Fortuyn klinkt bijna levensecht in het voorproefje voor de nieuwe audioversies van boeken zoals De islamisering van onze cultuur en Pim Fortuyn: de autobiografie. Met kunstmatige intelligentie worden beschikbare geluidsopnames van de politicus gebruikt om hem 22 jaar na zijn dood zijn zelfgeschreven teksten te laten inspreken.
AI kan doorgaans al goed overweg met audio. Er zijn allerlei programma's beschikbaar waarmee je teksten kan laten oplezen of waarmee je uitgesproken teksten kan vertalen. "Een goede kloon van een bestaande stem maken is lastig", zegt AI-expert Remy Gieling. Omdat de AI-taalmodellen vaak met Amerikaanse data worden getraind, klinkt de Nederlandse taal vaak niet perfect, of sluipt er bijvoorbeeld een Duits accent in.
Het werkt vaak beter als iemand een tekst alvast voorleest, waar vervolgens met de inzet van AI een andere stem overheen wordt gelegd. "Want AI-modellen zelf hebben geen benul van intonatie", zegt Gieling. "Wat is belangrijk in een zin? Waar laat je pauzes?"
Om dat voor elkaar te krijgen, is volgens hem veel expertise en tijd nodig. Het is niet onmogelijk, zegt hij. "Met de juiste programma's en technici kan je in principe audio maken die niet van echt te onderscheiden is."
Niet zo simpel als een druk op de knop
Dat erkent ook Richard Otto van XS2Content, het bedrijf dat werkt aan de stem van Pim Fortuyn. Dat model wordt zo getraind dat het grotendeels geautomatiseerd teksten kan voorlezen. "Hij kan de stem van Fortuyn nadoen, ook op het gebied van spreektempo en intonatie."
Daarvoor moet veel werk worden gedaan. Hoewel er veel geluidsfragmenten van Fortuyn bewaard zijn gebleven, moet de kwaliteit bijvoorbeeld opgepoetst worden om er ruis uit te halen. Als je goede resultaten wil krijgen, kost dat veel tijd, zegt Otto.
En ook daarna is het geen kwestie van teksten invoeren en dan op een knop drukken. "Het vergt veel tijd om het goed te laten klinken", zegt Otto. "Je wil bijvoorbeeld een bepaalde energie in de stem houden, die vaak wegglijdt met inzet van AI. We gebruiken filters om dat aan te passen. En soms moet de emotie in de uitspraak van een zin worden aangepast."
Wetgeving is grijs gebied
Otto zegt dat er goede afspraken zijn gemaakt met de erfgenamen van Fortuyn over de inzet van zijn stem. Zo mag de AI alleen gebruikt worden om de boeken voor te lezen. Het is dus niet zo dat de stem van Fortuyn je straks de weg wijst in een navigatieapp.
Als die afspraken er niet zijn, blijft het voorlopig een grijs gebied over wat wel en niet mag met de stem van een overleden persoon. Bij levende personen kun je nog uitleggen dat een stem een biometrisch persoonsgegeven is en dus beschermd wordt onder de Europese privacywet. Maar die wet geldt niet voor overleden personen.
Het wordt dan lastiger om iemands stem te beschermen. Maar als erfgenamen kunnen bewijzen dat AI de persoonlijke band van een persoon met het werk schendt, kan de rechter via die weg ingrijpen. Toch heeft er nog geen rechter een knoop doorgehakt over deze kwestie, zegt advocaat Sem Bakker van Backstage Legal. Daardoor blijft het vaag of AI zomaar met stemgeluid van overledenen aan de haal mag gaan.
Op tijd afspraken maken
Bakker hoopt dat dat binnenkort duidelijker wordt. "Het kan best zijn dat er bestaande regelgeving is die wordt opgerekt", zegt hij. Maar nog beter is het als mensen voor hun dood nadenken en laten vastleggen wat er wel en niet met hun stem mag gebeuren als ze er niet meer zijn. "En het is sowieso goed om, ook nu het nog niet verplicht is, al afspraken te maken met erfgenamen."
Voiceovers-verbond NedVo roept op tot goede regelgeving over het gebruik van AI bij stemmen van overleden personen. Op die manier kunnen stemmen van professionele voice-overs op geen enkele wijze misbruikt worden, zegt oprichter Jolanda Bayens. "Denk daarbij aan het ongevraagd nabootsen van een stem of het samenvoegen van bestaande stemmen tot een nieuwe stem."
Rutger Otto is techverslaggever
Rutger schrijft over de impact van technologie op de maatschappij, bijvoorbeeld op het gebied van AI en internetcultuur. Lees hier meer verhalen van Rutger.