Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 38

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN (Presbyterian Church of India)

KRISTIAN |HALAI PWL

MIDANG TANA MALSAWMNA

2013-2014 KUM PUAN THUPUI KAIHHRUAINA

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014


Kristian |halai Pwl MIDANG TANA MALSAWMNA 20132014 KUM PUAN THUPUI KAIHHRUAINA

Published by Central Kristian |halai Pwl Aizawl, Mizoram

No. of copies 8,000

Printed at Synod Press Aizwl, Mizoram

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 THUHMAHRUAI

Kum 1987 atang khan Kristian Thalai Pawl (KTP) chuan Kum Puan kan nei tan a. Kum 1999 chauh kha kum puan neih loh kum a ni a. Kum 25 chhungin thupui chi hrang hrang 17 kan zir tawh a. Tuna kan kum puan thupui Midang tana malsawmna tih hi kum 2012 KTP General Conferenc vawi 54-na, Thenzawl-a neih tuma thlan kha a ni a, thupui 18na tur a ni. Central KTP Committee 636:5 chuan kum puan thupui zir tur ruahmanna siam turin mi pali - Pu Zohmangaiha (Convener), Tual Upa Lalhruaizela, Pu Saizamliana Sailo leh Dr. Lalliansanga te a ruat a. An ruahmanna chu Central Committee-in a pawmpui hnuah hma lak nghal a ni a. A kaihhruaina bu ziak turin Rev. Lalhmangaiha, Electric Veng sawm a ni a. Anin kan sawmna chu lawm taka lo pawmin hma min laksak a, a hun taka peih theihin min buatsaihsak a, a chungah kan lawm em em a ni. Hei bakah hian kum puan behchhan bawk hian Film insiamsiak buatsaih a ni bawk a. Branch 23 zetin film tha tak tak an rawn thehlut a. Kum Puan hlawhtlin nan an tha leh zung, sum leh pai te an seng nasa hlawm hle a. A bu-a zir tur kan neih bakah a taka hmuh theih kaihhruaina film thahnem tak kan nei tel dawn a, hei hian kan kum puan a tihlawhtling lehzual ngeiin a rinawm. Thupui hi vawi 6 zir tura ruahman a ni a, a tawpah Sawiho tur dah zel a ni bawk a. Branch hruaitute chuan thupui hi lo zir lawkin a kaihhruaina zir zan hian a sawi zauna lamah pawh thahnemngai tlang ila, member naupang zawkte
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

cho chhuak zawnga inzirtir turin tan la ila kan hlawkpui lehzual ngei ang. Kum kaltaa kan kum puan thupui Lal Isua nen tih kha vawng nung zelin Kristian Thalai Pawl member zawng zawngte chuan khawi hmunah pawh, eng hunah pawh, Midang tana malsawmna ni zel turin ke pen nghal ila, mahni hma zawnah theuh kan kum puan hi i bawhzui nghal ang u. Kan kum puan hi a zirtu tan leh midangte tan malsawmna lo ni mawlh rawh se.

Dated Aizawl The 15th. February, 2013

(UPA ZONUNMAWIA ) General Secretary Central KTP

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 A CHHUNGA THU AWMTE

Phek 1. Keimahni leh kan chheh vel thilte ............................. 6 (April & May) 2. Thing leh mau leh hnim humhalh .......................... 12 (June & July) 3. Nungchate tana malsawmna.................................... 20 (August & September) 4. Khawtlang tana thil\ha tih ....................................... 26 (October & November) 5. Ram tana thil \ha tih ................................................ 31 (December & January) 6. |anpui ngaite \anpui ............................................... 36 (February & March)

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

KUMPUAN THUPUI ZIRCHHUNGA TIHTUR Kumpuan thupui zir chhung hian heng a hnuaia tih tur chhawpchhuah te hi theih ang chin tihhlawhtlin tum ni se. 1. 2. 1. 2. April - July Branch Member/Group-a inelin ramsa hming Biblea lang inhriat siak hun hman. Hmun remchang laiah thing phun hnatlang neih ni se. August - November Vantlang zun-in/ek in leh tuihawk luan kawrte tifai a hnatlang neih ni se. Hmun remchangah vantlang zun in/ek siam theih ni se. December- March Khua/Veng chhung fang kualin hmasawn ngaihna laite zawn chhuaha a \ul anga hma lak ni se. Branch huam chhunga mi harsa \anpui awm mi in zawng chhuakin eng kawng emaw talin \anpui theih ni se.

1. 2.

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 THUPUI 1-NA (April & May) KEIMAHNI LEH KAN CHHEH VEL THILTE Chhiar tur: Gen.1:1; 1:25 Thuhmahruai

Kum 2013-2014 chhunga kan thupui zir tur chu Mi dang tana malsawmna tih a ni a. Heta mi dang tih hian mihring chauh ni lovin Pathian thil siam dang, thing leh mau, ramhmul, tui leh boruakte pawh a huam vek dawn a ni. Heng thil siam chi hrang hrangte hi a hrang hlaka sawi hleih theih loh khawpa inlaichin tawn vek an nih avangin zirlai pakhata khung vek lovin, a chang chuan sawi pawlh a ni bawk dawn a ni. Tin, malsawmna tih hian mi dang emaw, thil siam dang reng reng laka a tha zawnga tangkaina nei a kawk bawk a. Thupui huam chin hre reng chungin kum tluanin thupui kan zirho dawn a ni. 1. Bul thuhmun vek kan ni Pathianin lei leh van a siam thu Bible chang tam takah kan hmu a. Bible-in min hrilh dan chuan lei leh van hi amaha lo awm ni lovin Pathian siam a ni. Mihringte pawh hi ramsa changkang deuh inthlah chhawng atanga zawi zawia mihring lo piang ni lovin, Pathianin leia vaivut hmangin a siam a, a hnarah nunna thaw a thaw lut a, mi nung a lo ni ta a, chuvangin thil siam dang ang lovin nunna leh thlarau neiin a siam bik a ni. Pathianin a thil siamte awmdan tur a rel fel sak nghal vek a. Thil siam zawng zawng zingah mihring hi a naupang ber kan ni. Tui te, khawmual te, thing leh mau leh thlaite pawh mihring siam hmain Pathianin a siam zo vek a. A hnuhnung
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

berah mihring a siam ve chauh va, mahse siam dan danglamin ama anpuiin a siam a ni (Gen.1:26). Pianna lamah chuan mihringte hi inchhuang tur kan ni lo va, thil siam dangte hi kan aia u zawk vek an ni a, Mizo danah phei chuan aia upa zah tur kan ni a, chuvangin thil siam dang kan aia u zawkte hmusit leh tiriral mai mai tur kan ni lo. 2. Leilung luahtu vek kan ni Mihring leh ramsa te, thing leh mau leh thilsiam dangte hi Pathianin awmna tur hmun min siam sak vek a. Che sawn thei lo chi chu an awmna tur ram a ruat fel sak a. Mahnia che sawn thei nungcha tinreng te chu vak tur an vak a, a tleng tur an tleng a, thlawk tur chi chu an thlawk bawk a, kea kal tur pawh chutiang zelin an awm dan tura ruat angin an awm vek a. Thil nung apiangte chu anmahni chi awm dan tur ang theuhvin a ruat sa vek a ni (Gen.1:24-25). Nungcha tinrengte leh mihringte hi an awmna hmun tur theuh (habitat) a siamtuin a rel fel sak diam bawk. A then chu ngawpui chhungah, ngawa thing zarah te, a then chu lei kaw chhungah, a then chu pukah, a then chu lei chunglangah te awm tura ruat kan ni. Kan awm ho nana a siam, kan intawm tlan tur chu kan awmna lei (planet earth) hi a ni. Arsi danga cheng turin min dah hrang lo va, thla (moon)-a awm daih tur lah kan ni hek lo; leilung hi luah ho turin min siam a ni. Chuvangin intibuai tur kan ni lo. India rama piang chuan a pianna hmun a nih avangin dikna chanvo (right) a nei a, India mi nihna chu pianna atangin a nei nghal a, khua-leh-tui (citizen) dik tak a ni ang hian leilung hi ramsa leh thil siam dang nen pianna ram mi nihna (birth right) kan nei tlang vek a ni. Mihring hian finna a ngah bik
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

