Aller au contenu

moirt

Èn årtike di Wiccionaire.

Prononçaedje

[candjî]

Etimolodjeye 1

[candjî]

Tayon-bodje latén « mors » (minme sinse).

Sustantif

[candjî]

moirt femrin todi singulî

  1. moumint k’ ene vicante sacwè (djin, biesse, plante) mourt.
    • Dj’ a stî tote brouyeye avou l’ moirt da Albert.
  2. estance d’ ene djin ki n’ vike pus.
    • Dj’ a morou tola, mins dj’ a vnou foû del moirt Albert Lovegnée (fråze rifondowe).
  3. djin ki n’ vike pus.
Raoturneures (?)
[candjî]
  1. mori di s’ bele moirt
  2. c’ est sont come les pourceas ki n’ fijhèt do bén k’ après leu moirt : dijhêye po onk k’ on voet evi.
  3. bele moirt : moirt naturele (sins maladeye ni accidint).
  4. moirt subite : moirt tot d’ on côp, divant l’ ådje.
    1. Moirt Subite : no d’ ene marke di gueuze.
  5. Si l’ moirt mi prind, si l’ moirt mi strind, ki ni curé ni priyesse n’ poye vini a tins, vinoz nosse såveu Djezus-Cri å Sint-Sacramint : (e l’ eglijhe catolike) viye priyire divant d’ mori, ramexhnêye di J. Calozet.
  6. conter tot disk’ al moirt do tchet : raconter vormint tot, minme çou ki n’ sieve a rén.
  7. souner a moirt : sounaedje especiål des clotches po dire k’ i gn a on moirt e viyaedje. Ode: souner l’ transe.
  8. hoûler a moirt : hoûler come les leus, tot djåzant d’ on tchén, et k’ on creyeut k’ ça anoncive on moirt.
  9. Triyingue del moirt : dins ene batreye militaire, plaece ka k’ i gn a bråmint des touwés.
    • Holindje, Lutrubwès, Viyé-l'-Boune-Aiwe : a l’ Ofinsive, c’ esteut l’ triyingue del moirt; on djoû rprind des Amerikins, li londmwin des Almands.
Parintaedje
[candjî]
Mots d’ aplacaedje
[candjî]
Sinonimeye
[candjî]
Mots vijhéns
[candjî]
Rilomêye do mot
[candjî]

Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke

Ortografeyes
[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]
moumint kel veye eva

Etimolodjeye 2

[candjî]

Tayon-bodje latén « mortuus » (moirt, d’ on mimbe, anixhilé, d’ ene lwè, flåwe).

Addjectif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin moirt moirts
femrin atribut moite moites
femrin epitete
(todi padvant)
moite moitès

moirt omrin

  1. ki n’ vike pus, po ene djin.
    • Il est moirt dispu bele ådje.
    • Dji vou aveur li fén mot so çou k’ on dvénrè après, cwand k’ on serè moirt Émile Gilliard (fråze rifondowe).
    • On n’ houkive li docteur, torade ki cwand on-z esteut cåzu moirt Georges Ghys (fråze rifondowe).
    • Bråves vîs pere-tåyes, moirts po nosse liberté, coûtchîs dzo l’ pire, doirmoz todi e påye Modele:JPie
  2. ki n’ sait pus bodjî, d’ on mimbe.
    • Dispu l’ accidint, mi gåtche djambe est moite.
  3. ki n’ vike pus, d’ on texhou biyolodjike.
    • I fåt rsaetchî les moitès tchås.
    • Nole trace di l’ ôte såjhon … Siya ! Des moitès foyes
      Å pî del håye d’ årdispene tote floreye. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Dixmude », 1916, p.25 (fråze rifondowe).
  4. k’ on n’ sint pus, tot djåzant d’ on boket do coir.
    • Ça m’ lance des côps dins les doets : ti n’ direus k’ ça est moirt
  5. k’ on ndè cåze pus, ki n’ rote pus.
    Loukîz a : moite aiwe, Moite-Han.
    kesse moite :
    a) kesse k’ on nd a bråmint djåzé ki l’ dossî est cloyou, polbon.
    F. " affaire classée".
    b) margaye å tribunå k’ on-z a pierdou.
    moite sititchete, moite cawete, moite betchete : (linwince) cawete, betchete, foirt viyes dins l’ lingaedje, et ki n’ plèt pus esse eployeyes po fé des noûmots.
Notule d’ uzaedje
[candjî]
  • Po l’ ratournaedje francès walon di fråze come « il est mort », on pout aveur « il a morou » si « mort » est pårticipe erirece (fråze d’ accion) et « il est moirt » si « mort » est addjectif (fråze di sitouwåcion). Loukîz a : « mori ».
  • E walon, a Lidje todi, on dit pus voltî « vo-l'-la moirt » k' « il est moirt »
Ratournaedjes
[candjî]
  1. tchaire moirt; toumer moirt: mori tot d’ on côp.
  2. moirt et ramoirt
Parintaedje
[candjî]
Mots d’ aplacaedje
[candjî]
Sinonimeye
[candjî]
Ortografeyes
[candjî]
Ratournaedjes
[candjî]
ki n’ vike pus, d’ ene djin
  • F. "mort, décédé, nécrosé".
  • F. "mort, insensible".

