Przejdź do zawartości

Język samoański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gagana Sāmoa
Gagana faʻa Sāmoa
Obszar

Samoa, Samoa Amerykańskie

Liczba mówiących

415 tys.[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Samoa, Samoa Amerykańskie
Ethnologue 1 narodowy
Kody języka
ISO 639-1 sm
ISO 639-2 smo
ISO 639-3 smo
IETF sm
Glottolog samo1305
Ethnologue smo
GOST 7.75–97 смо 578
WALS sam
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku samoańskim
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język samoański (samoański Gagana Sāmoa) – język z grupy języków polinezyjskich z wielkiej rodziny austronezyjskiej, używany przez ok. 415 tys. Samoańczyków[1], przede wszystkim na pacyficznych wyspach Samoa i Samoa Amerykańskiego, gdzie ma status języka urzędowego. Wiele tysięcy Samoańczyków zamieszkuje również Nową Zelandię (zwłaszcza Auckland), Australię i Hawaje, w większości zachowując swój język.

Język samoański nie wykazuje znaczącego zróżnicowania dialektalnego, lecz istnieją pewne różnice w wymowie i słownictwie pomiędzy odmianą formalną a potoczną. Najważniejsza różnica fonetyczna dotyczy regularnych odpowiedników głosek „t” (styl formalny) i „k” (styl potoczny) oraz „n” (styl formalny) i „g” (wymowa /ŋ/ – styl potoczny). Przykładowo: „matka”: styl formalny tinā, styl potoczny kigā. W piśmie tradycyjnie stosuje się styl formalny[2].

Jest zapisywany alfabetem łacińskim[1].

System fonetyczny i ortografia

[edytuj | edytuj kod]
Aa, Āā Ee, Ēē Ii, Īī Oo, Ōō Uu, Ūū Ff Gg Ll Mm Nn Pp Ss Tt Vv (Hh) (Kk) (Rr)
/a/, /aː/ /ɛ/, /eː/ /iː/ /o/, /ɔː/ /ʊ/, /uː/ /f/ /ŋ/ /l, ɾ/ /m/ /n/, /ŋ/ /p/ /s/ /t/ /v/ (/h/) (/k/) (/ɾ/) /ʔ/

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzajnik

[edytuj | edytuj kod]

W języku samoańskim występuje zarówno rodzajnik określony, le (np. ‘o le Atua „Bóg”), jak i nieokreślony – se. W liczbie mnogiej nie używa się rodzajnika. Przykłady: ‘o le tagata „człowiek”; ‘o tagata „ludzie”.

Rzeczownik

[edytuj | edytuj kod]

Zasadniczo rzeczowniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj jako kategoria gramatyczna, liczbę mnogą rozpoznaje się po braku rodzajnika. Relacje przypadkowe realizowane są poprzez kilka typowych przyimków.

Zaimki osobowe

[edytuj | edytuj kod]

Podobnie jak inne języki austronezyjskie, samoański rozróżnia między pierwszą osobą liczby mnogiej inkluzywną (tzn. obejmującą również rozmówcę/-ów) i ekskluzywną (nie obejmującą rozmówcę/-ów):

liczba pojedyncza liczba podwójna liczba mnoga
Pierwsza osoba ekskluzywna a‘u, ‘ou mā‘ua, mā mātou
Pierwsza osoba inkluzywna tā‘ua, tā tātou
Druga osoba ‘oe, ‘e ‘oulua ‘outou, tou
Trzecia osoba ia / na lā‘ua lātou

Czasownik

[edytuj | edytuj kod]

Liczbę mnogą czasowników tworzy się najczęściej przez reduplikację pierwszej sylaby.

Słownictwo

[edytuj | edytuj kod]

Zasób leksykalny samoańskiego jest w przeważającym stopniu austronezyjski, z pewną liczbą zapożyczeń z języka angielskiego. Przykłady podstawowych słów:

Polski Samoański Przybliżona wymowa
Tak ‘ioe [ʔi.jo.ɛ]
Nie Leai [lɛ.ɑ.i]
Proszę Fa‘amolemole [fɑ.ʔɑ.mo.lɛ.mo.lɛ]
Dziękuję Fa‘afetai [fɑ.ʔɑ.fɛ.taɪ]
W porządku ‘Ua lelei [ʔu.wɑ lɛ.lɛɪ]
duży – mały tele – la‘itiiti [tɛ.lɛ] [lɑ.ʔi.tiː.ti]
szybki – powolny vave/tope – gese [vɑ.vɛ] [to-bɛ] – [ŋɛ.sɛ]
wcześnie – późno vave – tuai [vɑ.vɛ] – [tu.waɪ]
tani – drogi taugōfie – taugatā [tɑ.u.ŋoː.fi.ɛ] – [tɑ.u.ŋɑ.tɑː]
blisko – daleko latalata – mamao [lɑ.tɑ.lɑ.tɑ] – [mɑ.mɑ.ɔ]
gorący – zimny vevela – malulū [vɛ.vɛ.lɑ] – [mɑ.lu.luː]
pełny – pusty tumu – gaogao [tu.mu] – [ŋɑ.o.ŋɑ.o]
łatwy – trudny faigōfie – faigatā [fɑ.i.ŋoː.fi.ɛ] – [fɑ.i.ŋɑ.tɑː]
ciężki – lekki mamafa – māma [mɑ.mɑ.fɑ] – [mɑː.mɑ]
otwarty – zamknięty tatala – tapuni [tɑ.tɑ.lɑ] – [tɑ.bu.ni]
prawidłowy – błędny sa‘o – sesē [sɑ.ʔɔ] – [sɛ.seː]
stary – nowy tuai – fou [tu.waɪ] – [fɔʊ]
stary – młody matua – talavou [mɑ.tu.wə] – [tɑ.lɑ.vo.u]
piękny – brzydki ʻaulelei / ʻauleaga [ʔɑʊ.lɛ.leɪ] – [ʔɑʊ.lɛ.ɑ.ŋɑ]
dobry – zły lelei – leaga [lɛ.leɪ] – [lɛ.ɑ.ŋɑ]
lepszy – gorszy feoloolo – leaga tele [fɛ.ɔ.loː.lo] – [lɛ.ɑ.ŋɑ.tɛ.lɛ]
Jeden Tasi [tɑ.si]
Dwa Lua [lu.ɑ]
Trzy Tolu [to.lu]
Cztery Fa [fɑ]
Pięć Lima [li.mɑ]
Sześć Ono [ɔ.no]
Siedem Fitu [fi.tʌ]
Osiem Valu [vɑ.lʌ]
Dziewięć Iva [i.vɑ]
Dziesięć Sefulu [sɛ.fʌ.lʌ]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • G.B. Milner 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6 (ang.).
  • Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen, 1992. Samoan reference grammar. Oslo: Scandinavian University Press/Institute for Comparative Research in Human Culture (ang.).
  • La’i Ulrike Mosel, Ainslie So’o. Say it in Samoan. Pacific Linguistics D88. Canberra: ANU (ang.).
  • Thomas Edward Payne, Describing morphosyntax: a guide for field linguists., Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-58224-5, OCLC 38044501 (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]