Download as doc, pdf, or txt
Download as doc, pdf, or txt
You are on page 1of 10

Makudang-kudang Tradisi ring Bali

Inggih Ibu Dosen sane wangiang titiang miwah timpal-timpal sareng sami sane
tresnain titiang ring galah puniki, sane pinaka pujawali Sang Hyang Aji Saraswati.
Sadurungnyane ngiring sareng-sareng nyihnayang rasa pangayu bagia majeng ring Ida Sang
Hyang Parama Kawi sangkaning sih asung kerta wara nugraha ida, titiang pingkalih ida dane
ngamangguhang karahajengan.
Ida dane sareng sami, titian iriki jagi nguningayang indik
Bali pinaka sinalih tunggil pulo ring wewidangan Negara Kepulauan Rpublik
Indonsia sampun kaloktah ring sajebag dura negara antuk kaasrian alam, budaya miwah
tradisi. Mayuta-yuta turis lokal miwah dura negara rauh ka Bali nyabran warsa. Daya tarik
pesona genah-genah wisatan ring Bali pinaka objk wisata san nnten wnten telasnyan
karauhin, sakadi objk wisata Pantai Kuta, Sanur, Tanah Lot, Bedugul, Kintamani, miwah
makudang-kudang lelampahan seni ring Bali. Lianan ring kaasrian alam san dahat becik,
pulau puniki taler katah madu budaya miwah seni tradisi san tawah. Yning selehin ring
teges krunan, tradisi utawi dresta madu teges pinaka adat san kamargiang tumurun saking
leluhur tur kantun kamargiang olih kraman kantos mangkin.
Wewidangan ring Bali san kaepah dados makudang-kudang kabupatn gumanti
madu seni, tradisi utawi dresta san dahat mabinayan ring soang-soang kabupatn.
Kawntenan seni tradisi punika pinaka tetamian leluhur san kantun kalaksanayang olih
kraman ring Bali kantos mangkin. Makudang-kudang seni tradisi ring Bali lumrahnyan
kalaksanayang ri kala nyanggra utawi nepetin ring pamargi rahinan jagat hindu minakadi,
rahina Galungan, Kuningan, Nyepi miwah rahina-rahina lianan.
Wnten makudang-kudang seni budaya miwah tradisi san tawah, sakadi san wnten
ring Kabupatn Karangasem. Sinalih tunggil seni tradisi san sampun sering kamargiang ring
Bali minakadi tradisi Mekare-kare utawi katah kasambat tradisi Perang Pandan san
kalaksanayang nyabran sasih kalima ring Dsa Tenganan, Karangasem. Tradisi Mekare-kare
kamargiang pinaka upacara persembahan majeng para leluhur miwah Dwa Indra san
kapercaya pinaka Dwa Perang. Manut nilai historisnyan, kacritayang Dwa Indra mayuda
ngalawan Maya Denawa, Raja Bali trah raksasa sakti san madu bikas kaon sawenang-
wenang nambakin krama hindun ring Bali ngaturang sembah majeng ring Ida Sang Hyang
Widi Wasa. Tradisi Mekare-kare kalaksanayang nganggn sanjata san kekaryanin antuk
pandan madui pinaka lambang gada san kaanggn mayuda. Tradisi punika kalaksanayang
olih sakatah krama lanang Dsa Tenganan, saking krama san kantun alit-alit, kantos san
sampun lingsir. Yadiastun para kraman ring sajeroning ngamargiang Mekare-kare punika
kantos ngamedalang rah ring anggannyan, nanging kawntenan punika nnten kantos
ngamedalang biyuta ring soang-soang krama. Sesampun wus maperang, soang-soang krama
punika raris saling tulungin nyabutin duin pandan tur nagingin tamba san kekaryanin antuk
kunyit tur daun bas. Lianan ring tradisi Mekare-kare, wnten taler tradisi san nyihnayang
paperangan san kawastanin Gebug Seraya utawi Gebug nd. Sakadi wastannyan, Gebug
nd kalaksanayang olih sakatah krama ring Dsa Seraya Karangasem. Gebug nd masrana
antuk penyalin salantang 1-2 meter, tur nd san madu teges tamng san kaanggn pinaka
panangkis. Gebug nd san kairingin antuk gamelan puniki kasujatian nnten wantah
