Прејди на содржината

Српски јазик

Од Википедија — слободната енциклопедија
Српски јазик
српски језик / srpski jezik
Застапен воСрбија, Босна и Херцеговина и Косово
ПодрачјеБалкан
Говорници12 милиони[1]  
Јазично семејство
индоевропски
Писмосрпска азбука
Статус
Службен во Србија
 Босна и Херцеговина
 Косово
Регулативен органКатедра за стандардизирање на српскиот јазик
Јазични кодови
ISO 639-1sr
ISO 639-2srp
ISO 639-3srp
{{{mapalt}}}
  Држави каде српскиот е службен.
  Држави каде српскиот е малцински признат.
Српски јазик (2006)

Српски јазикјужнословенски јазик и стандардизирана норма на српскохрватскиот јазик. Српскиот е службен јазик во Србија, Косово и Република Српска (Босна и Херцеговина), а се користи и во делови на Црна Гора и Хрватска и населените места кои се сметаат за српска дијаспора.

Во српскиот јазик, зборовите се пишуваат како што и се изговараат, и секоја буква претставува еден глас. Овој фонетички принцип е претставен во поговорката: "Пишувај како што зборуваш, читај како што е напишано", принцип користен во повеќе балкански јазици.

Друга одлика на српскиот јазик е што тој се пишува на две азбуки: кирилица и латиница. Двете азбуки се речиси еднакви, а единствена разлика е во користењето на буквите. Ова е последица на историски причини, имено делот од српската популација кој бил под влијание на Австроунгарија пишувал на латиница, а другиот дел кој бил под влијание на Византија пишувал на кирилица. Денес, сите образовани луѓе ги познаваат и двете азбуки.[се бара извор]

Граматика на српскиот јазик

[уреди | уреди извор]

Падежи и деклинација на именки

[уреди | уреди извор]

Во српскиот јазик има седум падежи: номинатив, генитив, датив, акузатив, вокатив, инструментал и локатив. Кога именките се деклинираат, акцентот се менува за датив и локатив.

Еднина Класа I - м.р. I
прозор
Класа I - м.р. II
-ац, и живи суштества
магаре
Класа I - с.р. I
село
Класа I - с.р. I
главн што завршуваат на -e**
дрво и Миле (име)
Класа II - ж.р. I
жена
Класа II - ж.р. I
-ka
банка
Класа II - ж.р. I
-ga
книга
Класа III - ж.р. II
љубов
Номинатив

(Ко? Шта?)

(Кој? Што?)

прозор
prozor
магарац
magarac
село
selo
дрво drvo
Миле Mile
жена
žena
банка
banka
књига
knjiga
љубав
ljubav
Генитив

(Кога? Чега?)

прозорa
prozora
магарца
magarca
селa
sela
дрвета drveta
Милета Mileta
женe
žene
банке
banke
књиге
knjige
љубави
ljubavi
Датив

(Коме? Чему?)

(На кого? Зошто?)

прозôру
prozôru
магâрцу
magârcu
сêлу
sêlu
дрвêту drvêtu
Милету Miletu
жêни
žêni
бâнци
bânci
књизи
knjizi
љубâви
ljubâvi
Акузати

(Кога (видим)? Шта (гледам)?)

(Кој (гледам)? Што (гледам)?)

прозор
prozor
магарца
magarca
село
selo
дрво drvo
Милета Mileta
жену
ženu
банку
banku
књигу
knjigu
љубав
ljubav
Вокатив

(Ој! Хеј!)

прозорē
prozore
магарчē
magarče
селō
selō
дрвō drvō
Миле Mile
женō
ženō
банкō
bankō
књигō
knjigō
љубави
ljubavi
Инструментал

(С ким(e)? Чим(е)?)

(Со кого? Со што?)

прозором
prozorom
магарцом
magarcom
селом
selom
дрветом drvetom
Милетом Mile
женом
ženom
банком
bankom
књигом
knjigom
љубави (or -ју)*
ljubavi(or -ју)
Локатив

(О коме? О чему?)

(За кого? За што?)

