Shaghayegh's Reviews > The Silence of the Lambs

بعد از سال‌ها بالاخره می‌تونم بگم که اگه نویسنده بودم، بدون هیچ شک و تردیدی تامس هریس می‌شدم . و این موضوعی نیست که بخاطرش دوست دارم تمام ستاره‌های عالم هستی رو به پای این کتاب خرج کنم، بلکه این مرد و این ذهن و این قلم لایق چنین ستایشی هستن.
با این اوصاف ازش می‌نویسم و اگر جایی احتمال لو رفتن وجود داشت، از قبل خبر میدم تا با خیال راحت بخونین. پس طولانی بودن نوشته‌م رو اینطور تعبیر نکنین که ریزجزئیاتی که نشخوار کردم رو قرار هست به اشتراک بذارم؛ چون سعیم در این هست که مثل ریویوی کتاب قبلی، بدون لو دادن معرفیش کنم.
*تکخوری به روایت ریویو

تمام نکاتی که باید قبل از خوانش کتاب در نظر بگیرین:
اولا از یاد نبرین این کتاب، جلد دوم مجموعه هست. حالا اگر به دلیل اینکه فیلمش معروف شد و به سرتون زد که یهو بپرین و جلد دوم رو شروع کنین، این رو در نظر داشته باشین که آقای هریس اسپویل به شدت ریزی به کتاب قبلیش کرده و در این حد هست که سرنوشت شخصیت اصلی کتاب قبل رو به طرز بی‌رحمانه‌ای توصیف کرده (البته در حد چند خط). نکته‌ی دیگه این هست که با بعضی از شخصیت‌های مشترک این دو کتاب، تو کتاب قبل بیشتر آشنا شدیم و یه شناخت نسبی‌ای داشتیم. اما طوری نیست که بدون خوندن جلد اول و شروع جلد دوم، نفهمیم چی به چی هست. پس میشه این کتاب رو با خیال آسوده‌ای خوند اما ترجیحا به ترتیب پیش برین بهتر هم میشه چون چطور می‌تونین از ویل گرهم کتاب اول بگذرین؟!
دوما این کتاب، کتابی نیست که هر کسی بتونه راحت از پس خوندنش بربیاد و دلایل زیادی هم داره. چندتاش که مهمن رو می‌تونم اشاره کنم. فرض کنین اکسپلور اینستاگرم یا هر برنامه‌ی کوفتی‌ای رو باز کردین و موقعی که میخواین ویدئویی رو ببینین، بهتون اخطار میده که حاوی صحنه‌های دلخراش هست. اگه از اون دسته افرادی هستین که با این وجود، دل دیدن دارین احتمال میره دل خوندن این کتاب هم داشته باشین. چون نویسنده توصیف میکنه چطور پوست آدمی کنده میشه، چطور با جسد مواجه بشیم و چطور ذهنیات یه قاتل سریالی رو به طرز ویران‌کننده‌ای بفهمیم. جوری که با تاریک‌ترین وجوه آدمی و اعمالی که ازش سر میزنه روبه‌رو میشیم. حالا به این خاطر این کتاب تو ژانر وحشت هم گنجونده شده اما به شخصه سر خوندنش به جای اینکه وحشت‌زده بشم دچار شگفت‌زدگی شدم (اگرچه می‌دونم اکثریت واکنش متفاوت و همرنگ جماعت گونه‌ای داشتن).
سوما خواهشمندم اگر فمنیست هستین و به طرز عجیبی از اون دسته‌ش به شمار میرین که حتی چاقی قربانی‌ها رو بهونه‌ای برای کوبیدن کتاب می‌کنین، این کتاب رو به هیچ وجه نخونین. چون اگر درست بخونینش، نویسنده قصدی نداشته که وزن قربانی‌ها رو برای تخریب کردن آدم‌ها به سخره بگیره و یا حتی شخصیت کلریس رو طوری جلوه بده که بخاطر جذابیتش موردپسند اون جامعه‌ی مردسالار هست. تنها لطفی که هر کسی می‌تونه بکنه این هست که اولا با شناخت به اون دوران، کتاب رو بخونه و دوما جوری بخونتش که سطحی و سرسری نباشه. چون اکثر ریویوهایی که کمتر از ۴ و حتی ۵ ستاره دادن به چنین چیزی اشاره کردن و واقعا جای تاسف داره!
