İçeriğe atla

Üre

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Üre
Ürenin yapısal formülü
Üre molekülünün top ve çubuk modeli
Üre molekülünün top ve çubuk modeli
Üre molekülünün boşluk doldurma modeli
Üre molekülünün boşluk doldurma modeli
Üre örneği
Adlandırmalar
Amino metanamid
Karbamid, karbonil diamid, karbonildiamin, diaminometanal, diaminometanon
Tanımlayıcılar
3D model (JSmol)
ChEBI
ChEMBL
ChemSpider
DrugBank
ECHA InfoCard 100.000.286 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
E numaraları E927b (parlatıcılar, ...)
KEGG
RTECS numarası
  • YR6250000
UNII
  • InChI=1S/CH4N2O/c2-1(3)4/h(H4,2,3,4) 
    Key: XSQUKJJJFZCRTK-UHFFFAOYSA-N 
  • InChI=1/CH4N2O/c2-1(3)4/h(H4,2,3,4)
    Key: XSQUKJJJFZCRTK-UHFFFAOYAF
  • C(=O)(N)N
Özellikler
Kimyasal formül CH4N2O
Molekül kütlesi 60,06 g mol−1
Görünüm Beyaz katı
Yoğunluk 1.32 gr/cm3
Erime noktası 133 – 135 °C
Çözünürlük (su içinde) 107.9 gr/100 ml (20 °C)
167 gr/100ml (40 °C)
251 gr/100 ml (60 °C)
400 gr/100 ml (80 °C)
Çözünürlük 500 gr/L gliserin,[1] 50 gr/L etanol
Baziklik (pKb) pKBH+ = 0.18[2]
Yapı
Dipol momenti 4.56 D
Tehlikeler
GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar GHS07: Zararlı
NFPA 704
(yangın karosu)
NFPA 704 four-colored diamondSağlık 1: Maruziyet tahrişe neden olabilir, ancak yalnızca hafif kalıcı hasar oluşturur. Örnek: TerebentinYanıcılık 1: Tutuşmanın gerçekleşebilmesi için önceden ısınması gerekmektedir. Alevlenme noktası 93 °C'nin (200 °F) üzerindedir. Örnek: Kanola yağıKararsızlık 0: Genellikle yangın maruziyeti koşullarında dahi normalde kararlıdır ve su ile reaksiyona girmez. Örnek: Sıvı azotÖzel tehlikeler (beyaz): kod yok
1
1
0
Parlama noktası Yanıcı değildir
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)
8500 mg/kg (oral, sıçan)
Güvenlik bilgi formu (SDS) JT Baker
Benzeyen bileşikler
Benzeyen üreler
Tiyoüre
Hidroksikarbamid
Benzeyen bileşikler
Karbamid peroksit
Üre fosfat
Aseton
Karbonik asit
Karbonil florür
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları
Ürenin sentezini inceleyen Friedrich Wöhler animasyonu

Üre (Latince Urea Pura), organik bir bileşik. Formülü H2N-CO-NH2'dir. Karbonik asidin diamidi olan üre aynı zamanda karbamik asidin de amidi olduğundan karbamid adı ile de bilinir.

Ürenin ilk defa 1773 yılında keşfedildiği bilinir. Ancak şüpheden uzak kesin sentezi 1828'de Wöhler tarafından başarılmıştır. Keşfinden bu yana 50'den fazla tepkimede üre bir ürün olarak elde edilmiştir.

Amonyum karbonatın 150-200 °C'ye kadar ısıtılmasından üre elde edilir ki bu teknik bir metoddur. Wöhler sentezi olarak bilinen reaksiyonda ise; önce KCN ile PbO2 karışımı ısıtılarak KCNO elde edilir. KCNO nun amonyum sülfat ile muamelesi sonucu hazırlanan amonyum siyanatın kızdırılmasıyla da üre elde edilir. Üre 132 °C'de eriyen rombik prizmalar veya iğne şeklinde renksiz kristaller verir. Su ve alkolde iyi çözünür. Kloroform, eter veya etil asetatta çözünmez. 132 °C'nin üstünde amonyak, siyanür asidi gibi ürünler vererek bozunur. Nitrik asit, sodyum hipoklorit veya sodyum hipobromit gibi bileşiklerin etkisiyle azot, su ve karbondiokside ayrışır. Seyreltik asit veya alkalilerle ısıtıldığında amonyak ve karbondioksite bozunur.

En çok gübre ve hayvan yemi olarak kullanılan üreden ilaç ve plastik yapımında da faydalanılır. Üre asit ve tuzlarla bir takım katılma bileşikleri, bazı asitlerle de kondensasyon ürünleri veya üreidleri verir. Naftalinin türevleriyle verdiği bileşikleri terapide kullanılır. Boya üretiminde de kullanılan üre aynı zamanda bitkiler için bir besin kaynağıdır. Nitrik asitle gübre ve patlayıcı madde olarak kullanılan üre nitrat adı verilen bir tuz oluşturur.

Fizyolojik önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Üre, fizyolojik önemi bulunan bir bileşiktir. Memelilerin vücudunda protein maddelerinin yakılması sonucu meydana gelen amonyak, karaciğerde karbondioksitle üreye dönüşür. Kana geçen üre, idrarla dışarıya atılır. Üre ayrıca az miktarda ter, süt ve gözyaşında da bulunur. Yetişkin bir insan günde 25-30 gram üreyi idrarla atar. İnsan kanındaki üre miktarı normalde % 50 mg civarındadır. % 50 mg'ın üstü anormaldir. Fakat vücut yaşlandıkça, böbreklerin üreyi vücuttan atma kabiliyeti de her geçen yıl bir parça daha azalacaktır. 40 yaşından itibaren, her yıl böbreklerin süzme kabiliyeti % 1 oranında azalmaktadır. Bu yüzden 75-80 yaşındaki bir kişide kandaki üre miktarının % 65–75 mg bulunmasını normal olarak kabul etmek gerekir. Kandaki üre miktarının beklenen normal değerin üzerinde olması haline üremi adı verilir.

Üre testleri (BUN) başta böbrek fonksiyonları olmak üzere dehidrasyon, yüksek protein diyetleri veya diğer tıbbi koşullar gibi çeşitli durumları belirlemek için kullanılır. Bu testlerle kandaki üre miktarı ölçülür ve sonuçlar çeşitli hastalıkları belirlemeye yardımcı olur.[3]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

[5]

  1. ^ "Solubility of Various Compounds in Glycerine" (PDF). 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020. 
  2. ^ Williams, R. (24 Ekim 2001). "pKa Data" (PDF). 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2009. 
  3. ^ "Üre (BUN) Nedir? Düşüklüğü, Yüksekliği ve Normal Değerleri - Acıbadem". Acıbadem Sağlık Grubu. 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024. 
  4. ^ J. Shorter (1978). "The conversion of ammonium cyanate into urea—a saga in reaction mechanisms". Chemical Society Reviews. 7 (1). Royal Society of Chemistry. ss. 1-14. doi:10.1039/CS9780700001. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Wöhler'in "Amonyum siyanat üredir" açıklaması yanlıştır. Bunlar iki farklı kimyasal madde olup standart koşullar altında ağırlıklı olarak üre lehine olan bir kimyasal denge içerisindedirler.[4]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]