Ganje Shahidan Final 15 3 2021
Ganje Shahidan Final 15 3 2021
Ganje Shahidan Final 15 3 2021
gMij ShIdW
feqs
jehw nbQk :ko yK i'rh
gfjbh tko L 2003 fJe jIko
d{ih tko L 2008 fJe jIko
shih tko L 2011 fJe jIko
u"Eh tko L 2021 fJe jIko
;kek uwe"o ns/ ;ofjzd
gqekPe
r[owfs ftuko e/Ado
20$77, oDihs Bro, ih pbke,
f;T[Bk o'v, gfNnkbk^147 001
G/Nk L 40 o[gJ/
;kfjpIkfdnK d/ ftSV e/ ;ojzd (cfsjrVQ ;kfjp) ftu Pjhd j'D dh
d' Ppd tkosk j?. pho^o; s/ eo[Dk^o; Bkb GohnK fJj d't/ nd[sh ekft
fto;k e"wK dh fizd ikB jz[dk j?. fto;k jh e"wK ƒ fBxko s'A ouBktK fJfsjkf;e gZy s'A sK wjZstg{oB jB jh, nZi d/ B"i[nkBK bJh
puk ;edk j?. fto;k jh BthA ghVh bJh gq/oBk s/ T[sPkj dk ;'wk jz[dk fJj pj[s jh gq/oDk s/ T[sPkjwJh ouBktK jB ns/ T[; nzdo nkgD/
j?. fijVhnK th e"wK nkgD/ fto;/ dh ;zGkb s'A bk^gotkj ojhnK iK fto;/ bJh r"ot g?dk eo ;eD d/ ;woE jB.
ofjzdhnK jB, T[BQK dk gsB nkozG j' iKdk j? ns/ T[j nkgDh Bt/ebh eth B/ fJj ouBktK ;w/A dh b'e GkPk ftu jh ehshnK j'DrhnK
j'Ad r[nk p?mdhnK jB. f;y r[o{;kfjpK B/ th id'A ;dhnK dh }[bkwh go nZi, ;w/A d/ bzxD Bkb ;kvh T[od{$cko;h s'A d{oh B/ fJBQK ƒ ;kv/
j/m fBxoh e"w ƒ g[Bo^;[oihs eoBk ukfjnk sK d; ikfwnK ftu nkw gkme bJh d[orw eo fdZsk ;h. r{VQ cko;h d/ PpdK B/ ouBk s/
gfjbK T[BQK ƒ nkgD/ nwho fto;/ Bkb i'V, T[BQK nzdo ;[Zs/ gkme ftu fJe ftE g?dk eo fdZsh ;h. fJ; G[bh ft;oh ouBk
wkBt^r"ot ƒ irkfJnk ;h. ‘pkpkDhnK ejkDhnK’ ;[Dk e/ jh T[BQK ;zgkfds eo n"y/ brd/ PpdK d/ noE d/, ;kfjpIkfdnK d/ 400 ;kbK
nzdo f;Eb j'Jh gJh nDy ƒ Mzi'fVnk ;h. ‘fgT{ dkd/’ d/ \IkB/ dh Pjhdh g[op ƒ wBKfdnK fJ; ƒ nZi dh B"i[nkB ghVQh ƒ G/Nk eo
Mbe ftyk e/ T[BQK jh ;[gfBnK dh Broh ftu'A eZY ikfrqs fpp/eh ;[;kfJNh B/ fJe pj[s jh Pbkxk:'r T[~dw ehsk j?. b'V j? r[og[opK ƒ
fBofDnK tkbh nt;Ek s/ fbnk, wkBt T[;ko{ eow^y/so ftu Bro ehosB eZY, dhtkB ;ik, eEk ehosB, r[owfs ftnkfynk d/
ekoiPhb ehsk ;h. ;wkrwK Bkb wBkJ/ ikD d/ Bkb^Bkb fJBQK r[og[opK Bkb ;pzfXs fBZe/
r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ id'A jh 1699 JhH ftu ft;kyh d/ P[G fBZe/ ;fusq Nq?eN nEtk g[;seK Skg e/ pZfunK, B"i[nkBK nEtk j'oBK
fdjkV/ fJ; fBxoh b'ekJh ƒ nzfwqs dh dks p\P e/ fJBQK ƒ ftXhts ftu w[|s nEtk bkrs wkso ehws s/ tzvhJ/ s/ gVQB dh ebuo ƒ
o{g ftu fJe e"w ti'A ;zrfms ehsk iK S/sh jh pknd ;w/A dh ;oeko g[Bo ;[oihs eohJ/. nZi dh ;kvh jkbs fJj j? fe n;hA gVQBk sK eh
Bkb NZeo ;dek fJBQK ƒ xo xkN SZv izrbK ftu ik x'fVnK dhnK ;[DFB dh ebuo dk th fsnkr eo e/tb t/yD dh ebuo d/ nkdh j' rJ/
ekmhnK ƒ xo pDkDk fgnk. ;zxoP d/ fJ; efmB ;w/A ftu fJBQK d/ jK i' fe pVk jh ysoBke o[MkB j? ns/ i/eo fJ; ƒ mZbQ gkT[D bJh
Xow^;EkBK ƒ fBowfbnK, T[dk;hnK, ;/tk gzEhnK B/ ;zGkfbnk ns/ ekoro ;ktXkBh Bk tosh rJh sK fJ; d/ pV/ jh jkBhekoe Bshi/
;zxoP s/ phosk dhnK tkosktK ƒ nfXeso w[;bwkB b/yeK s/ ethnK fBeb ;ed/ jB. fJj o[uh ;kƒ eowPhb fuzseK dh EK s/ e/tb
B/ t/b/ dh GkPk ftu ebwpzd ehsk s/ ;zGkfbnk i' ni/ se th pj[sk eowjhD doPeK dh e"w jh pDk d/t/rh. n;hA t/yKr/, ;wMKr/ go
jE^fbysK d/ o{g ftu fyzfvnk s/ nDr"fbnk fgnk j?. fJj' fijh jh ekoiPhb Bk j' e/tb ;[gfBnK d/ y/so ftu jh ojKr/.
jehw nbk:ko yKB dh fJj jEbh ouBk j?. fJ; ftu eth B/ fJBQK PpdK Bkb w?A fJ; :sB bJh ;[;kfJNh ƒ tXkJh fdzdk
o/yskB[wk gzikph ftu r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ t/b/ dh je{ws d/ d}/ ftu j'fJnk, r[og[op d/ nt;o s/ jehw nbk:ko yK dhnK fJBQK :kdrkoh
nk e/ ;qh nBzdg[o ;kfjp d/ feb/ ƒ SZvD s'A pknd uwe"o ;kfjp g[iD ouBktK ƒ gkmeK d/ nogB eodk jK.
sZe nkJhnK n"eVK s/ fco uwe"o ;kfjp dh rVQh ftu w[}b c"iK Bkb
j'Jh izr dk ;z[do, T[sPkj Gog{o, b{ezv/ yV/ eoB tkb/ pho^o;h o{g fwsh L 1^10^2003 r[ouoB f;zx
ftu toDB ehsk j?. d{ih ouBk ftu gfotko ftS'V/ d/ ;EkB s/ jVQ ;EkB L gfNnkbk ne?vwh nk| f;~y fobhiB n?Av ebuo
ftu nkJh ;o;k Bdh ekoB r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ wksk ih Bkb d' S'N/
GkJh ekBQ f;zx ih BkGk d/ ;[gZso ;H Gotzs f;zx ih d/ efjD
G{fwek nB[;ko, eNVgzEh w[;bwkBK B/, i'rh ih ƒ r[o{ ;kfjp dh PoXk d/y e/
fiBQK r[o{ e/ fgnkfonK B/ uwe"o ;kfjp d/ doPB ehs/ jB, ns/ f;|sK Goh fJ; eftsk ƒ rkT[D eo e/ nkgD/ wiQp ftu'A S/e fdZsk
T[BQK B/ r[od[nkok ;kfjp d/ w[y dotkI/ T[go fbyhnK fJj s[eK Gh ;h go i'rh ih ƒ fJ; Bkb e'Jh coe BjhA fgnk, T[j gfjbK tKr jh
Io{o gVQhnK j'DrhnK. nkgDh eftsk r[og[opK s/ gVQd/ oj/.
p~; J/e fjzd w/A shoE j? :ksok e/ bhJ/. id i'rh ih dk nyhobk ;wK B/V/ nkfJnk sK fco w"bkD/ fJeZm/
eNkJ/ pkg B/ pZu/ ijK y[dk e/ bhJ/. j' e/ i'rh ih e'b rJ/ ns/ efjD bZr/ “ni/ Gh ;wK j? w[nkch wzr b? ns/
ekcoK d/ r[o{ dh f;|s eoBh SZv d/ BjhA sK fenkws t/b/ jIos w[jzwd
s[;hA fJj ;[D e/ j?okB j't'r/ fe Bk fJj s[eK r[opkDh ftu'A jB
;kfjp o;{fb nbkj s/oh pKj BjhA cVBr/ ns/ rtkjh BjhA d/Dr/.”
ns/ Bk jh fe;/ f;y eth dh eftsk ftu'A jB. fJj ;soK w[;bwkB
eth, jehw nZbk :ko yK i'rh ih dh T[; eftsk ftu'A jB i' T[BQK tZv/ i'rh ih B/ T[~so fdZsk i/ jIos w[jzwd ;kfjp pKj BjhA cVBr/
;kfjpIkfdnK pkpk nihs f;zx ns/ pkpk i[Mko f;zx ih dh Pjhdh sK eh j'fJnk, fi; dh w?A f;cs eodk jK ebrhnK tkbk r[o{ r'fpzd
pko/ fbyh j?. PkfJd f;Zy fJfsjk; ftu fJjh fJe w[;bwkB eth jB f;zx Gh sK y[dk dk o;{b j?, w/oh pKj T[j cV b?Dr/.
