Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 8

MIZO TAWNG ZIAH DAN

(Ziah zawm tur leh zawm loh turte)

Hriat tur :

1. A tam thei ang ber a hrangin ziah kan tum tur a ni.

2. Ziah zawmna chhan tur kan hriat chauh a inzawmin kan ziak thin tur a ni.

3. Thumal chu a inzawmin kan ziak tur a ni.

4. Thumal zinga thenkhat chu ziah zawm loh hun a awm bawk.

5. Thumal ziah zawm ngai hriat dan : a tlangpui thuin thu lam khat hian thumala a beh
tel hnu chuan a mala a awmze neih sa kha a keng tel tawh lo.

Entirna ; ‘Challang’ tih hi thumal a ni a, hetah hian ‘chal’ hian a mala a awmze
pangngai kha a keng ta lo a ni.

I. THUHMABET (Prefix) : in, inti/intih, ti/tih .

a) Thuhmabet (Prefix)-te hi a dawt chiaha thu-ah a bet tel thin a, ziah zawm zel tur a
ni.

i) innei, insu, insual, inrem, insawithaih, inbual, inkhawm, inrem, inkiltawih,


inthurual, adt.

ii) intithei, intihlim, intituavawn, intitlangval, / intihtheih, intihhlimna, intihnulat,


intihtheih, adt.

iii) tilawm, tisual, tikhawlo, tihlu, tibo / tihmualpho, tihnat, tihthitlin, tihretheih,
tihpalh, adt.

iv) ‘A’ hi prefix ni chiah loa thumal hmaa a awm hun a awm a, ziah zawm zel tur a
ni, a inzawmin thumal anga ngaih a ni : achinah, ahnu, aleiah, alawm, asin, ahnekin,
atan, ahnu, adt.

b) Ziah zawm loh hun : Thuhmabet kan tihte hi a mala an din theih hun (noun,
pronoun, verb) a awm a, a hnua thu nen ziah zawm loh tur a ni. Entirna:

i) in nei : (in – noun) ‘in nei chuan garage nei tel thei se’ / (in-pronoun) Garage in
nei em?

ii) in sual : (in-pronoun) ‘in sual em mai’ / in lo kal dawn em?


iii) in rawh: (in – verb) ‘tui in teuh rawh.’

iv) inti/intih : ‘ka kal hlanin lo inti miah suh ang che u’/ ‘in unau hi in intih fo chuan in
tluang hauh lo ang’

v) ti/tih: do, say tihna atana hman a nih chuan a hranga ziah tur a ni : i hna chu i ti
tawh em ni?/ “Tap suh” a ti a. / Isuan min hmangaih tih ka hria.

II. THUHNUNGBET (Suffix) : a, ah, awm, ho, in, na, pui, sak, san, te, tê, thlâk,
tîr, tu leh zia te hi suffix an ni a, thumal hnungah beh teltirin ziah zawm thin tur a ni.
Amaherawhchu, suffix te hi a mal din hun (a mala awmzia a neih hun) a awm a,
chumi hunah chuan a hranga ziah tur a ni thung.

1. A:

a) ‘a’ hi thu kal laiah chuan a hmaa thu-ah a bet tel tlangpui a ni : nangmaha,
khawvela, mahnia, keimaha, ramhnuaia, Lungleia, hmannia, tunlaia, khawlaia,
huaisena, ina, loa, kawta, adt.

b) ‘a’ hi a hrana ziah a tul hun a awm:

i) Hming aiawh emaw, thil eng emaw aiawh a nihin : Ball a pet / a lo kal /
“Ka tui a hal” a ti a.

ii) Thu tikimtu atana hman a nihin : a lo kal a, a let leh a. / School a chawl
a, a mu mai mai a.

iii) Eng â? Tu â? Mi â / i â em ni?

2. AH :

a) A hmaa thu nen ziah zawm thin tur a ni : Bazarah, Lungsenah, in chungah,
khawlaiah, England-ah,

chhuatah, Cl. IX-ah, 2012-ah, MHIP-ah, kawrah ka duh, pawnfenah a tha ang, loah ka
feh, adt.

b) ‘Ah’ hi noun emaw, interjection emaw, verb emaw a nihin a hranga ziah tur a
ni :

i) I chhang ah chu a va hrawl ve! (n) ii) Ah, khai a…! (Interj)

ii) I ipte ah (ak mdf.) kha a va fual ve! / chemtein mi han ah (ât mdf.) chu le! (v)

3. AWM :
a) Ziah zawm hun : Zahawm, lainatawm, muanawm, ngaihhlutawm, buaipuiawm,
zahpuiawm, lawmawm, demawm, awihawm, adt. tia a hma thu nen ziah zawm vek
thin tur a ni. A thlûk danah pawh ‘uikawm’ tiha ‘kawm’ thluka thluk vek a ni.

b) Ziah zawm loh hun chu a mala awmzia a neih hunah a ni ang :

i) Khawiah nge i awm? ii) Ni âwm takin a lang. iii) A âwm a na

iv) Tui loin kan awm thei lo v) I awm a nuam meuh na nge? vi) A
awm awm la rawh.