прозóру
prozóru
магáрцу
magárcu
сéлу
sélu
дрвéту drvétu
Милету Miletu
жéни
žéni
бáнци
bánci
књизи
knjizi
љубави
ljubavi
Множина прозори магариња села дрва жени банки книги љубов
Номинатив прозори
prozori
магарци
magarci
села
sela
дрва
drva
жене
žene
банке
banke
књиге
knjige
љубави
ljubavi
Генитив прóзорā
prozora
мáгарацā
magaraca
сéлā
sela
дрвā
drva
жéнā
žena
бáнакā
banaka
књигā
knjiga
љубави
ljubavi
Датив прозорима
prozorima
магарцима
magarcima
селима
selima
дрвима
drvima
женама
ženama
банкама
bankama
књигама
knjigama
љубавима
ljubavima
Акузатив прозоре
prozore
магарце
magarce
села
sela
дрва
drva
жене
žene
банке
banke
књиге
knjige
љубави
ljubavi
Вокатив прозори
prozori
магарци
magarci
села
sela
дрва
drva
женe
žene
банке
banke
књиге
knjige
љубави
ljubavi
Инструментал прозорима
prozorima
магарцима
magarcima
селима
selima
дрвима
drvima
женама
ženama
банкама
bankama
књигама
knjigama
љубавима
ljubavima
Локатив прозорима
prozorima
магарцима
magarcima
селима
selima
дрвима
drvima
женама
ženama
банкама
bankama
књигама
knjigama
љубавима
ljubavima
  • Во зборовите од III-тата класа во инструментал еднина завршетокот може да биде -ју. Некои зборови претрпуваат промени, како на пример: љубав се менува во љубављу или младост станува младошћу и смрт станува смрћу
  • Еднослоговните зборови што завршуваат на -о се деклинираат на овој начин.
  • Именките нога, рука, око, уво (мак. нога, рака, око, уво) кои како делови на ловечкото тело доаѓаат во пар, имаат форми на генитив множина со завршеток : ногу, руку, очију, ушију.

Како да се одредат кои именки спаѓаат во кои класи:

  1. Ако именката завршува на согласка, најверојатно таа спаѓа во првата класа за м.р.
  2. Ако именката завршува на самогласките – o, или -e во еднина, тогаш таа спаѓа во првата класа на с.р. Но сепак некои машки имиња не спаѓаат во оваа класа.
  3. Ако именката завршува на – a, тогаш таа е втора класа во ж.р. Исто така има и некои машки именки што имаат женски завршетоци на – a, (пр: судија).
  4. Именките на класа III се skoro сите од ж.р. и завршуваат на согласки. Тие се разликуваат од првата класа поради тоа што тие означуваат апстрактни именки (пр: љубав, смрт, болест, младост). Но, именките како гост, мост, прст се од м.р.

Придавки

[уреди | уреди извор]

Придавките имаат три рода (машки, женски и среден), седум падежи (номинатив, датив, генитив, акузатив, инструментал, локатив и вокатив кој е формално еднаков на номинативот), два броја (еднина и множина) и две промени (определена и неопределена). Неопределената промена според завршетоците е еквивалентна на промената на именките. Определената промена е специфична само за придавките и се разликува од неопределената, и по форма и по значење.

Определена промена
Еднина м.р. с.р. ж.р.
Номинатив нов(и) ново нова
Генитив новог(а) новог(а) новe
Датив новом новом новој
Акузатив нов(и) ново нову
Вокатив нови ново нову
Инструментал новим новим новом
Локатив новом новом новој
Множина
Номинатив нови нова нове
Генитив нових нових нових
Датив новим новим новим
Акузатив нове нова нове
Вокатив нови нова нове
Инструментал новим новим новим
Локатив новим новим новим

Компарација на придавки

[уреди | уреди извор]

Придавките имаат три степени: позитив, компаратив и суперлатив.