fiBQK dhnK ebw pzd ehshnK ;soK ƒ fe;/ r[od[nkok ;kfjp d/ w[Zy ;w/A d/ jkbks nB[;ko, i'rh ih dh ykb;k gzE ƒ fJ; gq/w G/Nk
d[nko s/ fBPkB j'D dk wkD gqkgs j'fJnk j?. ftu cko;h, noph d/ Ppd pj[s j?B . i' fe nkw gkme dh ;wM
i'rh ih d/ fgS'eV dk e'Jh yk; Ej[ gsk BjhA brdk e/tb fJBQK ftu nkT[D/ w[Pfeb jB. n;hA vkeNo r[ouoB f;zx ih foNkfJo w[yh
jh gsk brdk j? fe fJj fJBQK d/ tZv/ tv/o/ fe;/ ftd/Ph jwbkto Bkb ;qh r[o{ rqzE ;kfjp nfXn?B ftGkr gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk ns/
Gkos ftu nkJ/ ns/ j?dokpkd ftu nk e/ tZ; rJ/. fJ; fgZS'A fJj gZe/ ;H fBoizB f;zx ih d/ pj[s XzBtkdh jK fiBQK B/ pj[s fwjBs eo e/
s"o s/ bkj"o nk e/ t; rJ/. nT[y/ PpdK d/ noE c[N B'N ftu d/D ftu ;kvh wdd ehsh. fJ; d/
cb;o{g nkw gkme Gh fJ; ƒ gVQ e/ nBzd wkD ;eD d/ :'r j'Dr/.
i'rh ih dk n;b feZsk jehwh dk ;h. PkfJoh eoBk fJBQK dk
P"e ;h, fJ; bJh fJj jehw nbZQk :ko yK i'rh ih iK e/tb i'rh ih d/ ;kfjpIkfdnK dh Pjhdh dh u"Eh Pskpdh d/ ;zpzX ftu, dPw/P
BkT[A Bkb wPj{o ;B. fgsk d/ tko;K d/ uoBK ftu fJj r[owfs thuko e/Ado tZb'A gq/w G/Nk
jkIo j?.
ebw d/ XBh ns/ ;[ohbh nktkI d/ wkbe i'rh ih r[og[opK d/
;w/A \[d ;N/i s/ nk e/ nkgDh eftsk ;[DkT[[Ad/ j[zd/ ;B. dPw/P fgsk d/ eztonihs f;zx
;fseko, fgnko d/ PoXk ftu w\w{o id fJj fe;/ ozr ftu nk e/ 20$77, oDihs Bro
;kek uwe"o ns/ ;ofjzd ;[DkT[Ad/ ;B sK gzvkb ftu ;zBkNk Sk iKdk ih pbke, f;T{Bk o'Zv,
;h ns/ r[of;ZyK d/ nZyK ftu'A nkg w[jko/ nEo{ tfjD bZr iKd/ ;B. gfNnkbk.
1 4
1
fi; dw j{J/ uwe"o w/A f;zx'A e/ T[sko/ X'yk dhnk jo f;zx e' g?wK^fPeB'A B/
2 3
M[ZbkJ/1 j{J/ P/o E/ ;G }?I2 e/ wko/ p/^fwjo'A B/ p/^Xow'A B/ JhwK^fPeB'A B/
nky'A ;/ fBebs/ E/ db/o'A e/ Poko/3 ip fJsBk ejk i[b4 dhnk nfj;K^fPeB'A5 B/
;fsr[o e/ f;tk n"o rIpBke4 E/ ;ko/ g/PkBh6 fg pb vkb/7 go/PK fPeB'8 B/
r[Z;/ ;/ BIo iksh Eh nctkfi nd{5 go. E/ uhA9 pIphA10 bfjo:k PhP/ w/A gVh EhA.
s/}/ ;/ fBrkj gVsh Eh d[PwB e/ ‘rb{’6 go. wkE/ g? g;hBk Ek, :k ncPK11 ;h iVh EhA.
2 5
ip d{o ;/ dfonk e/ feBko/ BIo nkJ/ fJsB/ w/A w[\kfsp j{J/ ;fsr[o r[o{ r'fpzd
v{p/ j{J/ ;o;k w/A fgnko/ BIo nkJ/ t'j ;kpo' Pkeo12 t[j pjkdo r[o{ r'fpzd
:/j d/ye/ fprV/ j{J/ ;ko/ BIo nkJ/ o;s/ w/A rztk nkJ/ E/ d' d[o13 r[o{ r'fpzd
fpco/ j{J/7 ;fsr[o e/ d[bko/ BIo nkJ/ E/ }w eh irs PKsh ;/, g[o r[o{ r'fpzd
efjs/ E/ fJikIs BjhA j? jw/A oB eh. c[owkJ/ t[j ;G ;/, BjhA w"ek f:j }Ip ek14.
fwZNh se T[Vk ;es/ j?A, d[PwB e/ uwB8 eh. g{ok :jhA eZb j'rk, fJokdk w/o/ oZp ek.
3 6
s{|K^Idk dfonk e' nGh gko eo/Ar/ fi; fyZs/ w/A jw ejs/ E/ nkBk, f: t[jh j?
m'eo ;/ jo fJe w"i9 e/ jwtko10 eo/Ar/ eZb b[N e/ j?, fi; irj ;/ ikBk, f: t[jh j?
pd^nfjd11 f;swrko'12 ;/ g?eko13 eo/Ar/ fi; ik15 g/ pZu'A e' eNkBk f: t[jh j?
jw d'B'A s'A d; bky e/ f|ZBko14 eo/Ar/ wZNh ej/ d/sh j? fmekBk f: t[jh j?
dkdh j? feXo, wkJ/A feXo, GkJh ejK j? < fJe w'ou/ w/A fco tjhA ;oeko do nkJ/.
nky'A ;/ eJh \kb;/ fgnko/ Gh fBjK15 j? < ik gj[zu/ nekbh tjhA ;fsr[o fiXo nkJ/.
1H i'P ftu 9H bfjo 1H puB^s'VBtkbk 9H fsT[VhnK
2H r[Z;/ ftu nkJ/ 10H gXok 2H p/^dod 10H wZE/ T[~go
3H uzfrnkV/ 11H fJeoko s/ Bk fNeD tkbk 3H XowGqPN 11H eDhnK, sq/b s[ge/
4H r[Z;/ Bkb Go/ j'J/ 12H Ikbw 4H |o/p, d}k 12H ;po P[eo tkb/
5H Pso{ ;?Bk 13H izr 5H nfeqsxD 13H w'sh ^ Gkt d' ;kfjpIkd/
6H fJeZm 14H spkj 6H wZEk 14H r[Z;k
7H r[Z;/ ftZu, Iywh P/o 15H UMb 7H fsT{VhnK gkJhnK 15H ;EkB
8H pk} 8H G? ofjs, jzekoh
1 2
7 10
ip febQk w/A ik T[soh Eh ;fsr[o eh ;tkoh ip v/YQ xVh rJh fIefo y[dk1 w/A
tkfjr[o{ eh csfj sp db/o'A B/ g[ekoh \?w/ ;/ fBeb nkJ/ ;oeko jtk w/A
t[j j[wj[wk1 P/o'A ek t[j nktkI Eh Gkoh edw'A ;/ Nfjbs/ E/ wro fdb Ek d[nk2 w/A
Eo Eok frnk uwe"o, j{nk IbIbk2 Gkoh p'b/, ‘n? y[dktzd` j{z y[P s/oh oIk w/A’
;es/3 w/A y[dkJh Eh s' j?os w/A ijK Ek. eosko ;/ efjs/ E/ r'fJnk o{po{3 j' eo
Bknok ;/ j{nk uoy4 Gh ;kfeB,5 f: r[wK6 Ek. ‘eZbQ ikT{Ark uwe"o ;/ w?A ;[o\o{ j' eo.’
8 11
7 8
y?w/ ehJ/ fJ;skdj tjhA T[me/ fe;h B/ w?A s/ok j{z pZu/ Gh w/o/ s/o/ j?A w"bk
y'bh ewo nkokw e' jo J/e ioh9 B/ E/ s/o/ jh, j?A s/o/, oj/Ar/ s/o/ dksk
ofjok; dk dhtkB ;ikfJnk r[o{ ih B/ fi; jkb w/A oy/ s{ t[jh jkb j? nZSk
fwbi[b eo ;o/ ;kw GiB rkfJnk ;Gh B/ i[I4 P[eo e/ nkB/ ek IpK go BjhA fPetk.
ykBk eJh tes'A ;/ w[:Z;o10 B Ek nkfJnk. b/N/ j{J/ j?A ykb;k ih nki fIwhA go.
fJ; Pkw Gh P/o'A B/ eVkek11 jh T[mkfJnk. fe; soj ;/ u?B nkJ/ jw/A Pkfj^BPhA5 go.
9 12
e[M b/N rJ/ \ke fg IhA ^ g'P12 fpSk eo f:j eoe/ r[o{ bPefo \[csk6 w/ do7 nkJ/
gjok br/ d/B/ eJh sbtko T[mk eo gjo/ g/ itK T{Axs/ ne;o BIo nkJ/
r'fpzd Gh Pp pkP13 j{J/ \?wK w/A ikeo :{z jo irQk ykw'P rJ/, p/\po nkJ/
d/yk s'A tjK p?m/ j?A rodB e' M[ek eo ;'J/ j{J/ pZu'A e/ eohp i[ fgdo8 nkJ/
tkfjr[o{, tkfjr[o{ j? w{zj ;/ fBebsk. }ofI fe dp/ gkT[A NjbB/ br/ ;fsr[o.
j?A s{z jh s{z, s{jh s{, j? w{zj ;/ fBebsk. Grsh ;/ w[ohd'A eh, pjbB/ br/ ;fsr[o.
nktkI ;kc nkB/ brh nkj nkj eh n? s/r/ ;[\B ` s{z Gh psk ngBh ;|kJh.
fJe ykb;/ B/ jkbfs bPeo, spkj eh PjpkI B/ w/o/, eGh w{zj eh BjhA ykJh.
oD w/A ejhA irQk B ojh Eh gBkj2 eh j?A d[o3 d' n;o^\?o ;/ d'B'A ;r/ GkJh.
Gkr' fe np pukT[ eh ;{os BjhA ojh. yke T[VB/ br/ pjo4 w/A ro nkj Go{z w?A.
nkJ/ Xow (f;zx) s'A izr eh fjzws BjhA ojh. r[by[B5 pB/ r[bIko nro tkj eo{z w?A.