4. HO :

a) Pakhat aia tam sawina a nih chuan a hma thu nen ziah zawm zel tur a ni (plural
suffix) : keiniho, inkhelho, Pathian thusawiho, zai thiamho, thiam loho, hrehawm tiho,
zu zuarho, adt.

b) A mala awmzia a nei a nih chuan zawm loh tur a ni: i) Thu ho deuh deuh sawi
suh (adj). ii) Hruaia’n va ho rawh se (v). iii) Sawi ho, zir ho, thlir ho, (adv). iv) I hote
an thiam em? (n)

5. IN :

a) Ziah zawm hun : Rinnain an kal, mi pahnihin mei an zu, ni thum chamin a
thang, ka châk viau nain ka kal ta lo, tiangin a vua, doctor-in a zai, sazuin a seh.

b) Zawm loh hun : pronoun, noun, verb a nihin.

i) In dam em? (pronoun) ii) In ar in hi a rim chhia. (n) ( damdawi in, ek in,
chhek in, biak in, ran in, tia a hranga ziah zel tur a ni). iii) Tui i in duh em? (v)

iv) I zun a in elo? (Natna hming a nih avangin zun-in tia ziah a tha).

6. NA :

a) Thumal (v)-a ‘na’ kan belh hian abstract noun a lo ni a, ziah zawm tur a ni :
hmangaihna, thawhrimna, fakna, lawmna, mawina, zawrhna, tuarna, tahna, awmna,
dahna, nunna, adt.

b) Zawm loh hun chu a mal din (nihna a neih) hunah a ni leh ang :

i) I pum a na em ni? (adj) ii) Ti suh ti na na na a, i han tih luih talh chu le! (adv)

iii) Natna hming : pum nâ, kal nâ, ke nâ, lu nâ, adt.

7. PUI :
a) Ziah zawm hun : i) Ran leh ramsa lamah – kelpui, arpui, vawkpui, bawngpui,
keipui, zukpui, mupui, sakhipui, sazupui, nghalpui (khuai), adt.

ii) Thil dang : luipui, lungpui, hruipui, bepui, kawngpui, inkhawmpui, indopui,
inpui, hunpui, nipui, nopui, pawnpui, rinpui, zupui, adt.

iii) Nihna, upat lama anpui, thurualpui leh tawmpuina : hnampui, anpui,
nulatpui, zirpui, YMA-pui, rawngbawlpui, khawsakpui, eipui, pianpui, thlamuanpui,
uipui, uanpui, tahpui, zinpui, adt.

b) Zawm loh hun : i) He pa pui roh hi ka ngei tlat (adj). ii)


Min pui thei em? (v)

iii) Millenium chu pui tak a ni. (ropui tihna) iv) Hmu lo puiin engtin nge ka sawi
theih ang?

8. SAK :

a) ‘Sak’ tih hi a hma thu nen ziah zawm zel tur a ni : peksak, tihhlawhtlinsak,
dilsak, saksak (in an saksak / Pathian chu hla saksak rawh u), ahsak, phurhsak,
hruaisak, petsak, chhuhsak, tihsak, adt.

b) Zawm loh hun : A mala awmzia a neih hunah zawm loh tur a ni:

i) Thil eng emaw sak tak sawina a nih chuan a hranga ziah tur a ni : Lung chang
leh sak tak a ni.

ii) ‘Sa’ mdf. ‘sak’ a nih chuan a hranga ziah tur a ni bawk : In hla sak chu a va
nalh ve / Vawk in sak hi chu a thiam a nia.

iii) Harsa tihna atana hman a nihin : Zai a va sak talh talh ve!

iv) A mit a khap sak sak a. (double adv)

9. SAN :

a) ‘San’ tih hi a hma thu-ah a bet tel thin tur a ni : kalsan, chhuahsan, hawnsan,
bosan, peih lohsan, zin bosan, vah bosan, thlirsan, rauhsan, pemsan, kirsan, adt.

b) Zawm loh hun :

i) Puan / kawr sân sawina – i kekawr mawng chu a sân a nih kha.

ii) Sang mdf. atana san tih kan hman hunah – Mawia san dan em em hi chu!

iii) Double adverb san san – In nautê chu a nui san san mai.