avang leh a duham avangin a chenpui thil siam dangte a tiduhdah a, a nekchep a, a that a, a um bo thin a ni zawk. Mahni hmasialna avanga mahni chenna leh nihna pela kal (encrouchment) chu buaina chawh chhuahna a ni. Ramar te, ramsa dangte pawhin chenna hmun bik (area) leh ram bial hauh chin bik an nei a, chu mi hmuna lokal chu an theih tawpin lo dan an tum a , an lo sual thin a ni. Mihring pawh hian ramsate chenna a va tih buai chuan ramsate chu an thin rimin an lo dan theih loh chinah an tlan bo ta thin a. Tun hma lawka sai rual tam tak pawh kha tunah chuan Mizoramah an awm ngam ta lo va, ram dangah an tlanbo ta dial a ni. Sele, tumpang, kawlhawk leh vapual leh a dang pawh tun hma chuan an tam hle thin a, tunah chuan an chaw awmna ber ram ngaw kan vat darh a, ei tur tlachhamin hmun dangah an pem lo thei lo va, an bo zo ta a ni. Chutiang bawkin sava chi hrang hrang leh ramsa chi hrang hrang kan ramah an kiam nasa ta hle a ni. Kei ni ho hian humhalh nachang kan hriat loh chuan nakina kan tu leh fate hunah ramsa chi (species) eng zat fakau nge boral hman dawn ngaihtuah tham a awm. 3. Inlaichinna nei vek kan ni Thil siam zawng zawngte hian eng emawti talin inlaichinna leh in rin tawnna (inter-dependence) an nei vek a ni. Thil nung, che sawn thei chi leh che sawn thei lo chi pawh hi a mal ngawta an awm chuan harsatna namen lo an tawk ngei dawn a ni. Thil chi khat hi a tam lutuk chuan a dangin an tuar dawn a. Savate hi kan thlai leh thing rah eichhetu pangang suattu an ni a, mahse an tam lutuk chuan kan buh leh thlaiin a tuar ve thung dawn a, a tawk chauhva tam an awm a ngai. Ramsa hi an tlem lutuk chuan chawa hmangtu sakeite an ril a tam dawn a, ei tur dang an hmuh si loh chuan kan ran vulhte an seh ang a, mihring ngei pawh an khawih fo dawn a ni. Ramsate hi chaw atana in
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

10

ring tawn tura Pathianin a ruat an ni a. Chutiang bawkin sa hel ei lo chi, hnim hnah leh thlai hnah ring tura a siamte an awm bawk a, lung bal ringa nung tur chenin a siam a ni. Chengkawl chuan sakhi sa a it lo va, lungpui bal a liah khan a tlai tawkin a lungawi ve em em a ni. Siamtu them thiamzia hetah hian a lang. 4. Ram ngaw humhalh United Nations (UN)-in kum 2011 kum kha International Year of Forest (Ram ngaw humhalh kum)-ah a puang a. Ram ngaw hi lei tan a thawkna chuap (lungs of the earth) angin an sawi thin a. Tunah hian boruak a that loh avangin kan awmna lei hian thawk harsa a ti a, boruak a hip tur a bawlhhlawh bawk si a, khawvel a lo lum zual ta bawk nen dam lo angin oxgygen pek ngai leh ICU-a dah ngai hial dinhmun a rap ta angin an sawi a ni. Mihringin thawk nan chuap a hmang angin kan awmna lei hian a thawk tur siamtu thing leh mau a mamawh a, heng thing leh mau hian boruak chhia (carbon dioxide) kha boruak tha (oxygen)-ah an siam a, chu chuan lei tan thawkna a pui tihna a ni. Khawvel puma boruak tha hip tur (oxygen) zaa sawm li (40%) hi ram ngawin a siam chhuah a ni. Ram ngawte hian mihring leh thilnung dangte tan hna tangkai an thawk reng a ni. Mihring bakah ramngawa cheng nungchate tamzia leh hmuhnawmzia hi kan hre kim phak lo zawk a. Heng zawng zawng hian oxygen an mamawh vek a ni. Oxgygen siam chhuaktu thing leh mau leh hnim kan suat chuan kan mamawh oxygen kan paih bo then zel tihna a ni a, a tawpa tuartu tur zingah mihring kan tel a ni. Khawvelah hian kum tin mihring kan pung zel a. Mihring lo pung chuan khawpui a ti thang lian nghal a. Thil siamna hmun leh hmanrua chi hrang hrang a lo pung bawk a, hei
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

11

hian kan lei tuamtu boruakah hian boruak hlauhawm (carbon dioxide) a tipung a. An sawi dan chuan kum 2007 tir lamah khan carbon dioxide tam dan (concentration) chu 380 ppm (parts per million) a ni a, kum tinin 2-3 ppm in a pung bawk a ni. India ramah hian kum 2002 leh 2004 inkarah ringawt khan ram ngaw tha a hloh chu 728 sq.km. a ni (EFICOR, Naturea gift from God). Ram ngaw thiah hian nghawng tam tak a nei a. A pawimawh zual hetiang hian lo sawi ila:(a) Ruahtui a ti tlem a, khawkheng a chawk tho. Kum 2009 khan India ramah ruahtui 29%-in a hma aiin a tlem (b) Thlipui a ko chhuak (c) Lei hnuaia tui (tuikhur tui hna) a ti kangchat (d) Boruak a ti lum tial tial (e) Lei chung lang lei tha a hnawl bo (f) Lei min a ti pung (g) Ramngaw rinchhana ei zawngtu zawng zawng dinhmun a tiderthawng. (h) Greenhouse atangin boruak (gas) 25% - 30% lai a chhuah avangin boruak tha lo (carbon dioxide) a pung nasa. Mi puitling pakhat hian nitin boruak chhia 3000 gallons kanhip lut anga chhut a ni. Bangalore khawpuiah chuan mihring nuai 60 zingah zaa sawm vel leh naupang kum 18 hnuai lam zaa 50 (50%) chuan boruak chhia avanga natna chi hrang hrang an tuar a ni. (i) Boruak hnawnna a ti tlahniam a, boruak lum a ti zual. Mizoramah, a bikin Aizawl pawh tun hma lakah chuan a lum ta hle a, September thlaah ngei pawh a lum em em ta
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

12

mai hian khawvel hi a lum zual (global warming) tih hi kan tuar ve ta tih a tichiang hle a ni. (j) Ram hmul hi damdawi siamna hmanraw awmna a nih avangin ramngaw thiah hian damdawi (medicine) tam tak, khawvel pumah chi hrang 359 vel awm kha kan chan then dawn a ni. 5. Boruak leh tui Boruak leh tui hi Pathian thil siam, a lova kan awm theih loh thil an ni. Mihring leh nungcha zawng zawng, thing leh mau, thlai leh hnim zawng zawngin nitin kan mamawh theuh a ni. Mamawhtu kan tam avangin a siamtu Pathian pawhin kan indaih tawk tur a siam a. Mahse mihring duhamna leh hmasawnna avangin boruak kan ti rimchhia a, tui kan tibawlhhlawh nasa a, kan tuar tan mek a ni. Boruak tha lo hi mihring leh thil nung dangte tan tur anga hlauhawm a ni a. Boruak tha (oxygen) erawhchu kan nun nan a tul thung. Boruak tha kan neih theih nana thil tul tam tak a awm a, boruak tha min petu thing leh mau chung chang pawh kan la sawi zui zel ang. Sawiho tur 1. Tlangram lo neih (lo vah leh hal) hi ramngaw suatna nasa tak a nih avangin a thlakna tur tha, a taka hman ngei theih tur, engnge ni ang? 2. Environment & Forest Dept. hian a hna a thawk tha tawkin kan hria em? Eng kawngin nge kan tanpui theih ang?

