ටියුනීසියාව

ටියුනීසියා ජනරජය
الجمهورية التونسية (අරාබි)
*al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah*
ටියුනීසියා ජනරජය الجمهورية التونسية (අරාබි); al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah;
	ජාතික ධජය රාජ්‍ය ලාංඡනය
	උද්යෝග පාඨය: حرية، نظام، عدالة; "Ḥurrīyah, Niẓām, 'Adālah"; "නිදහස, සාමය, යුක්තිය"
	ජාතික ගීය: حماة الحمى; "Humat al-Hima"; (සිංහල: "මව්බිමේ ආරක්ෂකයින්");
	උතුරු අප්‍රිකාවේ ටියුනීසියාවේ පිහිටීම
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය	ටියුනිස්; 36°49′N 10°11′E / 36.817°N 10.183°E
නිල භාෂා(ව)	නූතන සම්මත අරාබි
දේශීය වාචික	ටියුනීසියානු අරාබි
විදේශීය භාෂා	ප්‍රංශ භාෂාව;
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2021)	98% අරාබිවරු; 1% බර්බර්වරු; 1% යුදෙව්වන් and others;
ආගම	99% සුන්නි ඉස්ලාම්; 1% වෙනත් (ක්‍රිස්තියානි, යුදෙව්, ෂියා මුස්ලිම්, බහායි ඇදහිල්ල සහ ආගමික නොවන);
ජාති නාම(ය)	ටියුනීසියානුවන්
රජය	ඒකීය අර්ධ ජනාධිපති ජනරජය
• ජනාධිපති	කයිස් සයිඩ්
• අගමැති	අහමඩ් හචානි
ව්‍යවස්ථාදායකය	පාර්ලිමේන්තුව
• උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය	ප්‍රදේශ සහ දිස්ත්‍රික්ක ජාතික සභාව
• පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය	මහජන නියෝජිතයින්ගේ රැස්වීම
පිහිටුවීම
• පුරාණ කාර්තේජ්	ක්‍රි. පූ. 814
• හුසේනිඩ් රාජවංශය	1705 ජූලි 15
• ටියුනීසියාවේ රාජධානිය	1956 මාර්තු 20
• ජනරජය	1957 ජූලි 25
• වත්මන් ව්‍යවස්ථාව	2022 ජූලි 25
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ	163,610 km2 (63,170 sq mi) (91 වෙනි)
• ජලය (%)	5.04
ජනගහණය
• 2020 ඇස්තමේන්තුව	11,708,370 (81 වෙනි)
• ජන ඝණත්වය	71.65/km2 (185.6/sq mi) (144 වෙනි)
දදේනි (ක්‍රශසා)	2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	ඇ.ඩො. බිලියන 162.097 (82 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල	ඇ.ඩො. 13,248 (113 වෙනි)
දදේනි (නාමික)	2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ	ඇ.ඩො. බිලියන 51.271 (92 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල	ඇ.ඩො. 4,190 (129 වෙනි)
ගිනි (2021)	33.7; මධ්‍යම
මාසද (2022)	0.732; ඉහළ · 101 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදල	ටියුනීසියානු ඩිනාර් (TND)
වේලා කලාපය	UTC+1 (මධ්‍යම යුරෝපීය වේලාව - CET)
දින ආකෘති	දිදි/මාමා/වවවව
රිය ධාවන මං තීරුව	දකුණ
ඇමතුම් කේතය	+216
අන්තර්ජාල TLD	.tn; .تونس;

ටියුනීසියාව,^{[lower-alpha 1]} නිල වශයෙන් ටියුනීසියා ජනරජය,^{[lower-alpha 2]}^[19] අප්‍රිකාවේ උතුරු දෙසින් පිහිටි රට වේ. එය බටහිරින් සහ නිරිත දෙසින් ඇල්ජීරියාව, ගිනිකොන දෙසින් ලිබියාව සහ උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් මධ්‍යධරණී මුහුදෙන් මායිම්ව ඇති උතුරු අප්‍රිකාවේ මාග්‍රෙබ් ප්‍රදේශයේ කොටසකි. ටියුනීසියාව උතුරින් සිසිලි සහ සාඩීනියා දූපත් හරහා සහ නැගෙනහිරින් මෝල්ටාව හරහා ඉතාලිය සමඟ සමුද්‍ර දේශසීමා බෙදා ගනී. එය ක්‍රි.පූ. 9 වැනි සියවස දක්වා දිවෙන කාර්තේජ්හි පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන මෙන්ම කයිරෝආන් මහා පල්ලිය ද දක්වයි. එහි පැරණි ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය, සූක් සහ නිල් වෙරළ සඳහා ප්‍රසිද්ධ, එය වර්ග කිලෝමීටර 163,610 (වර්ග සැතපුම් 63,170) ආවරණය වන අතර එහි ජනගහනය මිලියන 12.1 කි. එය ඇට්ලස් කඳුකරයේ නැගෙනහිර කෙළවර සහ සහරා කාන්තාරයේ උතුරු ප්‍රදේශය අඩංගු වේ; එහි ඉතිරි භූමියෙන් වැඩි කොටසක් වගා කළ හැකි ඉඩම් වේ. එහි කිලෝමීටර් 1,300 (සැතපුම් 810) වෙරළ තීරයට මධ්‍යධරණී ද්‍රෝණියේ බටහිර සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල අප්‍රිකානු සන්ධිය ඇතුළත් වේ. ටියුනීසියාව අප්‍රිකාවේ උතුරු දෙසින් පිහිටි කේප් ඇන්ජෙලා හි නිවහන වේ. ඊසානදිග වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇති ටියුනිස් රටේ අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන අතර එය ටියුනිස් නමින් නම් කර ඇත. ටියුනීසියාවේ නිල භාෂාව නූතන සම්මත අරාබි වේ. ටියුනීසියාවේ ජනගහනයෙන් අතිමහත් බහුතරය අරාබි සහ මුස්ලිම්වරු ය. ස්වභාෂා ටියුනීසියානු අරාබි යනු වැඩිපුරම කතා කරන අතර, ප්‍රංශ භාෂාව ද පරිපාලනමය සහ අධ්‍යාපනික භාෂාවක් ලෙස ඇතැම් සන්දර්භවල සේවය කරයි, නමුත් එයට නිල තත්වයක් නොමැත.

මුල් පෞරාණික යුගයේ පටන් ටියුනීසියාවේ ස්වදේශික බර්බර්වරු වාසය කළහ. සෙමිටික් ජනතාවක් වූ ෆීනීෂියානුවන් ක්‍රි.පූ. 12 වැනි සියවසේ දී පැමිණීමට පටන් ගත් අතර, වෙරළ තීරයේ පදිංචි වී ජනාවාස කිහිපයක් පිහිටුවා ගත් අතර, ක්‍රිස්තු පූර්ව 7 වන සියවස වන විට කාර්තේජ් බලවත්ම රට බවට පත් විය. ෆිනීෂියානු පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් පුනික් ජනතාව ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය. පුරාණ කාර්තේජ් ප්‍රධාන වෙළඳ අධිරාජ්‍යයක් වූ අතර ක්‍රි.පූ 146 වන තෙක් රෝමානු ජනරජයට මිලිටරි ප්‍රතිවාදියා වූ අතර එය ඉදිරි වසර 800 න් වැඩි කාලයක් ටියුනීසියාව අත්පත් කරගත් රෝමවරුන් විසින් පරාජය කරන ලදී. රෝමානුවන් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය හඳුන්වා දුන් අතර එල් ජෙම් හි ඇම්ෆිතියටර් වැනි වාස්තු විද්‍යාත්මක උරුමයන් අත්හැරියේය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 7 වැනි සියවසේදී අරාබි මුස්ලිම්වරු ටියුනීසියාව මුළුමනින්ම යටත් කර ගත්හ (අවසානයේ 647 දී පටන් ගත් උත්සාහ කිහිපයකින් පසු 697 දී සාර්ථක විය) සහ ඔවුන්ගේ ගෝත්‍ර සහ පවුල් සමඟ පදිංචි වූ අතර, ඉස්ලාම් සහ අරාබි සංස්කෘතිය ප්‍රදේශවාසීන් වෙත ගෙන එන ලදී. පසුකාලීනව 11-12 සියවස් වලදී බනු හිලාල් සහ බනු සුලෙයිම් ගෝත්‍රිකයන්ගේ මහා පරිමාණ අරාබි සංක්‍රමණය මෙම ක්‍රියාවලිය වේගයෙන් වේගවත් කළේය. 15 වැනි සියවස පමණ වන විට, නූතන ටියුනීසියාවේ ප්‍රදේශය දැනටමත් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ අරාබිකරණය වී තිබූ අතර, ජනගහනයෙන් ජනවිකාස බහුතරය ලෙස අරාබිවරුන් ස්ථාපිත විය.^[20] ඉන්පසුව, 1546 දී, ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යය එහි පාලනය ස්ථාපිත කළ අතර, 1881 දී ප්‍රංශ ටියුනීසියාව යටත් කර ගන්නා තෙක් වසර 300 කට වැඩි කාලයක් පාලනය කළේය. 1956 දී චෙඩ්ලි කල්ලා, ෆර්හාට් හචෙඩ් සහ සලා බෙන් යූසෙෆ් වැනි ක්‍රියාකාරීන්ගේ සහාය ඇතිව හබීබ් බෝර්ගුයිබා ගේ නායකත්වය යටතේ ටියුනීසියාව ටියුනීසියානු ජනරජය ලෙස නිදහස ලබා ගත්තේය. අද, ටියුනීසියාවේ සංස්කෘතිය සහ අනන්‍යතාවය මුල් බැස ඇත්තේ විවිධ සංස්කෘතීන් සහ ජනවාර්ගික මෙම සියවස් ගණනාවක් පුරා පවතින මංසන්ධිය තුළ ය.