چهارما بدانید و آگاه باشین که این کتاب رو باید با نسخه‌ی اصلی و انگلیسیش خوند. تنها دلیل محکمه‌پسندی که موجبات گمنام بودن این مجموعه رو فراهم کرده، به این خاطر هست که ترجمه‌ی فارسی درست و درمونی نداره و چون خودم همزمان می‌خوندم متوجه شدم که چقدر این موضوع باعث میشه که خواننده نتونه از کتاب لذتی که من بردم رو ببره.
پنجما کتابهای این مجموعه با آثار اقتباسی تفاوت دارن. و این کتاب بدون هیچ تردیدی از فیلم بهتر هست؛ با اینکه اقتباسش هم موفقیت‌آمیز بوده اما به عنوان کسی که تک تک چیزهای مربوط به این مجموعه رو بلعیده باید بگم لااقل کتاب دوم از هر لحاظی محشره و در این باره بیشتر توضیح میدم.
ششما آقای هریس به طرز شگفت‌آوری، تمام نکاتی که موجبات کم امتیاز دادن مردم به جلد قبل شده بود رو با نوشتن این کتاب جبران کرده. یعنی کیفیت کتاب بالاتر از جلد پیشین هست. به طور مثال شخصیت هنیبال لکتر رو بیشتر نشون داده. شخصیت‌های زن بیشتری رو تو کتاب آورده و حتی از گرایش‌های مختلف هم استفاده کرده که ساختارشکنی عالی‌ای داشتن. سیر داستانی رو هیجان‌انگیز‌تر کرده و باعث شده میون اتفاقات زیاد، خواننده استراحت‌های کم هم داشته باشه با اینکه کتاب قبل به نظرم برعکس بود.
باز هم موارد دیگه‌ای وجود دارن اما می‌دونم تا همین‌جاش حوصله‌ی کمتر کسی می‌کشه و هم خودم تقریبا چیزهای مفیدی که به ذهنم رسیده بود رو گفتم.
حالا بدون خطر لو رفتن تو دل داستان میرم و تک تک مواردی که موجبات ارادتمندی من به این جلد شده رو میگم.

آشنایی با کتاب بدون خطر لو رفتن
کلریس استارلینگ بخاطر کاری که جک کرافورد بهش محول کرده باید خیلی سریع اطلاعاتی رو از زیر زبون کسی بیرون بکشه که تقریبا ناممکن به نظر می‌رسه. مردی که حتی تست‌هایی که روش انجام میشه هم توانایی انجام این کار رو ندارن تا متوجه بشن که به طور دقیق چی تو ذهنش می‌گذره و چطور میتونن به زانو درش بیارن. اون فرد کسی نیست جز دکتر هنیبال لکتر. هنیبالی که به آدمخواری شهرت داره و حالا کلریس که کارآموز و تازه‌کاری بیش نیست، باید با چنین موردی روبه‌رو بشه (من برای کلریس بودن روحم رو به شیطان می‌فروشم).