pinaka lelampahan kmanten, nanging madu tetujon san dahat katengetang. Tradisi Gebug
nd kapercaya olih krama pinaka jalaran anggn nedunang sabeh ri kala lahru. Pateh sakadi
tradisi Perang Pandan, krama san ngamargiang Gebug nd taler nnten kantos ngawetuang
biyuta sawusan ngamargiang tradisi punika.
Ring wewidangan Dnpasar, wnten tradisi san kawastanin Omd-mdan. Tradisi
Omd-omdan kalaksanayang olih sakatah yowana ring Banjar Kaja, Sstan. Yning selehin
ring krunan, omd-omdan madu teges saling kedeng. Prossi puniki kariin antuk
ngamargiang pamuspan san matetujon nunas karahayuan. Wus punika para yowanan raris
kaepah dados kalih, sawetara 50 diri yowana lanang, tur yowana istri. Sesampun polih
arahan, raris kaadu. Barisan san pinih ajeng saling diman tur katonton sakatah krama.
Tradisin punika kapercaya madu tatujon pinaka panulak baya.
Tradisi san taler dahat ngulangunin inggih punika tradisi Makotkan san sampun
kamargiang duk masa kerajaan Mengwi. Tradisi puniki kalaksanayang pinaka maklingin
kemenangan kerajaan Mengwi daweg mayuda ngalawan Kerajaan Blambangan. Kawastanin
tradisi Makotkan santukan kawntenan suaran kayu san saling matabrakan ri kala kayu-
kayun punika kasikiang ngawentuk gunung. Kayu san kagabung punika raris ngawetuang
suara tk tk tur raris tradisin punika kawastanin Makotkan. Makotkan kamargiang olih
satusan krama lanang ring Dsa Munggu ri kala nepetin rahina Kuningan.
Lianan punika, kantun ring wewidangan Badung, taler wnten tradisi san kawastanin
tradisi Siat Tipat. Siat Tipat pinaka tradisi san kamargiang olih krama Dsa Kapal ri kala
sasih kapat. Suksmaning pamargi tradisi puniki, pinaka simbol asal muasal kauripan
manusan ring marcepada. Tipat kapercaya pinaka lambang purusa, tur bantal pinaka
lambang pradana. Siat Tipat taler matetujon pinaka jalaran ngaturang suksmaning manah olih
krama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk waranugraha san kapaica marupa
pann san melimpah. Prossi puniki kariinin antuk pamuspan san kamargiang olih para
krama ring Dsa Kapal tur ngangg sesaji san katurang marupa tipat tur bantal. Wus punika,
sesampun kaicn arahan olih Ida Jero Mangku raris krama san sampun kaepah dados kalih
kelompok raris saling entungin tipat lan bantal.
Wnten taler tradisi ngentungang jinah san kawastanin tradisi Masuryak. Tradisi
san kamargiang olih krama ring Dsa Bongan, Kabupatn Tabanan punika kalaksanayang
nyabran rahina Kuningan. Tetujon pamargin tradisi Masuryak inggih punika pinaka jalaran
rasa angayu bagia krama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa antuk paica san
kapolihang olih kraman sami.
Lianan punika, kasujatian kantun makh malih tradisi-tradisi san wnten tun kantun
kamargiang olih kraman ring Bali. Yning selehin malih, sakatah tradisin punika sujatin
ngamuatang nilai tur tetujon san dahat mautama ring sajeroning pamargin. Mawit saking
sarana kantos pamargin madu smerti san dahat mautama ngastiti ring kasukerthan jagat.
Kawntenane pamargin tradisin punika taler pinaka cihna krama Balin san kantun pageh
ngamargiang tradisi tetamian leluhur kantos mangkin. Kawntenan punika gumanti taler
ngawetuang dampak positif majeng i krama indik pelestarian budaya miwah daya tarik
pariwisata. Makudang-kudang tradisi punika sapatutnyan mangda tetep kalaksanayang tur
kadasarin antuk nilai-nilai san dahat mautama sumangdan pamargin sakatah tradisi ring
Bali prasida ngawinang krama Balin satata rahayu tur ajeg.
Rasa ling Yowana Sajeroning Makarya Pnjor Galungan