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 THUPUI 2-NA (June & July) THING LEH MAU LEH HNIM HUMHALH Chhiar tur: Sam 145:10; Matt 6:30 1. Thing tangkaina

13

Thing hlutzia hi Mizoten kan chhut ngun ngai lo hle awm e. German mi thiamte chuan thing pakhat hlutna an chhut chhuak a. Thing pakhat Beech an tih kum 100 vela upa chu an chhut a. Daihlim sq.metre 160 a zau a siam thei a, a hnah zar pharhin sq.metre 1600-a zau a khuh thei a, darkar khatah boruak tha (oxygen) Kg.1712 a siamin boruak chhia (CO2) Kg.2352 a hip ral thei a, a kung leh hnah chhunga boruak chhia awm zawng zawng chu lei chunglang cu.m maktaduai 40 huam chhunga awm ang zat a tling hial a ni. Heng ang tluka hna tangkai thawk ve tur chuan thingtuai 2700 lai a ngai ang an ti. Thing hlutna chhut dan pakhatah chuan thing kum 50-a upa hi Rs.15,75,000 a hlu anga chhut chhuah a ni. Hetiangin:(a) Boruak thianghlim a siam man - Cheng nuai 5 (b) Lum, hnawng leh ruahtui a siam - Cheng nuai 3 (c) Oxygen a siam man - Cheng nuai 2.5 (d) Lei tha a siamna - Cheng nuai 2.5 (e) Nungcha tana a hnathawh - Cheng nuai 2.5 (f) Ramsa tana chaw a pek man - Cheng 20,000 (g) A rah leh a par, a pil etc.hlutna - Cheng 5,000 Hnim hring hectare khat maia zau hian boruak tha (oxgygen) darkar 12 chhungin kg.900 a pechhuak theia ngaih a ni. Hetiang boruak tha hi mihring puitling pakhat hian minute
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

14

tin cu.ft. 500 kan thawlut thin an ti. A pawimawhna hria Russia ram chuan 1981-1985 chhung atan ngawt environment vawn fai nan cheng maktaduai 455 aia tam an dah hial a ni. Red India hruaitu ropui pakhat chu Chief Seatle a ni a, amah hi America hmar thlang lam State pakhat, Washington State khawpui hming Seatle lo chawi phahna khu a ni nghe nghe a. He pa hian tihian a sawi a: Lei hi mihring ta a ni lo va, mihring hi lei ta kan ni zawk. Khawvela thil reng reng hi an inkungkaih vek a, thil nung dang chunga kan thiltih hi mahni chunga thil ti kan ni tiin. India ram hian kan chhehvel thil (environment) danglam ta lutuk avanga harsatna a tawhte chu hetiang hi a ni:(a) Lei chung lang luang ral (soil erosion)- 150 ha. (b) Tlangram lo neih avangin - 3 maktaduai ha (c) Tui lian avangin - 6 maktaduai ha (d) Lei al leh thur lutk avangin - 7 maktaduai ha (e) Ram ro lutuk avangin - 2.40 maktaduai ha (f) Ram cheibawl tlak, cheibawl loh - 6.60 maktaduai ha Khawvelah minit tinin ram ngaw Acre 8 vel thiah darh angin an chhut a, 1950 atang khan ramngaw zat ve lai thiah darh tawhah an chhut a ni. Kum tinin boruak a lum tial tial a, boruak chhia (CO2) a lo pung a. Boruak lum vangin vur tlang a tui a, tuifinriat tui a lo pung bawk a, ramsa an chimit phah hle tawh a ni. Ram ngaw thiah chu kan sim vat loh chuan kan la tuar deuh deuh dawn a ni. India ramin National Forest Policy atan 30% dah ve a tum a, tlang ramah chuan 60% dah turin an rel a ni. Ramngaw hlutna hi hnam fing apiangin an hrechiang a, ram thenkhatten an ram ngaw pumpui za zela rizap an siam dan chu hetiang hi
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

15

a ni:(a) Russia - 41% b) America - 32% (c) Canada - 45% d) Japan - 69% (e) India - 23% Thing tangkaina chu: Lei chung lang hang riral tur leh lei min tur a veng a; lei hnawnna a tawk chauhva vawngtu a ni a; tuihna siamtu a ni a; tui lian tur leh tuihawk nasa a veng a; sik leh sa a vawng tha a; boruak chhia min paih sakin boruak tha min pe a; hri leh thli lakah min vengtu a ni a; ramsa leh rannung tana chenna petu a ni a; mihring khawsakna tul petu a ni a; mi tam tak eizawnna siamsaktu a ni a; sawrkar sum hnar tha tak a ni bawk a; ruahtui hip kangtu leh lei hnuaia tuizem min siamsaktu a ni bawk. Heng bakah hian thing atanga thil chi hrang hrang siam chhuah leh bungraw pawimawh (furniture) atan leh in sak nan leh mamawh hrang hrang damdawi chena petu a ni. 2. Mau tangkaina Mau hi mihring tan a tangkai em em a, khawvela mihring maktaduai 25 vel hian mau hmangin ei an zawng a, khawvel pumah mau atanga sum an lakluh belhkhawm chu US$ 2.5 million lai a tling a ni (INBAR, 2005). Chuvangin mau hi Mi rethei thingzai (poor mans timber) an lo vuah hial a ni. Tun lai hunah thing a vang ta bawk nen, thing aiah mau an hmang nasa ta hle a ni. India ramah chuan a ram ngaw zawng zawng 13% hi mauvin a khuh a ni. Mau hian leilung leh mihring leh ramsate tan ngawi rengin hna pawimawh tak a thawk a. Hmun awih deuhva lei min tur a veng a, lei chunglanga lei tha tuihawk lenbo tur a veng a, thing aiin boruak bawlhhlawh a hipral hnem thei zawk bawk. Mihring tan bik pawh a tangkai tak zet a ni. Inchhung bungrua
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

16

(furniture) atan a hman theih a, pulp siam nan te, board siam nan te, puan atan te, chaw atan te, mei tuah atan te, damdawi siam nan te, lehkhapuan siam nan te, bungbel siam nan te, tah-hnang atan (craft) te hman a ni. Chubakah nau chaw (nutrition) atan te, active minerals atan te, vitamin siam nan te, amino acid leh phenolic acid siam nan te, flavine siam nan te, polysaccharide siam nan te, thil chhuina (trace element) siam nan te, steroids siam nan te an hmang a. Hei bakah pawh hian mihring tar tur venna (anti-aging) te, anti-oxidant atan te, natna hrik dotu (anti-bacterial) atan te, anti-viral atan te an hmang bawk. Boruak bawlhhlawh paih botu atan hman a la ni leh zel bawk. Inchhung bungrua hrang hrang - basket te, thul te, bur te, arbawm, em, meihawl, bambooply, oil leh gas te, cream leh beverages, tumrik hmanrua (musical instruments) etc. atan te an hmang nasa bawk. A tangkaina dang pakhat chu hnawng (moisture) vengtu a ni. Kan ram hi a hnawng a, thil dah that reng a harsa a, a lo hmuar fo thin a, hetiang atan hian meihawl pangngai ang thovin a tangkai a ni. Meihawl (thing hawl) aiin mau atanga a hawl lak chhuah (mau hawl) hi a rih zawng in angah chuan hnawng hip luh chak danah a let 6 laiin a chak zawk bawk. Mau hi chawhmeh atan pawh hman a ni a, Mizo phei chuan Rawtuai kan ti a, kan ei nasa thei hle a, Naga-ho pawhin an um a, a lo thur tuau a, Bas-tenga(Tuaithur) an ti a, chawhmeh dang tih tui nan Mizovin saum kan hmang ang hian an hmang thin. Mau hmanga in sak, tun lai thiamna sang hmanga sak, phei chu lirnghing a tuar rei thei em em a, chuvangin RCC building aiin mi tam takin an ngaina leh tawh a ni. Ram dangah chuan khawl changkang hmangin bang leh chhuat atana hman theih turin an siam a, almirah leh furniture
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