10. TE :
a) Plural siamtu ‘te’ hi a hmaa thu nen ziah zawm thin tur a ni: zirlaite, inkhelte,
doctor-te, thusawitute, kohhranhote, naupanghote, thalaite, VDP-hote, ranvulhte,
thiante, rannungte, adt.

b) Zawm loh hun :

i) Thu daidanna leh zawmna a nihin : thing te, mau te, nungcha te hi humhalh tur a
ni.

ii) Thu tikimtu atana hman a nihin : Lo kal te chu ka duh alawm. Insual te chu ka duh
teuh lo.

11. TÊ :

a) Mihring leh thil danga a tê chi sawina hi ziah zawm tur a ni : artê, patê, khotê,
maitê, fiantê, vawktê, vatê, uitê, beltê, adt

b) Zawm loh hun :

i) He pa tê hi ka ngei a nia. (adj) ii) Rei lo têah nangni’n mi hmu lo ang.


(adv)

iii) Pakhat tê mah ka thiam lo. (adv)

12. THLÂK :

a) Ziah zawm hun : hahthlâk, khawharthlâk , buaithlâk, thinrimthlâk,


manganthlâk, nuihzatthlâk, zahthlâk, khawngaihthlâk, thatchhiatthlâk, taimakthlâk,
rapthlâk, adt.

b) Zawm loh hun : Thiltih sawina (verb) a nih hunah. Kut i thlâk elo?. Hrui kha
rawn thlâk thla teh.

13. Tîr:

a) Ziah zawm hun : kaltîr, chhuahtîr, muttîr, entîr, zaitîr, zawntîr, hriattîr, awrhtîr,
adt.

b) Zawm loh hun : i) Lala kha tîr mai teh. (v). ii) A tîrah chuan i buai deuh mai
thei. (adv)

iii) tleirawl tîr inngaizawng an ni awm e! (adj)

14. TU :
a) Ziah zawm hun : khawngaihtu, lainattu, petu, hriattirtu, mamawhtu, dawngtu,
zilhtu, ziaktu, hrilhtu, ruaitu, thawktu, hretu, chotu, betu, tanpuitu, zilhhautu,
hmangaihtu, adt.

b) Ziah zawm loh hun : i) A tu ber hi nge i star chu? (pronoun). ii) Balhla ka tu
(tuk). iii) Tû ka la nei lo (n).

15. ZIA :

a) Ziah zawm hun : uizia, zahzia, khawngaihzia, huaizia, chakzia, felzia,


zahawmzia, buaithlakzia, manganthlakzia, retheihzia, rilzia, sanzia, seizia, duhzia,
thiam lohzia, finzia, adt.

b) Zawm loh hun : i) I zia hi thup deuh teh (n). ii) I puan zia chu ka mawi tih
zawng tak a ni. (adj)

III THUMAL ZIAH ZAWM HUN LEH ZAWM LOH HUN AWM CHITE :

1. a) Dawhkan : Dawhkan chungah ka thu. I pheikhawk kha dawhkan


chungah dah suh.

b) Dawh kan : A sang em mai, in dawh kan deuh loh chuan ka ban phak lo
ang.

2. a) Samkhuih : Samkhuih mawi tak a lei. Ka samkhuih hi sil fai a


ngai a nih hi.

b) Sam khuih : I sam khuih ang hmiang. Sam khuih hi in peih lo thei lutuk.

3. a) Mahse : A lo kal a, mahse a awm rei lo. Sangha hi tui chu ka ti, mahse
a ruh then vel hi a buaithlak em mai pawh a.

b) Mah se: Lo kal mah se ka be chuang lo ang. Liverpool chuan nawr viau mah
se an si phurh chu an sut thei lo a.

4. a) Hmunphiah : In hmunphiah chu eng zat man nge? Hmunphiah ka


hmu zo lo.

b) Hmun phiah : Hmun phiah ka peih lo e. Hmun phiah hi chu a


hmeichhe hna deuh.

5. a) Chhuanchhan : Tui i chawi dawn chuan chhuanchhan tha kha hmang


rawh.

b) Chhuan chhan : I pu hi a eng hi nge maw i chhuan chhan le?