Inggih Ibu Dosen sane wangiang titiang miwah timpal-timpal sareng sami sane
tresnain titiang ring galah puniki, sane pinaka pujawali Sang Hyang Aji Saraswati.
Sadurungnyane ngiring sareng-sareng nyihnayang rasa pangayu bagia majeng ring Ida Sang
Hyang Parama Kawi sangkaning sih asung kerta wara nugraha ida, titiang pingkalih ida dane
ngamangguhang karahajengan.
Ida dane sareng sami, titian iriki jagi nguningayang indik
Krativitas sajeroning malaksana ring widang seni boya wantah prasida
kalaksanayang ring sakatah widang seni kmanten, minakadi ring seni lukis, patung,
kerajinan miwah seni san lianan. Seni Krativitas taler prasida kalaksanayang ring sakatah
widang lianan. Silih tunggilnyan lomba san kalaksanayang mapaiketan sareng rahinan
galungan inggih punika lomba makarya Pnjor san taler parikrama san kaselehin becik tur
positif.

Pnjor wantah sarana upakara san mesti wnten rikala umat Hindu pacang nyanggra
rahinan Galungan miwah rahinan san siosan. Pnjor malakaran Tiing, madaging hiasan
Plawa, Kelapa, Sampian Jaitan saking janur, Busung, Ambu miwah lakaran lianan.
Lumrahnyan, Pnjor pacang kapasang kalih rahina utawi arahina sadurung Galungan ring
pamesun pekarangan umah ring Bali. Ri kala penampan utawi arahina sadurung Galungan,
sakadi san dumun wnten dsa-dsa adat ring Bali san ngawitin ngwntenang lomba Pnjor
pantara sekaa truna-truni ring soang-soang banjar.

Parikrama lomba sakadi punika sampun ngawit karincikang tur kalaksanayang olih
prajuru miwah sekaa truna ring sakatah dsa san ling ngajegang budaya tradisional san
sampun katami saking panglingsir ring Bali. Pnjor san naen kalombang wantah Pnjor
upacara san mapaiketan sareng rahina Galungan, boya Pnjor hiasan (krasi).

Widang san prasida katurksa boya kaasrian Pnjor kmanten sakadi penilaian
Pnjor hiasan, nanging tradisi Pnjor, wentuk Pnjor Bali lan kajangkepan sarana san
kanggn pinaka Krativitas seni miwah lakaran san kanggn. Lomba Pnjor pinaka jalaran
ngajegang budaya lokal Bali mangda tan ical tur prasida kalanturang olih para yowanan
gumanti yowana taler ling tata cara makarya Pnjor san anut.

Lomba Pnjor sajeroning ngramnin rahinan Galungan lan Kuningan, sejabaning


pinaka jalaran ngajegang budaya, lomba taler prasida ngwewehin pangweruhan indik
semertin Pnjor, san salami puniki kaselehin kirang kauningin antuk kraman. Yning
nglaksanayang lomba Pnjor tradisional sabeciknyan nnten nganggn lakaran sarana lan
pepayasan san prasida katumbas nanging sebeciknyan sakancan piranti mesti kekaryanang
ngraga saha kajangkepin antuk pala bungkah, pala gantung, sanggah, miwah sampian Pnjor.

Pnjor wantah pinaka silih tunggil sarana sajeroning ngastawa Ida Sang Hyang Widhi
Wasa. Pnjor upacara mapaiketan sareng upacara agama madu pisarat, nnten ngawag-awag
santukan nganutin ajah-ajahan Sastra Agama.

Majalaran lomba taler prasida mupulang krama sareng sami gumanti irika taler
prasida kadagingin dharma wacana indik semertin Pnjor. Sajabaning punika taler prasida
nyikiang kahuripan san harmonis manut tatwa Sagilik Saguluk Paras Paros Selunglung
Sebayantaka.
Canang Sari Pinaka Sarana Upakara

Inggih Ibu Dosen sane wangiang titiang miwah timpal-timpal sareng sami sane tresnain
titian.
Ida dane sareng sami, titian iriki jagi nguningayang indik
Yning maosang indik budaya Bali, pastika pacang mapaiketan sareng agama Hindu san
kaanut olih krama Balin. Ri kala krama Hindu nyiapang sarana upacara minakadi aturan
marupa canag sari, pastika wnten unsur seni lan budaya san katerapang ri kala makarya
aturan punika.

Sarana upakara utawi bebanten ring Bali, sujatinn boya ja kaanggn hiasan kmanten,
Nanging bebanten punika kaanggn lambang antuk para kraman ngaturang bakti majeng Ida
Shang Hyang Widhi Wasa.

Silih tunggil sarana upakara san pinih sederhana inggih punika canang sari. Kruna canang
maasal saking basa Jawi Kuno, utawi basa Kawi san maartos sirih, san kaicn majeng para
tamiun utawi uleman. Yning ring Bali, kabaos pacanangan. Daging ipun minakadi bas
(sirih), pamor, gambir, miwah buah jebug. Punika san ngawinang canang sari stata kaangn
ngiasin bebanten sane pacang kaatung ri kala wnten upacara, miwah kaanggn mabanten
sarahina-rahina. Yning banten utawi aturan san durung madaging canang sari, banten punika
kabaos durung jangkep. Punika san ngawinang, canang sari pinaka sarana upacara san pinih
utama.