2011 දී, ජනාධිපති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලිගේ 24 වසරක පාලනය යටතේ නිදහස සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නොමැතිකම පිළිබඳ අතෘප්තිය නිසා අවුලුවන ලද ටියුනීසියානු විප්ලවය, ඔහුගේ පාලන තන්ත්‍රය පෙරලා දමා කලාපය පුරා පුළුල් අරාබි වසන්ත ව්‍යාපාරය උත්ප්‍රේරණය කළේය. ඉන් ටික කලකට පසු නිදහස් බහුපක්ෂ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පැවැත්විණි; රට නැවතත් 2014 ඔක්තෝබර් 26 දින පාර්ලිමේන්තුවට ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී,^[21] සහ 2014 නොවැම්බර් 23 දින ජනාධිපති සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී. 2014 සිට 2020 දක්වා,^[22] එය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශකයට (The Economist) අනුව, අරාබි ලෝකයේ එකම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යය ලෙස සැලකේ.^[23]^{[lower-alpha 3]} ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමකින් පසුව, ටියුනීසියාව දෙමුහුන් පාලන තන්ත්‍රයක් ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.^[24] එය මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ ඉහළම ශ්‍රේණිගත කිරීම් සහිත අප්‍රිකාවේ රටවල් කිහිපයෙන් එකකි, මහාද්වීපයේ ඉහළම ඒක පුද්ගල ආදායමෙන් එකක් වන අතර එය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ඒක පුද්ගල ආදායමේ 129 වැනි ස්ථානයයි.

ටියුනීසියාව ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව සමඟ හොඳින් ඒකාබද්ධ වී ඇත. එය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි, ජාත්‍යන්තර සංවිධානයේ ඩි ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි, අරාබි ලීගය, ඉස්ලාමීය සහයෝගීතා සංවිධානය, අප්‍රිකානු සංගමය, නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාව සඳහා පොදු වෙළඳපොළ, නොබැඳි ව්‍යාපාරය, ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණය, 77 කණ්ඩායම, අනෙකුත් අය අතර. එය ඔවුන්ගේ භූගෝලීය සමීපත්වය හේතුවෙන් සමහර යුරෝපීය රටවල් සමඟ, විශේෂයෙන් ප්‍රංශය,^[25] සහ ඉතාලිය,^[26]^[27] සමඟ සමීප ආර්ථික හා දේශපාලන සබඳතා පවත්වයි. ටියුනීසියාව යුරෝපීය සංගමය සමඟ සංගම් ගිවිසුමක් ද ඇති අතර එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රධාන නේටෝ නොවන මිත්‍ර රාජ්‍යයක් බවට පත්ව ඇත.

නිරුක්තිය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව යන වචනය ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ ටියුනිස් භාෂාවෙන්; මධ්‍යම නාගරික කේන්ද්‍රස්ථානයක් සහ නූතන ටියුනීසියාවේ අගනුවර. නමෙහි වර්තමාන ස්වරූපය, එහි ලතින් උපසර්ගය -ia, ප්‍රංශ ටියුනීසියෙන් පරිණාමය වී ඇත,^[28]^[29] අනෙක් අතට සාමාන්‍යයෙන් බර්බර් මූල ⵜⵏⵙ සමඟ සම්බන්ධ වී, පිටපත් කරන ලද ටීඑන්එස්, එහි තේරුම "වැටීමට" හෝ "කඳවුරු" යන්නයි.^[30] එය සමහර විට කාර්තේජ් දේවතාවිය වන ටැනිත් (හෝ ටියුනිට්),^[28]^[31] සහ පුරාණ ටයින්ස් නගරය සමඟද සම්බන්ධ වේ.^[32]^[33]

ප්‍රංශ ව්‍යුත්පන්න ටියුනීසි රට නම් කිරීම සඳහා සුවිශේෂී නමක් හඳුන්වා දෙමින් සුළු වෙනස් කිරීම් සමඟ සමහර යුරෝපීය භාෂාවලින් සම්මත විය. රුසියානු ටියුනීස් (ටියුනිස්) සහ ස්පාඤ්ඤ ටූනෙස් වැනි වෙනත් භාෂාවන් නම නොකැඩී තබා ඇත. මෙම අවස්ථාවෙහිදී, අරාබි تونس මෙන්ම, රට සහ නගරය යන දෙකටම එකම නම භාවිතා වන අතර, සන්දර්භය අනුව පමණක් වෙනස පැවසිය හැකිය.^[28]

ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන්, නිදහසට පෙර ටියුනීසියාව බොහෝ විට සරලව හැඳින්වූයේ "ටියුනිස්" ලෙසිනි, එය 1940 ගණන් දක්වා පැවතුණු නමකි;^{[lower-alpha 4]} ප්‍රංශ බලපෑම යටතේ, ටියුනීසියෙන් අනුවර්තනය කරන ලද "ටියුනීසියාව" නවෝත්පාදනය ක්‍රමයෙන් ග්‍රහණය විය.^[28] "ටියුනීසියානු" යන විශේෂණ පදය ප්‍රථම වරට ඉංග්‍රීසියෙන් 1825 දී දර්ශනය විය,^[39] පෙර විශේෂණ ස්වරූපය "ටියුනීසීන්"^[40]

ඉතිහාසය[සංස්කරණය]

පෞරාණිකත්වය[සංස්කරණය]

කෘෂිකාර්මික ක්‍රම ක්‍රි.පූ. 5000 දී පමණ සාරවත් අඩ සඳ ප්‍රදේශයෙන් නයිල් නිම්නයට ළඟා වූ අතර ක්‍රිස්තු පූර්ව 4000 පමණ වන විට මාග්‍රෙබ් දක්වා ව්‍යාප්ත විය. එවකට මධ්‍යම ටියුනීසියාවේ තෙතමනය සහිත වෙරළබඩ තැනිතලාවේ කෘෂිකාර්මික ප්‍රජාවන් වර්තමාන බර්බර් ගෝත්‍රවල මුතුන් මිත්තන් විය.

පුනික් යුද්ධ හරහා කාර්තජීනියානු යැපීම් සහ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශ.

පුරාණ කාලයේ අප්‍රිකාවේ ජනාකීර්ණ වූයේ ගේටුලියන් සහ ලිබියානු ජාතිකයන් වන සංචාරක ජනයා විසින් බව පුරාණ කාලයේ විශ්වාස කෙරිණි. රෝමානු ඉතිහාසඥයෙකු වන සල්ලස්ට්ට අනුව, හර්කියුලිස් නම් දේවතාවා ස්පාඤ්ඤයේදී මිය ගිය අතර ඔහුගේ බහුභාෂා නැගෙනහිර හමුදාවට භූමිය පදිංචි කිරීමට ඉතිරි වූ අතර සමහරු අප්‍රිකාවට සංක්‍රමණය විය. පර්සියානුවන් බටහිරට ගොස් ගේතුලියන්වරුන් සමඟ විවාහ වී නුමිඩියානුවන් බවට පත්විය. මේදිවරුන් පදිංචි වූ අතර පසුව මුවර්ස් ලෙස හඳුන්වනු ලැබුවේ මෞරි ලෙසිනි.^[41]

නුමිඩියානුවන් සහ මුවර්වරු බර්බර්වරුන් පැවත එන ජාතියට අයත් වූහ. නුමිඩියන් යන්නෙහි පරිවර්තිත අර්ථය නෝමාඩ් වන අතර සැබවින් ම මැසිලි ගෝත්‍රයේ මසිනිස්සාගේ පාලන සමය දක්වාම ජනයා අර්ධ සංචාරකයෝ වූහ.^[42]^[43]^[44]

වාර්තාගත ඉතිහාසය ආරම්භයේදී ටියුනීසියාව බර්බර් ගෝත්‍රිකයන් විසින් ජනාවාස විය. ක්‍රි.පූ. 12 වැනි සියවසේ දී (බිසර්ටේ, උටිකා) ආරම්භ වූ ෆිනීෂියානුවන් විසින් එහි වෙරළ තීරය පදිංචි කරන ලදී. කාර්තේජ් නගරය ක්‍රි.පූ 9 වැනි සියවසේදී ෆිනීෂියානුවන් විසින් ආරම්භ කරන ලදී. පුරාවෘත්තයට අනුව, වර්තමානයේ නූතන ලෙබනනයේ පිහිටි ටයර්හි සිට ඩිඩෝ නගරය ආරම්භ කළේ ක්‍රි.පූ. 814 දී, ග්‍රීක ලේඛක ටිමේයස් ඔෆ් ටෝරොමේනියම් විසින් නැවත ප්‍රකාශ කරන ලද බවයි. කාර්තේජ්හි පදිංචිකරුවන් ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය සහ ආගම අද ලෙබනනය සහ යාබද ප්‍රදේශවලින් ෆීනීසියාවෙන් ගෙන එන ලදී.^[45]

ක්‍රි.පූ. 5 වැනි සියවසේ සිසිලියේ ග්‍රීක නගර රාජ්‍ය සමඟ ඇති වූ යුද්ධ මාලාවෙන් පසුව, කාර්තේජ් බලයට පත් වූ අතර අවසානයේ බටහිර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ප්‍රමුඛ ශිෂ්ටාචාරය බවට පත් විය. කාර්තේජ්හි ජනයා බාල් සහ ටැනිට් ඇතුළු මැද පෙරදිග දෙවිවරුන්ගේ දේවස්ථානයකට නමස්කාර කළහ. ටානිට්ගේ සංකේතය, දිගු වූ දෑත් සහ දිගු ඇඳුම සහිත සරල කාන්තා රූපයක්, පැරණි ස්ථානවල දක්නට ලැබෙන ජනප්‍රිය නිරූපකයකි. කාර්තේජ් හි නිර්මාතෘවරුන් විසින් රෝම යුගයේ දී වෙනස් කරන ලද ටොපෙට් ද පිහිටුවන ලදී.