17

mawi tak tak siam nan te an hmang a. Thing aiin khawl leh damdawi (chemical) hmanga an siam chhuah chu a duhawm zawk mah a, a tlawm a, a tle nalh bawk a, khaw lum leh khaw vawtah a danglam har a, thing angin a chang ve lo va, chuvangin Europe, Japan leh North America ram mite chuan an duh em em a ni. Sapho chuan pack-flat an ti a, a thenin knock-down an ti bawk a, laminated bamboo furniture an tih mai, hmanraw changkang leh damdawi nena an sawngbawla furniture an siam ngat phei chu khawvel hmun tinah an duh em em a, an siam daih lo hial thin a ni. Khawvela mau thar tam berte chu China, India, Malaysia, Philippines leh Thailand ramte an ni a, China hi mau hman tangkai lama hmahruaitu ber a la ni zel a, a dawtah chuan Republic of Korea leh Taiwan ramte an ni. Khawvelah mau chi hrang hrang 1500 vel awma chhut a ni. Heng zinga a tam ber hi Asia ramah a awm. Mau leh thing khaikhin chuan thingg atanga hrui (fibre) awm ai hian mau-ah hian a hrui pai hi a sei zawk avangin thil siam nan a remchang zawk a ni. 3. Hnim hring tangkaina Hnim hringte hi mihringte leh thil nung zawng zawngte hian kan mamawh vek a. Ransa thenkhat chuan chaw atan an ring a, a thenin tawm hul nan an hmang a. Mihringte hian boruak tha (oxygen) kan mamawh a. Boruak tha chu kan siam thiam si lo va, hnim hringte hian min siamsak thin a ni. Hnim hringte hian boruak tha min siam sak mai bakah boruak chhia (carbon dioxide) kan tan hlauhawm tak chu an lo hip lut a, mihring hmelma min thah sak a nih chu. Thil ri bengchheng, mihring tana zawi zawia pawi theite pawh hi hnim hringte hian an lo hip kiam a, lei tha leh nitrogen leiah an siam a. Lei chung lang tha ruah leh thli ten an len bo tur kha an lo veng bawk a. Ruahtuipai chhum te vawng daiin ruahah an chantir a. Ruahtui
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

18

lei chunglanga luang ral mai mai tur kha lei hnuaiah an hip lut a, tui hna tha tak leh fim tak kang lovin min siam sak leh a. Lei hnuaiah tuizem lian tha tak min siam sak ang a ni. Mihring tan mit la tak leh hmuhnawm takin rawng mawi an chhuah a, min tihahdam a. Thil nung zawng zawng tan an tangkai a, chaw an ni a, chenna in an ni bawk a, mihring leh buh leh thlai tan pawh chaw tha starch petu an ni. 4. Humhalh ngai an ni Khawvel mihring kan changkang tial tial a, khawl leh hmanrua a changkang a,a mahse hetih rual hian harsatna tam tak a lo chhuah phah a, harsatnate chu: a) Thilsiamna khawl ekchhia tam vangin tui a bawlhhlawh. b) Meikhu tam lutuk avangin boruak a bawlhhlawh c) Chemical avangin ei leh in tur a bawlhhlawh d) Greenhouse gas-in atmosphere a tibawlhhlawh e) Radio-active toxic waste-in rimchhia a siam f) Leimin a tam phah g) Tui lian (flood) a tam phah h) Ramngaw tih chereu avangin ruahtui leh lei chhung ril tui a kiam nasa. 5. Thil siam humhalhtu chu malsawmna a ni Ramsate hian anmahni ei tumtu sakeite an hlauh va, an tlan chhiat chuan mihring awmna lam an pan thin a. Chutianga ramsaten mihring laka humhimna an beisei laia kan lo kap emaw vawhlum emaw thin hi chu an lainatawm khawp mai. Pathian chuan tuilet lai pawhin Nova hnenah thu a pe a, ramsate pawh a tuak zelin mihring ang bawkin lawngah him taka awm tir a duh a, thu a pe a ni. Chutiang tak chuan Nova pawhin ramsa tinrengte chu lawngah a khung khawm a. Pathianin an
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 chi a mang vek a phal lo va, chi thlah tur zuah a duh a ni.

19

Kan chhehvel (environment) hi mihringten kan suasam avangin an chereu nasa ta tih hriain khawvel sawrkar inzawmkhawm (United Nations) chuan 1972 khan Stockholm (Sweeden)-ah June 5 hi World Environment Day atan an lo ruat a. Tichuan World Environment Day chu 1973 atang khan kum tin serh a ni ta a ni. He ni an serh apiangin thupui an nei ziah a, entir nan, kum 1983-a an thupui chu Ecological Balance (Thil siam tinreng inremna) tih a ni. Pathian rilru pua ramsa te leh thil nung dangte pawh kan enkawl hi kan mawhphurhna a ni a. Chutianga kan tih theih chuan ramsate tan malsawmna kan ni a. Vaiho pawhin zawng hi an khawih na ngai lo va, chuvangin zawng an tam hle thin a. Temple bul leh bazaar hmunah phei chuan mihring ang bawkin an tlangnel a, an hlim hle thin a ni. Che sawn ve thei lo thil siam dangte pawh hian humhalh an mamawh khawp mai a. Thei rah tam tak, a zar pawhin a zawh loh tur khawpa a nasat hian han tan pui ila, mauvin emaw a zar tliak tur han do ila, a tawng thei lo naa lawmthu sawi a duh ve ngei a rinawm. Thing kan kit a, a tlu tur ri ruah ruah pawh hi min pui ru tia au angin mi thenkhat bengah chuan a ri thin a ni. Ram a kan vak te hian mei sa hlauvin thing leh mau, hnim te an awm a, an chesawn thei si lo va, mei chu han thelh ila, an lawm khawp dawn a ni. Thil siam tin rengte chu Paula chuan mihring ninhlei leh duham kut tuarin an rum mek niin a sawi a. Mihring ang bawkin Pathian fate lo lanna ni an nghakhlelin a hmu a. Nau vei na tuar ang hrimin tunah chuan tihduhdahna an tuar a ni (Rom 6: ) Sawiho tur: 1. Ramngaw humhalh emaw, ramsa humhalh emaw kan

www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 tih hian engtiang chiaha tih tur nge nia kan hriat?

20

2. Tun lai hunah eng ramsa emaw thil nung dang emaw zingah suat ngai awmin kan hria em? Eng chi hi nge tih pun ngai, zuah ngai nia kan hriat? 3. Sava leh ramsa zingah hman laia Mizorama awm thin tuna awm ta lo eng tenge nia kan hriat?

THUPUI 3-NA (August & September) NUNGCHATE TANA MALSAWMNA Chhiar tur: Sam 50:10-11; Rom 8:19-22 1. Nungchate pawimawhna Thilnung reng rengte hi tangkaina nei lo leh awmze nei lova siam an awm lo. He khawvela thil nung reng reng te hi kan in kungkaih kual vek a. Chungleng savate hi kan thlaite eichhetu min suat saktute an ni a. Chubakah thing leh thlai chi in thlah darh nan hna ropui tak min thawh saktute an ni. Thlai rah an ei a, a chi kha an pu darh a, hmun dangah a lo tiak leh a. Khuai leh phengphehlep chenin chutiang put darh hnathawktu chu an ni. Rannung leh khaute hi inthlah pung chak mai an ni a, a suattu leh control-tu sava chi hrang hrangte hi awm lo phei sela chuan kar lovah khawvel dap chhuak thei mai tur khawpin an pung chak dawn a ni. Chung chuan kan buh leh thlaite min tih chhiat sak vek ang a, tampui mitthi kan tuar ang. Chhimbuk te, mu te te, sava dangte pawh hi kan buh bal
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 min venhim saktu an ni.

21

Thilnung reng reng hi inlaichin vek kan nih avangin tam lutuk bika awm chu a dangin a tuar lo thei lo. Sazu nupa tuak khat ringawt pawh hian kum khat chhungin note 880 an nei thei a. Kum nga chhungin thlah tluklehdingawn 940 an nei thei dawn tihna a ni. Chuti khawpa tam chu a suattu mu leh chhimbuk leh rulte awm lo sela chuan an chimawm hle dawn a ni. Mulukawlh leh choakte pawh hian khawpui tawp hnawk an ei ral thin a. Khawpui rimchhe lutuk tur an veng a ni. Mizoramah chuan heng hi an awm ta mang lo va, Aizawl khawpuiah pawh hian choak leh mulukawlh an awm ngam loh avangin rimchhia leh tawphnawk a tam phah niin a lang. Sava chi hrang hrang te, phengphehlep, khuai leh rannung par bawmtute hi kan vaimim, buh leh thlai leh theirahte rah tha tak nei theiin leh chite thlah theia min siamsaktute an ni. Lei lama tla chi ramar, vahrit, varung, changpat leh a dangte hian thing rah tla hmun khata tam lutuk tur an suat a, changpat phei chuan lei tha min siam sak a ni. Chutiang bawkin bak te, chungu te, utawk leh rannung chi dang dangte hian kan thlai ei chhe tur tam tak lakah min veng a ni. Rannung leh ramhmul leh thing leh mau atangin mihring mamawh tam tak lak chhuah leh siam chhuah an ni. Damdawi te, insakna bungrua leh inchhung bungrua atan te kan mamawh min pe a. In tinah hian thing leh mau eng emaw tal kan kawl vek a ni. Khum leh furniture leh thil hrang hrang atan thing leh mau kan hmang a. Kan pian tirha mutna khum siam nan thing leh kan thih huna kan ruang dahna kuang siam nan thing kan hmang tangkai a ni. Heng bak pawh hi sawi tur a tam thei ang. 2. Zalenna an mamawh
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