6. a) Chhûngkhat : Kunga te nen hian chhûngkhat in ni em?

b) Chhûng khat : Tuizem hi han chhûng khat law law teh u.

7. a) Ani : Ani chu tu luang kianga thing phun / Ani hi


zawng a fel a nia.

b) A ni : A lo kal a ni / Lawm fo ula. A ni, ka ti leh


pek thin ang, lawm rawh u.

Hengte hi a entirna chauh a ni a, noun thumal tam tak hi inzawm loin a hman theih a.
Ziah zawm loh hun chu noun anga kan hman loh hunah a ni ang.

IV ZIAH ZAWM HUN AWM BIK THUMALTE :

1. Bawh : bawhbel leh bawhtah tih bak chu ziah zawm loh vek tur a ni –
bawh pelh, bawh tlu, bawh kan, bawh liam, adt.

2. Bo : bangbo tih loh chu a hma thu nen ziah zawm loh tur a ni – bi
bo, kal bo, hnawt bo, kal bo, tlan bo, adt.

3. Bu : darbu, hnutebu, laibu, lehkhabu, meibu, mutbu, puanbu,


thembu, chanchinbu, tihho bak chu ziah zawm loh tur a ni – hla bu, zirlai bu, sava bu,
fanghmir bu, adt.

4. Zawng : Ngaihzawng, ngaizawng tih bak chu a hrang veka ziah tur a ni
– duh zawng, ngainat zawng, vei zawng, zau zawng, huat zawng, adt.

5. Bûk : Zawlbûk tih loh chu a hranga ziah vek tur – chhawl bûk, biak
bûk, khual bûk, adt.

6. Dang : Indang leh lamdang tih bak chu a hmaa thu nen zawm loh tur a
ni : mi dang, chi dang, thu dang, thil dang, ni dang, ram dang, adt.

7. Dam : Ziah zawm tur – chhandam, zaidam, hahdam, ngaidam,


changdâm tihte hi. Chhem dam, hmet dam, thawi dam, adt. hi chu zawm loh tur a ni.

8. Lui, dil, tlang : A hminga bet tel sa – Serlui, Tamdil leh Rungdil bak
chu a hranga ziah zel tur a ni. – Lurh tlang, Tlawng lui, Rih dil, adt.

9. Fiah : Hrilhfiah leh finfiah tih bak chu a hranga ziak tur a ni. – en
fiah, zawt fiah, sawi fiah, hmu fiah, lang fiah, adt.

10. Khat : Angkhat, hnahkhat, chhungkhat, kamkhat, sakhat, pakhat,


kalkhat, kaukhat, thenkhat te hi thumal a ni a, zawm tur a ni a. A dang chu - tum khat,
chhin khat, chhuan khat, vawi khat, zan khat, thawh khat, chhul khat, thang khat, ni
khat, adt. tia a hranga ziah tur a ni.

11. Mal : A hmaa thu nena zawm pawha ‘pakhat’ tihna la keng tel chi
chu zawm zel tur a ni – nghalmal, thumal, buhmal, zawngmal, adt.

Adjective emaw Pronoun emaw a nih chuan a hranga ziah tur a


ni – fapa mal, mi mal, pa mal, elhbun mal, hawrawp mal, khaw mal, a mal mal, adt.

12. Vêl : Suvêl, khawvêl, chhawrvêl te hi zawm tur a ni a, a bak a


hranga ziah tur a ni – chheh vêl, dai vêl, nuai vêl, phuar vêl, hual vêl, adt.

13. Vâr : mitvâr, nghovâr, bengvâr te hi zawm tur a ni a, a dang chu


zawm loh tur a ni.

14. Thlu : Muthlu hi ziah zawm tur a ni a, bawh thlu, rel thlu, thlem thlu,
adt. hi zawm loh tur.

15. Thlêr : Kawtthlêr hi zawm tur a ni a, chepthlêr, tai thlêr, adt. a hranga
ziah zel tur a ni.

16. Thla : Ngaithla, chhawrthla leh enthla hi inzawma ziah tur a ni a, a


bak zawngah chuan ‘thla’ hi a hranga ziah zel tur a ni.

17. Thiam : Puithiam, themthiam, dawithiam tihte hi thumal a ni a, zawm


tur a ni. Mi thiam, zai thiam, lehkha thiam, lam thiam, adt. hi a hranga ziah thin tur a
ni.

Hengte hi i thiam a, ngaihtuahna i hman zui bawk chuan i Zotawng ziah chu a
zahpuiawm hauh lo ang.

You might also like