هنیبال از هر جنبه‌ای آدمی رو شگفت‌زده می‌کنه. چون برخلاف اعمالی که ازش سر زده، خیلی آدم مودب و متشخصی هست و به تک تک زیبایی‌ها مجذوب میشه و با بند بند وجودش درکشون می‌کنه. اون عاشق معاشرت با آدم‌هایی هست که چه از نظر ذهنی چه فیزیکی زیبان. از غذاهای مختلف و تاریخچه‌شون اطلاعات زیادی داره و قادر به این هست حتی در بند هم بتونه دستور تهیه‌ی غذای جدیدی رو درست کنه با اینکه امکاناتی نداره تا چیزی که خلق میکنه رو حتی بچشه. اما به خاطر ذهن وسیع و قدرتمندش توانایی به یادآوردن بوها، مزه‌ها، تصاویر، آدم‌ها، اماکن و خیلی چیزها رو داره. اون می‌تونه با ریزجزئیات و رجوع به خاطراتش طراحی دقیقی کنه. حتی در پروسه‌ی سوال و جواب هم به چیزهایی اشاره میکنه که وقتی سرچ کنیش متوجه میشی با چه آدم عمیقی طرفی (تک تک رفرنس‌هاش من رو به وجد آوردن). اون کسی هست که شاید بیشتر از هر چیزی به این خاطر تو دلت رو خالی میکنه که درست انگشت رو بخش‌هایی میذاره که خودت هم توان این رو نداری شخمشون بزنی. به همین خاطر روانشناس حرفه‌ای محسوب میشه و امان از روزی که وارد ذهنت بشه؛ چون نمیتونی دیگه بیرونش کنی! و تا یادم نرفته باید بگم این مرد به شدت طناز هست اما جنس شوخ‌طبعی‌هاش طوری نیستن که هر کسی بتونه باهاشون بخنده. باید به قدری باهوش باشی که اشاره‌ای که کرده رو متوجه بشی تا عمق کلامش از دستت در نره و چه بسا اگر بتونی خودت رو جای لکتر بذاری لبخند عمیق‌تری رو لبت نقش می‌بنده. جا داره بگم از این جنبه تنها بازیگری که به نظرم تونسته چنین موردی رو رعایت کنه آنتونی هاپکینز نیست، مدس میکلسن هست و با اینکه واقفم چقدر اکثریت لکتر رو به واسطه‌ی هاپکینز میشناسن اما به شخصه و با رجوع به کتابها پی بردم که چقدر میکلسن شبیه به چیزی که هریس پرداخته، نقش رو ایفا کرده.
اگه یکم قربان‌صدقه‌رفتن‌های البته به حق رو کم کنم باید بگم این اثر آنچه خوبان دارند رو همه یکجا داره. یعنی به وسیله‌ی یک پرونده‌ی به ظاهر بی‌ربط و یه تستی که در واقع مهم هم نیست هنیبال بهش جواب بده، به چیزهایی می‌پردازه که مشابهش رو تو کتاب‌های این‌چنینی ندیدم.
هریس، آدم‌های سیاه و سفید خلق نمی‌کنه. شخصیت‌پردازی‌هایی که انجام داده به قدری واقعی هستن که می‌تونی تصورشون کنی و با غیرقابل‌هضم‌ترینشون هم احساس نزدیکی داشته باشی. چون آقای هریس واقف هست که بشر خاکستری و پر از تناقض هست. حتی کاری می‌کنه که با بافلو بیل که مربوط به پرونده‌ی اصلی هست و قاتلی به حساب میاد که پوست قربانی‌ها رو می‌کنه و در آخر جسدشون رو در رودخونه‌های مختلف میندازه هم بتونی همذات‌پنداری کنی. و این قدرت قلم نویسنده محسوب نمیشه؟
هریس شخصیت‌هایی خلق کرده که ساختارشکن هستن. از کلریسی که نهایت تلاشش در جامعه‌ی مردسالار و فضای مردونه‌ای که درش کار می‌کنه در این هست که بخاطر کارهاش بپذیرنش و نه به خاطر جنسیتش. از لکتری که انسانی‌ترین ویژگی‌ها رو داره اما آدمخوار هم هست و سرنوشت زندگی مردم رو می‌تونه با شوخی‌هاش به سخره بگیره. از جک کرافوردی که با وجود تمام مشقت‌های زندگیش سعی می‌کنه کار درست رو انجام بده و هوای زیردستش رو داشته باشه. از بافلو بیلی که به قربانی‌ها به چشم آدم نگاه نمیکنه اما خیلی اوقات مثل آدم‌های معمولی رفتار می‌کنه. از شخصیت‌هایی که گرایش‌های مختلفی دارن اما برخلاف صنعت سینما که گاها ازشون چهره‌های محبوب و دلنشینی میسازن، محبوب و دلنشین نیستن و به طرز ویران‌کننده‌ای می‌تونن زندگی‌ها رو خراب کنن.
