Iqtisodiyotni Rivojlantirishda Xorijiy Investitsiyalarning O'rni
Iqtisodiyotni Rivojlantirishda Xorijiy Investitsiyalarning O'rni
Kirish
O’zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy
iqtisodiyotni rivojlantirishning o’ziga xos yo’nalishini belgilab oldi. U
iqtisodiyotning rivojlanishi va barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o’rin
tutishini o’z vaqtida to’g’ri anglab yetganligining natijasida investitsiyalarga,
xususan, chet el investitsiyalariga bo’lgan e’tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu esa
bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi investitsiya faoliyatining rivojlantirilishiga
olib keldi. Bugungi kunda rivojlangan ivestitsion faoliyatning yo’lga qo’yilishini
hukumatimizning yuritayotgan oqilona investitsiya siyosatining mahsuli ekanligini
ta’kidlash lozim. Zero, Birinchi Prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimovning
“Iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan qayta qurish, eksport imkoniyatini kengaytirish
sohasida belgilangan yo’nalishlar kuchli investitsiya siyosatini o’tkazish bilangina
ro’yobga chiqadi”[1], - degan ko’rsatmalari muhim ahamiyatga ega. Albatta, kuchli
1
“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 6, декабрь, 2018 йил
Tahlil va natijalar
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning ahamiyati katta
bo’lib, u quyidagilar bilan izohlanadi:
birinchidan, ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy
etib, eksportga mo’ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivojlantiradi;
ikkinchidan, import o’rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish va
buning uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustivor sohalariga yo’naltirish
va pirovardida aholining me’yordagi turmush darajasini ta’minlash imkonini
yaratadi;
uchinchidan, kichik biznesni, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qishloq
xo’jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish orqali o’sib borayotgan aholini ish joylari
bilan ta’minlaydi;
to’rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish quvvatlarini, moddiy-
texnik bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi;
beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga
ko’maklashadi, davlat byudjetiga soliq tushumining kelib tushishi ko’payadi.
Xorijiy investitsiyalarning milliy iqtisodiyotga keng miqyosda jalb etish o’tish
davrining strategik va joriy vazifalarini hal etish zaruriyati bilan bog’liq. Ushbu
vazifalarni bajarish natijasida o’tgan yillarda investitsiyalarning o’sishi jadallashdi.
3
“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 6, декабрь, 2018 йил
1-jadval
O’zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti va investitsiyalar o’sish
sur’atlarining o’zgarishi[8]
Yillar Yalpi ichki Oldingi yilga Investitsiyalar, Oldingi yilga
mahsulot, (mlrd. nisbatan % (mlrd. AQSh nisbatan %
AQSh dollari) da dollari) da
2013 47,2 108,0 13,0 111,3
2014 51,1 108,1 14,6 110,9
2015 55,2 108,0 15,8 109,5
2016 59,5 107,8 16,6 109,6
2017 48,7 105,3 11,9 109.7
4
“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 6, декабрь, 2018 йил
40
26,9
30 23,1 21,2 20,9 22,3 20,4
16,6 15,7 15,2 14,8
20
10
0
2013 2014 2015 2016 2017
Yillar
5
“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 6, декабрь, 2018 йил
qishloq, o’rmon va
171,8 1,6 189,8 1,1 110,4
baliqchilik xo’jaligi
tog’-kon sanaoti 3296,6 31,1 9735,5 56,8 295,3
ishlab chiqarish sanoati 2905,4 27,4 2533,5 14,8 87,1
elektr energiyasi, gaz, bug’
29,9
va konditsiyalangan havo 1306,3 12,3 391,1 2,3
1,3
Jahon banki 1,3
1,6
Xorijiy investorlar
XTA 1,8
1,9
OTB 3
3,4
ITB 4,2
4,3
Yaponiya 6,6
15
Rossiya 55,6
0 10 20 30 40 50 60
Foizda
so’m, aloqa – 544,0 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab
chiqarish – 149,7 mlrd. so’m va boshqa o’nlab faoliyat turlari bo’yicha o’zlashtirildi.
Yaponiya davlati investitsiyalari hisobidan o’zlashtirilgan investitsiyalar
loyihalari quyidagilardan iborat: quruqlikdagi va quvur transportida – 445,3 mlrd.
so’m, elektr, gaz, va bug’ bilan ta’minlash, havoni konditsiyalashda – 387,9 mlrd.
so’m,
kimyo mahsulotlari ishlab chiqarishda – 209,5 mlrd. so’m hamda aloqa faoliyat turida
– 90,0 mlrd. so’m.
