Jump to content

Վալենսիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս հոդվածը իսպանական Վալենսիա քաղաքի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Վալենսիա (այլ կիրառումներ)։
Քաղաք
Վալենսիա
Valencia / València
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԻսպանիա Իսպանիա
ՀամայնքՎալենսիա
Հիմնադրված էմ. թ. ա. 138[1] թ.
Առաջին հիշատակումմ. թ. ա. 138
Մակերես134,65 կմ²
ԲԾՄ15 մ
Պաշտոնական լեզուկատալաներեն[2][3] և իսպաներեն
Բնակչություն807 693 մարդ (2023)[4]
Խտություն6016,1 մարդ/կմ²
Ժամային գոտիUTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ+34 96
Փոստային ինդեքս46000-46026
Փոստային դասիչ46000
Ավտոմոբիլային կոդV
Պաշտոնական կայքvalencia.es
Վալենսիա (Իսպանիա)##
Վալենսիա (Իսպանիա)

Վալենսիա (իսպաներեն՝ Valencia / València), Վալենսիա ինքնավար համայնքի մայրաքաղաքն է և Իսպանիայում երրորդ ամենամեծ քաղաքը Մադրիդից և Բարսելոնայից հետո, որը ունի մոտ 800.000 բնակիչ։ Վալենսիան իր արվարձաններով ունի մոտ 1,5 միլիոն բնակիչ[5]։ Վալենսիայի մետորապոլյան տարածքը նույնպես երրորդն է Իսպանիում, որտեղ ապրում են 1,7-ից 2,5 միլիոն մարդ։ Վալենսիայի նավահանգիստը 5-րդն է իր զբաղվածությամբ Եվրոպայում և ամենազբաղվածը Միջերկրական ծովի ափին։

Վալենսիան հիմնադրվել է որպես հռոմեական գաղութ մ.թ.ա. 138 թվականին։ Քաղաքը գտնվում է Տուրիա գետի ավազանին, Պիրենեյան թերակղզու արևելյան ափին։ Այն Իսպանիայի մեծագուն պատմական կենտրոններից մեկն է, մոտ 169 հեկտար տարածքով[6], որը ներառում է հնադարյան հուշարձաններ, տեսարաններ, մշակութային վայրեր, որոնք Վալենսիան դարձնում են երկրի զբոսաշրջության կենտրոններից մեկը։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վալենսիա քաղաքը գտնվում է Պիրենեյան թերակղզու Միջերկրական ծովի ափին, Ցուկար և Տուրիա գետերի խոշոր ալյուվիալ դաշտում ՝ Վալենսիական ծոցի սրտում։ Նախնադարյան քաղաքը գտնվում էր ծովից մոտ չորս կիլոմետր հեռավորության վրա ՝ գետի Տուրիա կղզում։ Քաղաքին ամենամոտ լեռները Վալենսիական համայնքում գտնվող Պիրենեյան համակարգի վերջին նախալեռներն են, ինչպիսիք են Էլ Պուիգը և Սիեռա Կալդերոնան։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքը հիմնականում իսպանախոս է, բայց կառավարությունը խթանում է վալենսիերեն լեզուն։ Բնակչությունն աճում է հիմնականում ներգաղթի շնորհիվ։ 1 550 887 մարդ - այդքան շատ մարդիկ ապրում են Վալենսիայի մայրաքաղաքային տարածքում։

Վալենսիայում կա չորս համալսարան։ Նրանցից երկուսը պետական են։ Դրանցից ամենամեծը Վալենսիայի Պոլիտեխնիկական համալսարանն է (UPV) և Վալենսիայի համալսարանը, որը հիմնադրվել է 1499 թվականին։ Գոյություն ունի նաև Արվեստների թագավորական ակադեմիա ՝ Սան Կառլոս։

Տեսարժան վայրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքը հարուստ է տեսարժան վայրերով. Հսկայական գոթական տաճար (որտեղ պահվում է աման, որը Կաթոլիկ եկեղեցին ճանաչում է ի դեմս Հռոմի պապի կողմից որպես Սուրբ Գրաալ) զանգակատունով, որը հայտնի է որպես «Միգելետե», հին եկեղեցիներ, առատորեն զարդարված դրսից և ներսից, քաղաքի ամրությունների բեկորներ, ներառյալ մի քանի տպավորիչ դարպասներ։ , La Longja Silk Exchange- ի միջնադարյան գոթական շենքը, հին քաղաքի շենքերը, 19-ից 20-րդ դարի սկզբի նրբագեղ շենքերը Art Nouveau ոճով (Կենտրոնական շուկա, երկաթուղային կայարան, փոստային բաժանմունք), թանգարաններ, ժամանակակից կենդանաբանական այգի և օվկիանարիում։ 1996 թվականից Վալենսիան ընդգրկված է մարդկության համաշխարհային ժառանգության մեջ։