දෙවන පියුනික් යුද්ධයේදී හැනිබල් විසින් මෙහෙයවන ලද කාර්තජීනියානු ආක්‍රමණයක් රෝමය සමඟ ඇති වූ යුද්ධ මාලාවකින් එකක් වන අතර එය රෝම බලයේ නැගීම පාහේ අඩපණ කළේය. ක්‍රි.පූ 202 දී දෙවන පියුනික් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු, කාර්තේජ් තවත් වසර 50ක් රෝමානු ජනරජයේ සේවාදායක රාජ්‍යයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය.^[46]

තුන්වන පියුනික් යුද්ධයේදී ක්‍රිපූ 149 දී ආරම්භ වූ කාර්තේජ් සටනින් පසුව, ක්‍රිපූ 146 දී කාර්තේජ් රෝමය විසින් යටත් කර ගන්නා ලදී.^[47] එය යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව, රෝමවරු කාර්තේජ් අප්‍රිකාව ලෙස නම් කර එය පළාතක් ලෙස ඇතුළත් කළහ.

රෝම යුගයේදී, වර්තමානයේ ටියුනීසියාවේ ප්රදේශය විශාල සංවර්ධනයක් භුක්ති වින්දා. ආර්ථිකය, ප්‍රධාන වශයෙන් අධිරාජ්‍ය සමයේදී, දියුණු විය: ප්‍රදේශයේ සමෘද්ධිය කෘෂිකර්මාන්තය මත රඳා පැවතුනි. එක් ඇස්තමේන්තුවකට අනුව සැබෑ ටියුනීසියාවේ සහ ට්‍රිපොලිටේනියාවේ වෙරළබඩ ප්‍රදේශය අධිරාජ්‍යයේ ධාන්‍යාගාරය ලෙස හැඳින්වේ, සෑම වසරකම ධාන්‍ය ටොන් මිලියනයක් නිෂ්පාදනය කරන අතර එයින් හතරෙන් එකක් අධිරාජ්‍යයට අපනයනය කරන ලදී. අතිරේක බෝගවලට බෝංචි, අත්තික්කා, මිදි සහ වෙනත් පලතුරු ඇතුළත් විය.

2 වන ශතවර්ෂය වන විට, ඔලිව් තෙල් අපනයන භාණ්ඩයක් ලෙස ධාන්ය වර්ග සමඟ තරඟ කළේය. බටහිර කඳුකරයේ වගාවන් සහ විදේශීය වන සතුන් අල්ලා ගැනීම සහ ප්‍රවාහනය කිරීම හැරුණු විට, ප්‍රධාන නිෂ්පාදනය සහ අපනයනය වූයේ රෙදිපිළි, කිරිගරුඬ, වයින්, දැව, පශු සම්පත්, අප්‍රිකානු රතු ස්ලිප් වැනි මැටි භාණ්ඩ සහ ලොම් ය.

ප්‍රධාන වශයෙන් ඉතාලියට අපනයනය කරන ලද මොසෙයික් සහ පිඟන් භාණ්ඩ විශාල නිෂ්පාදනයක් පවා එල් ඩ්ජෙම් මධ්‍යම ප්‍රදේශයේ (රෝම අධිරාජ්‍යයේ දෙවන විශාලතම ඇම්ෆිතියේටරය තිබූ) විය.

බර්බර් බිෂොප් ඩොනටස් මැග්නස් යනු ඩොනටිස්ට් ලෙස හඳුන්වන ක්‍රිස්තියානි කණ්ඩායමක ආරම්භකයා විය.^[48] 5 වන සහ 6 වන ශතවර්ෂ වලදී (ක්‍රි.ව. 430 සිට 533 දක්වා) ජර්මානු වැන්ඩල්වරු වර්තමාන ට්‍රිපොලි ඇතුළු වයඹදිග අප්‍රිකාවේ රාජධානියක් ආක්‍රමණය කර පාලනය කළහ. 165 වසරක බයිසැන්තියානු පාලනයේ යුගයකට පෙර, ජෙනරල් බෙලිසාරියස්^[49] විසින් නායකත්වය දුන් නැගෙනහිර රෝමවරුන් විසින් Iවන ජස්ටිනියන් අධිරාජ්‍යයාගේ පාලන සමයේදී, ක්‍රිස්තු වර්ෂ 533-534 දී මෙම කලාපය පහසුවෙන් නැවත අත්පත් කර ගන්නා ලදී.

මධ්‍යතන යුගය[සංස්කරණය]

7 වන සියවසේ දෙවන භාගයේ සිට 8 වන සියවසේ මුල් භාගය දක්වා කාලය තුළ අරාබි මුස්ලිම් ආක්‍රමණය සිදු විය. ඔවුන් වයඹදිග අප්‍රිකාවේ ප්‍රථම ඉස්ලාමීය නගරය වන කයිරූආන් ආරම්භ කළහ. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 670 දී උක්බා මුස්ලිම් පල්ලිය හෙවත් කයිරූආන් මහා පල්ලිය ඉදිකරන ලදී.^[50] මෙම මුස්ලිම් පල්ලිය ලොව පැරණිතම ස්ථාවර මිනාරටුව සහිත මුස්ලිම් බටහිර ප්‍රදේශයේ පැරණිතම සහ කීර්තිමත්ම අභයභූමිය වේ;^[51] එය ඉස්ලාමීය කලා සහ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ විශිෂ්ටතම කෘතියක් ලෙසද සැලකේ.^[52] මාග්‍රෙබ් වෙත අරාබි සංක්‍රමණය ආරම්භ වූයේ මෙම කාලය තුළ ය.

697දී බයිසැන්තියානු පෙරදිග රෝමානුවන් විසින් මෙම ප්‍රදේශය සම්පූර්ණයෙන් 695දී අත්පත් කර ගත් නමුත් 698දී ස්ථිරවම අහිමි විය. ලතින් භාෂාව කතා කරන ක්‍රිස්තියානි බර්බර් සමාජයකින් මුස්ලිම් සහ වැඩි වශයෙන් අරාබි භාෂාව කතා කරන සමාජයක් බවට පරිවර්තනය වීමට වසර 400කට වැඩි කාලයක් ගත විය. ඊජිප්තුවේ සහ සාරවත් අඩ සඳෙහි සමාන ක්‍රියාවලියක් වසර 600 ක් ගත විය) සහ 12 වන හෝ 13 වන සියවසේදී ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ සහ ලතින් භාෂාවේ අවසාන අතුරුදහන් වීමට හේතු විය. 9 වැනි සියවසේ අගභාගය වන තුරුම ජනගහනයෙන් බහුතරයක් මුස්ලිම් නොවීය. අතිමහත් බහුතරයක් 10 වන විට විය. එසේම, සමහර ටියුනීසියානු කිතුනුවන් සංක්‍රමණය විය; සමාජයේ සමහර ධනවත් සාමාජිකයන් 698 යටත් කර ගැනීමෙන් පසුව එසේ කළ අතර තවත් අය නෝමන් පාලකයන් විසින් 11 වන සහ 12 වන සියවස්වල සිසිලියට හෝ ඉතාලියට පිළිගනු ලැබූහ - ප්‍රදේශ දෙක අතර වසර 1200ක සමීප සබඳතාවයක් හේතුවෙන් තාර්කික ගමනාන්තය විය.^[53]

800 සිට 909 දක්වා ටියුනීසියාව, ට්‍රිපොලිටේනියාව සහ නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාව පාලනය කළ අග්ලබිඩ් රාජවංශය ටියුනිස්හි අරාබි ආණ්ඩුකාරවරුන් විසින් ආරම්භ කරන ලදී.^[54] කෘෂිකර්මාන්තය (විශේෂයෙන් ඔලිව් නිෂ්පාදනය) ප්‍රවර්ධනය කරන ගෘහ පරිහරණයට සහ වාරිමාර්ග සඳහා ජලය සැපයීම සඳහා නගරවලට පුළුල් පද්ධති ඉදිකරන විට අරාබි පාලනය යටතේ ටියුනීසියාව සමෘද්ධිමත් විය.^[54]^[55] මෙම සමෘද්ධිය සුඛෝපභෝගී මාලිගා ජීවිතයට ඉඩ සලසන අතර අල්-අබ්බාසියා (809) සහ රක් අඩා (877) වැනි නව මාලිගා නගර ඉදිකිරීම මගින් සනිටුහන් විය.^[54]

කයිරෝව යටත් කර ගැනීමෙන් පසු, ෆාතිමිඩ්වරු ටියුනීසියාව සහ නැගෙනහිර ඇල්ජීරියාවේ සමහර ප්‍රදේශ දේශීය සිරිඩ්ස් වෙත (972-1148) අත්හැර දැමූහ.^[56] සිරිඩ් ටියුනීසියාව බොහෝ ක්ෂේත්‍රවල සමෘද්ධිමත් විය: කෘෂිකර්මය, කර්මාන්ත, වෙළඳාම සහ ආගමික සහ ලෞකික ඉගෙනීම.^[57] පසුකාලීන සිරිඩ් එමීර්වරුන් විසින් කළමනාකාරිත්වය නොසලකා හැරිය අතර දේශපාලන අස්ථාවරත්වය ටියුනීසියානු වෙළඳාම සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ පරිහානියට සම්බන්ධ විය.^[54]^[58]^[59]