22

Thil nung tinreng hi an awmna tur Pathianin a ruat sak vek a. A then chu leia awm lovin thingzar hi an khum laizawl a ni a; satharte tan kham pang chu an tualchaina atana ruat a ni a. Tam tak chu lei chhungrilah te, lei hnuai thuk vak lovah te, lei chungah te an chenna run an rem a. Mahni awmna theuh turah hian zalen taka awm an mamawh vek. Mihringte pawhin kan chenna tur in kan sakah zalen tak leh hlim taka awm kan mamawh a, chutiang bawkin ramsa leh rannung tinrengte hian zalenna an mamawh a ni. Ramngaw hi thil nung tinreng tan a tangkai a. A then tan chaw awmna hmun buhzem ang a ni a, an chenna in bangla a ni bawk. Mihring tan lah chak lakna hmun leh ei tur thei chi tin reng awmna a lo ni bawk a. Mihring hmasaber Adama leh Evi phei chu concrete ina cheng lovin huanah an cheng a ni. Mihring leh ramngaw hi kan inzawm tlat a ni. Mihringin zalenna kan mamawh ang bawkin thil nung leh nunglo pawhin awmna hmun tha, an zia anga zalen taka an khawsak theihna an mamawh a ni. Paula chuan thil siam zawng zawngten zalenna ni an nghah hlelh thu a sawi a ni (Rom 8:21). 3. Pathian thil siam an ni Engkim mai hi Pathian siam a ni tih Bible-in min hrilh a, Bible hi thudik ziakna bu a ni tih Kristiante chuan kan ring nghet tlat a ni. Genesis 1:1-ah chuan, A tirin Pathianin lei leh van a siam a tih kan hmu. A chang dawt zelah chuan chip chiar zawkin eng a siam dan te, boruak te, khawmual leh tui te, van boruak te, hnim te, thlai te, rannung leh ramsate te, thla leh arsi te a siam thu kan hmu a. A tawp berah mihring a siam thu kan hmu bawk a (Gen.1:26,27; 2:7). A tawi zawnga sawi chuan lei leh van boruaka awm zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh, che thei leh che thei lote hi an vaiin Pathian siam vek an ni. Chuvangin siamtu thuhmun kut chhuak vek
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

23

kan ni a, a thil siamte chu a duh dan taka a siam an nih avangin a lungawi a, Pathianin a en a, tha a ti hle a tih hi vawi 5 lai a in ziak nghe nghe a ni. Pathianin lungawi taka a siam ni si, mihringin kan nawm kan maka kan ti riral leh suat mai thin hi a siamtu Pathian lung a awi ang em tih ngaihtuah tham a ni. 4. Pathianin duh taka a siamte an ni Thil nung tin rengte siamtu Pathian chuan leia thil awm zawng zawng hi tangkaina nei vek turin a siam a. Mihringin huat zawng leh ngainat loh chi kan neih avanga tihhlum kan duh thin hi in ngaihtuah chian a ngai a ni. Rul leh pangangte hi mihringin kan ngai thei lo thin a. An tangkaina pawh kan ngaihtuah lo. Rul chu min chuk na tu leh chuk hlumtu ang bakin kan ngaihtuah lo va, Genesis bung hnih kan chhiar a, Evi leh Adama bumtu angin a lo lang lehnghal a, chuvangin a hmutu apiangin thah ngei tura ngaih hial a ni. Kan tana hlauhawm rannung eiraltu leh mihring tana tangkaina nei ve bawk a nih lam kan hre chang lo a ni. Pangang pawh hi chutiang chuan a awm mai mai hi huat a hlawh ringawt a, a vanduai ngawt mai. A siamtu chuan uitepangang phei chu rawng chi hrang hrangin a chei ve bawk a, mahse a mawi ti zawngin kan en thei tlat lo. A siamtu thlirna mit angin kan thlir thei thin lo a ni. A siamtu chuan a duh dan taka a siam ve tho an ni. 5. Nungcha humhalhtu chu Pathian lamtang a ni Ram changkangah chuan ramsa leh rannung te, thing leh mau leh ramngaw tangkaizia te an hre chiang a, an humhalh uluk hle thin a ni. America ramah chuan sawrkar chauh pawh ni lo, mimal pawhin ramsa chenna tur ngaw (sanctuary) an nei a. Ramsa tin reng an khawi a. Sa kah hun pawh sawrkar danin fel tak a zam a. Nungcha te hi Pathian thil siam an ni a,
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

24

tih nawmnah ahnekin duat takin an enkawl zawk a ni. Hei hian a siamtu a tih lawm ngei a rinawm. Bible-a kan hmuh angin thil siam zawng zawngte chu rum leh na tuarin an awm mek a, hun hnuhnungah chuan thil siam zawng zawng hian Pathian fate zalenna ropuiah chuan an lut ve dawn a, chu hun chu an nghakhlel em em a ni (Rom.8:19-22). 6. Nungcha humhalhtu chu malsawmna a ni Nungcha zawng zawngte hi siamtu thuhmun kan ni kan ti tawh a. Mihring ang bawkin nungchate hi an lungngai thei a, an thinrim thei bawk. Nungcha chauh pawh ni lovin thing leh mau leh hnim reng reng pawh hian tuarna an nei vek. Hlonuar pawh hi hnim mah nise han khawih ila, nuar ang maiin a hnah a khup nghal mai thin a. Mihring hlim nui ri hriatte hi an that phah hle niin an sawi leh zel a. Lova hnathawkte hlim nuiri an hriatin buh leh thlaiten an ngeih an tih chu maw le! Ramsate phei chuan mi rilru an hre thei a ni. Ei zo vek duh mitmeng chu an hre hrang khawp mai. Tihhlum duhtu bulah chuan eng ramsa mah an ngampa lo va, duat taka enkawl leh hmangaihtu mitmeng an hriat avangin an nel a, an bulah an awm ngam a, sakei leh savawmte ngei pawhin thian anga entu chu tihnat an tum bik lo an ti thin a ni. Pu Chawngkhupa (L) pawh kha ramsa duat thintu a nih avangin Savawm nen pawh an riak dun thei niin an sawi.A siamtu rilru a tawm tihna a ni a, ramsate tan thian tha a ni a, an tan malsawmna a ni. Mi dang tana malsawmna nih hi thil harsa a ni hran lo, in tibuai lova kan awm te, mamawh in tihchhiatsak lohte hi malsawmna nihna kawng pakhat a ni a. Nungchate tana an chaw tur thing rah leh a par te, a zung te, a hnahte hi zuah ila, tihchhiat sak lovin enkawl that sak zawk ila, an tan malsawmna kan ni ang.
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 7. Nungchate hi Pathian program-ah an tel

25

Leilung luahtu zinga tel atan Pathianin nungchate hi a duh avangin a siam a. Chuvangin Pathianin mihring tana a hnathawh naah pawh an chanvo a pe ve zel. Tuilet laia Nova leh a chhungkua lawnga an luh khan ramsate pawh an lut ve a. An chi mang Pathianin a phal lo. Tin, tui a kam hnuah khan choak leh thuro khan hna pawimawh tak an thawk a (Gen 7:1416). Zawlnei Elija riltam chaw petu pawh kha choak a ni a, zing leh tlaiah chhang leh sa ngat an rawn pe thin a ni (I Lalte 17:6). Isuan chawngzawng pawh Pathianin a chawm thu a sawi a (Mt 6:26). Pathian rilruah nungchate hian hmun an luah ve zel hi chhinchhiah tlat tur a ni. Sawiho tur 1. Ramsa kan man a, kan khawi thin hi Pathian duh zawng a nih kan ring em? 2. Ram sai kawlh hian mihring a tihlum fo va, Forest Dept. hian sai tihhlum an ui viau bawk si a, in ngaihdan han sawiho teh u. 3. Kan rama ramsa leh sava chi eng zatnge in hriat han sawiho teh u. THUPUI 4-NA (October & November) KHAWTLANG TANA THIL THA TIH Chhiar tur: Gen.12:1-3; Lk.10:33-34 1. Mi tin kan in zawm tawn vek Mihring hi awmkhawm tura Pathian siam kan ni a, mahni
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