62 65
bky'A e' esb eoe/ fgnko/ r[Io rJ/ r[bPB w/A uje w[M ;/ jIko'A B/ T[VkJh
J/e J/e eoe/ ykb;/ ;ko/ r[Io rJ/ r[bp[B w/A wje w[M ;/ jh ;ko'A B/ T[VkJh
;djk3 cBkj e/ xkN4 T[sko/ r[Io rJ/ fpibh B/ sVg I{fJ6 ;sko'A B/ T[VkJh
G[;5 w/A brke/ bkr Poko/6 r[Io rJ/ i'rh ;/ yNe pB w/A yko'A7 B/ T[VkJh
Iyw'A ;/ f;zx ;{ow/ ip u{o j' rJ//. BPso8 e[Jh oy d/sk j{z jo fw;okfJ9 so w/A.
;odko ;o eNkB/ g/ wip{o j' rJ/. eKNk j{z iph10 r[bPfB nkbw11 eh BIo w/A.
63 66
ctkoJ/ y{z jo p[fB w{7 ;/ otK j{nk w?dK w/A nd{ w/oh jtk e' BjhA gjz[uk
Iyw'A ;/ u{o u{o fJe fJe itK j{nk Ppd/fI ;[yB12 ;[fw gk13 e' BjhA gj[zuk
yk yk sho f;zx jo fJe Bkstk8 j{nk sk14 noP frnk spkfJ o;k15 e/ BjhA gjz[uk
;o sB g? P"fe esb w/A pkfofroK9 j{nk pzdk e'Jh fi; soj y[dk e' BjhA gj[zuk
bky'A eh ikB b/ e/ db/o'A B/ ikB dh. ykwk16 s'A BjhA jkE ;/A w{;k ek nZ;kn17 j?.
;fsr[o r[o{ r'fpzd e/ P/o'A B/ ikB dh. coT{AB18 nd{eh fwoh w[Zmh w/A eIk19 j?.
1H gk;/ 9H p'Mb, pj[s tZvk 1H j/ ekft^T[vkoh 9H s[Ze 15H ;[u/s p[Xh
2H pukn 2H gj[zu 10H wE/ dk 16H ebw
3H jIkoK 3H w'sh 11H ;z;ko^pk} 17H jIos w{;k d/ jZE
4H w"s d/ xkN T[sko e/ 4H ;w[zdo 12H ekft^sozr dk Mzvk
5H xkj c{; 5H GZmh Gkt^PkfJoh dk 18H fJe xwzvh pkdPkj
6H uzfrnkV/ 6H dwe w[Peh x'Vk 19H w"s
7H iVK, tkb (Gkt o'w o'w) 7H ezv/ 13H g?V
8H fBopb 8H T[;sok 14H se
21 22
67 70
1
nPnko ;/ w[od'A e' Gh fIzdk ehnk w?A B/ ip se s/oh BIo'A w/A }?o j? pkeh
2
fesB/ jh wohI'A e' w;hjk ehnk w?A B/ sp se jh swhfI jow' d?o1 j? pkeh
T[od[fJ w[nZbk3 e/ w[iZbk4 ehnk w?A B/ d/ P/y n" pqkjwB e' e[S p?o j? pkeh
Bk g?d Ek i[ ozr t[j g?dk ehnk w?A B/ ejs/ j?A r[o{ Po j? cBQk2 y?o j?3 pkeh.
sj;hA5 bhnk eosk j{z N{N/ j{J/ fdb ;/. B/eh jh t[j d"bs j? i' S[N BjhA ;esh.
p; fJPe e/ wko/ j{J/ b{N/ j{J/ fdb ;/. ;ojzd s' b{N ;esk j? f:j b[N BjhA ;esh.
68 71
4
fi; fdb e' BjhA fJPfe jeheh6 ;/ ;o'eko7. s"jhd e/ gquko ;/ ;G B/ehnK ew j?A
gZEo ek t[j N[eVk j? t[j fdb s'A BjhA ‘fIBjko’8 w[jski fJ;h uhI e/ np dhB' Xow j?A
ykbe ek fgnkok j? i' ybes e' eo/ fgnko ;kro5 w?fJ6 s"jhd ek r' gh u[e/ jw j?A
fJsBk j? ces9 ekco' dhAdko10 ek fwnko11 b/feB fdb/ w[;fbw w/A Gh w"i{d ;Bw7 j?A
f;yh Gh f;yksh j? cBQk Iks w/A j' ik. j? fPofe8 \ch9 fPofe ibh10 nkw BjhA j?.
g?o'A12 r[o{ BkBe ek jo fJe pks w/A j' ik. skjw[11 i[ j? fJ;bkw t[j fJ;bkw BjhA j?.
69 72
T[m ;kehnk ` T[m ;kro/ s"jhd13 fgbkd/
12
fwb P/y e' n? f;zx ` s{ wodkBk ;wM eo
tkfjr[o{ eh Pwkn ek gotkBk ;wM eo nzikfw Xow[ dhB eh swjhd14 fgbkd/
13
eo s'fc jow Gh dfo ikBkBk ;wM eo
14
n? w/o/ ;yh ` n? w/o/ iwPhd15 ` fgbkd/
ekPh w/A Gh ik okw ek ekPkBk ;wM eo j' ikfJ ceho'A eh Gh nki ‘Jhd’ fgbkd/
tkfjr[o{ eh cs/ s{z wzdo w/A rik d/. sk wIjfp T[~Pke16 ;/ ;o b/ e/ B ikJ/A.
Bknok ;fs ;qh nekb ek w;fid w/A brk d/. wkfBzd17 fJpqkjhw fg;o18 b/ e/ Bk ikJ/A.
1H uzd ;{oi B/ o'PBh ;w/N fbZsh 9H ;okb (Gkoh ;Zg) 1H torh 9H fBtk;h 17H doV
2H n;wkBK d/ gho, tZvk nekP 10H pkoK f;zr/ 2H uwe 10H n;wkB d/ T[go 18H ;?AefVnK
3H wzrb skok 11H y[vK 3H w"s dh G?D 11H Xosh EZb/ 19H d[bZsh
4H PBh rqfj 12H ;zI'n 4H :woki 12H ;t/o/ dh jtk dk p[bQk 20H j[bhnk
5H fpS{ okPh 13H b'j/ 5H o[M/ j'J/ 13H v'vh ebh 21H seVk j' w?A
6H x'Vk okPh 14H b'j/ dk Io/pyso 6H s/I ukb 14H fyVB dh nktkI nk frnk
7H fpqy okPh 15H ;tkoh 7H ;[ofyns 15H nktkI 22H gsk
8H feb/ 16H x'Vk 8H ;EkB 16H tX/o/
29 30
91 94
1
ejs/ E/ ;Gh n;g BjhA j? f:j Sbktk 1
PfjIkdkfJ Ih ikj B/ GkrV Eh wukdh
2
skes Gh pbk eh j? BIkes e/ nbktk f:j c"i Grk dh eph t[j c"i Grk dh
eos/ E/ BIo^pkI3 T[;/ d/ye/ dkntk pVQ uVQe/ stZe'2 ;/ ;[IkfJs3 i[ fdykJh
n?;k B edw4 jh j? fe;h ek Bk j? ektk5 ;fsr[o B/ tjhA febk ;/ p/N/ e' ;dk4 dh
g[Zmk6 j? nbr fJ; eh eB"sh7 jh i[dk8 j?. PkpkP fg;o5 ` y{p db/oh ;/ bV/ j'.
;hwkp9 bj{eh irj or or w/A Gok j?. jK, feT[A B j' r'fpzd e/ coIzd6 pV/ j'.
92 95
skT{; ;h d[w, uKd ;/ ;[w, wko11 eh ;{os
10
fdbpzd B/ sbtko ;/ s;bhw pikJh8
7
p/go j? wro T[Vsk j? godko12 eh ;{os rodB gfJ nkdkp9 fdbkto10 B/ M[ekJh
e;13 P/o eh, pb chb14 ek, ofjtko15 eh w{os fJ; teck11 w/A c"fi f;sw^nko12 T[wv nkJh
fcosk j? fJPko/ ;/ jh goeko dh ;{os poSh fe;h pdp\s13 B/ ghS/ ;/ brkJh
fi; f;ws frnk oB ek f:j BePk pdb nk:k. fsT[ok e/14 fro/ IhB ;/15 ;oeko fIwhA go.
gbNB gbN nk:k f:j o;kbk e[ub nk:k. o{j \[bd rJh16 n"o sfB^Iko17 fIwhA go.
93 96
geVk fi;/ rodB ;/ f:j g{ok T[;/ eod/16 p/N/ e' Pjkds fwbh, d/yk i' fgdo18 B/
j' ekfwfb cB17 Gh s/ nX{ok T[;/ eod/ s{cK19 pgk }w ;/ ehnk dhdkJ/ so20 B/
g?o'A w/ s[czr18 nkJ/ s' p{ok19 T[;/ eod/ fJ; tes ejk BzBQ/ ;/ wk;{w fg;o21 B/–
fi; s'g g? d/ Nkg :j u{ok T[;/ eod/ o[\;s jw/A fdbtkU22 fgsk ikJ/Ar/ woB/
ih w/A edo^nzdkI vo/ ‘Uguh’20 Gkr/. GkJh ;/ fpSV eo jw/A ihBk BjhA Gksk.
s'g'A e/ }oI S'Ve/ ;G s'guh Gkr/. ;'Bk BjhA, ykBk BjhA, ghBk BjhA Gksk.