Еднина М.Р. С.Р. Ж.Р.
Номинатив добар
бољи
најбољи
добро
боље
најбоље
добра
боља
најбоља
Акузатив добар
бољи
најбољи
добро
боље
најбоље
добру
бољу
најбољу
Генитив доброг(а)
бољег(а)
најбољег(а)
доброг(а)
бољег(а)
најбољег(а)
добре
боље
најбоље
Датив добром
бољем
најбољем
добром
бољем
најбољем
доброј
бољој
набољој
Инструментал добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
добром
бољом
најбољом
Локатив добром
бољем
најбољем
добром
бољем
најбољем
доброј
бољој
набољој
Множина М.Р. С.Р. Ж.Р.
Номинатив добри
бољи
најбољи
добра
боља
најбоља
добре
боље
најбоље
Акузатив добре
боље
најбоље
добра
боља
најбоља
добре
боље
најбоље
Генитив добрих
бољих
најбољих
добрих
бољих
најбољих
добрих
бољих
најбољих
Датив добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
Инструментал добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
Локатив добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим
добрим
бољим
најбољим

Помошни глаголи

[уреди | уреди извор]
Глагол јесам
[уреди | уреди извор]

Нема инфинитив и има само сегашно време:

Лична заменка Сегашност Сегашност (нег. форми)
Долга (акцентирана) форма Долга (неакцентирана) форма
Ја (Јас) јесам сам нисам
Ти (Ти) јеси си ниси
Он, Она, Оно (Тој, таа, тоа) јесте је није
Ми (Ние) јесмо смо нисмо
Ви (Вие) јесте сте нисте
Они, Оне, Она (Тие) јесу су нису
Глагол бити
[уреди | уреди извор]

Овој глагол е ист со македонскиот помошен глагол сум.

Лич. заменка Сегашност Иднина Минато
1-во 2-ро перфект аорист имперфект плуперфект
Ја (Јас) будем ћу бити будем био/ла сам био/ла; био/ла сам бих бејах био/ла сам био/ла
Ти (Ти) будеш ћеш бити будеш био/ла си био/ла; био/ла си би бејаше био/ла си био/ла
Он, Она, Оно (Тој, таа, тоа) буде ће бити буде био/ла/ло је био/ла/ло; био/ла/ло је би бејаше био/ла/ло је био/ла/ло
Ми (Ние) будемо ћемо бити будемо били/ле смо били/ле; били/ле смо бисмо бејасмо били/ле смо били/ле
Ви (Ти) будете ћете бити будете били/ле сте били/ле; били/ле сте бисте бејасте били/ле сте били/ле
Они, Оне, Она (Тие) буду ће бити буду били/ле/ла су били/биле/била; били/ле/ла су бише бејаху били/ле/ла су били/ле/ла
Правилни глаголи
[уреди | уреди извор]
Лич. заменка Сегашност Иднина Минато
1-во 2-ро перфект аорист имперфект плуперфект
Ја (Јас) радим ћу радити будем радиo/ла сам радиo/ла; радиo/ла сам рад+их > радих рад+ах > рађах радиo/ла сам радиo/ла
Ти (Ти) радиш ћеш радити будеш радиo/ла си радиo/ла; радиo/ла си рад+ише > радише рад+аше > рађаше радиo/ла си радиo/ла
Он, Она, Оно (Тој, таа, тоа) ради ће радити буде радиоo/ла/ло је радиo/ла/ло; радиo/ла/ло је рад+ише > радише рад+аше > рађаше радиo/ла/ло је радиo/ла/ло
ми (Ние) радимо ћемо радити будемо радили/ле смо радили/ле; радили/ле смо рад+исмо > радисмо рад+асмо > рађасмо радли/ле смо радили/ле
Ви (Вие) радите ћете радити будете радили/ле сте радили/ле; радили/ле сте рад+исте > радисте рад+асте > рађасте радили/ле сте радили/ле
Они, Оне, Она (Тие) раде ће радити буду радили/ле/ла су радили/радиле/радила; радили/ле/ла су рад+ише > радише рад+аху > рађаху радили/ле/ла су радили/ле/ла
Неправилни глаголи
[уреди | уреди извор]
Лич. заменки Сегашност Иднина Минато
1-во 2-ро перфект аорист имперфект плуперфект
Ја (Јас) могу' ћу моћи будем могаo/ла сам могаo/ла; могаo/ла сам могох моћијах могаo/ла сам могаo/ла
Ти (Ти) можеш ћеш моћи будеш могаo/ла си могаo/ла; могаo/ла си може моћијаше могаo/ла си могаo/ла
Он, Она, Оно (Тој, таа, тоа) може ће моћи буде могаo/ла/ло је могаo/ла/ло; могаo/ла/ло je може можијаше могаo/ла/ло je могаo/ла/ло
Ми (Ние) можемо ћемо моћи будемо могли/ле смо могли/ле; могли/ле смо могосмо моћијасмо могли/ле смо могли/ле
Ви (Вие) можете ћете моћи будете могли/ле сте могли/ле; могли/ле сте могосте моћијасте могли/ле сте могли/ле
Они, Оне, Она (Тие) могу ће моћи буду могли/ле/ла су могли/могле/могла; могли/ле/ла су могоше моћијаху могли/ле/ла су могли/ле/ла