26

chauhva awm tur kan ni lo. Pathianin, Mihring amah chauhva awm chu a tha lo ve; amah tanpuitu tur a kawppui awm mi ka siamsak teh ang (Gen.2:18) a ti a. Tichuan a tira mihring pakhat chauh awm kha mi dang pakhatin a belh a, pahnih an lo ni ta a. An pahnih chuan awmdun tura ruat an ni. Mihring an lo pun zel hnuah pawh awm khawmin khua a lo indin chho ta zel a. Hei hi Pathian chatuan remruat a nih avangin khawpuiah phei chuan mihring nuai tam tak kan lo awm ta thin a ni. Khaw te deuhvah chuan mihring awm an tlem avangin kum tam tak hnuah chuan inneihna avangin in chhungkhat kual vek an lo ni ta thin a. An inlaichinna pawh a lo thuk tual tual thin a ni. Mi tin hi famkim lo veka siam kan nih avangin tlak chhamna lai nei vek kan ni a. Kan tlakchhamna chu midangin min phuhruk sak thei. Entir nan, thirdeng thiam vek kan ni lo va, a thiamin hmanrua, tuthlawh etc. min chher sak a. A then mistiri thiam tak an ni a, a ni ve lovin in sak a duh chuan a sa thiam mistiri a ruai a, a mamawh a phuhruk sak a. Motor nei lovin hla taka zin a duh si a, motor neitu chuan a mamawh a lo phuhruk sak leh a. Chawhmeh zuartu chuan a nei ve lote lei turin a zuar a, sum a mamawh chu a leitu atangin a hmu a, chawhmeh thar ve lo chuan a zuartu hnen atangin chawhmeh a lo nei ve leh thei bawk a. Chu chuan mitin kan in mamawh tawnzia a entir a ni. Ram leh ram pawh chutiang tho chu a ni. Oil ngah ram (Arab ram etc.) an awm a, a nei tam ve lo hnenah an hralh a, tichuan mamawh phuhrukna an lo hmu tlang ta thin a. Khawvela ram hausa kan tihte pawh hian engkim an mamawh tawk an nei bik chuang lo va, ram dang atangin an lakluh a ngai ve tho. 2. Vantlang thil en dan dik a pawimawh
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

27

Mihring awmkhawm hi vantlang chu a ni mai a. Khaw tinah mi mal ta ni lo, vantlang thil neih, vantlang ta a awm thin. Entir nan, kalkawng hi mi mal ta a ni ang bawkin vantlang ta a ni a, kan intawm tlan vek (common property) a ni. Tuikhur pawh vantlang tuikhur a ni a, khelmual (Playground) pawh vantlang ta a ni a, khaw reserve kan tih pawh hi vantlang mamawh lamna atana zuah a ni. Damdawiin leh sikul pawh vantlang tana din an ni a, kan intawm tlang vek a ni. Sawrkar thil leh sawrkar bungrua kan tihte pawh hi vantlang tana sawrkarin a sum senga a dah an ni vek a. Mi mal ta bik ni lo, kan intawm tlan thil tam tak a awm thin a, chung laka kan rilru put dan tur hi zir a pawimawh hle a ni. Ram changkang leh changkang lo danglamna langsar tak chu vantlang thil kan enkawl danah a lang chiang hle. Vantlang tana zunin/ekin han en ila, building tha fu si, a chhung tawp tak a nih chuan mihring an changkang tawk lo tihna a ni. Mihringte hian thil intawm tlan zir kan mamawh. Neih bik duhna rilru- duhamna hi mihring khawsakho tiharsatu a ni. Mi pakhat chuan vantlang tuikhura tui chawi thinten fian an ken ziah a ngai a, an ken theihnghilh chuan an let leh a ngai thin chu tih zangkhai nan tiin ama sumin fian a lei a, intawm tlan turin tuikhurah a dah a. Mahse a awm rei lo kher mai, a hmang hmasa bertuin a hawn nghal a ni ang, rei a awm lo va, a bo nghal daih a nih chu! Dik tak chuan Chhandamtu (Isua) pakhat, kan intawm tlan turin Pathianin min pe a, hei pawh hi kan intawm thiam lo a ni ang chu Isua hming lam theuhvin pawl hrangin kan awm a, kan in sawisel tawn reng bawk si te hi ngaihtuah tham a awm. Vantlang thil kan endan hi a changkan loh chuan hmasawn a harsa thin a ni. Sawrkar thil pawisak loh leh a ruka lak te,
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

28

vantlang thil mahni ta anga en lo va, tih riral emaw, dim lo taka hman emaw kan chin chhung chuan hmasawn a harsa ang. Kan ta tlang vek a nih tih hi rilruah kan neih theuh a tul tak zet a ni. Vantlang thil uluk leh dimdawi taka hman leh enkawl hi mahni tan bawka tha a ni tih hriat a tul tak zet a ni. Bawlhhlawh taka kan dah chuan kan vaiin hri tha lo kan kai thei a ni tih pawh hriat a tul. 3. Thil tha tih- Inelna tha Mimal mal infinkhawm hi vantlang a nih avangin mahni tana thil tha chu vantlang tana thil tha a ni nghal a. Kan vaiin min huam vek tihna a ni. Chuvangin vantlang tana thil tha kan tih chuan a hlawkna teltu tur chu keimahni tho kan ni. Vantlang tana thil tha chu sawi zawh sen a ni lo vang. Inelna khawvelah kan cheng mek a. Infiamna thilah inelna chi hrang hrang, veng huap emaw, ram huap emawa inelna pawh a awm reng a. Chutiang bawkin hmasawnna kawng dangah pawh inelna chu a rukin a kal reng a. Sumdawnna thilah pawh inelna a nasa hle a. Khawvel ram tin hian an thil siam chhuah hralh tamah an inel ngar ngar reng a ni. Chungtianga inelnaah chuan China chu khawvela mahni ram thil siam zawr chhuah lamah (World Market Reserve) a sang ber a ni ta a. Ram dangin khum tumin theih tawp an chhuah mek bawk a. He intlansiakna hi chu mahni in haivurna kawng a ni a. A ruh no no chhuakah tih ang maiin midang aia chan tha chan tumna a ni. Kan sawi tum erawhchu inelna dik leh tha chung chuang a ni. Mahni hmasialna dah bova, mi dangte tana thil tha tih tam tuma inelna a ni thung. He tih kawngah hian hman laia Mizote nun kha a mawiin a chhuanawm a. Mi tlawmngaite
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

29

nun chu mi dang tanpui tumna rilruin a khat a. Miin a puihna an mamawh tih a hriat rual rualin mahni a inpe pumhlum nghal a, phut let nei miah lovin mi dang tan thil tha tih a tum a, ber nih tumin a tha neih zawng zawng a seng thin. Tun laiin Mizo nula leh tlangvalten damdawiinah thisen a thlawna pek an ching te hi inelna tha tak pakhat a ni. Mi mangang tanpui te, hrehawm tuar thlamuan te, tanpui ngai apiang tanpui te hi kan inelna tur tha chu a ni. 4. Khawtlang tana thil tha tih chu malsawmna Khawtlang hi mi mal mal infinkhawmin a siam a nih avangin khawtlang tana tha chu mi mal tan pawh a tha sa a ni. Hman lai kan pi leh pute hunah chuan vantlang zahna an in zirtir tha hle thin a. In sak chungchangah te hian vantlang kawng dala in sak loh hram an tum thin. Vantlang ensan nih te an hlau va, chu chuan mimal leh chhungkua a in siamrem tir lo thei lo thin. Tun lai hunah hian vantlang kawng zah lohna te a hluar ta deuhvin a hriat a. Kawngpui nekchep zawnga in sak leh compound hung duham vangte hian buaina a chawk chhuak tam ta hle a, thenawmte nena in hnial buaina pawh a tam ta khawp mai. Vantlang kawngpuia ruah tui far phak ngei tura in sak thlawk pawh Aizawl khawpuiah chuan veng tin deuh thawah hmuh tur a awm. Vantlang kawng te hi mitin intawm tlan a ni a, enkawltu bik sawrkarin ruat mahse an enkawl hneh tawk lo va, kawng tha khawiah mah kan ramah a awm tak tak thei lo. Hetah hian mahni in zawna khuar chhe te awm hi lungin hnawh vat thin ila chuan a khuar zel tur a veng ang a, tui tling motor dai per kan tuar lo ni mai tur kha, PWD emaw BRTF emaw tih turah
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