1H x'Vk 9H gkok 17H g{ok wkfjo 1H gqskgh gksPkj dk g[Zso 9H ;fseko ftZu 17H ;[zdo ;oho
2H e'wbsk 10H w'o 18H s'V/dko pzd{e 2H nk;, T[whd 10H pjkdo 18H fgsk
3H gkoy{ 11H ;Zg 19H u{o u{o eo d/ 3H db/oh 11H fJsBh d/o ftu 19H T[dk;h B/ jVQ
4H ukb 12H gzSh tKr 20H ;{ow/ 4H nktkI 12H ikpo b? nKd/
5H g[Zso
5H Nkg 13H geV, skes p/N/ 13H wzdGkrh 20H ;Zib nZy
6H
6H w[ZY 14H jkEh 7H g[Zso 14H G[nKNth yk e/ 21H p/N/
7H ozBk dh pDso 15H s/I ukb x'Vk 8H ;fseko ftu f;o 15H ekmh s'A 22H nkfrnk fdtkT[
8H tZy 16H wko d/t/ M[ekT[D 16H ;[or
31 32
97 100
Eh d{;o/ p/N/ eh ;[Bh p/Bsh fi; dw fIzdk u[Bk ikBk Gh s' nk;kB BjhA j? <
;o e' djfB gke1 ;' p';/ dhJ/2 g?jw3 ;ojzd w/A Gh GkJhUA B/ fenk ikB BjhA j? <
woB/ e/ bhJ/ ejB/ br/ ikJhJ/ izw izw feT[A, w[M e' Xow^:[X ek e[S fXnkB BjhA j? <
o{m' Bk \[dk4 okj BjhA o'e/Ar/ eph jw pzd/ e' S[oh ykB/ ek fenk nowkB1 BjhA j? <
jwB/ Ek ejk pkg e' iK5 dhi/ Xow go. bVBk BjhA nksk w[M/ woBk s/ j? nksk.
b' ejs/ j?A np nkg e' iK dhi/ Xow go. y[d pVQ e/, rbk s/}g? XoBk s' j? nksk.
98 101
woB/ ;/ fe;h :ko e' jw B/ BjhA o'ek o'e/ ;/ eGh P/o ek pZuk Gh o[ek j? <
coIzdfJ t|kdko e' jw B/ BjhA o'ek M{m/ s' o[e/A fenk e'Jh ;Zuk Gh o[ek j? <
y[PB{dhJ/^eosko6 e' jw B/ BjhA o'ek gsMV w/A ;wo2 Pky g? eZuk Gh o[ek j? <
np d/yhJ/ ;oeko e' jw B/ BjhA o'ek ;o d/B/ ;/ oZp e' e'Jh nZSk Gh o[ek j? <
s[w e' Gh fJ;h okj g? e[opkB eo/Ar//. B/eh j? :j n?;h fe itkp j' BjhA ;esk.
;d7 P[eo j? jw Gh eGh yzio ;/ wo/Ar/. gkgh fg Gh d'I\ek nIkp3 j' BjhA ;esk.
99 102
e[opkB ` fgdo e' e'Jh fJBeko BjhA j? fe; PyP B/ j'Bk :jK skoki4 BjhA j?
f;B8 y/b ek9 j? oB ek10 ;Ikto BjhA j? fenk dw ek Go';k fe sk5 eZb nki BjhA j?
nksh j? ubkBh s[wQ/ sbtko BjhA j? pVQ uVe/ Xow :[X ;/ fwnoki6 BjhA j?
:j r[b ;k pdB11 ekfpb/^;Zcko12 BjhA j? wofr P[jdk7 t;c8 eh w[jski BjhA j?
PfjIkdkfJ i[Mko B/ c"oB ejk —nZpk13 ` f;zx'A e/ bhJ/ w"s fg ofjws ek ;pZp j?.
w?A GkJhUA ;/ Gbk feT[A oj{z xN eo Gbk nZpk ` oZp j' frnk fiB Grs'A ek T[B e/ bhJ/ ;G j?.
1H gftZso w[yVk 9H y/vD dh 1H bkb;k
2H u[zfwnk 10H oDG{wh ftZu 2H |b
3H fBozso 11H c[Zbk tork ;oho 3H ;zskg
4H oZp d/ tk;s/ 12H sho dh nDh d/ :'r 4H spkj
5H fizd, ikB Gkt ;ZN ykD d/ 5H se
6H oZph GkDk 13H j/ fgsk ` 6H gT[Vh
7H ;" 7H PjhdK dh w"s
8H T[wo 8H f;|s
33 34
103 106
GrtkB j' y[P fiB ;/ j' y[Peh soh1 T[Beh 1
b' ikU ` f;Xko' s[w/Q nZbkj e' ;"Agk
ojsh j? jo fJe c;b w/A y/sh joh T[Beh wo ikU :k wko' s[wQ/ nZbkj e' ;"Agk
eosko ;dk oys/ j?A M'bh Goh T[Beh oZp e' Bk fp;ko' s[wQ/ nZbkj e' ;"Agk
fcod";2 Gh T[Bek j?, j? fJzdog[oh T[Beh f;Zyh e' T[Gko' s[w/Q nZbkj e' ;"Agk
wo ikBk Xow go pj[s nk;kB j? jw e'. tkfjr[o{ np izr eh fjws s[wQ/ pyP/A.
;fsr[o e/ fg;o j?A :jh Pk:K3 j? jw e'. fgnk;/ j' iks/, ikfw^Pjkds2 s[wQ/ pyP/.
104 107
GZookJh ;h ntkI ;/ p'b/ r[o{ r'fpzd p/Nk ` j' s[wQh gzE e/ p/V/ e/ fytZJhnk3
gkbk j? s[w/Q BkI ;/ p'b/ r[o{ r'fpzd ;o G/AN eo' sK fe ub/ Xow eh BZJhnk4
o'ek BjhA nkrkI ;/4 p'b/ r[o{ r'fpzd b/ d/ e/ s[wQh E/ fwo/ r[bPB5 e/ peZJhnk6
T[; BzBQ/ ;/ iKpkI5 ;/ p'b/ r[o{ r'fpzd b' ikU fe okj ses/ j?A ;G \bd7 w/A GZJhnk.
b' nkU ` sfB gke g? jfEnko ;ik d/A. \kjP j? s[w/Q s/r ubks/ j{J/ d/y/A.
S'Nh ;h ewK, BzBQh ;h sbtko ;ik d/A. jw nKy ;/ poSh s[wQ/ yks/ j{J/ d/y/A.
105 108
jw d/s/ j?A \zio T[;/ PwPho ;wMBk dkdk ;/ fwb' ;[or w/A fi; dw s' f:j ejBk
B/I'A eh irj dkdk ek s[w sho ;wMBk d' uko j'A ro \bd8 w/A nkdw s' f:j ejBk
fisB/ wo/A T[; ;/ T[BQ/ p/gho6 ;wMBk ip G/; w/A BkBe e/ fwb/A jw s' f:j ejBk
I\w nkJ/ s' j'Bk BjhA fdb}ho7 ;wMBk gkJ/A ejhA r'fpzd ek wfjow9 s'' f:j ejBk
ip sho eb/i/ w/A br/ ;h BjhA eoBk. nkIkd eokfJnk pBh nkdw10 e/ rb/ e'.
T[| w{zj ;/ fwoh iK ` eph Gh BjhA eoBk. eNtk dhJ/ pZu/ Gh w[ohd'A e/ Gb/ e'.
1H fXnkB
2H j;B j[;?B dk Pjhdh ;EkB
3H frnkBtkB
41
µjhdkB/ tck
f;de d/ G"o/
1 4
fi; dw nBzdg[o w/A ;fsr[o w[ehw1 E/ d[Bhnk e/ b'r j's/ j?A gkrb iB{zB ;/
2 3 1 2 3 4 5
jwokj xo e/ b'r E/, n"o e[S Bdhw E/ jw w[;fbj — ijK j?A roI jw e'A d{B ;/
uko'A soc ;/ febk e' x/o/ }Bhw4 E/ e:k |k:dk j? fjzd{U w[;bw e/ y{B ;/
s'N/ ;/ foIe5 e/ fdfb f;zxK d[Bhw6 E/ fpjso j? fJIsBkp6 jh ekfo Ip{B7 ;/
g:k;/ E/ n"o G{e eh fPZds7 ewkb Eh. fJsB/ w/A fJsbQk j{Jh ekf;d8 fJe nk:k j?.
Eh w[\s;o8 ;h c"i, t[j Gh fBYkb Eh. ;ojzd e/ BZtkp ek g?}kw9 bk:k j?.
2 5
nkdk9 eh c"i e/ Bk P[wko'10 fj;kp E/ c[owkJ/ ;fsr[o — fJ;/ bkU jwko/ gk;
;odkfo c"i J/e BjhA d' BZtkp E/ :j gk e/ j[ew s[os r:k T[m e/ fJe dk;
oki/ eJh gjkV e/ Gh jwoekp11 E/ bk:k ;cho10 fi; fg Ek Sk:k j{nk jok;11
f;zx'A ;/ fp;s12 –uzd13 :/ P?y' Ikp14 E/ dhtkB ykb;'A ek i[ d/yk, T[v rJ/ jtk;12
f;y'A eh nkoI{15 Eh fe bV eh Pjhd j'A. ;fsr[o B/ d/y/ j";b/, g{Sk :j g:ko ;/.
;fsr[o :fj ;'us/ E/ Bk Ik:k16 w[ohd17 j'A. g?}kw13 e:k s{bk:k j? c"fi Poko14 ;/.
3 6
p'b/ fe–ngBh c"i fBjk:s18 j? w[\s;o19 ejB/ brk, jI{o ek o[spk p[bzd16 j'
15
x/o/ j{zJ/ j?A jwe' jIko'A jh njfb Po20 BkBe eh PkB d;t/A r[o{w/A d' uzd17 j'
S'V/A ro ngB/ nkg e' d[PwB e/ ofjw go jkdh18 j' fJe IwkB/ e/ s[w dodwzd j'
fJ; w/A Gh ngBh fJIs' nIws21 ek j? \so22 ehi/ w[nkc pksl nro B g;zd j'
fuVhUA e' nki jh w/A bVk d{zrk pkI ;/. G/ik j? w[M e' BkIfw19 ;ojzd B/ :jK.
e[S ckfJdk BjhA j? wro soe' skI23 ;/. c[owkfB20 Pkfj fdZbh e/ gkpzd21 B/ :jK.
e; e/ ewo ;tko E/ ;ko/ itK j{J/ ;p fwN u[e/ E/, ;[pj e/ sko/ fg B{o Ek
nkr/ bhJ/ fBPK6 eJh P/fo I:K7 j{J/ gkskb eo u[ek PwfJ wPoe11 np{o12 Ek
e[S ghS/ iK^fB;ko8 r[o{dow:K j{J/ E'Vk w[ekfw13 T[ce14 ;/ y[oPhd15 d{o Ek
uko'A fg;o9 jI{o e/ jwokj ;tko E//. chek cbe16 ek uKd Ek BkBe e/ uKd ;/.