වයඹ අප්‍රිකාව අල්ලා ගැනීම සඳහා ඊජිප්තුවේ ෆාතිමිඩ්වරුන් විසින් දිරිමත් කරන ලද යුධමය අරාබි ගෝත්‍රයක් වන බනු හිලාල් විසින් ටියුනීසියානු ව්‍යාපාර විනාශ කිරීම කලාපයේ ග්‍රාමීය හා නාගරික ආර්ථික ජීවිතය තවදුරටත් පරිහානියට පත් කළේය.^[56] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, සාගත නිසා ගම්බද ජනශූන්‍ය වූ අතර කර්මාන්ත කෘෂිකර්මාන්තයෙන් නිෂ්පාදන වෙත මාරු වීමත් සමඟ කලාපය වේගවත් නාගරීකරණයට ලක් විය.^[60] අරාබි ඉතිහාසඥ ඉබන් ඛාල්දුන් ලියා ඇත්තේ බානු හිලාල් ආක්‍රමණිකයන් විසින් විනාශ කරන ලද ඉඩම් සම්පූර්ණයෙන්ම ශුෂ්ක කාන්තාරයක් බවට පත්ව ඇති බවයි.^[58]^[61]

ප්‍රධාන ටියුනීසියානු නගර 12 වන සියවසේදී අප්‍රිකානු රාජධානිය යටතේ සිසිලියේ නෝමන්වරුන් විසින් යටත් කර ගන්නා ලද නමුත් 1159-1160 දී අල්මොහාඩ්වරුන් විසින් ටියුනීසියාව යටත් කර ගැනීමෙන් පසු නෝමන්වරු සිසිලියට ඉවත් කරන ලදී. ටියුනීසියානු කිතුනුවන්ගේ ප්‍රජාවන් තවමත් 14 වන සියවස දක්වා නෙෆ්සාඕවා හි පවතිනු ඇත.^[62] අල්මොහාඩ්වරු මුලින් ටියුනීසියාව පාලනය කළේ ආණ්ඩුකාරවරයෙකු හරහාය, සාමාන්‍යයෙන් කලීෆ්ගේ සමීප ඥාතියෙකු විය. නව ස්වාමිවරුන්ගේ කීර්තිය තිබියදීත්, රට තවමත් නොහික්මුණු විය, නගර වැසියන් සහ ඉබාගාතේ යන අරාබිවරුන් සහ තුර්කි ජාතිකයන් අතර අඛණ්ඩ කෝලාහල සහ සටන් සමඟ, දෙවැන්න මුස්ලිම් ආර්මේනියානු වික්‍රමාන්විත කරකුෂ්ගේ යටත්වැසියන් විය. එසේම, ටියුනීසියාව 1182 සහ 1183 අතර සහ නැවතත් 1184 සහ 1187 අතර අයුබිඩ්වරුන් විසින් අල්ලා ගන්නා ලදී.^[63]

ටියුනීසියාවේ අල්මොහාඩ් පාලනයට ඇති ලොකුම තර්ජනය වූයේ ඇල්මොරාවිඩ්වරුන්ගේ ඥාතීන් වන බානු ගානියා, මල්ලෝර්කා හි පිහිටි ඔවුන්ගේ කඳවුරේ සිට මාග්‍රෙබ්හි ඇල්මොරාවිඩ් පාලනය ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමට උත්සාහ කළහ. 1200 දී පමණ ඔවුන් 1207 දී අල්මොහාඩ් හමුදා විසින් තලා දමන තෙක් මුළු ටියුනීසියාව පුරා සිය පාලනය ව්‍යාප්ත කිරීමට සමත් විය. මෙම සාර්ථකත්වයෙන් පසු, අල්මොහාඩ්වරු ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස වලිඩ් අබු හෆ්ස් පත් කළහ. 1230 දී අබු හෆ්ස්ගේ පුත්‍රයා ස්වාධීන බව ප්‍රකාශ කරන තෙක් ටියුනීසියාව අල්මොහාඩ් රාජ්‍යයේ කොටසක් විය.

හෆ්සිඩ් රාජවංශය ඔවුන්ගේ අගනුවර වන ටියුනිස් හි පාලන සමයේදී, ක්‍රිස්තියානි මධ්‍යධරණී ප්‍රාන්ත කිහිපයක් සමඟ ඵලදායි වාණිජ සබඳතා ඇති කර ගන්නා ලදී.^[64] 16 වන සියවසේ අගභාගයේදී වෙරළ තීරය මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ බලකොටුවක් බවට පත් විය.

ඔටෝමාන් ටියුනීසියාව[සංස්කරණය]

හෆ්සිඩ් රාජවංශයේ අවසාන වසරවලදී ස්පාඤ්ඤය වෙරළබඩ නගර බොහොමයක් අල්ලා ගත් නමුත් ඔටෝමාන් අධිරාජ්‍යය විසින් ඒවා නැවත ලබා ගන්නා ලදී.

ටියුනිස් හි පළමු ඔටෝමාන් ආක්‍රමණය 1534 දී සිදු වූයේ සුලෙයිමාන් ද මැග්නිෆිසන්ට්ගේ පාලන සමයේදී ඔටෝමාන් බලඇණියේ කපුඩාන් පාෂා වූ ඔරුස් රීස්ගේ බාල සොහොයුරා වන බාබරෝසා හේරෙඩින් පාෂාගේ අණ යටතේ ය. කෙසේ වෙතත්, 1574 දී කපුඩාන් පාෂා උලූස් අලි රෙයිස් යටතේ ස්පාඤ්ඤයෙන් ටියුනිස් අවසන් ඔටෝමාන් නැවත අත්පත් කර ගන්නා තෙක් ඔටෝමාන්වරු පැරණි හෆ්සිඩ් ටියුනීසියාව ස්ථිරවම අත්පත් කර ගත් අතර, 1881 දී ප්‍රංශය ටියුනීසියාව යටත් කර ගන්නා තෙක් එය රඳවා ගත්හ.

මුලදී ඇල්ජියර්ස් වෙතින් තුර්කි පාලනය යටතේ, ඔටෝමන් පෝට් විසින් ටියුනීස් සඳහා සෘජුවම පාෂා නම් ආණ්ඩුකාරවරයෙකු පත් කරන ලදී. කෙසේවෙතත්, වැඩි කල් යන්නට මත්තෙන්, ටියුනීසියාව දේශීය බෙය යටතේ ස්වාධීන පළාතක් බවට පත් විය. එහි තුර්කි ආණ්ඩුකාරවරුන් වන බෙයිවරුන් යටතේ ටියුනීසියාව අතථ්‍ය නිදහස ලබා ගත්තේය. 1705 දී පිහිටුවන ලද බෙයිවරුන්ගේ හුසේන් රාජවංශය 1957 දක්වා පැවතුනි.^[65] මෙම තත්ත්‍වයේ පරිණාමය ඇල්ජියර්ස් විසින් වරින් වර සාර්ථක නොවී අභියෝගයට ලක් විය. මෙම යුගයේදී, ටියුනීසියාව පාලනය කරන පාලක සභා බොහෝ දුරට තුර්කි භාෂාවෙන් රාජ්‍ය ව්‍යාපාර පවත්වාගෙන ගිය විදේශීය ප්‍රභූවකින් සමන්විත විය.

යුරෝපීය නැව් ගමනාගමනයට ප්‍රහාර එල්ල කරනු ලැබුවේ මූලික වශයෙන් ඇල්ජියර්ස් වලින් පමණක් නොව ටියුනීස් සහ ට්‍රිපොලි වලින් ද කෝර්සෙයාර්වරුන් විසිනි, නමුත් දිගු කලක් වැටලීම් අඩු වීමෙන් පසුව යුරෝපීය රාජ්‍යයන්ගේ වැඩෙන බලය අවසානයේ එය අවසන් කිරීමට බල කෙරුනි.

වසංගත වසංගත 1784-1785, 1796-1797 සහ 1818-1820 දී ටියුනීසියාව විනාශ කළේය.^[66]

19 වන ශතවර්ෂයේදී, ටියුනීසියාවේ පාලකයන් ඔටෝමාන් අගනුවර දේශපාලන හා සමාජ ප්රතිසංස්කරණ සඳහා අඛණ්ඩ උත්සාහයන් පිළිබඳව දැනුවත් විය. ටියුනිස් බෙය පසුව, ඔහුගේම ආලෝකයෙන් නමුත් තුර්කි ආදර්ශයෙන් දැනුම් දී, ආයතන සහ ආර්ථිකයේ නවීකරණය කරන ප්‍රතිසංස්කරණයක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කළේය.^[67] ටියුනීසියානු ජාත්‍යන්තර නය පාලනය කළ නොහැකි ලෙස වර්ධනය විය. 1881 දී ප්‍රංශ හමුදා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් පිහිටුවීමට හේතුව හෝ කඩතුරාව මෙයයි.

ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ ආරක්ෂක (1881-1956)[සංස්කරණය]

1869 දී ටියුනීසියාව බංකොලොත් බව ප්‍රකාශ කළ අතර ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය කොමිසමක් එහි ආර්ථිකය පාලනය කළේය. 1881 දී, ඇල්ජීරියාවට ටියුනීසියානු ආක්‍රමණයක කඩතුරාව භාවිතා කරමින්, ප්‍රංශ ජාතිකයන් 36,000 ක පමණ හමුදාවක් සමඟ ආක්‍රමණය කළ අතර, 1881 බාර්ඩෝ ගිවිසුමේ කොන්දේසි වලට එකඟ වන ලෙස ටියුනීස් බෙය, III වන මුහම්මද් අස්-සාදික්ට බල කරන ලදී.^[68] මෙම ගිවිසුමත් සමඟ ඉතාලියේ විරෝධය මත ටියුනීසියාව නිල වශයෙන් ප්‍රංශ ආරක්ෂක රාජ්‍යයක් බවට පත් කරන ලදී. රට තුළ යුරෝපීය ජනාවාස ක්‍රියාශීලීව දිරිමත් කරන ලදී; ප්‍රංශ ජනපදිකයන් සංඛ්‍යාව 1906 දී 34,000 සිට 1945 දී 144,000 දක්වා වර්ධනය විය. 1910 දී ටියුනීසියාවේ ඉතාලියානුවන් 105,000 ක් ද සිටියහ.^[69]

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේදී, ටියුනීසියාවේ ආරක්ෂක ප්‍රදේශය මෙට්‍රොපොලිටන් ප්‍රංශයේ සහයෝගීතා විචි රජය විසින් පාලනය කරන ලදී. විචි රජය විසින් පනවන ලද යුදෙව්වන් පිළිබඳ යුදෙව් විරෝධී ප්‍රඥප්තිය විචි පාලනය කරන වයඹදිග අප්‍රිකාවේ සහ අනෙකුත් එතෙර ප්‍රංශ භූමි ප්‍රදේශවල ද ක්‍රියාත්මක විය. මේ අනුව, 1940 සිට 1943 දක්වා යුදෙව්වන්ට හිංසා පීඩා කිරීම සහ ඝාතනය කිරීම ප්‍රංශයේ සමූලඝාතනයේ කොටසක් විය.

1942 නොවැම්බර් සිට 1943 මැයි දක්වා විචි විසින් පාලනය කරන ලද ටියුනීසියාව ජර්මනිය විසින් අල්ලා ගන්නා ලදී. SS කමාන්ඩර් වෝල්ටර් රවුෆ් එහි "අවසාන විසඳුම" දිගටම ක්‍රියාත්මක කළේය. 1942 සිට 1943 දක්වා ටියුනීසියාව ටියුනීසියා ව්‍යාපාරයේ දර්ශනය වූ අතර එය අක්ෂ සහ මිත්‍ර හමුදා අතර සටන් මාලාවක් විය. ජර්මානු සහ ඉතාලි හමුදාවන්ගේ මූලික සාර්ථකත්වයත් සමඟ සටන ආරම්භ වූ නමුත් මිත්‍ර පාක්ෂිකයින්ගේ දැවැන්ත සැපයුම සහ සංඛ්‍යාත්මක විශිෂ්ටත්වය 1943 මැයි 13 දින අක්ෂයට යටත් වීමට හේතු විය.^[70]^[71] අක්ෂ ආක්‍රමණයෙන් ටියුනීසියාව මුදාගැනීමේ මාස හයක ව්‍යාපාරය අප්‍රිකාවේ යුද්ධයේ අවසානය සනිටුහන් කළේය.

නිදහස සඳහා අරගලය (1943-1956)[සංස්කරණය]

ජර්මානුවන්ගෙන් ටියුනීසියාව මුදා ගැනීමෙන් පසුව, ප්‍රංශ රජය නැවත පාලනය කර ගත් අතර ජාතිකවාදී පක්ෂයකට සහභාගී වීම නැවත වරක් නීති විරෝධී විය.^[72] ටියුනීසියානුවන් අතර ජනප්‍රිය වූ මොන්සෙෆ් බේ ප්‍රංශ ජාතිකයන් විසින් නෙරපා හරින ලදී.^[72] ප්‍රංශ ජාතිකයන් කියා සිටියේ ඔහු ඉවත් කිරීමට හේතුව ඔහු ජර්මානු ආක්‍රමණයේදී අක්ෂ රටවලට අනුකම්පා කිරීම නිසා බවයි, නමුත් සැබෑ හේතුව විවාදයට භාජනය වේ.^[72]

1945 දී ප්‍රංශ ඔත්තු බැලීමෙන් මිදී ටියුනීසියානු ජාතිකවාදී හබීබ් බෝර්ගුයිබා කයිරෝවට පැමිණියේය.^[72] එහි සිටියදී ඔහුට අරාබි ලීගය සමඟ සම්බන්ධතා ඇති කර ගැනීමට හැකි විය.^[72] පසුව 1946 දී, වෙනත් මැදපෙරදිග රටවල සංචාරය කිරීමෙන් පසු, ඔහු එක්සත් ජාතීන්ගේ ලේක් සක්සස් හි මූලස්ථානයේදී සහ වොෂින්ටන් ඩීසී හි එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරීන් සමඟ ටියුනීසියානු ජාතිකවාදීන්ගේ නඩුව ගැන කතා කිරීමට එක්සත් ජනපදයට ගියේය.^[72]

පශ්චාත් යුධ ටියුනීසියාවේ කොටසක් ලෙස, නව සමස්ත-ටියුනීසියානු කම්කරු සංවිධානයක් පිහිටුවන ලදී, යුනියන් ජෙනරල් ඩෙස් ට්‍රැවයිලියර්ස් (UGTT).^[72] මෙය ජාතිකවාදී කණ්ඩායමක් වූ නියෝ-ඩෙස්ටූර් හි ප්‍රබල අංගයන්ගෙන් එකකි.^[72]

හබීබ් බෝර්ගුයිබා 1949 සැප්තැම්බර් 13 දින එක්සත් ජනපදයට ගමන් කළේය.^[73] ඔහු කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්රැන්සිස්කෝ හි පැවති ඇමරිකානු කම්කරු සම්මේලනයේ රැස්වීමට සහභාගී විය.^[73] ඔහු එහි පැමිණීමට ප්‍රංශ ජාතිකයන් විරුද්ධ වූ අතර, සෝවියට් සංගමයේ කොමියුනිස්ට් ව්‍යාප්තිය ඇති විය හැකි බැවින් උතුරු අප්‍රිකාවේ දේශපාලන වෙනසක් සිදුවේ යැයි එක්සත් ජනපදය බිය විය.

බෝර්ගුයිබා 1951 නොවැම්බර් 6 වන දින ඉතාලියට ගිය විට විදේශීය නායකයින්ට දිගටම ආයාචනා කළේය.^[73] ඔහුගේ සම්බන්ධතා අතර ඇල්බර්ටෝ මෙලිනි පොන්ස් ඩි ලියොන්, මාරියෝ ටොස්කානෝ සහ ලිසිනියෝ වෙස්ට්‍රි ඇතුළත් විය.^[73] ද ලියොන් බෝර්ගුයිබා ගේ පැරණි මිතුරෙකු වූ අතර ඔහු ජර්මානු වහල්භාවයෙන් ඔහුව මුදා ගැනීමට උදව් කළ අතර ටොස්කානෝ විදේශ කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ Ufficio Studi e Documentazione හි ප්‍රධානියා වූ අතර වෙස්ට්රි අප්‍රිකානු විද්වතෙක් විය.^[73] ඔහුගේ උපරිම උත්සාහය නොතකා, ඉතාලියානුවන් මධ්‍යස්ථව සිටියේ ඔවුන්ට නේටෝ මිත්‍ර ප්‍රංශය සමඟ සබඳතා විනාශ කිරීමට අවශ්‍ය නොවූ අතර මධ්‍යධරණී මුහුදේ ප්‍රධාන කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාව සමඟ අනාගත සබඳතාවලට බාධා කිරීමට ඔවුන්ට අවශ්‍ය නොවූ බැවිනි.^[73]

ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ රෙසිඩන්ට් ජෙනරල්, ජීන් ද හොටෙක්ලොක් 1953 අගෝස්තු 25 වන දින ටියුනීසියාවෙන් පැරිසියට යාමට පිටත් වූ අතර, ඔහු වෙනුවට පියරේ වොයිසාර්ඩ් පත් විය.^[74] වොයිසාර්ඩ් මීට පෙර මොනාකෝ හි ප්‍රංශ අමාත්‍යවරයා විය.^[74] 1953 සැප්තැම්බර් 26 වන දින ටියුනීසියාවට පැමිණ මසකට පසු, ටියුනීසියාවේ ආතතීන් සමනය කිරීම සඳහා වොයිසාර්ඩ් බොහෝ වෙනස්කම් සිදු කළේය.^[74] ඔහු මාධ්‍ය වාරණය ඉවත් කර දේශපාලන සිරකරුවන් කිහිප දෙනෙකු නිදහස් කළේය.^[74] ඔහු සිවිල් අධිකාරීන්ගේ සම්පූර්ණ බලතල ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළ අතර සහෙල්හි වැටලීමේ තත්ත්වයද මතු කළේය.^[74]

1954 ජනවාරි 26 දින, වොයිසාර්ඩ් ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ සහ ප්‍රංශ පුරවැසියන්ගේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන අතරම ටියුනීසියානුවන්ට වැඩි ස්වෛරීභාවයක් ලබා දීම සඳහා නව ප්‍රතිසංස්කරණ ඇති බව පැරීසියේ Cercle Republicain d'outre Mer හිදී නිවේදනය කළේය.^[74] නියෝ-ඩෙස්ටෝර් කණ්ඩායම මෙම ප්‍රතිසංස්කරණවලට පක්ෂ වූයේ ඔවුන්ම ඔවුන්ගේ නිර්මාණයට සම්බන්ධ නොවූයේ නම්.^[74] ඔවුන් ගැලට් දූපතේ සිරගත කරන ලද බුර්ගුයිබා ගේ නිදහස ද ඉල්ලා සිටියහ.^[74]

