Сан-Томе ва Принсипи

Сан Томе ва Принсипе Демократик Республикаси Репúблиcа Демоcрáтиcа де Сãо Томé э Прíнcипе
Байроқ Герб
Шиор: "Унидаде, Дисcиплина, Трабалҳо" (Португалча: Бирлик, Турли-туманлик, Меҳнат)
Мадҳия: Индепендêнcиа тотал
Пойтахт	Сан-Томе
Расмий тил(лар)	Португалча
Ҳукумат	Семи-Президентлик Давлат
• Президент	Фрадик де Менезес
• Бош Вазир	Томé Вера Cруз
Мустақиллик (Португалиядан)
• Сана	12-июл 1975
Майдон
• Бутун	1,001 км2 (184-ўрин)
• Сув (%)	<1
Аҳоли
• 2002-йилги рўйхат	187,410 (188-ўрин)
• Зичлик	187/км2
ЙИМ (ХҚТ)	2005-йил рўйхати
• Бутун	АҚШ$214 мил. (216-ўрин)
• Жон бошига	АҚШ$1,142
Пул бирлиги	Добра (СТД)
Вақт минтақаси	УТC+0
• Ёз (ДСТ)	УТC+0
Қисқартма	ТП
Телефон префикси	239
Интернет домени	.ст

Сан Томе ва Принсипи (Сãо Томé э Прíнcипе), Сан Томе ва Принсипи Демократик Республикаси (Репúблиcа Демоcрáтиcа де Сãо Томé э Прíнcипе) — Гвинея қўлтиғидаги Сан Томе ва Принсипи ороллари ва уларга ёндош майда оролларда жойлашган давлат. Африка ғарбий соҳили яқинида. Майдони 964 км². Аҳолиси 170,4 минг киши (2002). Пойтахти — Сан Томе шаҳар. Маъмурий жиҳатдан 7 округ (дистрито)ра бўлинади.

Давлат тузуми

Сан Томе ва Принсипи — республика. Амалдаги конституцияси 1990-йилда қабул қилинган. Давлат бошлиғи — президент (2001-йилдан Ф.Б. Мелу де Менезеш), у умумий тўғри ва яширин овоз бериш йўли билан 5 йил муддатга сайланади ва яна бир марта кайта сайланиши мумкин. Қонун чиқарувчи ҳокимиятни бир палатали парламент — Миллий мажлис ва ижрочи ҳокимиятни президент тайинлайдиган бош вазир бошчилигидаги ҳукумат амалга оширади.

Табиати

Ороллар вулкан фаолияти натижасида ҳосил бўлган. Энг баланд жойи ПикодеТоме — 2024 м (Сан Томе о.да). Иқлими СанТоме о.да тропик (қуруқ ва ёмгир мавсумлари билан). Принсипи о.да экваториал, доим нам. Ўртача ойлик температура 23—27°. Йиллик ёғин 1000–3000 мм гача. Деярли йил бўйи ёмғир ёғиб туради. Нам тропик ўрмонлар ва мангро чакалакзорлари бор. Ҳайвонлардан маймун, турли қушлар, калтакесак, буқаламун, илонлар учрайди. Денгизда балиқ, қисқичбақа, креветка, лангуст, устрица кабилар бор.

Аҳолиси

Аҳолиси, асосан, сантомеликлар бўлиб, улар Африкадаги банту тилида сўзлашувчи турли халқлар (овимбунду, амбунду ва бошқалар)нинг ўзаро ва қисман португаллар билан чатишуви натижасида ҳосил бўлган. Португаллар ҳам яшайди. Расмий тил — португал тили. Диндорларнинг 90% га яқини христиан (католик)лар, шунингдек, мусулмонлар ва анъанавий динларга эътиқод қилувчилар ҳам бор. Шаҳар аҳолиси 44,1%. Муҳим шаҳарлари: СанТоме, Санту Антоню, Порту Алегри, Рибейра Афонсу.

Тарихи

1470—71 йилларда Сан Томе о.ларига Португал денгиз сайёҳлари келиб, бу ерларни Португалия мулки, деб эълон қилдилар. 1485-йилдан одамлар кўчиб кела бошлади. Улар Европадан сургун қилинган португаллар ва африкалик қуллар эди. 16-аср бошларида қалин ўрмонлар кесилиб, шакарқамишзорлар барпо этишга киришидди. Аср охирига бориб шакар экспорт қилишда СанТоме Африкада биринчи ўринга чиқди. 1517-йил ва ундан кейинги йиллардаги қуллар қўзғолони натижасида 16-аср охирида Амадор бошчилигида қуллар давлати қисқа муддат мавжуд бўлди. 1735-йил Принсипи о. ҳам Португалия империясига қўшиб олинди. 18—19-асрларда Сан Томе ва Принсипи оролларида қуллар кучи билан кофе ва какао плантациялари барпо этилди. 1951-йил Португалия Сан Томе ва Принсипини ўзининг денгиз орти вилояти деб эълон қилди. 1953-йил маҳаллий аҳоли қўзғолон кўтарди ("Батеп қўзғолони"), бироқ у шафқацизлик билан бостирилди. 1960-йил муҳожирликда Сан Томе ва Принсипини озод қилиш қўмитаси (1972-йилдан Сан Томе ва Принсипини озод қилиш ҳаракати) тузилди ва у мустақиллик учун кураш бошлади. 1972-йил Португалия Сан Томе ва Принсипига маҳаллий мухторият мақомини берди. Сан Томе ва Принсипи 1975-йил 12-июлдан мустакил республика, 1975-йилдан БМТ аъзоси. Миллий байрами — 12 июл — Мустақиллик куни (1975).