Այն կառուցվել է մզկիթի տեղում XIII-XV դարերում ՝ Ռեկոնկիստայի ժամանակ մավրերից իսպանացիներին քաղաքի վերահսկողությունը փոխանցելուց հետո։ Մայր տաճարը զարդարված է նկարներով, վիտրաժներով, սրբերի արձաններով։

Տաճարի միջանցքում (գլուխների սրահում) ցուցադրվում է Հռոմի պապի կողմից բնօրինակը ճանաչված Սուրբ Գրաալի կրկնօրինակը ։

Արվեստների և գիտությունների քաղաք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վալենսիան բազմիցս տառապել է դրա միջով Թուրիա գետի վարարումից։ Ի վերջո որոշվեց գետը սկսել քաղաքից հարավ գտնվող նոր ջրանցքով։ Նախկին գետի հունի հողերը տրվել են արվեստի և գիտությունների քաղաք կառուցելու համար։ Շենքերը տեղակայված են 10 կիլոմետր երկարությամբ նոր պարկում։ Տարածքի մի մասը զարդարված է լճակներով և լողավազաններով։ Համալիրի հիմնական դիզայներներն են Սանտյագո Կալատրավան և Ֆելիքս Կանդելան։

Համալիրի տարածքում 2019 թվականին տեղի ունեցան «Westworld» սերիալի 3-րդ սեզոնի նկարահանումները։

Արձակուրդներ և ավանդույթներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական տոնը ՝ Ֆալլասը, նշվում է Սուրբ Ջոզեֆի օրվան նախորդող շաբաթվա ընթացքում (մարտի 19)։ Սա պապիե-մաչեից պատրաստված հսկայական քանդակների մրցույթ է, որը խորհրդանշում է մարդկային տարբեր արատներ, որոնք այրվում են տոնի վերջին գիշերը։ Շաբաթվա ընթացքում անցկացվում են նաև հրավառություններ, տարբեր մրցույթներ, շքերթներ, ինչպես նաև ամենօրյա ցլամարտ լավագույն մատրադորների մասնակցությամբ։

1980-ականների վերջին։ Վալենսիան դարձել է տեխնիկական երաժշտության իսպանական կենտրոն և ռեյվերի թեժ կետ։ Թմրանյութերի օգտագործումը և ճանապարհատրանսպորտային պատահարները բարձրացել են։ 1995 թ.-ին Վալենսիայի խորհրդանշական դիսկոտեկների մեծ մասը փակվել էին։

Վալենսիական տիպիկ ուտեստը պաելան է։ Այն ունի մի քանի տեսակներ. Վալենսիական ավանդական պաելան պատրաստվում է հավի, նապաստակի և երբեմն խխունջի հետ. Պատրաստվում են նաև ծովամթերքի պաելա, խառը պաելա (մսով և ծովամթերքով) և նույնիսկ բուսական պաելա։ Օգտագործված բանջարեղենի բաղադրությունը նույնպես տարբեր է. Կանաչ լոբի, սպիտակ լոբի, կարմիր պղպեղ, արտիճուկ և այլն։ Կա մի շարք, որտեղ բրինձը փոխարինվում է վերմիշելով. Այն կոչվում է ֆիդեու։

Հիշողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1982-ի հոկտեմբերի 20-ին Քրիմի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանում աստղագետ Լյուդմիլա Կարաչկինայի կողմից հայտնաբերված Վալենսիա (5941) աստերոիդը անվանակոչվել է ի պատիվ Վալենսիայի։

Հայտնի մարդիկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսպանացի երգչուհի և կինոդերասանուհի Կոնչա Պիկերը (1908-1990) ծնվել է Վալենսիայում և հաճախ հյուրախաղերով հանդես եկել։ Նրան նույնիսկ անվանում էին ոչ թե իսպանացի, այլ վալենսիացի երգչուհի։