فضاسازی کتاب بخاطر اینکه با پرونده‌های قتل سر و کار داره و یه آن ممکنه تیر تو مغز شخصیت بخوره: دلهره‌آور، دلخراش، وحشتناک، روانشناختی، درام، جنایی، معمایی، تاریک، چندش و خیلی چیزهای دیگه که می‌تونم ردیف کنم هست. اما اگر یه سطح بالاتر هستین؛ از چنین فضایی لذت می‌برین چون زیبایی قلم، شخصیت‌پردازی قوی، فضاسازی ناب، سیر داستانی پر کشش، دیالوگ‌های عمیق، مفهوم تأمل‌برانگیز و خیلی موارد دیگه باعث میشه شگفت‌زده بشین و یکی از بهترین تجارب خوانشتون رو داشته باشین.
این اثر به طرز عجیبی کلیشه‌ها رو کنار زده و چیزی رو به قلم درآورده که از هر جنبه‌ای متفاوت هست. به طور مثال در کتاب‌های جنایی-معمایی معمولا روند پیش بردن پرونده رو از هر زاویه‌ای نمی‌بینیم. حتی با قاتل هم پیش میاد که در طول داستان همراه نیستیم. اما هریس کاری که می‌کنه این هست که انقدر دقیق و موشکافانه از هر زاویه‌ای ماجراها رو پیش می‌بره که انگشت به دهن می‌مونی چطور ممکنه انقدر قانع‌کننده چه از زبون حشره‌شناس چه پلیس اِف‌بی‌آی چه یه نگهبان ساده و... به داستان بپردازه و جای سوالی رو باقی نذاره. یا حتی جوری ذهنیات قاتل رو در بخش‌های مختلف توصیف می‌کنه که حیرت می‌کنی چطور ممکن هست از پس این توصیفات بی‌رحمانه بربیاد.
دیالوگ‌های کتاب محشرن. مخصوصا مواقعی که پای کلریس و هنیبال در میون باشه. طوری چیده شدن که بارها می‌تونی بهشون برگردی و در عجب بمونی چطور با شخم زدنشون می‌شد پرونده رو حل کرد.
درباره‌ی ترجمه‌‌ی فارسی‌ای که همزمان با این نسخه خوندم هم بعدا تو ریویوی همون نسخه می‌نویسم چرا انقدر بد بود و دست و دل آدمی به خوندنش نمیره و موجبات کم‌توجهی به مجموعه‌ی لکتر رو رقم زده.
من نسخه‌ی صوتی انگلیسیش رو همزمان که نسخه‌ی فیزیکش هم دستم بود گوش میدادم که گوینده به شدت لحن خوبی داشت و اون حس رو منتقل می‌کرد (مخصوصا در نقطه‌ی اوج کتاب).
مورد دیگه‌ای که لازم هست اشاره کنم فیلم و سریال هستن که آیا ارزش دیدن دارن یا نه و چه تفاوت‌هایی در مقایسه با کتاب دارن. بدون اسپویل ازشون در بخش بعدی میگم.

The silence of the lambs (1991)
این اقتباس برای دیدن پیشنهاد میشه چون به خیلی موارد پایبند بوده اگرچه بعضی از تفاوت‌هاش به شدت تو ذوقم خوردن‌ اما از فیلم‌های اقتباسی جلد قبلی یک سر و گردن بالاتر بوده.
به طور مثال شخصیت‌پردازی و فضاسازی تا جای ممکن به قلم نویسنده وفادار بودن و در عین حال تفاوت‌های ریز و درشتی هم داشتن.
در فیلم شخصیت کلریس استارلینگ باهوش‌تر از چیزی که بود به تصویر کشیده شد و تا جایی تمام کارها رو دوشش بود و اینطور تعبیر میشد که با تحلیل‌های خودش پرونده رو پیش می‌بره با اینکه در کتاب، لکتر در این امر نقش پررنگی رو ایفا کرده بود.