Сиёсий партиялари ва касаба уюшмаси

Сан Томе ва Принсипини озод қилиш ҳаракати — Социалдемократик партия, 1960-йил асос солинган; Мустакил демократик ҳаракат партияси, 1992-йил тузилган; Демократик конвергенсия партияси — "Мушоҳада" гуруҳи, 1990-йил ташкил этилган. Сан Томе ва Принсипи меҳнаткашлар миллий ташкилоти касаба уюшмаси, 1989-йил тузилган.

Хўжалиги

Сан Томе ва Принсипи — иқтисодий жиҳатдан заиф, аграр мамлакат. Иқтисодиётининг асосини қишлоқ хўжалиги ташкил этади. Экспорт учун какао, кофе, мойли ва кокос палмалари, банан етиштирилади. Ички эҳтиёж учун тариқ, маниок, маккажўхори, ямс экилади. Чорвачилик суст ривожланган (қорамол, чўчқа, қўй, эчки, хонаки парранда боқилади). Денгиздан балиқ, тошбақа ва бошқа ҳайвонлар овланади. Саноати қишлоқ хўжалиги хом ашёси ва балиқни қайта ишлайдиган, оҳак ва алкоголсиз ичимликлар ишлаб чиқарадиган ҳамда ёғочсозлик корхоналаридан иборат. Керамика ва ғишт заводлари, тикувчилик фабрикаси ҳам қурилган. Сан Томе ва Принсипида тор изли темир йўл ва аэропорт бор. Асосий денгиз портлари: Сан Томе, Санту Антоню ва Порту Алегри. Четга қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари чиқаради, четдан озиқ-овқат ва нефт маҳсулотлари, семент, автомобил ва бошқа саноат моллари келтиради. Португалия, Испания, Нидерландия, АҚСҲ, ГФР, Ангола билан савдо қилади. Пул бирлиги — добра.

Маорифи

6—12 ёшдаги болаларнинг ўқиши мажбурий. Давлат қарамоғидаги ўқув юртларидан ташқари хусусий ва диний мактаблар ҳам бор. Бошланғич мактаб 4 йиллик, ўрта мактаб 7 йиллик. Охирги 2 йилда болалар чет эл олий ўқув юртларига киришга тайёрланади. Дарслар португал тилида олиб борилади. Ҳунар таълими бошланғич ёки тўлиқсиз ўрта мактаб негизида 5—6 йил давомида амалга оширилади. Бошланғич мактаб ўқитувчилари пед. ўқув юртларида, урга мактаб ўқитувчилари чет элларда тайёрланади. Врачлар чет эллардаги олий ўқув юртларида тайёрланади. Миллий тарих музейи (1976) ва ўлкашунослик музейи бор.

Матбуоти, радиоэшиттириши ва телекўрсатуви. Асосий газ.лари: "Диариу да Республика" ("Республика газетаси", ҳукумат ҳафтаномаси, 1836-йилдан), "Лабор" ("Мехнат", ойига 2 марта чиқадиган газ., 1990-йилдан), "Нотисиаш" ("Янгиликлар", ҳукумат нашр этадиган газ., 1991-йилдан). СТП Пресс ахборот агентлиги 1985-йил тузилган. Сан Томе ва Принсипи телевидениеси, ҳукумат телекўрсатуви.

Адабиёти

Гарчи форро деб аталувчи маҳаллий креол тили мавжуд бўлса ҳам, адабиёт португал тилида 19-асрнинг 2-ярмида юзага келди. Шеъриятнинг асосчиси — К. да Кошта Алегри. Унинг "Шеърлар" китобида ирқий хурофотлардан норозилик гоялари акс этган, "Қора дунё" қадриятлари мадҳ қилинган. Ф.Ж.В. Тенрейру бу мавзуларни ривожлантирди. 20-асрнинг 50—60 йилларида адабиётга кириб келган шоирлар А. ду Эспириту ва А. Т. Медейруш миллий озодлик ҳаракатида фаол иштирок этдилар. Улар ўз ижодида халқ оғзаки ижоди анъаналарини замонавий бадиий ифода шакллари билан қўшишга интилдилар. Аср охирларида яратилган ҳикоя, қисса, роман ва песалар халқ ҳаётини акс эттирди (Ф. Рейшнинг "Плантация" романи, "Қоғозбой тўра" песаси ва бошқа асарлар).