Uzoq yillar mobaynida Markaziy Osiyo mamlakatlari bo’yicha olingan
natijalarga qaraganda, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga
hissa qo’shishi va bu mezbon mamlakatning avtoritar rejim sifatida tavsiflangan
O’zbekistonga qaramasdan, demokratik rejimga ega bo’lishi muhimdir. Markaziy
Osiyoning ko’pgina mamlakatlari qishloq xo’jaligi va ishlab chiqarish sohasida
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirishdi, O’zbekiston esa tog’-kon,
qishloq xo’jaligi, energetika, xizmat ko’rsatish, to’qimachilik va sayyohlik sohalarida
ko’plab to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirdi. Shunga qaramay, har
ikki holatda ham tabiiy resurslar ko’pligi sababli mamlakatlar to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdi. Nihoyat, Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun
qonun ustuvorligini ta’minlash muhimdir, biroq O’zbekistonga nisbatan amalga
oshirilgan huquqiy islohotlar ko’proq xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yetarli
emas edi, biroq O’zbekiston hukumati mintaqaning boshqa mamlakatlariga nisbatan
muvaffaqiyatli atrof-muhit siyosatini qo’lladi.[11]
3-jadval
Markaziy Osiyo va O’zbekistonda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar
oqimi[12]
Markaziy Osiyo
O’zbekiston
mamlakatlari
To’g’ridan-to’g’ri xorijiy To’g’ridan-to’g’ri
investitsiyalarning o’sishi investitsiyalar moliyaviy
O’sish iqtisodiy o’sish va rivojlanishga va kam
samaradorlikni oshirishga ta’minlanganlik darajasini
olib keldi. pasayishiga olib keldi.
Ko’proq tog’-kon sanoati,
Ko’proq energiya, qishloq qishloq xo’jaligi,
xo’jaligi va ishlab energetika, xizmat
Sektor chiqarish sanoati sohasida ko’rsatish, to’qimachilik
xorijiy investitsiyalar jalb va sayyohlik sohasidagi
qilindi. to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalar jalb qilindi.
Mintaqadagi davlatlar Mamlakatning boy tabiiy
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy resurslari tufayli
Tabiiy resurslar
investitsiyalarni jalb to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
qilishdi, chunki ular tabiiy investitsiyalarni jalb qilish.
8
“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 6, декабрь, 2018 йил
zahiralarga boy.
Xulosa va takliflar
Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi yangi korxonalar sonining tobora ortib
borishi va yangilari barpo etilayotgani davlatimizning bu sohaga bo’lgan katta
e’tibori va ularga yaratib berayotgan qulayliklari natijasidir. Shu boisdan ham
mamlakatimizga xorijiy sarmoyalarni jalb etayotgan korxonalarni iqtisodiy
rag’batlantirish va ular uchun zarur sharoitlarni yaratib berish o’ta muhim
masalalardan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham milliy iqtisodiyotimizga xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishni faollashtirishda quyidagi chora-tadbirlarni amalga
oshirish zarur:
birinchidan, inflyatsiya darajasini investitsion loyihalar qiymat o’sishiga
ta’sirini kamaytirish, shuningdek, xorijiy investitsiyalar hajmini yanada ko’paytirish;
ikkinchidan, investitsiyalarni real ishlab chiqarish sohasiga, ya’ni xomashyoni
qayta ishlovchi tarmoqlarga jalb etish;
uchinchidan, chet el investorlariga yanada qulay investitsiya muhitini yaratish
maqsadida rag’batlantirish tizimini yanada takomillashtirish, xususan, soliq yukini
kamaytirish va soliq tizimini investorlar uchun ham soddalashtirish;
to’rtinchidan, xorijiy iqtisodiy sub’ektlar bilan o’zaro manfaatli loyihalarni
amalga oshirish tizimini takomillashtirish va ular bilan erkin investitsion iqtisodiy
zonalarni tashkil etish;
beshinchidan, infratuzilmasi mavjud va rivojlanishi qulay bo’lgan joylarga
investorlarni jalb qilish orqali sanoatni tizimli rivojlantirish;
oltinchidan, uzoq muddatli, past foizli to’g’ridan-to’g’ri xorijiy kredit
resurslarini jalb etish ishlarini kuchaytirish;
yettinchidan, xorijiy tajribalardan kelib chiqqan holda xorijiy investorlarni
davlat tomonidan qo’llab-quvvatlovchi jamg’armalar tashkil etish.
Yuqoridagi takliflarni amaliyotda joriy etish milliy iqtisodiyotimizga xorijiy
investitsiyalarni jalb etishni yanada faollashtirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ushbu
holat pirovardida ishlab chiqarishni texnik va texnologik jihatdan uzluksiz yangilab
borish, iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, sanoatni
modernizatsiya va diversifikatsiya qilishni izchil davom ettirish asosida, kelgusida
mamlakatimizda investitsion siyosatni to’liq amalga oshirish imkoniyatini yaratadi.
11