شخصیت جک کرافورد در فیلم خیلی اتوکشیده و سرحال هست با اینکه تو کتاب به علت مریضی همسرش از پاافتاده و از چهره‌ش نمایان هست که خسته‌ست و نیاز به استراحت ذهنی داره. این حتی در پروسه‌ی خوانش به چشم میاد اما در فیلم قضیه‌ی همسر جک وجود نداره و جک خیلی شاداب داره به کارش ادامه میده.
هنیبال لکتر کتاب، مشخصه‌های ظاهری متفاوتی با فیلم داره و مشهود‌ترینش رنگ چشم‌ها هستن. یا تعداد انگشت دست چپ دکتر که شش‌تاست و در فیلم ۵تاست. و نکته‌ی تلخ برای من این بود که طنازی هنیبال در فیلم اونطور که باید به چشم نمیاد و با لبخندهای سرد و تغییر دادن شوخی‌هاش به یه سری شوخی بی‌مزه خراب شده.
یا از نظر زمانی بعضی از اتفاقات سریع‌تر رخ دادن و چون فیلم هست قابل درکه که انقدر یهویی سر اصل مطلب میرن.
مورد پررنگی که به اسم عنوان مربوط هست و مشخص میشه در فیلم با تغییر فاحش بازگو شده. یا صحنه‌ی پایانی فیلم و کتاب با هم تفاوت دارن و در عین حال هر دوشون عالین.
در کل دیدنش بعد از اینکه کتاب رو خوندین پیشنهاد میشه و اگر اول هم فیلم رو دیدین، بدون شک کتاب هم در اولویت قرار بدین چون خیلی خیلی محشرتر هست.

Hannibal (2013_2015)
یه دلیلی که موجبات کیف کردنم در طول خوانش شد این بود که قبل از اینکه مجموعه رو بخونم سریال رو دیده بودم. و موقعی که کتاب رو می‌خوندم به این پی بردم چقدر سازنده‌ی سریال، کتابخوار محشری هست.
یعنی یه جوری ساختتش که بگی بر اساس کتاب اول بوده اما نخونده می‌تونم بگم دو جلد آخر هم می‌تونی تو سریال ببینی. نه خیلی تابلو بلکه با رگه‌های ریز و هوشمندانه.
دیالوگ‌های کتاب یا بعضی از صحنه‌ها تو سریال به صورت کمرنگی پیدا میشن اما طوری می‌تونی بفهمیش که واقعا سریالخوار خوبی هم باشی. برایان فولر با اینکه اجازه نداشت از این جلد تو ساخت سریال بهره ببره اما به طرز عجیبی بعضی از بخش‌ها رو گنجوند.
برای همین چون خیلی رو این کار رو انجام نداد، تشریح این موارد رو به بیننده و خواننده می‌سپارم. ولی از اونجایی که آدم دل‌رحمی هستم باید بگم ساختارشکنی هریس نه اونطور که سر ماجراها اومده، بلکه با روش متفاوت سازنده‌ی سریال هم به چشم می‌خوره. شخصیت‌پردازی‌ها خیلی شباهت دارن و در عین حال از نظر ظاهری هم شبیه نیستن.
در کل سریال یه جوری هست که انگار یکی مجموعه رو بلعیده باشه و نکات محشرش رو با استفاده از ذهنیات خودش ترکیب کرده باشه و در عین حال که به قلم هریس وفادار هست چیز متفاوتی هم خلق کرده. بنابراین نمیگم قبل از کتاب‌ها یا بعد از کتاب‌ها ببینینش. چون فرقی نداره.

در آخر باید بگم این کتاب محبوب‌ترین کتاب امسالم تا به این لحظه بوده و چقدر خوشحالم که اینطور پیش بردمش و لذتش رو دوچندان کردم. و حیف که انقدر در بین خوانندگان فارسی‌زبان فارسی‌خوان مهجور مونده. بدون شک این کتاب ارزش این رو داره که زبانتون رو تقویت کنین و با جادوی کلماتش مسحور بشین.

پ.ن: تا ساعت‌ها می‌تونم ازش بگم و حرفام ته نداشته باشه ولی قرار نیست مغزتون رو فعلا بجوم. به همین ریویوی بی‌اسپویل قانع باشین. تکخوری معمولا خیلی کیف میده.