I'okto n"o csj, nihs n"o i[Mko E/. fujo/ T[V/ j{J/ E/ ;sko/ E/ wKd17 ;/.
15 18
18 19
f;zx'A eh wkJ/A ;kE EhA ;fsr[o eh wK e/ ;kE wPoe eh f;ws fJsB/ w/A gj[ c{NB/ brh
Eh jwoekp10 P/oBh, P/fo — I:K e/ ;kE wjskph20, o[y21 fg uKd e/ fco S{NB/ brh
rofI fe e{u eo dhnk11, e[b \kBdK e/ ;kE i'IK22 e/ ;kE e'f;23 cbe N{NB/ brh
e:k pkt|k12 w[ohd E/ gho/^IwK13 e/ ;kE b[sfc24 B;hw25 ybfe \[dk26 b{NB/ brh
27
;fsr[o ijK g/ ngBk g;hBk froks/ E/. T[sok j{nk no{f; cbe ek fPzrko Ek.
f;zx T[; irQk fg ngBk bj{se pjks/14 E/. r[zw ejePK28 eh ;hB/ ;/ B"A bZyk jko Ek.
46 47
19 22
1 1
I[jok eh sKe MKe Eh pzd nk;wkB ;/ pdp\s'A B/ i' tknQdk ehnk Ek fp;o rJ/
}kfJp Ek w[Psoh2 Gh |be eh d[ekB ;/ Bkwod e"b2 eoe/ IpK ;/ w[eo rJ/
M[zwo Gh T[V u[ek Ek ;[o?:k3 e/ ekB ;/ r'fpzd f;zx e/ P/o Gh c"oB fpco3 rJ/
pVQB/ brh ;jo4 eh ;g/dh Eh PkB ;/ sbtko/A ;{s ;{s e/ oB w/A T[so rJ/
b/ eo feoB ek ski Ek ;{oi fBebB/ e'. w?dK e' J/e nkB w/A u"ozr4 eo dhnk.
wPoe ;/ uPwJ/ B{o5 ek np Ek T[SbB/ e'. o[;sw Gh nk:k ;kwQB/ s' dzr eo dhnk.
20 23
;fsr[o{np nkB gjz[u/ E/ ;o;k Bdh e/ gk; ;fsr[o{e/ frod ;hB'A eh dhtko \?Au bh
E/ ukjs/ p[MkJ/A tj pkoj gjo eh g:k; ;" pko fro rJh Gh s' ;" pko \?Au bh
fJPBkB eoe/ n"o pdb e/ B:k fbpk; \zio nd{5 ek d/y e/ sbtko \?Au bh
tkfjr[o{ek Bkw ig/A n"o eo/A ;gk;6 I\wh j{J/ s' bZIfs6 ;Z|ko7 \?Au bh
ig[ih ek ikg T[; xVh eoBk Io{o Ek. :kfd nekb g[oy w/A ro8 Gh iw/ oj/.
gVQ e/ r[o{rqzE n"o pVQkBk ;o{o7 Ek. uoe/9 jIko yk e/ nekbh Ew/ oj/.
21 24
jo uzd N{N N{N e/ fros/ oj/ bJhA11
10
Ek ;o fg tes nk r:k nk;k eh tko ek
;kI'A e/ I/o/ pw8 ek uVQkT[ T[sko ek f;zx'A B/ J/e fJzu Gh S'Vh BjhA fIwh
wBPk Ek ebrhXo e/ fdfb p/eoko ek bzro fe;h ;/ P/o'A ek fjbsk Gh j? ejhA
w"ek fwb/ s' eo b/A GiB feodrko9 ek p/Pe BjhA BjhA eph, jK jK BjhA BjhA
ip wjft10 pzdrh j{J/ BkBe e/ iKBPhB11. w;o{|12 :kfd jZe13 w/A r[o{p/dozr14 E/.
nk N{N/ ykb;k g? nukBe eJh bJhB12. 15
e:'A w"s ;/ boIs/ t[j coIzfd s/} E/.
16
1H P[eo f;sko/ dk fNwfNwkT[Dk 8H okr dk T[sok uVQk 1H G?Vh fe;ws tkb/ 9H u'NK
2H fpqj;gfs Gkt nko'j nto'j 2H puB 10H fizB/ th
3H feqse^BSZsq 9H eosko 3H j[fPnko j' rJ/ 11H bkBQsh t?oh
4H ;t/o 10H w;s 4H o"De tkbk 12H o[M/ j'J/
5H o'PBh dk ;'wk (uPwk), ;{oi 11H T[~so^nfXekoh 5H t?oh 13H gqG{ f;woB
6H P[eokBk 12H bkBQsh 6H nBzd 14H fBPfuzs
7H w;sh 7H sho 15H ezpd/
8H fco 16H r[o{ s/} pjkdo d/ ;g[Zso
48 49
25 28
1
p/fw;kb' ^ p/BIho1 s{;fsr[o{jwkok j? n;bk ;ikfJ ebrh brkfJ spo bhnk
tkfjr[o{e/ pknd fsok jh ;jkok j? sho'A ;/ \{p m'A;e/ soeP e' Go bhnk
j' ekP ` ;G e' s[M e' \[dk fisBk fgnkok j? x'Vk wzrk oekp fg ip gkT[A Xo bhnk
s/}'A e/ ;kJ/ w/A ejK2 dksk fp;kok j? ekp{nBk2 e' Ekw e/ fJe d/t eo bhnk3
s"jhd3 fg fcdk4 Ek s{nkbh w[ekw5 Ek. f;zx'A w/A ip otK j{nk r[o ek ;wzd4 Ek
sho'A e/ whAj w/A :kfd \[dk s/ok ekw Ek. tkfjr[o{eh |s/Q ek BknQok p[bzd Ek.
26 29
:kfd nekb g[oy ek ;G e' ;pe dhnk jK ;kehnk ` feXo j? Pokp e[jB5 fgbk.
\zio eh Xko go Gh toe6 do toe dhnk ejsk j? s[M/ i' jkJ/ PhohA ;[\B6 fgbk
eoe/ nwb f;yk:k i[ wIw{z nde7 dhnk P/o'A e' nki P/oh fgbk P?AghnB fgbk
fco Ikbw'A ;/ ShB e/, f;zx'A e' jZe dhnk gkT[ nkX gkT[ j'o7 j? d' uko wD fgbk
o[sp/8 ;/ wkocs9 e/ j?A jw nki fro rJ/. ;fsr[o eh sKfe oB w/A bVkJh fdyk ;e{z.
;[jps10 ;/ p[sgq;s'A eh sedho fco rJ/11. w?A eh oekp Ekw e/, w?dK w/A ik ;e{z.
27 30
|kfor fJpkds'A ;/ }ofI14 e/ j{J/ r[o{
12 13
t[j d'y/ oB w/A s/}pjkdo ek bkb j?
g{Sk :j PfjIkd'A ;/ feT[A r[b15 j? uko ;{ t[j d/y' pB w/A ;otfo c"fi nekb j?
c[owkJ/ jkE pKX t'j uko'A jh B/e^\{16 sbtko d;fs8 ok;s9 w/A j? ug10 w/A Ykb j?
;p tke:k fpnK ehnk ;fsr[o e/ o{po{17 ;{oi e/ ;o fg pdo11 Gh j?, n"o fjbkb12 j?
;[Bs/ jh fi; e' nkg e/ s/to pdb rJ/. PwPho ip fjbkJh s' fpibh uwe rJh.
rZdh ;/ T[so/ s/} T[mkJh ;zGb rJ/. djPs13 ;/ ;koh c"i nd{14 eh dpe rJh15.
1H fi; d/ pokpo e'Jh BjhA 9H T[~u frnkB 1H ;ckizr 8H jZE
2H feZE/ 10H ;zrs 2H tkr 9H ;Zi/
3H J/esk 11H d[pkok ub/ rJ/ 3H ;hb, pDk fbnk, 10H yZp/
4H e[opkB j'D tkbk 12H ftjbk ekp{ eo fbnk 11H g{ok uzB
13H f;woB
5H T[~uh gdth tkbk 4H x'Vk 12H BtK uzB
14H Gkt
6H gzBk 15H o"bk 5H g[okDh Pokp 13H vo
7H n"y/ s'A n"yk 16H Pq/Pm ;[Gk 6H fwmh pkDh 14H t?oh
8H doik 17H ;BwZ[y 7H s[S 15H ;fjw rJh
50 51
31 34
;fsr[o e' d/y gV rJh d[PwB w/A \bpbh ;fsr[o B/ okig{s'A e/ SZe/ S[Vk dhJ/
BkIw1 e' fJIsokp2 Ek, oki'A eh p/ebh3 w[rb'A e/ tbtb/ Gh i[ E/ ;G fwNk dhJ/
ejs/ E/ fJB eh ip eph sbtko j? ubh d[PwB e' ngBh s/}e/ i"jo1 fdyk dhJ/
;o b/ e/ fco jIko'A e/ jh j? pbk Nbh e[Ps'A2 eh J/e nkB w/A g[Ps/3 brk dhJ/
ikB'A eh \?o ukjs/ j', fwb e/ x/o b'. okik i' uVQe/ nkJ/ E/, pkoj gjkV ;/.
fe;ws ubh j? jkE ;/, fco T[;e/ c/o b'. gSsk oj/ Eh ih w/A r[o{eh bskV ;/.
32 35
;[B eo f: pks N{N gV/ fwb e/ njfb ehA4 d/yk i{z jh jI{o B/ d[PwB f;wN rJ/
jwbk ehnk t[j ;\s fe Eook rJh fIwhA pVQB/ eh irj \"c ;/ Bkwod jN rJ/
j' iksk I'o fJ; xVh o[;sw th fpb :ehA5 x'V/ e' J/Vh d/ e/ r[o{oB w/A vN rJ/
eork6 w/A nk e/ ;fsr[o{, xpokJ/ se BjhA cowkJ/ p[Ifdb'A ;/ fe s[w feT[A gbN rJ/
fJe Ykb fg jIko'A e/ o'e/ jIko tko. np nkU oB w/A izr e/ nowk4 fBeb b'.
sbtko ip T[mkJh s' Gkr/ eskotko. s[w eo u[e/ j' tko, jwkok ;zGkb b'.