30

kan ngai nghet tlat si a, vantlang tana thil tha tih hi kan harsat ta deuh ni chuan a lang. Mahni in bula tuihawk luankawr thenfai leh kalkawng khuar awm hi a zawna mite hian kan mawhah dah thei thin ila a duhawm hle. Chutianga kan tih theih chuan khawtlang tan thil tha a ni a, mi tinin a hlawkna kan tel theuh ang a, khawtlang tan malsawmna kan lo ni mai dawn a ni. Thianghlimna kawngah hian hmasawn kan mamawh hle bawk a. Vantlang kalkawng hnawk te, vantlang in emaw hall emaw, vantlang zunin leh ekin emaw te hi mikhual hmuh atan a sitawm thin khawp mai. Bawlhhlawh paih mai mai lo va, a bawma dah zel hi kan nunphungah nei ila chuan vantlang tan malsawmna kan ni theuh dawn a. Zunram thiarna phei hi chu rei lo teah inthiarna tlak loh khawpin a tui-tang lo thin a, kan hnamin hmasawn kan ngaihna lai langsar tak tak pakhat a ni. Mi dang tana thil tha tih hi kan tih sakate tan chauhva hlimna leh lawmna ni lovin mahni tana nun hlimna a ni tlat a ni. Sawiho tur 1. Khaw chhung thianghlim leh thianghlim lohvah hian tunge mawh phur bera kan hriat? 2. Khawtlang tana thil tha tih tamah hian lawmman/ chawimawina inhlan ila hma kan sawn phah ang em?

THUPUI 5-NA (December & January) RAM TANA THIL THA TIH Chhiar tur: Sam 22:28; Kol.1:16-17
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 1. Sawrkar hotute mawhphurhna

31

Ram hi sawrkar kuta awm a ni a, a humhalhtu tur ber pawh a ni. Khaw tinin ram chin kan nei a, vantlang ram bik a awm bawk a, mi mal ta a awm bawk. Nagaland leh Meghalayaah chuan mi mal ram leh hnam bik ram deuh vek a ni a, sawrkarin a mamawh chuan mi mal hnen atangin a lei mai thin a. Mizoramah erawh chuan lal ban hnuah sawrkar kutah ram hi a awm pumhlum ta a. A enkawltu bik atan sawrkarin Land Revenue & Settlement department a ruat a, ram ngaw leh a chhunga chengte enkawltu atan pawh Environment & Forest department a ruat bawk. Sawrkar thuneihna hnuaiah ram hi a awm avangin sawrkar mawhphurhna a lian hle a ni. Lo atana neih dan tur te, ram ngaw siam leh humhalh dan tur te, ramsa leh thing leh mau leh hnim zawng zawng te, lei chung leh lei chhunga lung leh lung alh thei te, tui alhthei chenin sawrkar thuneihna hnuaia mi vek an ni. Thing pawh hi mahni inbula kan phun ngei pawh a lo len hnuah chuan sawrkar phalna lo chuan kih mai mai theih a ni lo, a ruka kan kit a nih ngawt loh chuan. Mahni compound chhung pawh nise, lung leh thing te hi sawrkar thuhnuaia mi vek an ni a, dan anga phalna la hmasa lo chuan dehral mai mai theih an ni lo.Sawrkar hian a mawhphurhna a hlen zo em tih erawh chu thu dang a ni. Sawrkar chu mipui tana thawktu tur a ni a, a mi rawih, sawrkar hnathawk zawng zawng pawh ram leh mipuite tana thawk tura sum senga rawih vek an ni. Mipui tan malsawmna ni tura duan a ni a, chu chu mipui pawhin kan tawiawm tur a ni. Sawrkarin sum senga a thawhsa lo tihchingpen chu thil pawi tak a ni. Sawrkar chuan dan a siam a, chu dan chu a
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

32

zawm ngei a ngai bawk. Chuti ni lova, sawrkar hotuten an bawhchhiat chuan mipui tan entawn tur an awm loh bakah ram thanmawh bawk an ni zawk ang. Dan kengkawh tura dahten an palzut a nih chuan mipui lakah zawm tura phut thei an ni bik lo tihna a ni. Pathian atanga thuneihna kan dawn kan hman sual chuan Pathian thinurna kan tawng bua ang tih a hlauhawm hlel lo ve. 2. Kohhran mawhphurhna Kohhran hi khawvel laka awm hrang ni lovin mipui awmkhawm, chhungkaw hrang hrang infinkhawm a ni a. Din chhan mumal tak neiin, Kohhran member zawng zawng tana thlarau lam chaw pek leh tisa lam nundan tur zirtirna pek chu a hna pawimawh tak a ni. Khawvela Kohhran hmuh theih a nih avangin khawvelah a awm a, thlarau hlangin a awm bik lo. Chuvangin khawtlang thil leh politics thil pawh a kalsan thei bik lo. Khawtlang thil hian Kohhran a nghawng loh theih lohna chhan chu Kohhran member kha khawtlangah a tel a, thalai a nih chuan KTP member a nih rualin YMA member a ni tho bawk. Ram hruaitu VC/AMC/MLA/MP inthlan a lo hunin Kohhran member bawk kha vote neitu a nih avangin vote thlak a ba ve tho. India rama awm kan nih avangin Kohhran member kha India mi nihnaah mawhphurhna a nei. Sawrkar hnathawk hlawh a pun chuan Pathian ram thawhlawm pawh a lo pung nghal a, hei vang hian Kohhran leh khawtlang hi a inzawm nghet hle a ni. Kohhran chuan ram leh hnam thil a thlah thlam thei bik lo va, ram tan a thawk mek a ni. Mizoramah chuan ram tana thil tha chi tin reng hi Kohhranin Pulpit hmangin a zirtir reng a, a tih zawm zel tur pawh a ni. Tun laiah phei chuan sawrkar
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

33

department thenkhatin an hnathawh turah Kohhran puihna dilin lo puangzar tur tein an ngen fo va, Kohhran pawhin a tangkaina hre rengin a lo tanpuiin a tihhlawhtlin sak fo tawh a ni. Kohhran chuan Ram chu Lalpa ta a ni tih Bible thu hi a rin tlat avangin Pathian duh dana ram leh hnam leh Kohhran hi pheikhai rual taka kal turah a ngai a, hetih kawngah hian hma a la reng a ni. 3. Pawl (NGO) leh KTP mawhphurhna Kohhran bakah Pawl (NGO) hrang hrangin ram tana thil tha an ti mek a. Kristian Thalai Pawl pawhin thupui zir bik neiin, kum puan te tiin hma a la mek reng a. A chunga kan sawi tawh angin KTP member chuan ram neitu zinga mi a nih avangin ram thatna atan mawh a phur a ni. Thalaite hi nakin lawka ram hruaitu tur an nih avangin ram leh hnam innghahna a ni kan ti thei ang. Khawtlang leh ram nuam siam turin thalaite an pawimawh hle a. Ram chhunga nungchang tha leh tha lo hi thalaite zingah a tam ber a, hei vang hian thalaite chuan ram kalhmang an bih ngun hle a ngai a. Ram tichhe tur zawng leh tihmingchhe tur zawnga thil thleng an ngaihven reng a tul a, in telkhawmin ram tan an thawk tur a ni. Pawikhawihna te a lo awmin thalai an inhnamhnawih fo thin a, a siamremtu tur pawh thalaite bawk an ni. 4. Mipui mawhphurhna Mipui mawhphurhna kan tih hian a chunga kan sawi tak Kohhran leh thalai leh NGO pawh a huam thei vek a. Ram thatna tur chuan mipuiin ram dan kan zawm a tul a. Dan ngai pawimawh mi ni tura beisei vek kan ni. Sawrkar dan chi hrang hrangte leh Kohhran Dan te zah nachang hriat a ngai a ni. Ram humhalh thuah te mipui tanrual a ngai a. Ramsa te, thing
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

