarnej wynosi 1:4). Język afrikaans uważany był przez czarnoskórą większość za język władz i represji; angielski był zaś uważany przez rząd za język oporu i protestu[4].

Obecna sytuacja języka angielskiego w Afryce Południowej jest złożona. Również dla władz w epoce apartheidu angielski był ważny dla komunikacji międzynarodowej, a Afrykanerzy coraz częściej zaczynali być dwujęzyczni. W rezultacie istnieje kontinuum akcentów, które są pod silnymi wpływami Received Pronunciation[4]. Najbardziej konserwatywne akcenty (określane jako conservative) są bardzo zbliżone do RP, podczas gdy akcent określany jako extreme lub broad jest od tego wzorca odmienny i czasem stygmatyzowany. Pośrednie cechy i pośredni status socjolingwistyczny ma akcent określany jako Respectable South African[1]. Rozróżniane są również akcenty regionalne: Cape English, Natal English i ponadregionalny General South African English. Najbardziej stygmatyzowany jest pierwszy z nich i istnieje tendencja do jego zaniku. Z kolei odmiana natalska, choć odmienna od wzorca brytyjskiego, jest uważana za prestiżową, stanowiącą standard dla południowej Afryki[1].

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszą cechą różniącą gramatykę południowoafrykańską od brytyjskiej jest składnia. Najważniejsze cechy to[5]:

  • reduplikacja (podwojenie): fast fast w znaczeniu very fast, different different (many and different), who who oznaczające liczbę mnogą zaimka pytającego who.
  • Retoryczne użycie zaimków pytających: Where he'll do it w znaczeniu He certainly will not do it, What must I go? (Why should I go?)
  • Nieużywanie operatora did w czasie przeszłym: When you bought w znaczeniu When did you buy?
  • Jedno pytanie typu question tag dla wszystkich osób: He came there, isn't? zamiast: He came there, didn't he?
  • Czasowniki często znajdują się na końcu, bez wydźwięku emfatycznego: Customer you got, So rude you are.
  • Swoista struktura zdań podrzędnych: I bought the things, which ones you told me.
  • Używanie postpozycji zamiast przyimków: Durban side (near Durban), Morning time it gets hot.

Wymowa

[edytuj | edytuj kod]

Istnieje kontinuum akcentów. Na jednym biegunie są potomkowie brytyjskich emigrantów, których akcenty są zbliżone do BBC English, na drugim zaś akcenty klasy robotniczej, często o pochodzeniu afrykanerskim. Między nimi istnieje wiele akcentów, coraz częściej słyszalnych w radiu i telewizji. Oto najważniejsze cechy wymowy południowoafrykanskiej:

  • /a/ jest przesunięte do środka i brzmi podobnie do /e/, jak w wyrazie pet[6].
  • /e/ jest przesunięte w stronę /ɪ/ i brzmi bardziej, jak w słowie pit. Tak więc /sɪks/ to "seks", a /seks/ to "sześć"[6].
  • wymowa samogłoski, która w RP jest wymawiana jako /ɪ/, jest różna w zależności od kontekstu. Wymowa podobna do standardowej brytyjskiej jest typowa w akcentowanych sylabach w sąsiedztwie spółgłoski welarnej, zarówno przed samogłoską (kiss), jak i po niej (big czy sing). Jest tak również na początku wyrazu (inn), po /h/ (hit), zwykle też przed spółgłoską szczelinową zadziąsłową bezdźwięczną (fish), a czasem, choć jest to rzadziej spotykane, przed innymi spółgłoskami zadziąsłowymi (bridge)[1]. W pozostałych kontekstach /i/ jest centralizowane i znajduje się pomiędzy szwa i /ʊ/ (jak w wyrazie put), zatem wyrazy /kit/ i /sit/ nie rymują się[6]. Takie scentralizowane /i/ występuje np. w obu sylabach słowa minutes czy wszystkich trzech sylabach słowa limited. W nieakcentowanych sylabach scentralizowane /i/ zastępuje też szwę, przez co słowa haggis i bogus rymują się, a słowa takie jak Lenin i Lennon czy illusion i allusionhomofonami, przy czym w konserwatywnym akcencie zjawisko to nie zachodzi i sytuacja przypomina tę ze standardowej odmiany brytyjskiej. Z kolei w najbardziej odmiennych od RP akcentach scentralizowane /i/ jest zastępowane przez szwę nawet w sylabach akcentowanych i np. dinner jest wymawiane /'dɘnə/. Z tego względu scentralizowane /i/ bywa określane jako wysoka szwa, a zwykła szwa, jako dolna szwa. Z kolei w akcentach tych niescentralizowane /i/ nie brzmi jak /ɪ/, lecz przechodzi w /i/[1].
  • /ɑː/ jak w wyrazie star jest zaokrąglone i podniesione, brzmi bardziej jak w wyrazie store[6]
  • niektóre dyftongi brzmią bardziej jak samogłoski, np. right i mouse są realizowane w sposób zbliżony do /ɑː/[6], a słowa shared i shed różnią się tylko długością samogłoski, a nie jej barwą (odpowiednio /ʃeːd/ i /ʃed/)[1]
  • zasadniczo jest to odmiana nierotyczna, ale rotyczność występuje u ludności afrykanerskiej i czarnej[7].
  • sylabiczność spółgłosek, zwłaszcza w akcentach odmiennych od RP, jest zastępowana przez użycie szwy, przez co słowo listen, które w RP byłoby wymawiane /'lɪsṇ/ tu jest wymawiane /'lɘsɘn/[1].

Słownictwo

[edytuj | edytuj kod]

Kilka słów i zwrotów z południowej Afryki stało się standardem światowym. Niektóre mają początek w afrikaans lub językach lokalnych albo są adaptacją słów standardu światowego. Są to m.in. aardvark, apartheid, boer, commando, eland, homeland, kraal, spoor, springbok, trek. Wiele innych, odnoszących się do lokalnej fauny i flory, nie jest znanych poza kontekstem południowoafrykańskim. Do tej kategorii należą także instytucje lokalne, np. Tuks (uniwersytet w Pretorii) czy Zim (mieszkaniec Zimbabwe)[6]

Przykłady na przedmioty natury ogólnej: arvey (popołudnie), bad friends (wrogowie), bell (telefonować), bioscope (kino), camp (paddock), dorp (wioska), gogga (komar), indaba (spotkanie), robot (światła uliczne).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h 8.3 South Africa. W: John Christopher Wells: Accents of English. T. 3: Beyond the British Isles. Cambridge: Cambridge University Press, 1982, s. 610-622. ISBN 0-521-24225-8.
  2. South Africa profile - Timeline. [w:] BBC [on-line]. 2017-04-07. [dostęp 2017-06-07]. (ang.).
  3. a b History. s. South African Government. [dostęp 2017-06-07]. (ang.).
  4. a b c d Crystal 1995 ↓, s. 100.
  5. Crystal 1995 ↓, s. 356.
  6. a b c d e f Crystal 1995 ↓, s. 357.
  7. Verena Minow: Variation in the Grammar of Black South African English. Frankfurt nad Menem: Peter Lang GmbH, 2010, s. 60. ISBN 978-3-631-60148-8.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]