Canang sari san kaanggn pralambang angga sarira puniki kabuat antuk busung (janur) san
mawentuk bunder lan marepat minakadi cepr utawi taledan. Canang sari san marepat
kadagingin uras (sampian uras) ring tengahnyan, lianan punika canang masih madaging
pelawa, porosan, tebu, kakiping, pisang, lenga wangi, beras kuning (wija kuning), kembang
ramapi, miwah sekar warna-warni. Makasami punika madu artos lan kaanggn nyasa
(pralambang).

Cepr pinaka aled canang san marepat kaanggn nyasa angga sarira, makapatpat
bucunnyan pinaka nyasa saking Panca Maha Butha, Panca Tan Mantra, Panca
Buddhindriya, miwah Panca Karmndriya. Makasami punika san ngwentuk
wntennyan angga sarira.
Sampian uras pinaka lambang kategtegan piyanunan,
Sekar lambang rasa tulus lan lascarya,
Pelawa lambang pikayunan san hening lan suci,
Tebu lan pisang pinaka nyasa amrtha san kakardi olih Tri Pramana sajeroning
mawentuk Tri Kaya.
Beras (Wija) kaanggn nyasa Shang Hyang Atma
Kembang Rampai pinaka nyasa kebijaksanaan
Lenga wangi pinaka nyasa kategtegan pikayunan,
Porosan san madaging sirih kaanggn lambang Dwa Wisnu, pamor kaanggn
lambang Dwa Siwa, miwah gambir lambang Dwa Brahma.

Punika san ngawinang canang kaanggn wujud persembahan majeng Ida Shang
Hyang Widhi sajeroning manifestasinnyan dados Tri Murti. Wnten san maosang
yning canang pinaka sarana san utama san patut wnten ring babanten san
kaanggn mayadnya utawi ngaturang bakti.

Canang, Lianan kaanggn pralambang angga sarira, canang puniki masih kaanggn
lambang numbuhang rasa tulus, lascarya, miwah kategtegan pikayunan, lambang utsaha
i manusa khususnyan san maagama Hindu nerapang ajaran agama minakadi makarya
banten, Miwah kaanggn lambang perjuangan idup i manusa antuk stata nunas
karahayuan majeng ring Ida Shang Hyang Widhi Wasa. Sukma Wilatri

Canang Sari pinaka Nyasa Kasucian lan Rasa Lascarya


Inggih Ibu Dosen sane wangiang titiang miwah timpal-timpal sareng sami sane tresnain
titian.
Ida dane sareng sami, titian iriki jagi nguningayang indik
Canang sari sajeroning pamuspan Krama Hindu ring Bali pinaka sarana san pinih mautama,
santukan ring sajeroning bebanten pastika madaging canang sari. Canang sari ketah kaanggn
sarana mabanten sarahina-rahina olih krama Balin.
Canang sari pinaka nyasa rasa kasucian lan rasa lascarya, santukan ring konsp Hindu napi ja
san kadunang olih krama pastika kaaturang malih majeng Ida Shang Hyang Widhi Wasa.

Yning tlektekang, canang sari san wentuknyan marepat puniki madaging porosan, pelawa,
sekar, jejahitan/reringgitan/tetuesan, miwah uras sari. Canang sari satata madaging porosan.
Porosan kabuat antuk don bas, pamor, miwah buah jebug nguda (pinang) san kajepit antuk
janur. Don bas, pamor miwah buah jebug nguda pinaka nyasa saking Dwa Tri Murti.

Krama Bali ring nguni sareng wong Indonsia, ngantos Asia Timur miwah India, bas
pamor,miwah buah kaanggn suguhan majeng para uleman san kasinggihang. Yning ring
Bali, punika kabaos pacanangan. Punika san ngawinang canang sari kabaos sarana san pinih
utama. Yning nyingakin dresta ring Jawi utawi ring Kalimantan, wentuk aturan majeng para
leluhurnyan kabaosang nnten nganggn sarana sekar, nanging wantah nganggn don bas,
pamor, gambir, miwah buah jebug (pinang) san kaanggn aturan. Yning ring Bali, aturan
canang sari kajangkepin antuk sekar anyar san nyasayang rasa kalascaryan . Pikobet punika
masih kalaksanayang ring India.

San patut kaelingain rikala nganggn sekar san kagenahang ring canang sari mangdan sekar
san seger tur anyar. Sekar mangda satata ring duur, dados kagenahang manut pangider-ider
nanging nnten kapatutang, san pinih penting sekar punika kantun segar.