Предлози

[уреди | уреди извор]
Предлог Падеж Услов Пример
među акузатив со глагол што означува движење ići među ljude = « да оди помеѓу луѓе »
инструментал со глагол што не означува движење biti među ljudima = « да се биде помеѓу луѓе »
na акузатив со глагол што означува движење postaviti na sto = « да се постави на масата »
локатив со глагол што не означува движење biti na stolu = « да се биде на масата »
nad(a) акузатив со глагол што означува движење uzdigati se nad more = « да се воздигне над морето »
инструментал со глагол што не означува движење nalaziti se nad morem = « се наоѓа над морето »
o акузатив obesiti o nešto = « да обеси нешто »
локатив govoriti o nečemu = « да зборува за нешто »
pod(a) акузатив со глагол што означува движење padati pod stolicu = « да падне под столицата »
инструментал со глагол што не означува движење ležati pod stolicom = « да лежи под масата »
pred(a) акузатив со глагол што означува движење pozoviti pred kralja = « да се доведе пред кралот »
инструментал со глагол што не означува движење govoriti pred kraljem = « да зборува пред кралот »
s(a) генитив iskočiti sa stola = « отскокни од стол »
инструментал со нешто s mužem = « со мажот ми »
u генитив u Branka Ćopića = « во Бранко Ќопиќ»
акузатив со глагол што означува движење ići u selo = « да оди во село »
локатив со глагол што не означува движење živeti u selu = « да живи во село »
za акузатив za profesora = « за професорот »
инструментал za profesorom = « за професорот »

Споредбена лексикологија

[уреди | уреди извор]
Српски јазик
Писмо латиница и кирилица
Пример Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст Сва људска бићa рађaју се слободна и једнака у достојанству и правима. Она су обдарена разумом и свешћу и требаједни према другима да поступају у духу братства.
Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i svešću i treba jedni prema drugima da postupaju u duhu bratstva.
Македонски Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинство и права. Tие се обдарени со разум и совест и треба да се однесуваат еден кон друг во дуxот на општо човечката припадност.
Портал: Јазици
Македонски јазик Хрватски јазик Српски јазик
Споредба Usporedba Поређење
Европа Europa Европа
Холандија Nizozemska Холандија
Италијанци Talijani Италијанци
Вселена Svemir Васиона
’Рбет Kralježnica Кичма
Воздух Zrak Ваздух
Образование Odgoj Васпитање
Седмица Tjedan Седмица
Историја Povijest Историја
Панталони Hlače Панталоне
Стомак Trbuh Стомак
Наука Znanost Наука
Лично Osobno Лично
Личност Osoba Лице
Обединети Нации Ujedinjeni Narodi Уједињене Нације
Леб Kruh Хлеб
Вештачко Umjetno Вештачки
Крст Križ Крст
Демократија Demokracija Демократија
Сознание Spoznaja Сазнање
Остров Otok Острво
Офицер Časnik Официр
Патен сообраќај Cestovni promet Друмски саобраћај
Автопат Autocesta Аутопут
Должина Duljina Дужина
Здружение Udruga Удружење
Фабрика Tvornica Фабрика
Општо Opće Опште
Христос Krist Христос
Извини Oprosti Извини
Географија Zemljopis Географија
Јануари Siječanj Јануар
Пасош Putovnica Пасош
Пензионери Umirovljenici Пензионери
Совет за безбедност Vijeće sigurnosti Савет безбедности
Надворешно Vanjski Спољашњи
Сопствено Vlastito Сопствено
Ниво Razina Ниво
Печат Tisak Штампа
Работник Djelatnik Радник
Декада, век, милениум Desetljeće stoljeće tisućljeće Деценија, век, миленијум
Општење Priopćenje Саопштење
Стандард на мајчиниот јазик Materinski jezićni standard Матерњи језички стандард

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]