34

leh mau chenin mipuiin hlut nachang kan hriat a, humhalh a tulzia kan hriat a ngai. Ram dana chhiah chawi pawh mipui mawhphurhna a ni a. Chubakah Bill chi hrang hrang pek thuah te pawh mipui kan thanharh a ngai. Dan kengkawhtu sawrkar department hrang hrang tawiawm hi mipui mawhphurhna a ni. Ramin hma a sawn theih nan mipuiin mawh a phur lian hle a ni. Politics kal dan tidanglam theitu pawh mipui a ni a. Mipui rilru a dik chuan ramin hma a sawn lo thei lo. Mipuiin kan zir tur pawimawh tak chu ram tana mi hlauhawm leh hnam tihmelhemtu apiang do rawn nachang hriat te, sual huat te, ram leilung chhe zel tur ven nachang hriat te, ram humhalh leh ram leilung leh thing leh mau hman tangkai dan zir te hi a ni. Chubakah chuan ram chhunga chengte hamthatna ngaihtuah leh hnam nun tha lai apiang humhalh nachang hriat te hi a ni. 5. Mimal mawhphurhna Mi pakhat awm tha duh lo hian ram leh hnam a tibuaiin a tihmingchhe thei a. Mi pakhat luhlul tak hian khawtlang a tibuai thei hle a ni. A leh lamah chuan mi mal fel tak leh thil tithei tak hian ram leh hnam a chawimawi thei bawk. Mi tin mai hian mahni kan induhsak theuh va, mahni tana hlawkna leh nawmna ngaihtuah theuh kan ni. Hei hi nimahse ram tan pawimawhna kan nei theuh va, mahni chenna ram mi nihna nei kan nihna hian ram tan mawh kan phur ve tih a tilang. Naga chuan an ram Nagaland tan mawh a phur angin Mizo chuan Mizoram tan a tha leh zung, a finna leh theihna a hmang ngei tur a ni. Mizo chuan Naga tan mawh a phur lo va, Mizoram tan zawk mawh a phur a ni. Mi mal thil neih chu ram tan a hnawksak nge a tangkai tih
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

35

zawhna hi zawhna pawimawh tak a ni. Mi mal hausakna chuan a mah leh a chhungte chauh a huap a nih chuan a la tawk lo. Ram leh hnam hmasawnna kawngah tangkaina a nei tur zawk a ni. Mi mal dinhmun tha ringawtin ram nuam a siam lo va, awmze neia ram tana a inhman chauhvin ramin a chhawr tangkai dawn a ni. 6. Ram dan zawm Dan chi hrang hrang hi ram tinin kan nei vek a. Danpui chhungah dan te tam tak a awm leh thin a ni. Heng dan chi hrang hrang (Law, Acts, Code etc) hian mihring khawsak hona muanawm leh him a awm theih nana siam an ni. Traffic Rules pawh hi lirthei kal dan tur mumal a awm nan leh mihring leh thil (property) him nana vengtu a ni a. Lirthei khalhtuin dan a zawm loh chuan accident a awm phah thei a, chutiang bawkin kea kalte an fimkhur loh chuan traffic a buai phah theiin accident a awm phah thei bawk. Chuvangin mi mal tinin traffic rules kan pawisak a tul hle a. Ram changkang apiangah dan an pawisa a, nun a nuam thin a ni.

Sawiho tur 1. Sawrkar hian a tih tur ti tawkin kan hria em? Ti tawk lo ni se, eng thilah te nge? 2. Kohhran mawhphurhna han sawi belh teh u. 3. KTP hian ram tan eng lamah nge tan la zual se tha ber ang? THUPUI 6-NA (February & March)
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014 TANPUI NGAITE TANPUI Chhiar tur: Matt.7:12; 25:40 1. Mitin kan in mamawh tawn vek

36

Mihring khawsak honaah hian thenawm khawvengte hi an pawimawh hle a. Mizo upaten Ral khata chhungte aiin thenawmte an tangkai zawk an lo tih thin hi thu dik tak a ni. Rikrum thilah hian a dikna kan hmu thin a. Zan laiah manganna a lo thleng thei a, chhiat tawh thut pawh a awm thei. Hetiang rikrum thilah ngat hi chuan ral khata chhungte aiin thenawmten mamawh an phuhru zawk fo a ni. Chuvangin thenawmte nena tual thu a chhiat palh chuan thil pawi tak a ni. Thenawmte nena in nghirngho ching nih chu chhiat ni that niah mawlh hian a pawina a lo lang chhuak thin. Mi tin hi mahni chhungkua chauhvin a khawsak theih loh hun a awm theuh va. Eng tik hunah emaw tal chuan kan mamawh ngei ngei thin. Thenawmte puih ngai lo khawpin englai pawhin kan khawsa reng thei lo a ni. In mamawh tawn hun a awm ngei ngei thin. Vawiinah mamawh lem lo mah ila, an tel lova mualphona tawh theih hun a awm tih hriat a, thenawmte nen inngeih taka awmho hram hram tum hi Kristiante tih tur pakhat chu a ni. 2. Tanpui ngai miah lo tumah an awm lo Mihring hi kan in ang vek lo va, eizawnna pawh a dang thei a, hausak dan leh thil dang dangah pawh kan inang lo hle thei bawk. Mahse mi dang mamawh lo tawp khawpin a hausak theih loh va, eng anga lehkha thiam pawh ni ila, mi dang puih ngai miah lo khawpin a awm theih loh. Mi lian ber pawhin tlak chham lai a nei tho tho. Doctor pawhin dam lo enkawl
www.mizoramsynod.org

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

37

thin mahse, a tawpah chuan mahni pawh in enkawl thei lovin, mi dang enkawl ngaiin a awm hun a thleng ve tho thin. Mi chak ber pawh mi dang zawn ngaiin a dam lo thei a, accident tawk thei theuh kan ni a, chutiang hun a thlen chuan mi hrisel leh chak ber pawh kha mi dang puihna tel lo chuan amah a in buaipui thei tawh thin lo a ni. Vanduaina tawk thei theuh kan nih avang leh mi puihna kan mamawh hun a thlen theih theuh avangin tumah hi in hmuhsit loh tur a ni a, tumah hi biak chhiat tur a ni hek lo. Mi ngei chin te hi a tha lo va, kan tu leh fate pawh nupaah an lo insiam mial thei a, a nih loh leh loh theih lohvin hna an thawh dun a tul thei a, chuvangin, a theih phawt chuan nangmahni lam tal mi zawng zawng nen inremin awm rawh u tih thu hi zawm tum a tha ber a ni. Mi tanpui thintu chuan thian tha a siam belh a ni. 3. Tanpui ngai tanpui hi Pathian duhzawng a ni Khawvel ram changkang berah pawh mi rethei an awm a, kutdawh pawh an awm ve zel tho. UK-ah ngei pawh khuan khawlaiah thu chunga tingtang nena zaia kutdawh hmuh tur an awm thin a ni. Mi rethei hi Pathianin a khawngaih a, Bibleah pawh mi retheite lainat tura fuihna kan hmu tam hle a ni. Kan chenna India ramah phei chuan mi rethei hi maktaduai tam tak an awm a. Heng mi retheite hi kan tanpui theih ang anga tanpui hi kan bat a ni. Retheite hi an retheih chhan a inang kher lovang. A then chu vanduai vanga rethei ta an nih laiin a then chu that chhiat vanga rethei pawh an awm ang. A enga pawh chu nise mahni in enkawl zo lo, tanpui ngai an ni vek tho. Rethei leh chanhaite hi ringtu kan nihna atangin lainat leh enkawl leh tanpui hi kan mawhphurhna a ni. William Colgate-a hi America rama awm a ni a. Mi rethei chhungkuaa seilian nimahse mi tum ruh tak, thil chik mi leh Pathian tih mi tak a nih avangin zawi zawiin a lo hlawhtling a, www.mizoramsynod.org a lo hausa ta hle a, khawvel hriata a lo larna chhan ber chu a hausak vang ai mahniin Pathian a tihna leh mi tana a thil phalna

K|P KUM PUAN KAIHHRUAINA 20132014

38

Published by Central Kristian |halai Pwl Aizawl, Mizoram

www.mizoramsynod.org

You might also like