33 36
7
ejB/ br/, r[o{ s' i:kb' pbk e/ j?A nkJ/ j' s[w gjkV ;/ w?dkfB izr w/A
;G dkT[ xks :kd fJBQ/ |fB t}k8 e/ j?A pZNk brke/ iks/ j' feT[A Bkw' Bzr5 w/A
rZdh fg ;[bj^e[b j?A s' oB w/A bVke/ j?A ;[Bs/ j?A, s[we'A BkI j?A6 sho'A s[czr7 w/A
pVQ uVQ e/ pkdPkj'A ;/ pzd/ \[dk e/ j?A j[P:ko Pkj;tko j' wkjo ydzr8 w/A
jw s'A ;wM oj/ E/ geV b?Ar/9 nkB w/A. d; pkoj s[w w/A oki/ j?A, d' fJe Btkp j?A.
;kps j{J/ f: P/o, wro fJwfsjkB w/A. fco jw ;/ izr eoB/ w/A feT[A fJIsBkp9 j?A.
1H ;{pk 9H PkB P"es Bkb, ;fji/ jh 1H BIko/ 9H gqj/I, fMZie
2H xpokjN 2H b'EK
3H p/u?Bh 3H Y/o
4H t?oh 4H ;XoK
5H :ehBB jh 5H tfvnkJh
6H x/ok 6H xwzv
7H nfs doi/ d/ pbtkB 7H sho nzdkIh
8H izrh j[Bo 8H sbtko pkIh
52 53
37 40
d/y/A s' nki jw Gh s[wQkoh pjkd[oh ;ojzd e/ BZtkp ek cZe ozr j' frnk
t[j y'yoh eh ekN gN/ eh j[Botoh bPeo ek jkb d/ye/ t[j dzr j' frnk
jw B/ s[wQko/ jwb/ e' o'ek Ek ;o;oh ;fsr[o eh s/r' sho ;/ ip szr j' frnk
np ngBk tko o'eBk, ;p fwbe/ bPeoh Ikfbw ek fdb i'[ ;ys Ek np ‘;zr1’ j' frnk
jw e' pcIb J/Idh1 sBjk2 B ikBBk. mfjokJh fdb w/A f;zx'A ;/ w?A fJzsekw2 b{z.
e;os g? n?Am n?Am e/, ;hBk Bk skBBk. X'y/ co/p ;/ w?A ;jo3 b{z :k Pkw b{z.
38 41
f: eje/ T[B fg N{N gV/ d;t/A gksPkj skoh\w/A fbyk j? fe do i'P4 ekoIko5
fJ; ;c3 e' ekNs/ E/, eph T[; go/ e' ekj ;fsr[o pVQks/ jh rJ/ nkr/ e' okjtko6
iwsh B Eh jI{o eh sbtko fg fBrkj jwokj oj rJ/ E/ }ofu7 uzd8 iK fB;ko9
s/f}r[o{fg j'sk Ek fpibh ek ;kfJpkj4 coIzd'A10 w/A E/ ;kE nihs n"o E/ i[Mko
fJe jwb/ w/A Ek c"i ek s\sk T[bN frnk. I'okto n"o cfsj i[ dkdh e/ ;kE E/.
r[o{eh jtkfJ s/};/, pkdb Ek SN frnk. dkJ/A11 eh irj ub dhJ/ t[j pKJ/12 jkE E/.
39 42
i' pu rJ/ t[j Gkr rJ/ w{zj e' w'V eo jo uzd13 eh sbkP14 Bk gk:k fBPK15 ejhA
o;sk xo'A ek b/ bhnk w?dK e' S'V eo S'Vk Ek fi; irj fg BjhA E/ tjK ejhA
f;zx'A B/ G[; fBekb dhnk Ek Mzi'V eo gk ikJ/A16, fceo Ek Bk T[BQ/ d[PwB ejhA
gSskJ/ nkyoP e' pj[s e"b5 s'V eo wksk e/ ;kE ub dhJ/ PfjIkd}K17 ejhA
bkP'A ;/ n"o ;o'A ;/ Ek w?dkB gN frnk. b\fs firo18 jI{o e/, fi; dw fpSV rJ/.
nkX/ ;/ p/P6 bPefo^nkdk7 Ek eN frnk. gkT[A tjhA tc{fo19 w[jZps ;/ rVQ rJ/.
fi; irQk s[w e' ngB/ eNkB/ gV/Ar/ ;o ;hB/ e' ngB/ uke5 fw;fb ebw6 eo{z
j'Ar/ Pjhd bV e/ f: pkeh e/ d' fg;o9 fpSV/ j{UA eh np w?A w[;hps oew7 eo{z
oj ikT{Ark fJe/bk w?A eZb se b[Nke/ xo o{dkd8 nro fpnK w?A \[dk eh e;w eo{z
gfjb/ fgsk eNk:k np p/N/ eNkT[Ark. o;s/ ;/ ip GNe rJ/ BzBQ/ ;tko E//.
BkBe ek pk}\{fB firo ;/ fybkT[Ark10. ses/ fgsk e' uko'A so| pko pko E/.
45 48
f:j efje/ fco jI{o s' uwe"o ub dhJ/ dkdh ;/ p'b/ ngB/ f;gkjh feXo rJ/
jkbs fg ngBh e[S B ehnk }"o ub dhJ/ do:k fg jw e' S'Ve/ okjh feXo rJ/
11 9
eosko e/ X:kB w/A fcbc"o ub dhJ/ sVgk e/ jkfJ ;{ofs wkjhA feXo rJ/
okIh j{J/ oIk fg p jo s"o12, ub dhJ/ nZpk10 Grke/ bPefo11 ^ Pkjh feXo rJ/
i' e[S tjK fg r[Ioh f: fbyBk w[jkb13 j?. GkJh Gh jwe' G{b rJ/ P"fe12 izr w/A.
f: wo;hnk14 ;[BkBk, s[w/ nrb/ ;kb j?. ngBk \:kb se BjhA, i"fe s[czr13 w/A.
1H ;wkXh 9H g[Zso 1H bkfJe u/bk 9H ;[zdo pKe/
2H y[P fwikI 10H fyVktKrk 2H fJBkw 10H fgsk
3H b'e 11H ibdh 3H dtks dk gkDh 11H c"i
4H BhAj 12H jo jkbks ftu 4H Gkt pDkDk 12H ukn, P"Ae
5H t?oh Gkt GkD/ ftu 5H uhoBk 13H s'V/dko pzd{e
6H w[es 13H n"yk 6H ebw tKr
7H ;EkB 14H P'e rhs 7H fbyK
8H ibdh 8H jkb, ftfEnk
56 57
49 52
ip oB nihs ihs e/ sPoh| bkJ/Ar/ pZu'A ek ;kE, okj efmB, ;o fg Pkw j?
1 2 3 4
nZpk1 e/ ;kE fi; xVh i[Mko nkJ/Ar/ ;[zB;kB dPs uko ;{ j{ ek w[ekw j?
eoe/ frbk jo J/e ;/, jw o{m ikJ/Ar/ j'sk ejK fg d/yhJ/ Pp5 e' e:kw6 j?
wksk eGh fgsk, eGh GkJh wBkJ/Ar/ \kfdw7 j? n"o e'Jh B jwokj8 r[bkw j?
jw e' rb/ brke/ ej/Ar/ t[j pko pko. rzr{o;'Jhnk j? ces9 ;kE ofj frnk.
wkB ikU b/feB jw BjhA wkB/Ar/ IhBjko2. b/ d/ e/ ofjpoh10 e' f: j?:ks11 ofj frnk.
50 53
fJeoko b/Ar/ ;G ;/ G[bkBk B fco eph nks/ E/ P/o ;kwQB/ rodB e' vkb e/
pkfo fdro3 fpS[V e/ ;skBk B fco eph ses/ fjoB Gh nki j?A nKy/ fBekb e/
jw e' fJe/b/ S'V e/ ikBk B fco eph B?ozr12 j?A swkw IwkB/ eh ukb e/
ej d/s/ j?A :{z j; e/ ikBk B fco eph s/to13 j?A pB w/A pdb/ j{J/ jo fPrkb14 e/
pZu'A eh r[|sr{4 i' ;[Bh dkdh ikB B//. dog/P15 nBeohp16 e'Jh fJwfsjkB j?.
p/fJ\s:ko5 o' dhnk T[; pkbk PkB6 B/. yso/ w/A fdy ojh w[M/ pZu'A eh ikB j?.
51 54
ejsh Eh ih w/A b/e/ fe; soc e' ikT{A g{ok Io{o j'rk fJokdk jI{o ek
p/N/ e' n"o pj{UA e' :k oZp ` w?A e?;/ gkT{A eosk g[oy ek tkfjr[o{ek }c{o17 ek
byfs firo e/ bkb f:j d'B'A ejK fSgkT{A j? ;ys fJwsjK f: fe;h p/^e;{o ek
s[oe'A ;/ okig{s'A ;/ feT[A eo fJBQ/ pukT{A jkf|I18 s' nkg jh j?A fdfb Bk;p{o19 ek
fpgsk IJhchU7 w/A f: fenk w[M fg gV rJh. fgnko/ gsh e' gfjb/ jh w?A j{z eNk u[eh.
Eh e"B ;h xVh w?A fg;o8 ;/ fpS[V rJh. e[dos s' j? ;po fwok nIwk u[eh.
1H fgsk 1H vokT[Dh 9H e/tb 17H py;zd
2H fpbe[b 2H uko u[c/o/ 10H nrtkJh 18H okyk
3H d{ih tko 3H jh 11H nc;'; 19H p/;po/ wB
4H tkoskbkg, rbpks 4H ;EkB 12H nB'y/ Sb
5H p/t; j' e/ 5H oks 13H s"o
6H tfvnkJh, wkD tkbh 6H T[skok 14H frZdV
7H p[Ykg/ 7H ;/te 15H nZr/ nkT[D tkbk
8H g[Zso 8H ;kE 16H S/sh jh
58 59
55 58
1
b/feB f: d' ;wo j?A fwo/ B"fBjkb e/ fdB Go eh d"V X{g ;/, ;G e' EekB Ek
p/N/ j?A d'B'A ;otfo2 |"fi nekb e/ wfjc{I1 jo soj ;/ pIkjo2 wekB3 Ek
oy eo fJBQ/A eb/i/ w/A nky'A w/A vkb e/ po;'A fi;/ fybk:k Ek t[j w/IpkB4 Ek
p/N/ eh b/e/ ikT{A nwkBs ;zGkb e/ \so/ ek fJ; tiQk BjhA tfjw' r[wkB Ek
p/N/ ek wkb j? f:j pj{eh ewkJh j?. B"eo ek xo ;wMe/ t[j p/f|eo j' rJ/.
j? w/oh bky fco Gh, f: d"bs gokJh j?. br eo rb/ ;/ dkdh e/ PfjIkd/ ;' rJ/.