Manut sloka Agastya Parwa, wnten sekar san nnten dados kagenahang ring canang sari
inggih punika sekar san sampun layu, sekar san mentik ring stra, sekar san karejeng semut
miwah sekar san sampun ulung nnten wnten san ngmpok.

Tirta Empul Pinaka Genah Melukat Lan Obyek Wisata


Upacara Melukat pinaka sinalih tunggil jenis upacara penyucian angga sarira. Malukat
kapercaya prasida ngicalang leteh/klsa san wnten ring raga utawi angga sarira. Upacara
melukat punika kalaksanayang ring rahina becik manut dresta soang-soang dsa lan sampun
ketah kalaksanayang olih karma Hindu ring Bali. Klsa mateges kotor. Klsa punika wnten
lalima inggih punika Awidya mateges kegelapan santukan marasa paling wikan, Asmita
mateges ngitungang dwk pedidi, Raga mateges ngutamayang kasenengan indria, Dwsa
mateges benci/dendam, Abhiniwsa mateges rasa jejeh. Yning makasami punika kadunang
olih i manusa, Kauripan i manusan punika kabaos leteh/klsa.

Melukat kalaksanayang santukan, ring sajeroning angga sarira i manusa nunang san kabaos
sifat utawi pikayunan san leteh/klesa, leteh punika san patut suciang antuk melukat.
Melukat maasal saking kruna sulukat, su mateges becik, lukat mateges nyuciang, dadosn
melukat mateges ngicalang leteh ring angga sarira mangda prasida molihang keselamatan
miwah karahayuan.

Sajeroning upacara malukat nganggn sarana upakara/ bebanten minakadi Prascita miwah
bayuan. Upacara melukat puniki akhan kalaksanayang sareng ramia griya, pasih, pura,
miwah jero soang-soang. Siling tunggil pura san katah kaanggn genah malukat inggih
punika Pura Tirta Empul san magenah ring Dsa Manukaya, Kecamatan Tampak Siring,
Kabupatn Gianyar.

Wastan Pura "Tirta Empul" minab kaambil saking toya klebutan san magenah ring jeroan
pura san mawasta "Tirta Empul" sakadi san sampun kauningin. Tirta Empul yan ambil
'secara' etimologi mateges toya san medal saking ibu pertiwin. Santukan punika, Tirta
Empul mateges toya suci san medal saking tanah utawi ibu pertiwi. Toyan Tirta Empul
ngembah ngantos ka Tukad Pakerisan. Sakadi ketah pura-pura ring Bali, Pura Tirta Empul
kepaah dados tiga mandala, inggih punika Jaba Pura, Jaba Tengah, lan Jeroan.

Ring Jaba Tengah pura puniki, wnten 33 pancoran nanging san mangkin kantun 31
pancoran san marrod saking dauh nganginan. Ring sisi kauh wnten 7 pancoran nanging
wantah 5 pancoran san kantun kaembahin toya.
Pancoran kapertama sane magenah ring sisi kauh nnten dados kaanggn melukat santukan
pancoran puniki wantah kaanggn genah pasucian Ida Batara ring Dsa Bayung Kintamani.
Pancoran san kaping kaling ngantos kaping dasa wau dados kaanggn melukat mangda
leteh-leteh san wnten ring angga sariran ical. Soang-soang pancoran punika wnten aran
miwah kawigunannyan sakadi conto, pancoran Pengelukatan, pacoran Pebersihan, pancoran
Sudamala lan Pancuran Cetik (Racun). Pancoran san kaping solah miwah kaping roras
masih nnten dados kaanggn melukat santukan pancoran punika pinaka tirtha anggn
upacara Pitra Yadnya manut Agama Hindu. Pancoran punika kawastanin pancoran Pangentas.

Lianan punika, Krama san maagama hindu ring Bali yning nglaksanayang upacara Yadnya,
sausanan nglaksanayang karya pastika nglungsur tirtha ring Pura Tirta Empul. Salanturnyan
wau nglaksanayang pamuspan ring utama mandala pura Tirta Empul.

Pura Tirta Empul Puniki masih pinaka sinalih tunggil tetamian san madu nilai sejarah ring
Bali khususnyan ring Kabupatn Gianyar. Santukan asapunika, Prsidn kapertama
Rpublik Indonsia, Ir. Soekarno ngwangun Istana Prsidn san magenah ring sisi kauh
Pura Tirta Empul, Tampak Siring. San mangkin Pura Tirta Empul pinaka sinalih tunggil
pura san kaanggn genah melukat puniki rumasuk objk pariwisata san pinih kasub ring
Kabupaten Gianyar.

You might also like