Qhichwa simi icha Runasimi ñisqaqa Urin Apya Yalapi rimasqan rimaymi. Tawantinsuyup siminsi karqan. Kunanqa yaqa 14.000.000 runam kay simita riman, Piruwpi, Puliwyapi, Arhintinapi, Ikwayurpi, Chilipi, Kulunsuyupi ima riman. Lliw Apya Yala rimaykunamanta astawan rimaqniyuqmi. Qhichwa sutiwantaq Fray Domingo de Santo Tomásmi kay simiman suticharqan, payqa qhichwa simimanta ñawpaq qillqaqmi karqan.

Qhichwa simi, Kichwa shimi, Nunashimi, Runashimi (Runasimi)
Kaypi rimasqa: Piruw,  Qullasuyu,  Ikwayur,  Arhintina,  Chirisuyu,  Kulunsuyu,  Parasil
(karu runa: Ispaña, Ransiya, HAS, Mishiku, Kanada, Italya, Nihun)
Suyukuna: Andes
Rimaqkuna:

• Mama rimay:
• Hukkuna:

14.000.000

• 9.600.000
• 4.400.000

Ñiqi: 83
Rimaykunap ayllun: Qhichwa
Tukri simi:
Kay mama llaqtakunapi: Piruw,  Qullasuyu,  Ikwayur,  Kulunsuyu
Kaypa kamachisqan: Manam kamachisqachu
Tuyrukuna
ISO 639-1 qu
ISO 639-2 que
ISO 639-3 que
SIL Llapa k'iti rimayqa kikin tuyruyuqmi
Maypim Runasimita rimachkanku
Kaytapas qhaway:
Rimay - Rimaykunap ayllun - Katiguriya:Rimay
Qhichwa simip k'iti rimayninkuna.

Huk simillachu icha simikunachu?

Simi yachaqkunaqa qhichwa simi hukllachu icha achkachu kasqanmanta achkatam rimaykunakun. SIL Internationalmantaqa 42 rimaymi. Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Sunturmantataq huk simillam, Qusqu llaqtamanta rimayllam allin qhichwa simi ñispa.

Ichataq Chanka rimaqqa manam Wanka rimayta hap'iqanchu, Wankakunataq manam Chanka rimayta hap'iqallantaqchu. Chaymantam ñinku, manam huk rimayllachu, ichataq achka qhichwa rimay kaptinmi qhichwaman rimaykunap ayllun sutichan.

Qhichwa simip k'iti rimayninkuna

Achka qhichwa k'iti rimaymi kachkan, iskaynintin hatun rimay huñum, achkataq aslla urin rimay huñum:

Ñawpakawsay

 
На карте отображено распределение лиц с родным языком кечуа по районам.
 
Arhintina qispikusqa "acta": qhichwa simipi, kastilla simipi. (1816).

Alfredo Torero sutiyuq simi yachaqpa nisqankamaqa qhichwa simi Lima suyupis paqarirqan. Chay k'itipi lliwmanta aswan k'iti rimaykuna kaptinmi, chaypi qhichwa simip qallarisqan karqan, nispa ninmi. Chaymantataqsi qhichwa rimayqa chawpi Antikunapis mast'arirqan, iskaynintin rimay huñuman (Waywash, Wamp'uy) rakispa. Inkakunalla chaymanta unay pachas Qusquman apamurqan, chaypi ñawpaqta mana qhichwata rimaptinkus. Inkakunaqa wamp'uy qhichwatas tukuy Tawantinsuyup rimaynin hinas llamk'achispa kunan Ikwadurmanpas aparqan.

Ispañulkuna Tawantinsuyuta atiparqaspa, 16, 17 ñiqin pachakwatakunapi Fray Domingo de Santo Tomás, Diego González Holguín sutiyuq ispañul tayta kurakunam ñawpaq qhichwa simimanta simi qullqakunatam simi kamachiykunatapas qillqarqanku.

Ispañulkunaqa ñawpaqta qhichwa simita qhatuna simi hinas, kristiyanuchay nisqapaqpas llamk'achirqan. Alli-allillamantataq kastilla simitas mast'arirqan, qhichwa simita, huk indihina simikunatapas ñit'ipaspa. Mana warkukuq republikakunallapi chaypi kamachiq wiraquchakunas qhichwa simitaqa tukrillapas saruparqan, kastilla simillata saqillaspa.

Piruwpi Juan Velasco Alvarado umalliq kaptin, 1975 watapi ñawpaq kutim qhichwa simita tukri simi hinaman kamachirqan. Chaywanpas, kunankamapas manam chiqap tukri simichu. Buliwyapi Evo Moralestaq 2006 watapim qhichwa simitam, aymara simitapas tukri simikunaman rurarqan.18.11.1985. Piruwpi, Sapan Achaha kamyuqmi nisqa.

Allin qillqay hawa rimanakuy

Qhichwa rimayninchikta tukri nisqa qhichwa siq'i llumpawan qillqanchik. Chay siq'i llumpanchikqa kimsantinmi hanllalliyuq. Rodolfo Cerrón Palomino yachaqmi chay allin qillqaytaqa kaman. Chay hinataqmi kunan Piruwpi Buliwyapipas qhichwa siq'i llumpatam llamk'achinku.

Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Suntur nisqaqa manam ari nispa, kunanraqmi pichqantin hanllalliwan qillqayta munan. Chay hinam Juan Velasco Alvaradop Piruwpi kamachisqan siq'i llumpa karqan, ichataq 1986 watallakamam tukri siq'i llumpa karqan, chaymanta kimsantin hanllalli tukrichasqa kaptinmi.

Qhichwa simi kamachiy

Rikullay ima

Kaypipas qhaway

Hawa tinkikuna

Qhichwa runakunapaq simi qullqakuna

Simi qullqakuna: Qhichwa simi - Huk simikuna

Qhichwa simimanta yachay

Qhichwa simipi antañiqiq wakichiy

Wamaq runakunap qhichwa simita yachakunanpaq

Siq'i llumpa - ima sanampakunawan qillqay

Qhichwa simip k'iti rimayninkunamanta

Qhichwa simipi multimiryam

 Kayqa kusa qillqam. Kaypi ñit'iy willasunaykipaq.