නිදහසින් පසු (1956-2011)[සංස්කරණය]

1956 මාර්තු 20 වන දින ටියුනීසියාව ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලබා ගත්තේ හබීබ් බෝර්ගුයිබා අගමැති ලෙසිනි.^[75] මාර්තු 20 ටියුනීසියානු නිදහස් දිනය ලෙස වාර්ෂිකව සමරනු ලැබේ.^[76] වසරකට පසුව, ටියුනීසියාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර, බුර්ගුයිබා පළමු ජනාධිපතිවරයා ලෙස පත් විය.^[77] 1956 නිදහසේ සිට 2011 විප්ලවය දක්වා, ආන්ඩුව සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලිය (RCD), කලින් නියෝ ඩෙස්ටෝර් සහ සමාජවාදී ඩෙස්ටෝරියන් පක්ෂය ඵලදායී ලෙස එකක් විය. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් කරන ලද වාර්තාවකට අනුව, ද ගාඩියන් විසින් ටියුනීසියාව හැඳින්වූයේ "අරාබි ලෝකයේ වඩාත්ම නවීන නමුත් මර්දනකාරී රටක්" ලෙසයි.^[78] 1964 මැයි 12 දින ටියුනීසියාව විදේශීය ගොවිබිම් ජනසතු කළේය.^[79] ඉන් ඉක්බිතිව, ප්‍රංශය විසින් ඩොලර් මිලියන 40කට වඩා වැඩි මුදලක් ලබා දීමට නියමිත සියලු මූල්‍ය ආධාර අවලංගු කරන ලදී.^[79] මෙය ටියුනීසියානු ජාතික සභාව විසින් රටේ සියලුම පදිංචිකරුවන්ට ඔවුන්ගේ ආදායමට සමානුපාතිකව "ජනප්‍රිය ණයක්" සඳහා දායක විය යුතු පනතක් සම්මත කිරීමට හේතු විය.^[79] 1977 සිට 2005 දක්වා ටියුනීසියාව ස්ටාර් වෝර්ස් චිත්‍රපට ෆ්‍රැන්චයිස් හි චිත්‍රපට පහක රූගත කිරීම් ස්ථානයක් විය.

1982 දී ටියුනීසියාව ටියුනීස් අගනුවර පදනම් කරගත් සටන්කාමී සහ දේශපාලන සංවිධානයක් වන පලස්තීන විමුක්ති සංවිධානයේ කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත් විය.

1987 නොවැම්බරයේදී, වෛද්‍යවරු බුර්ගුයිබා පාලනය කිරීමට නුසුදුසු බව ප්‍රකාශ කරන ලදී^[80] සහ, ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින්, අගමැති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි ටියුනීසියානු ව්‍යවස්ථාවේ 57 වැනි වගන්තිය අනුව ජනාධිපති ධූරය^[77] භාර ගත්තේය.^[81] බෙන් අලිගේ අනුප්‍රාප්තිකයාගේ සංවත්සරය නොවැම්බර් 7 ජාතික නිවාඩු දිනයක් ලෙස සමරනු ලැබීය. ඔහු 2011 ජනවාරියේ මහජන නොසන්සුන්තා මධ්‍යයේ රටින් පලා යන තෙක්, ඔහු සෑම වසර පහකට වරක් (ඡන්දයෙන් සියයට 80කට වඩා වැඩි) විශාල බහුතරයකින් අඛණ්ඩව නැවත තේරී පත් විය.^[82]

බෙන් අලි සහ ඔහුගේ පවුලේ අයට දුෂණ^[83] සහ රටේ මුදල් කොල්ලකෑම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය. ආර්ථික ලිබරල්කරණය මුල්‍ය අවභාවිතය සඳහා තවත් අවස්ථා සලසා දුන් අතර,^[84] ට්‍රැබෙල්සි පවුලේ දූෂිත සාමාජිකයින්, විශේෂයෙන්ම ඉමෙඩ් ට්‍රබෙල්සි සහ බෙල්හසන් ට්‍රැබෙල්සි වැනි අවස්ථා වලදී, රටේ ව්‍යාපාරික අංශයෙන් වැඩි කොටසක් පාලනය කරන ලදී.^[85] ජනාධිපති ආර්යාව ලීලා බෙන් අලි යුරෝපයේ විලාසිතා අගනගර වෙත නිතර නිතර නිල නොවන සංචාර සඳහා රාජ්‍ය ගුවන් යානය භාවිතා කළ "නිහතමානී කඩකාරයෙක්" ලෙස විස්තර කරන ලදී.^[86] ප්‍රංශ මරීනා එකකින් මෙගා යාත්‍රා දෙකක් සොරකම් කළ බවට ප්‍රංශ රාජ්‍ය අභිචෝදකයා විසින් චෝදනා කරන ලද ලීලාගේ පාර්ශ්වයෙන් ජනාධිපතිගේ බෑණනුවන් දෙදෙනෙකු පිටුවහල් කිරීම සඳහා වූ ප්‍රංශ ඉල්ලීම ටියුනීසියාව ප්‍රතික්ෂේප කළේය.^[87] ලේ මොන්ඩේ ට අනුව, බෙන් අලිගේ බෑණා අවසානයේ රට අත්පත් කර ගැනීමට ප්‍රමුඛත්වය දෙමින් සිටියේය.^[88]

ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල්, ෆ්‍රීඩම් හවුස් සහ ප්‍රොටෙක්ෂන් ඉන්ටර්නැෂනල් වැනි ස්වාධීන මානව හිමිකම් කණ්ඩායම් මූලික මානව සහ දේශපාලන අයිතිවාසිකම්වලට ගරු නොකරන බව ලේඛනගත කර ඇත.^[89]^[90] පාලන තන්ත්‍රය ප්‍රාදේශීය මානව හිමිකම් සංවිධානවල වැඩකටයුතුවලට හැකි ඕනෑම ආකාරයකින් බාධා කළේය.^[91] 2008 දී, මාධ්‍ය නිදහස අනුව, ටියුනීසියාව 173 න් 143 වැනි ස්ථානයට පත් විය.^[92]

පශ්චාත්-විප්ලවය (2011 සිට)[සංස්කරණය]

ටියුනීසියානු විප්ලවය^[93]^[94] යනු ඉහළ විරැකියාව, ආහාර උද්ධමනය, දූෂණය,^[95] භාෂණයේ නිදහස සහ වෙනත් දේශපාලන නිදහසක් නොමැතිකම^[96] සහ දුර්වල ජීවන තත්ත්වයන් නිසා ඇති වූ සිවිල් ප්‍රතිරෝධයේ තීව්‍ර ව්‍යාපාරයකි. කම්කරු සංගම් විරෝධතාවල අනිවාර්ය අංගයක් බව පැවසේ.^[97] මෙම විරෝධතා අරාබි වසන්තය, අරාබි ලෝකය පුරා සමාන ක්‍රියා රැල්ලක් ඇති කළේය. මහජන පෙලපාලි සඳහා උත්ප්‍රේරකය වූයේ 26 හැවිරිදි ටියුනීසියානු වීදි වෙළෙන්දෙකු වූ මොහොමඩ් බුවාසිසි ගේ මරණයයි, ඔහු 2010 දෙසැම්බර් 17 වන දින තම භාණ්ඩ රාජසන්තක කිරීමට සහ ෆයිඩා නම් නාගරික නිලධාරියෙකු විසින් ඔහුට කරන ලද නින්දාවට විරෝධය පළ කරමින් ගිනි තබා ගත්තේය. හැම්ඩි. 2011 ජනවාරි 4 වන දින බුවාසිසි ගේ මරණයෙන් පසුව කෝපය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය උත්සන්න වූ අතර, අවසානයේ දී දිගුකාලීන ජනාධිපති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි වසර 23ක බලයෙන් පසු 2011 ජනවාරි 14 දින ඉල්ලා අස්වී රටින් පලා යාමට හේතු විය.^[98]

මොහොමඩ් ගන්නූචි විසින් පිහිටුවන ලද සංක්‍රාන්ති ආන්ඩුවෙන් පාලක පක්ෂය තහනම් කිරීම සහ එහි සියලුම සාමාජිකයින් නෙරපා හැරීම සඳහා විරෝධතා දිගටම පැවතුනි. අවසානයේ නව රජය ඉල්ලීම්වලට ඉඩ දුන්නේය. ටියුනීස් අධිකරණයක් හිටපු පාලක පක්ෂය වන RCD තහනම් කර එහි සියලු සම්පත් රාජසන්තක කළේය. අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යවරයාගේ නියෝගයක් මගින් දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් බිය ගැන්වීමට සහ හිංසා කිරීමට යොදාගත් "දේශපාලන පොලිසිය", විශේෂ බලකායන් තහනම් කරන ලදී.^[99]