•Համանուն բասկետբոլի և ֆուտբոլի ակումբները հիմնված են Վալենսիայում։ «Վալենսիան» Ֆրանսիայում ամենաուժեղ ակումբներից մեկն է. Վեց անգամ ակումբը նվաճեց չեմպիոնությունը Իսպանիայում և յոթ անգամ ՝ գավաթում։ Երկու անգամ անընդմեջ (2000 և 2001 թվականներին) Վալենսիան խաղացել է ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի եզրափակչում, բայց երկու անգամ էլ պարտվել է։ Քաղաքի ամենահին ֆուտբոլային ակումբը «Լևանտեն» է։

•2008-2012 թվականներին Վալենսիայի քաղաքային ուղու վրա անցկացվեց Ֆորմուլա 1-ի Եվրոպայի Գրան Պրիի փուլը։

Քաղաքը հիմնել են հռոմեացիները մ․թ․ա 138 թվականին։ Նախկինում այդտեղ կարթագենցիների և հույների բնակատեղիներ էին։

714 թվականին քաղաքը գրավում են մավրերը, և այն անցնում է Կորդովայի խալիֆայության տիրապետության տակ։

1094 թվականին Ռոդրիգո Դիազ դե Վիվարը՝ նույն ինքը Էլ Սիդը, կարողանում է ազատել Վալենսիան մավրերի տիրապետությունից և ղեկավարում է այն մինչև իր մահը (1099 թ․)։ Իր կառավարման տարիներին նա կարողանում է իսլամացված քաղաքը դարձնել Իսպանիայի ամենամեծ քրիստոնեական կենտրոններից մեկը։ Էլ Սիդի մահից հետո՝ 1099 թվականից մինչ 1102 թվականը քաղաքը ղեկավարում է նրա կինը, սակայն ի վերջո նա ստիպված է լինում թողնել քաղաքը մավրերին։ Վերջնականապես քաղաքն ազատագրվում է մավրերից 1238 թվականին։ Քաղաքից նահաջելու ընթացքում քրիստոնյաներն այրում են այն։

Միջնադարում այն Միջերկրական ծովի առևտրային ծաղկուն քաղաք էր։ 1936-1939 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ քաղաքը եղել է հանրապետական կառավարության նստավայր, փաստորեն՝ Իսպանիայի ժամանակավոր մայրաքաղաք։

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական քաղաքը եղել է տեքստիլ արդյունաբերության և առևտրի կենտրոն։ Ժամանակակից փուլում Վալենսիայի արվարձաններում տեղակայված են բազմաթիվ ձեռնարկություններ, ինչպիսին է Ֆորդի գործարանը։ Քաղաքը համարվում է նաև զբոսաշրջության կենտրոն։

Քույր քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1988 թվականին բացվեց մետրոպոլիտեն, որի կազմի մեջ են մտնում նաև տրամվայների գծերը։ 2006 թվականի հուլիսի 3–ին մետրոյում տեղի ունեցավ վթար, որի արդյունքում զոհվեց 41 մարդ։

Ժողովրդագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Եվրոստատի տվյալների՝ Վալենսիայի վարչական կենտրոնում 134,65 կմ² տարածքի վրա ապրում է 809 267 մարդ, այսպես կոչված՝ Urban Zone-ում՝ 1 564 145 մարդ[7]։ Քաղաքային ողջ համալիրն ունի 1 561 000 բնակիչ։ Իսպանիայի զարգացման նախարարության տվյալների համաձայն՝ Gran Área Urbana-ում 628,81 կմ² տարածքի վրա բնակվում է 1 551 585 մարդ, ընդ որում՝ 2001-2011 թթ. բնակչության թվաքանակն ավելացել է 191 842-ով կամ 14,1%-ով[8]։ Քաղաքային ամբողջ մեգապոլիսի բնակչության թիվը մոտավորապես 2 միլիոն է։

Վալենսիայի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները (1787-2012)

Ըստ Köppen climate classification|Köppen Csa-ի դասակարգման՝ Վալենսիան ունի միջերկրածովյան կլիմա[9]՝ կարճատև ու մեղմ ձմեռներով և շոգ ու չոր ամառներով[10][11]։ Ձյան տեղումները խիստ հազվադեպ են. վերջինը եղել է 1960 թվականի հունվարի 11-ին, չնչին քանակությամբ[12]։ Արևոտ ժամերի քանակը միջին տարեկան հաշվարկով 2.696 Է; Ծովի ջրի միջին ջերմությունը ձմռանը մոտավորապես 13.0 °C է[13][14], ամռանը՝ շուրջ 24 °C[14][15]: Համեմատական խոնավությունը միջին տարեկան կտրվածքով՝ 65%[16]:

