Wangun Kruna (Bentuk Kata)
Wangun Kruna (Bentuk Kata)
(BENTUK KATA)
Kruna inggih punika kecap pinih alit sane kantun
madue arti. Kruna punika kawangun antuk aksara
suara lan aksara wianjana. Dadosne, wangun kruna
inggih punika, kecap sane kawangun antuk aksara
suara lan aksara wianjana sane sampun madue arti.
Wangun kruna punika kapalih dados kakalih. Inggih punika:
Wangun manut wewangsan kruna,
Wangun kruna manut ring soroh.
A. Wangun Kruna Manut Wangsannya (kedudukan)
Wangun kruna manut ring wangsanya, inggih punika kruna-
kruna manut ring linggih wiadin tegak ipun,minakadi:
1. Kruna Aran (kata benda)
-Kruna Aran Sekala,umpami: klambi, dampar, kancrik,
potlot,angin, taluh, tur sane siosan
-Kruna Aran Niskala, umpami: pesaur, pataken, tatuek,
rencana, pabligbagan, lan sane tiosan
2. Kruna Kria (kata kerja)
-Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif) minakadi :
Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, miwah sane lianan.
-Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Pasif), minakadi:
Kakirim, Sinurat, Tulisan, kandika, tur sane lian
3.Kruna Kahanan (Kata Sifat), minakadi: Bagus, Jemet,
Lantang, Selem, Bawak, Dueg, tur sane lian-lianan.
4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
5. Kruna Wawastan (Kata Nama), minakadi: I, Ni, Sang,
Hyang, miwah sane lianan
6. Kruna Pangarep (Kata Depan), minakadi: di, ka, ba, I,
ring, ri.
7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung), minakadi:
krana, yadiapin, wireh, utawi,lan, wiadin, miwah sane
lianan.
8. Kruna Paneges, minakadi: ya, ja, sih,ke, te
9. Kruna Pangentos (Kata Ganti), umpami:
Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama).
Conto: iang, tiang, icang
PangentosJatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua).
Conto: Cai, Ragane
Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga).
Conto: ia, dane, ipun, ida
10. Kruna Panguuh (Kata Seru), minakadi: aduh, arah,beh,
ah, ih, peh, lan sane siosan
11. Kruna Keterangan (Kata Keterangan)
Kruna katerangan puniki wenten makudang soroh.
Minakadi:
Katerangan genah, minakadi: pasar, paon, pasih, tukad,
sakolah, tur sane lianan.
Katerangan galah/waktu, minakadi: ibi, tuni, sanja,
peteng, semeng, tengai, sandikala, puan, telun, busan,
mara, lan sane siosan.
B. Wangun Kruna Manut Soroh
1. Kruna Lingga
Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan
(Pangater, Pangiring, Miwah Seselan) Conto: jalan, jagur,
laib, tulung, tresna, msl.
2. Kruna Tiron
Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan
(Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
Pangater (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-,
kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
Pangiring ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
Seselan ( -in-, -um-, -el-, -er- )
3. Kruna Polah
Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater
anusuara ( nya, ma, na, nga) Conto:
Sampat = Nyampat
Sinduk = Nyinduk
4. Kruna Dwi Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan Kruna
Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
-Kruna Dwi Sama Lingga inggih punika kruna lingga sane
kaucap pingkalih. Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-
alit.
-Kruna Dwi Samatra Lingga inggih punika kruna lingga
sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih
mauwah. Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik,
dengak-dengok.
-Kruna Dwi Maya Lingga inggih punika kruna lingga sane
kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging
yening kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh.
-Kruna Dwi Purwa Lingga ingih punika kruna lingga sane
kecape ring ajeng kapingkalihang. Conto: sesate, sesari,
sesajen, dedalu.
-Kruna Dwi Wesana Lingga inggih punika:kruna lingga sane
kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk
pangater (paka-). Conto: pakateltel, pakenyitnyit,
pakecorcor,