2011 මාර්තු 3 දින, 2011 ජූලි 24 වැනි දින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවක් සඳහා මැතිවරණය පවත්වන බව අන්තර්වාර ජනාධිපතිවරයා නිවේදනය කළේය.^[100] 2011 ජූනි 9 දින, 2011 ඔක්තෝබර් 23 දක්වා මැතිවරණය කල් දමන බව අගමැති නිවේදනය කළේය.^[101] ජාත්‍යන්තර සහ අභ්‍යන්තර නිරීක්ෂකයෝ ඡන්දය නිදහස් හා සාධාරණ ලෙස ප්‍රකාශ කළහ. බෙන් අලි පාලනය යටතේ කලින් තහනම් කරන ලද එන්නහ්ඩා ව්‍යාපාරය, මුළු ආසන 217න් ආසන 89ක් ලබාගෙන විශාලතම පක්ෂය ලෙස මැතිවරණයෙන් එළියට ආවේය.^[102] 2011 දෙසැම්බර් 12 දින, හිටපු විසම්මුතික සහ ප්‍රවීණ මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයෙකු වූ මොන්සෙෆ් මර්සූකි ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය.^[103] 2012 මාර්තු මාසයේදී එන්නහ්ඩා ප්‍රකාශ කළේ රාජ්‍යයේ ලෞකික ස්වභාවය පවත්වා ගනිමින් නව ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍රධාන නීති මූලාශ්‍රය ලෙස ෂරියා පත් කිරීමට සහාය නොදක්වන බවයි. මෙම ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් එනහ්ඩාගේ ස්ථාවරය දැඩි ෂරියා අවශ්‍ය වූ දැඩි මතධාරී ඉස්ලාම්වාදීන් විසින් විවේචනයට ලක් කරන ලද නමුත් ලෞකික පක්ෂ විසින් එය පිළිගනු ලැබීය.^[104] 2013 පෙබරවාරි 6 වන දින, වාමාංශික විපක්ෂයේ නායකයා සහ එන්නහ්ඩා හි ප්‍රමුඛ විවේචකයෙකු වූ චොක්රි බෙලායිඩ් ඝාතනය කරන ලදී.^[105] 2014 දී ජනාධිපති මොන්සෙෆ් මර්සූකි, ජාතික සංහිඳියාවක් ඇති කිරීමේ ප්‍රධාන කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාවේ සත්‍ය සහ ගරුත්වය පිළිබඳ කොමිසම පිහිටුවන ලදී.^[106]

ටියුනීසියාව 2015 දී විදේශීය සංචාරකයින්ට ත්‍රස්ත ප්‍රහාර දෙකකින් පහර දුන් අතර, පළමුව බාර්ඩෝ ජාතික කෞතුකාගාරයේදී පුද්ගලයින් 22 දෙනෙකු මිය ගිය අතර පසුව සූසේ වෙරළ තීරයේදී පුද්ගලයින් 38 දෙනෙකු මිය ගියේය. ටියුනීසියානු ජනාධිපති බෙජි කයිඩ් එසෙබ්සි විසින් ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී හදිසි නීතිය තවත් මාස තුනකට අලුත් කරන ලදී.^[107] ටියුනීසියානු ජාතික සංවාද චතුරස්‍රය ටියුනීසියාවේ සාමකාමී, බහුත්වවාදී දේශපාලන පර්යායක් ගොඩනැගීමේ කාර්යය වෙනුවෙන් 2015 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය දිනා ගත්තේය.^[108]

කයිස් සයිඩ්ගේ සභාපතිත්වය (2019–වර්තමානය)[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ප්‍රථම ජනාධිපති බෙජි කයිඩ් එසෙබ්සි 2019 ජූලි මාසයේදී මිය ගියේය.^[109] ඔහු අනුගමනය කරමින්, 2019 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී පැවති ටියුනීසියානු ජනාධිපතිවරණයෙන් විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයකින් පසුව කයිස් සයිඩ් ටියුනීසියාවේ ජනාධිපති බවට පත් විය.^[110] 2019 ඔක්තෝබර් 23 දින, ටියුනීසියාවේ නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස සයිඩ් දිවුරුම් දුන්නේය.^[111]

2021 ජුලි 25 වන දින, රජයේ අක්‍රියතාව සහ දූෂණය සහ COVID-19 නඩු වැඩි වීම සම්බන්ධයෙන් අඛණ්ඩ පෙලපාලි මධ්‍යයේ, කයිස් සයිඩ් පාර්ලිමේන්තුව අත්හිටුවා, අගමැති නෙරපා හැර පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ මුක්තිය ඉවත් කළේය.^[112]^[113] 2021 සැප්තැම්බරයේදී, නව ව්‍යවස්ථා සංශෝධන කෙටුම්පත් කිරීමට උදව් කිරීමට කමිටුවක් පත් කරන බව සයිඩ් පැවසීය.^[114] සැප්තැම්බර් 29 වන දින, ඔහු නව අගමැතිනිය ලෙස නජ්ලා බෝඩන් නම් කරන ලද අතර, ඔක්තෝබර් 11 වන දින දිවුරුම් දුන් කැබිනට් මණ්ඩලයක් පිහිටුවීමේ වගකීම ඇයට පැවරීය.^[115]^[116] ටියුනීසියානු විදේශ අමාත්‍යාංශයට අනුව 2022-2024 කාලසීමාව සඳහා ටියුනීසියාව අප්‍රිකානු සංගමයේ (AU) සාමය සහ ආරක්ෂක කවුන්සිලයට 2022 පෙබරවාරි 3 වන දින ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන ලදී. අමාත්‍යාංශයට අනුව, ඉතියෝපියානු අගනුවර වන අඩිස් අබාබා හි පැවති AU විධායක කවුන්සිලයේ 40 වැනි සාමාන්‍ය සැසිවාරයේ සීමාවන් මත මෙම මත විමසුම සිදු විය.^[117]

2022 පෙබරවාරියේදී, ටියුනීසියාව සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල අවපාතය, රාජ්‍ය ණය, උද්ධමනය සහ විරැකියාවෙන් පෙළෙන ආර්ථිකයක් සඳහා ඩොලර් බිලියන ගණනක ඇපදීමක් ලබා ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් මූලික සාකච්ඡා පැවැත්වීය.^[118] 2023 අප්‍රේල් මාසයේදී, ටියුනීසියානු රජය එන්නහ්ඩා පක්ෂයේ මූලස්ථානය වසා එහි නායක රැචඩ් ගන්නූචි අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.^[119] 2023 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී නිදහස් ඩෙස්ටෝරියන් පක්ෂයේ (FDL) ප්‍රධානියා වන අබීර් මූසි, සිරභාරයට ගත් හෝ සිරගත කරන ලද ජනාධිපති සයිද්ගේ නවතම ප්‍රමුඛ විරුද්ධවාදියා බවට පත්විය.^[120]^[121]^[122]^[123] FDL ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවෙන් මතු වී තිබුණි.

2023 සැප්තැම්බරයේදී, අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍ය කමෙල් ෆෙකි පවසන පරිදි සංක්‍රමණය^[124] සාකච්ඡා කිරීම සඳහා EU කොමිසමේ දූත පිරිසකගේ සංචාරයක් කල් දමන ලෙස සයිඩ් ඉල්ලා සිටියේය.^[125] මේ අතර, මානව හිමිකම් සංවිධාන ජූලි සංක්‍රමණ ගිවිසුම විවේචනය කරමින් සිටියේය.^[125]^[126]^[127] ටියුනීසියාවට වෙනත් රටවල දේශසීමා ආරක්ෂකයෙකු ලෙස ක්‍රියා කළ නොහැකි බව ෆෙකි පැවසීය.^[128]^[129] එය යුරෝපයට යන මිනිසුන් සඳහා වඩාත් වැදගත් සංක්‍රමණ රටවලින් එකකි.^[129] 2023 ඔක්තෝම්බර් මස මුලදී, සයිඩ් මිලියන 127ක් EU ආධාර ප්‍රතික්ෂේප කළේය.^[130] එම මුදල කුඩා බවත් මාස තුනකට පෙර අත්සන් කරන ලද ගනුදෙනුවකට සමාන නොවන බවත් පවසමින්.^[131]^[132] මෙය බ්‍රසල්ස්හි පුදුමයට හේතු විය.^[133]

භූගෝලය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව වයඹදිග අප්‍රිකාවේ මධ්‍යධරණී වෙරළ තීරයේ, අත්ලාන්තික් සාගරය සහ නයිල් ඩෙල්ටාව අතර මැද පිහිටා ඇත. එය බටහිරින් ඇල්ජීරියාව (කිලෝ මීටර් 965) සහ නිරිත දෙසින් සහ ලිබියාව ගිනිකොන දෙසින් (කිලෝ මීටර් 459) මායිම් වේ.^[134] එය අක්ෂාංශ 30° සහ 38°N, සහ දේශාංශ 7° සහ 12°E අතර පිහිටා ඇත. උතුරු ටියුනීසියාවේ මධ්‍යධරණී වෙරළ තීරයේ හදිසි දකුණු දෙසට හැරීමක් රටට විශේෂ මධ්‍යධරණී වෙරළ දෙකක් ලබා දෙයි, උතුරේ බටහිර-නැගෙනහිර සහ නැගෙනහිරින් උතුරු-දකුණු.

එය ප්‍රමාණයෙන් සාපේක්ෂව කුඩා වුවද, ටියුනීසියාව එහි උතුරු-දකුණු ප්‍රමාණය නිසා විශාල පාරිසරික විවිධත්වයක් ඇත. එහි නැගෙනහිර-බටහිර ප්‍රමාණය සීමිතය. මාග්‍රෙබ්හි සෙසු ප්‍රදේශ මෙන් ටියුනීසියාවේ වෙනස්කම් බොහෝ දුරට උතුරු-දකුණු පාරිසරික වෙනස්කම් වන්නේ ඕනෑම ස්ථානයක සිට දකුණට වර්ෂාපතනය තියුනු ලෙස අඩුවීමෙනි. ඇට්ලස් කඳුකරයේ නැගෙනහිර දිගුව වන ඩෝසල්, බටහිරින් ඇල්ජීරියානු මායිමේ සිට නැගෙනහිරින් කේප් බොන් අර්ධද්වීපය දක්වා ඊසාන දෙසින් ටියුනීසියාව හරහා ගමන් කරයි. ඩෝසල්ට උතුරින් ටෙල් යනු පහත්, පෙරළෙන කඳු සහ තැනිතලා වලින් සංලක්ෂිත කලාපයකි, නැවතත් ඇල්ජීරියාවේ බටහිර දෙසට කඳු දිගුවකි. ටියුනීසියානු ටෙල් හි වයඹ දිග කෙළවර වන ක්‍රෝමරී හි උස මීටර් 1,050 (අඩි 3,440) දක්වා ළඟා වන අතර ශීත ඍතුවේ දී හිම හට ගනී.