Վալենսիա կենտրոն (4 km [2 mi] from sea, altitude: 11 m.a.s.l., 1981–2010, location)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Միջին բարձր °C (°F) 16.4
(61.5)
17.1
(62.8)
19.3
(66.7)
20.8
(69.4)
23.4
(74.1)
27.1
(80.8)
29.7
(85.5)
30.2
(86.4)
27.9
(82.2)
24.3
(75.7)
19.8
(67.6)
17.0
(62.6)
22.75
(72.94)
Միջին օրական °C (°F) 11.9
(53.4)
12.7
(54.9)
14.6
(58.3)
16.2
(61.2)
19.0
(66.2)
22.9
(73.2)
25.6
(78.1)
26.1
(79)
23.5
(74.3)
19.7
(67.5)
15.3
(59.5)
12.6
(54.7)
18.34
(65.02)
Միջին ցածր °C (°F) 7.1
(44.8)
7.8
(46)
9.7
(49.5)
11.5
(52.7)
14.6
(58.3)
18.6
(65.5)
21.5
(70.7)
21.9
(71.4)
19.1
(66.4)
15.2
(59.4)
10.8
(51.4)
8.1
(46.6)
13.82
(56.89)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 37
(1.46)
36
(1.42)
33
(1.3)
38
(1.5)
39
(1.54)
22
(0.87)
8
(0.31)
20
(0.79)
70
(2.76)
77
(3.03)
47
(1.85)
48
(1.89)
475
(18.7)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1 mm) 4.4 3.9 3.6 4.8 4.3 2.6 1.1 2.4 5.0 5.0 4.3 4.8 46.3
Միջին ամսական արևային ժամ 171 171 215 234 259 276 315 288 235 202 167 155 2696
աղբյուր: Agencia Estatal de Meteorología[17]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.)Grup Enciclopèdia, 1968.
  2. Llei 4/1983, de 23 de novembre, d'Ús i Ensenyament del Valencià
  3. Ley 4/1983, de 23 de noviembre, de Uso y Enseñanza del Valenciano
  4. National Statistics Institute Իսպանիայի մունիցիպալ ռեգիստր 2023 — 2023.
  5. World Urban Areas – Demographia, May 2014
  6. «Districte 1. Ciutat Vella» (PDF). Oficina d'Estadística. Ajuntament de València (Catalan and Spanish). 2008. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. Eurostat. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 3-ին.
  8. Áreas urbanas +50, Ministerio de Fomento de España (pol. Ministerstwo Rozwoju) Արխիվացված 2014-08-26 Wayback Machine.
  9. %5b%5bAgencia Estatal de Meteorología%5d%5d «Guía resumida del clima en España (1981-2010)» (իսպաներեն). Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  10. Pérez Cueva, Alejandro J. (1994). Conselleria de Vivienda, Obras Públicas y Vertebración del Territorio (ed.). Atlas climático de la Comunidad Valenciana: 1961-1990 (1ª ed.). Valencia: Generalitat Valenciana. էջ 205. ISBN 84-482-0310-0. OCLC 807093628.
  11. Kottek, M.; Grieser, J.; Beck, C.; Rudolf, B.; Rubel, F. (2006 թ․ հուլիսի 10). «World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated». Meteorol. Z. 15 (3): 259–263. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. ISSN 0941-2948. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 22-ին.
  12. «Snow in Valencia». La Vanguardia.
  13. Dani (2011 թ․ դեկտեմբերի 31). «Temperatura Agua del Mar, Año 2012». Registro de Datos (իսպաներեն). Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  14. 14,0 14,1 «Valencia Climate Guide». Weather2Travel.com. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 16-ին.
  15. Rivera, Antonio (2010 թ․ հուլիսի 18). «Temperatura del agua del mar». Las Provincias (իսպաներեն). Vocento. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  16. «Valores climatológicos normales. València». Agencia Estatal de Meteorología (իսպաներեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  17. «Valores climatológicos extremos». Agencia Estatal de Meteorología (իսպաներեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  18. EFE (հոկտեմբերի 22, 2014). «La segunda pinacoteca de España cumple 175 años y mira al siglo XXI». El Mundo. Unidad Editorial Información General S.L.U. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  19. Vázquez, Cristina (հունվարի 12, 2017). «El San Pío V, segunda pinacoteca de España, culmina su ampliación». El País. Prisa. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալենսիա» հոդվածին։