Sustantif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin moirt moirts
femrin moite moites

moirt omrin

  1. li ci ki n’ vike pus.
    • On stinda l' moirt divins et, dvant ses eritîs
      K' el loukît ene dierinne feye, li covieke rida dsu
      Henri Simon, "Li rvindje di l' åbe (fråze rifondowe).
  2. (mot d’ cwårdjeu)
    1. cwåtes k’ on stî djouwêyes.
    2. djouweu ki n’ djowe nén, tchaeke a s’ toû, cwand on-z est cénk et k’ i n’ fåt k’ cwate djouweus.
    • Nos djouwrans avou on moirt.
Ratourneures
[candjî]
  1. woeyî on moirt : dimorer dins l’ tchambe do moirt, del nute.
  2. Cwand gn a on moirt sol plantche on dimegne, gn a co onk ki shût dins les shijh samwinnes : doûce creyance did dinltins.
  3. leyîz les moirts e påye : dijhêye cwand on codjåze on moirt.
  4. Ti freus on bea moirt : dijhêye po balter onk (metans, k’ est bén abiyî).
  5. cwand on est moirt, on n’ vike pus u : cwand on est moirt, c’ est po lontins : li moirt, c'est po d’ bon.
  6. blanc-moirt; blanc come on moirt
  7. Li tchmijhe d’ on moirt n’ a pont d’ potches :
  8. Li ci ki ratind après les solés d’ on moirt va co lontins a pîs dischås : i n’ fåt nén ratinde les eritaedjes.
  9. Dou çk’ i gn a des moirts, les ouxhs sont todi å lådje u : On n’ clôt nén l’ ouxh la k’ gn a on moirt : dijhêye po rire cwand on vs dit ki vosse brayete est å lådje.
  10. on n’ rileve nén les moirts : (mot d’ cwårdjeu) dijhêye po espaitchî k’ on n’ våye rivey les cwåtes k’ ont toumé.
Mots d’ aplacaedje
[candjî]
Sinonimeye
[candjî]
Raoturnaedjes (?)
[candjî]
moirt

Adviebe

[candjî]

moirt omrin

  1. (divant èn addjectif) foirt.
    • Il est moirt sô.
    • Nos rivnéns, moirt nåjhis, åd triviè des tcherwés Jacques Warnier (fråze rifondowe).
    • Mwért nanti, tot hictant, i s’trinna st’è s’bôme fî parèye qu’on lîve qu’on a corou djus Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.46.
  2. (dins les vierbires ås pronos) foirt, bråmint.
Ratourneures
[candjî]
  1. si rire moirt: rire foirt.
  2. si tuzer moirt
  3. si schiter moirt
    1. aveur ene foite schite
    2. aveur foirt peu.
  4. braire ses iys tot moirt: bråmint tchoûler.
  5. si priyî tot moirt: priyî foirt, tot l’ tins.
  6. cweri moirt: cweri bråmint.
    • Elle aveut pindou s’ paltot sol minne, po m’ cweri tot moirt après Chantal Denis (fråze rifondowe).
Mots d’aplacaedje (?)
[candjî]
Sinonimeye
[candjî]
Ratournaedjes
[candjî]
foirt, divant èn addjectif Loukîz a : totafwait

Waitîz eto

[candjî]

Lijhoz l’ årtike moirt so Wikipedia