56 59
wBI{o fJ; xVh i' s[M/ fJwsjkB j? wksk e/ ;kE fvZpk Ek I/toks5 ek
jkIo pikfJ g's'A e/ dkdh eh ikB j? bbuk fi;/ Ek d/ye/ ih pdf;cks6 ek
j{z ;[o\o{pj{;/ :jh fdb w/A X:kB j? ejs/ j?A ipfe tes j{nk nkXh oks ek
phAek3 B fJB ek tkb j' vo f: jo nkB j? ih w/A ehnk B \"c e[S nkek7 eh wks ek
toBk itkp d{zrh, w?A e:k fJBe/ pkg e'. w[jo'A ek pdok8 n"o t[j fvZpk T[Vk frnk.
;de/ eo{z w?A fJBe/ ;o'A go4 ;/ nkg e'. X'y/ ;/ pqkjwB t[j \IkBk u[ok frnk.
57 60
rzr{o;'JhJ/ B/ i[ d/yk f:j fJIsokp5
9 10
pdIks pdf;cks t[j rzr{ fBwejokw
wksk ;/ ;fsr[o{eh ehnk T[; B/ f: f\skp6 N[eV'A g? ;fsr[o{ e/ i[ gbsk ojk w[dkw11
rkT[A w/ok eohp j? ubhJ/ tjK iBkp. xo b/e/ PfjIkd'A e' nk:k i' pdbrkw12
pkr/A T[mk e/ nkJhJ/ ghS/ ;o/ fPskp7 Ek Io13 e/ b[NB/ e' ehnk f:j fJzsIkw
y/Vh w/A nk fpoki/ f: nbfeZ;k8 Pkw e'. d[BhnK w/A ngB/ Bkw e' pdBkw eo frnk.
9
e'mk pqkjwB B/ dhnk Ek fJe, e:kw e' . d[PwB Gh i[ B eosk t[j f: ekw eo frnk.
1H cb 9H mfjoB bJh 1H ;[ofyns 9H Bhu iks
2H nkr{ 2H gqrN o{g ftu 10H ewhBk
3H ftzrk 3H ;EkB 11H jw/PK
4H f;oK s'A 4H ;[nkrs eosk 12H p/w[jkok, nkg j[dok
13H XB, ;'Bk
5H xpokjN 5H rfjD/
6H ;zp'XB 6H G?V/
7H S/sh S/sh 7H wkbe
8H rZb eh 8H E?bh
60 61
61 64
1 1
nbfeZ;k ip ;t/o e' ikrh r[o{ eh wK T[gd/P wksk r[ioh ek ;[B eo t[j p/j:k
oZy/ j'J/ \IkBk ek gk:k B e[S fBPK2 Pofwzdk j'B/ eh irQk fuZbkB/ br r:k2
rzr{;/ p'bh b/sk j? feT[A ;pfo p/e;K3 pesk Ek I'o I'o ;/, d/y' }Ip j? e:k
Io b/ frnk T[mk e/ s{n? fiPs^o{4 ejK s[w e' gBkj d/B/ eh e:k Eh :jh ;Ik <3
fpjso Ek wKr b/sk s{jw ;/ swkw wkb. fcos/ j' iK fSgkJ/ j{J/ y[d BZtkp ;/.
b/feB j{nk u[okB/ ;/, s[M go jokw wkb. ejs/ j' w[M e' u'o f: fco fe; fj;kp ;/ <
62 65
fi; xo ek s{}[bkw Ek T[B ;/ d}k ehnk u[g^ukg xo ;/ ub dhnk fco t[j fBwe^jokw
bk eo e/ xo w/A ekw f: fenk p/t|k ehnk gj[zuk t[j T[; irQk fg w'fozvk fi; ek Bkw
Io e/ bhJ/ ;tkb B feT[A powbk5 ehnk w[\po tjK Btkp e/ oys/ E/ e[S e:kw4
jw ;/ s' fi; B/ i' Gh j? wKrk nsk ehnk6 \[chnk e[S T[B ;/ eoB/ brk pd f;:o5 ebkw6
wksk j{z ebrhXo eh s[M/ fenk \po B Eh. wsbp Ek fi;ek xo fwo/ ;fsr[o e' bkb j?A.
s/oh soj s' w[M e' Iok fjof; Io7 B Eh. fiBe' geVB/ e/ ;GhA y_kjK7 ewkb j?.
63 66
tkfjr[o{ e/ Bkw fg e[b wkb' Io Gh d{z oki"A ;/ n"o Btkp ;/ fdbtkU ro fJBkw
\bes e/ ck:d/ e' b[Nk ngBk xo Gh d{z nkek eh wK e' p/N'A e'A geVkT{A bk ebkw8
rodB gsh eh d/ jh u[eh ngBk ;o Gh d{z gk e/ f;bk9 pIhd10 ;/ s[w Gh j' Pkd ekw11
\[PB{dhJ/ nekb e'8, b\fs firo9 Gh d{z w[M e' Gh fybns'A12 ;/ eo' ckfJI[bwokw13
eoko eo b/10 ngBh \sk11 ek s{ ro nGh. nbfeZ;k14 b/ e/ ;kE t[j, ik;{; nk frnk.
jw p\P d/Ar/ P"e ;/ ;G wkb' Io nGh. geVkB/ PfjIkd'A e' wBj{;15 nk frnk.
1H w[edh rZb 9H firo d/ N'N/ 1H p/Pow 9H fJBkw
2H fBPkBh 10H wzB ik 2H o"bk gkD br frnk 10H ;ojzd dk Btkp
3H fBskfDnK dk 11H G[b, rbsh 3H dzv 11H y[P
4H eb^w{zjK 4H v/ok 12H f;o'gk
13H ;cb
5H ;gZPN 5H G?Vk
14H w[edh rb
6H pyP fdZsk 6H rZb^pks 15H G?Vk
7H wkfJe b'G 7H ukjtkB
8H oZph y[Ph 8H fBo;zd/j
62 63
67 70
pZu/ T[BQ"A B/ nk e/ frqcsko eo bhJ/ p'bk t[j ;[ZukBzd ;/ b/ nk T[BQ/ fPskp.
1 2 1
ekp{pkiEo p/ e;' p/ :ko eo bhJ/ uoe'A ;/ ;fsr[o e/, firo j? w/ok epkp.
epI/ w/A ngB/ d[fo Pkjtko3 eo bhJ/ r'fpzd B/ rztk dhnk ;G w/ok o'np^dkp.
;ojzd ;kE ubB/ e' sZ:ko eo bhJ/ oki'A e/ ;kE w/oh Gh wZNh j{Jh \okp.
ghB;4 Eh gkbeh Eh B j"dk nzpkoh5 Eh. d[PwB e/ pZu/ esb eo{zrk Io{o w?A.
pdpys6 bkJ/ p?b eh rkVh ;tkoh Eh. ejB/ fg s/o/ nki ub{zrk Io{o w?A.
68 71
;ojzd ik e/ gj[zu/ jIko fJIsokp7 ;/ pZu'A e' b/B/ nkJ/ }oI uzd p/jZ:k3.
2
d' uko jkJ/8 ip j{J/ Ikfbw Btkp ;/ ;odko fJB ek ejs/ fe ;[ZukBzd Ek.
ewp\s d/ys/ jh f: p'bk nskp9 ;/ wksk B/ d/y eo ejk ^ j? ` j?` rIp j{nk.
f|bjkb fJB e' e?d w/A oy' nIkp10 ;/ p; nkB gjz[uk f;o fg j? w"ek i[dkJh ek.
r[zpd Ek fi; weK11 w/A w[eZ:d12 jI{o E/. d/y{zrh T[wo Go e' B g:koh ;{os/A.
d' uKd J/e p[oi w/A oys/ Ij{o13 E/. wZNh w?A fwbB/ tkbh j?A, w?A tkoh ;{os/A.
69 72
e?fd pbk w/A sh;ok fdB Ek iBkp e' ikB/ ;/ gjb/ nkU rb/ ;/ brk s' b{z.
p/ nkp14 eo u[eh Eh, ns;15 jo r[bkp e' e/P'A e/ ezxh eo{z w{zj X[bk s' b{z.
so;/ j{J/ foIe16 e' ih n"o \tkp17 e' fgnko/ ;o'A g? BzBQh ;h ebrh ;ik s' b{z.
fJ; o'I ;[ZukBzd f:j p'bk Btkp e' ^ woB/ ;/ gfjb/ s[w e' w?A d[bjk4 pBk s' b{z.
wzrtke/ ebrhXo e/ fg;o18 fJzsekw19 b'. o' o' e/ wksk r[Ioh B/ nkok;sk5 ehnk.
wk;{w T[BQ/A ;wM e/ d:k ;/ Bk ekw b'. sho' ewK ;/ s/r ;/ g?ok;sk6 ehnk.
3
fprV/ j{J/ B;hp :/ I:kdk fprV ub/. d[BhnK ;/ ipo' I'o , ek jw \kswk eo/A.
p/ ofjw d[PwB'A e/ s[w jkE'A w/A gV ub/. jk;b ;o'A e' d/ e/ \[dk eh oIk4 eo/A.
izIhfo }w w/A w[M e' :jK go ieV ub/. Bkw ngB/ pkg dkd/ ek, wo eo f;RK5 eo/A.
fpjso Ek s[w ;/ gfjb/ w?A d/sh gokB e'. frfo:K6 e' Ips7 eoe/ pj[s nkbhPkB B/.
d[y ;/ s[wQko/ d[y j?, f;tk1 fwoh ikB e'. tkoh rJh, b' ikU, ejk dkdh ikB B/.
74 77
efj efj e/ o'sh iksh Eh Iko' Iko wks. b/B/ i' b'r nkJ/ I[b{w' ij{b8 E/.
I'okto no cfsj fg j'sh fB;ko2 wks. fJB;K9 ek ikwk10 gfjB/ j{J/ t[j cI{b E//.
fJ; doik ozi'3, }w4 ;/, j{Jh p/eoko wks. ubB/ w/A d/o eoB/ ;/ j's/ wb{b11 E/.
rP yk e/ froB/ tkbh Eh p/fJ\s:ko wks. fJe dw fxo/ j{J/ r':k eKN'A w/A c{b E/.
PfjIkdk B/ pVQ e/ ;zGkbk jI{o e'. s;bhw12 eoe/ dkdh ;/ pZu/ i[dk j{J/.
Yko; pzXkJh efje/, fdb/ Bk ;p{o e'. dopko w/A BZtkp e/ dkf\b t[j nk j{J/.
75 78
5
c[owkJ/ d;s p;sk t[j d'B'A r[o{e/ bkb. Eh fgnkoh ;{os'A ;/ ;[Ikns13 po; ojh.
ih feT[A w[eZd;k6 ek j? ngB/ bhJ/ fBYkb. BzBQh ;h w{os'A ;/ Eh i[nos po; ojh.
e[opkBhUA eh gzE e' jkis7 gh j' ewkb. o[\go Btkp e/ Eh Pekts14 po; ojh.
iK8 ;h jeho9 uhI ek fco jw e' j' \:kb < oki'A e/ w{zj fg ;k| Eh, bkBQns po; ojh.
tkfjr[o{ ;/ ikB fgnkoh BjhA jw/A. pZu'A ek o'np Sk r:k jo fJe wPho15 go.
Gksh f: nkj'^Ikoh10 s[wQkoh BjhA jw/A. boIk16 ;k gV r:k Ek nwho' tIho go.
b/feB j? w[;bw'A ek pj[s nki }?o2 jkb s[w gkdPkj j' oki/ j' n"o jw |eho j?A
epo'A i[ g{is/ B j'A w'wB j?A \kb \kb3 s[w;/ jIko'A pVQ e/ jw p/BIho3 j?A
bk:k Itkb4 s[w fg iph ;fs ;qh nekb5 ngBh BIo w/A wkb s[wQko/ jeho j?A.
ekfJb6 |es7 I[pK ;/ j' s[w :k eohw8 e/ gotkj BjhA j?A p/ ;o' ;kwK4 bV/Ar/ jw.
pB pB9 e/ I[bw YksQ/ j' pzd/ ojhw10 e/. Ikbw ;/ p[s^gq;s ;/, jK jK bV/Ar/ jw.
92 95
11
;ko/ nwoh s[w ;/A o[T{Bs g;zd j?A s'pk eo' s' :/ sys s[wko/ pB/ oj/A
wIQp ;/ fro rJ/ j?A t[j fisB/ p[bzd12 j?A nc;o f: Pkjh o\s5 s[wQko/ pB/ oj/A
o;s/ Gh wknocs13 e/ sph fJB fg pzd j?A fprV' B jw ;/ pys6 s[wQko/ pB/ oj/A
p/;{d14 s[we' ngBh B;kfJs15 t gzd j?A n?tkfJ7 fdb i' ;\s8 s[wQko/ pB/ oj/A
;[Bsk j? e"B fjo;/ jtkUA16 e/ P'o w/A. ;oeP9 ;/ p?o eoBk j? nkds rc{o10 eh.
fJ;bkw17 d{o feskp18, w[;bwK j?A r'o19 w/A. ;wM' s[wQ/ ;[Bks/ j?A jw pks d{o eh.
93 96
o'ek i[ I[bw ;/ s' w[;bwK fprV rJ/20 ;Zu e' fwNkUr/ s' fwN'r/ ijkB ;/
p[Zs e' p[ok ejk s' f: fjzd{fpNo rJ/. vosk BjhA nekb PfjBPkj eh PkB ;/
s/}k fBekbk jwB/ ;' ;G i'P MV rJ/ T[gd/P ngBk ;[B b' Iok fdb ;/ ekB ;/
fuVhUA ;/ pkI oB w/A Bdkws21 ;/ rv rJ/ jw ej oj/ j?A s[w e' \[dk eh IpkB ;/
c"i'A fg BkI fJBQ/ T[BQ/ d/th ek wkB j? pkI nkU Po11 ;/ fjzd{ w[;bw j? e'Jh j'.
nkPe j?A jw \[dk e/, jE/bh fg ikB j? gzfvs j', w"bth j' :k nkbw12 j' e'Jh j'.
1H wkB, |\o 8H eow eoe/, 15H B;hjsK, T[gd/P 1H E'Vk 9H jzekoh, nkeh
2H G?Vk eoBh eoe/ 16H b'G 2H pj[sk 10H pyPzd
3H e'Jh e'Jh 9H tZX uVQ e/ 17H fJ;bkw Xow ftu 3H p/fw;kb 11H MrV/
4H gsB, nX'rsh 10H op d/ 18H e[okB Pohc 4H fpBK ;kI' ;wkB d/, ykbh jZE 12H ftdtkB
5H oZp 11H jzekoh fposh 19H epo 5H ;kwkB
6H ftPtkPh 12H tZv/ 20H r[Z;/ j' rJ/ 6H fe;ws
7H e/tb 13H pqfjw r:kB 21H Pow 7H ;jkfJe Gkt fwZso
14H p/eko 8H Gkt t?oh
72 73
97 100
1 1
nzfwqs p i'o s[w e' SekBk BjhA jw/A y/Au' IpkB'A po ;fo dopko n?;'A eh.
jK, f;y pk Ipo s[w e' pBkBk BjhA jw/A w/ok i[ p; ub/, ;Ik dko n?;'A eh.
Gksk fe;h e/ fdb e' d[ykBk BjhA jw/A fdZbh w/A i[ ogN ;[B/ ;oeko n?;'A eh.
bV fGV e/ iwQk eoBk yIkBk BjhA jw/A BjZe e" jw fg nk gV/ fcNeko n?;'A eh.
Pkjh ngB/ mkm, wro :{z ceho j?A. sedho fco rJh j? s' e[S ngBk p;o BjhA.
BkBe eh soj fjzd{U w[;fbw e/ gho j?A. fJB fg d[jkJh okw eh ykBk so; BjhA.
98 101
seohfo fdb^gIho2 ;/, r[zw ;G e/ j'P E/ n?;k Bk j' fe s\s ;/ s\sk B;hp j'.
Bhu BIo jo fJe eh Eh fJ;skdj }'P3 E/ d[PwB s[wQkoh ikB ek, jo fJe jphp2 j'.
pZu'A e/ ;kwQB/ ;Gh dkBk4 ykw'P E/ s[w nkbh3 \kBdkB j', Pohc' Bihp4 j'.
BkIw e/ ih w/A p[rI5 Ek np Bk i'P E/ d/y' puk ojK j{z s[w rVQ/5 e/ eohp j'.
fJsB/ w/A ;[ukBzd t[j dhtkB Bkpeko6 feT[A ofjw eoe/ b/s/ j' d'Iy ijkB w/A.
M[zibke/ p'bk jkJ/ ` t[j P?skB Bkpeko. i'V/ j{J/ j?A sho w[eZd; ewkB w/A.
99 102
fenk y{p j? Btkp Gh pks'A w/ nk rJ/ wBI{o ipfe ;Kg ek ;o Gh j? s'VBk.
T[; p[s^fPeB7 e/, pZu'A fe xks'A8 w/A nk rJ/ p/ ik j? fco s' pZukfJ nch6 e' S'VBk.
;odko j' e/ nkg Gh bks'A9 w/A nk rJ/ d;t/A r[o{ek j' i' \IkBk pN'oBk.
;zGb' ejhA itkb e/, jkE'A w/A nk rJ/ pZu'A eh, gfjb/ pkg ;/, rodB wo'VBk.
ejs/ j?A f: s' p[ok Pkfj fjzd[;skB e'. BkfIw Ek fJ; bJhB7 eh pks'A w/A frnk.
s[w d/ys/ j' ofjw ;/, feT[A fJB eh ikB e'. p/fwjo p/Xow eh Ek xks'A8 w/ nk frnk.
1H wZEk
2H rqfjD
3H firo d/ N[eV/
78
fJ;/ ebw s'A j'o g[;seK 13H r[owfs ;/XK (Gkr 1)
14H r[owfs ;/XK (Gkr 2)
1H ;G d[PN My wkok
15H r[owfs ;/XK (Gkr 3)
2H ;qh d;w rqzE ;kfjp dk fJfsjk;e ns/
16H r[owfs ;/XK (Gkr 4)
nfXnkswe gZy
17H Bebh f;Zy gqp'X
3H ekwo/vh f;ZyK d/ e"se (Gkr gfjbk)
18H ftob? feB? ftukfonk (fJe gVu'b)
4H ekwo/vh f;ZyK d/ e"se (Gkr d{ik)
19H d;w rqzE gqwkfDesk ;o's rqzE
5H ;qh d;w rqzE ;kfjp gqPB'soh
20H ufosq' gky:kB ftPk t;s{ s/ ;koKP
6H ;fsr[o pkMj[ r[o Bjh e'Jh
21H prdkd c/oh d/ fposKs (ski[dhB dh vkfJoh s/
7H rzi/ PjhdK
nkXkofs)
(i'rh nbQk :ko yK dh eftsk n"y/ nZyoK d/ noEK
22H Grs f;zx dh Bk;fsesk fJe gVu'b
;w/s)
23H nkfd r[o{ rqzE ;kfjp ns/ ;qh d;w rqzE ;kfjp
8H frnkBh fdZs f;zx dk ;kX{ d:kBzd Bkb ;ztkd .
dh ;wkBsk
9H gzE eo{rk c?;bk
10H pkp/ dh p}dkd c/oh
(nZyhA d/yh jZv phsh)
11H s/ ;zs Gb/ r[of;y j?
(;tL ;qa dbhg f;zx ShBk ^ ihtB xNBktK)
12H nfpBkPh bhbQk
(nwoheB b/fyek o{E wKNr[woh dh g[;se)