ටියුනීසියාවේ නැඟෙනහිර මධ්‍යධරණී වෙරළ තීරයේ පුළුල් වන වෙරළබඩ තැනිතලාවක් වන සහෙල් ඔලිව් වගාවේ ලොව ප්‍රමුඛතම ප්‍රදේශ අතර වේ. සහෙල් සිට අභ්‍යන්තරයේ, ඩෝසල් සහ ගෆ්සාට දකුණින් පිහිටි කඳු වැටියක් අතර, ස්ටෙප්ස් වේ. දකුණු කලාපයේ වැඩි කොටසක් අර්ධ ශුෂ්ක සහ කාන්තාර වේ.

ටියුනීසියාවට මීටර් 1,148 (සැතපුම් 713) දිග වෙරළ තීරයක් ඇත. සමුද්‍රීය වශයෙන් ගත් කල, රට නාවික සැතපුම් 24 (44) ක යාබද කලාපයකට සහ නාවික සැතපුම් 12 (මි. 22) ක භෞමික මුහුදකට හිමිකම් කියයි.^[135] ටියුනිස් නගරය ටියුනිස් විල දක්වා කඳු බෑවුමක ඉදිකර ඇත. මෙම කඳු වල නොට්‍රේ-ඩේම් ද ටියුනිස්, රාස් ටැබියා, ලා රබ්තා, ලා කස්බා, මොන්ට්ෆ්ලූරි සහ ලා මනෝබියා වැනි ස්ථාන අඩංගු වන අතර එය මීටර් 50 (අඩි 160) ට වඩා ඉහළින් පිහිටා ඇත. නගරය පිහිටා ඇත්තේ ටියුනිස් විල සහ සෙජෝමි අතර පටු බිම් තීරුවක සන්ධිස්ථානයක ය.^[136]

දේශගුණය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ දේශගුණය උතුරේ මධ්‍යධරණී වේ, මෘදු වැසි සහිත ශීත සහ උණුසුම්, වියලි ගිම්හානයන් ඇත.^[137] රටේ දකුණ කාන්තාරයකි. උතුරේ භූමි ප්‍රදේශය කඳු සහිත වන අතර එය දකුණට ගමන් කරමින් උණුසුම්, වියළි මධ්‍යම තැනිතලාවකට මග පාදයි. දකුණ අර්ධ ශුෂ්ක වන අතර සහරා වෙත ඒකාබද්ධ වේ. චොට්ස් හෝ ෂැට්ස් ලෙස හඳුන්වන ලුණු විල් මාලාවක් සහරා හි උතුරු කෙළවරේ නැගෙනහිර-බටහිර රේඛාවක පිහිටා ඇති අතර එය ගේබ්ස් බොක්ක සිට ඇල්ජීරියාව දක්වා විහිදේ. පහත්ම ස්ථානය වන්නේ මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර 17 (අඩි 56) පහළින් පිහිටි චොට් එල් ජෙරිඩ් වන අතර උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර 1,544 (අඩි 5,066) හි පිහිටි ජෙබෙල් එච් චම්බි වේ.^[138]

ජෛව විවිධත්වය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව භෞමික පරිසර කලාප පහකට නිවහන වේ: මධ්‍යධරණී කේතුධර සහ මිශ්‍ර වනාන්තර, සහරානු හැලෝෆයිටික්, මධ්‍යධරණී වියළි වනාන්තර සහ පඩිපෙළ, මධ්‍යධරණී වනාන්තර සහ වනාන්තර, සහ උතුරු සහරානු පඩිපෙළ සහ වනාන්තර.^[139]

රජය සහ දේශපාලනය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව අර්ධ-ජනාධිපති ජනරජයක් වන අතර ජනාධිපතිවරයෙකු රාජ්‍ය නායකයා ලෙසද, අගමැතිවරයෙකු රජයේ ප්‍රධානියා ලෙසද, ඒකමතික පාර්ලිමේන්තුවක් සහ සිවිල් නීති අධිකරණ පද්ධතියකින්ද සමන්විත වේ. 2014 ජනවාරි 26 දින සම්මත කරන ලද ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කාන්තාවන් සඳහා අයිතිවාසිකම් සහතික කරන අතර ජනාධිපතිවරයාගේ ආගම "ඉස්ලාම් විය යුතු" බව සඳහන් කරයි. 2014 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ටියුනීසියාව අරාබි වසන්තයෙන් පසුව නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ සිය පළමු මැතිවරණය පැවැත්වීය.^[140] ටියුනීසියාව 2021 දක්වා උතුරු අප්‍රිකාවේ එකම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය විය. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පසුබෑමකින් පසුව, රට දැන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශකයේ (The Economist) "දෙමුහුන් පාලනය" ලෙස වර්ගීකරණය කරයි.^[141] 2020 සහ 2022 අතර මැතිවරණ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා V-Dem ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී දර්ශක ලකුණු 0.727 සිට 0.307 දක්වා පහත වැටුණි.^[142] 2022 ව්‍යවස්ථාපිත ජනමත විචාරණයෙන් පසු ටියුනීසියාව ඒකීය අර්ධ ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පත් විය.

විප්ලවයෙන් පසු ටියුනීසියාවේ නීතිගත කරන ලද දේශපාලන පක්ෂ සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය වී ඇත. හිටපු පාලනය යටතේ පැවති නීත්‍යානුකූල පාර්ශ්ව කිහිපයක් ඇතුළුව මේ වන විට නීත්‍යානුකූල පාර්ශව 100කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇත. බෙන් අලිගේ පාලන සමයේදී ස්වාධීන විරුද්ධ පක්ෂ ලෙස ක්‍රියා කළේ තුනක් පමණි: PDP, FDTL සහ Tajdid. සමහර පැරණි පක්ෂ හොඳින් ස්ථාපිත වී ඇති අතර පෙර පක්ෂ ව්‍යුහයන් මත උකහා ගත හැකි වුවද, 2012 පෙබරවාරි වන විට 100ට වැඩි පක්ෂ බොහොමයක් කුඩා වේ.^[143]

අරාබි ලෝකයට දුර්ලභ, රටේ පූර්ව විප්ලවයට පෙර ද්විමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවේ ආසනවලින් 20%කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් හිමිකරගෙන සිටියේ කාන්තාවන්ය.^[144] 2011 ව්‍යවස්ථාදායක සභාවේදී, සියලුම ආසනවලින් 24% සහ 31% අතර ප්‍රමාණයක් කාන්තාවන් සතු විය.^[145]^[146] ටියුනීසියාව යුරෝපා සංගමයේ යුරෝපීය අසල්වැසි ප්‍රතිපත්තියට (ENP) ඇතුළත් කර ඇති අතර එය යුරෝපා සංගමය සහ එහි අසල්වැසියන් සමීප කරවීම අරමුණු කරයි. 2014 නොවැම්බර් 23 දින, 2011 අරාබි වසන්තයෙන් පසුව ටියුනීසියාව එහි පළමු ජනාධිපතිවරනය පැවැත්වීය.^[147] ටියුනීසියානු නීති පද්ධතියට ප්‍රංශ සිවිල් නීතිය දැඩි ලෙස බලපාන අතර පුද්ගලික තත්ත්‍වය පිළිබඳ නීතිය ඉස්ලාමීය නීතිය මත පදනම් වේ.^[148] ෂරියා උසාවි 1956 දී අහෝසි කරන ලදී.^[148]

1956 දී නිදහස ලැබීමෙන් ටික කලකට පසු පුද්ගලික තත්ව සංග්‍රහයක් සම්මත කරන ලද අතර, වෙනත් දේ අතර, කාන්තාවන්ට සම්පූර්ණ නීත්‍යානුකූල තත්ත්වය (ඔවුන්ට ව්‍යාපාර පවත්වාගෙන යාමට සහ අයිති කර ගැනීමට, බැංකු ගිණුම් තබා ගැනීමට සහ ඔවුන්ගේම අධිකාරිය යටතේ ගමන් බලපත්‍ර ලබා ගැනීමට ඉඩ සලසයි). මෙම සංග්‍රහය බහු භාර්යා සේවනය සහ ප්‍රතික්ෂේප කිරීම සහ ස්වාමිපුරුෂයෙකුට තම බිරිඳ ඒකපාර්ශ්විකව දික්කසාද කිරීමට ඇති අයිතිය නීති විරෝධී විය.^[149] ටියුනීසියානු කාන්තාවන් විදේශිකයෙකු සමඟ විවාහ වී විදේශගතව සිටියත් පුරවැසිභාවය සම්ප්‍රේෂණය කිරීමට අවසර දීමේ ප්‍රතිපාදන 1993 දී තවත් ප්‍රතිසංස්කරණවලට ඇතුළත් විය.^[150] පුද්ගල තත්ත්‍වය පිළිබඳ නීතිය සියලුම ටියුනීසියානුවන්ට ඔවුන්ගේ ආගම කුමක් වුවත් අදාළ වේ.^[148] පුද්ගලික තත්ව සංග්‍රහය උතුරු අප්‍රිකාවේ සහ මුස්ලිම් ලෝකයේ වඩාත්ම ප්‍රගතිශීලී සිවිල් සංග්‍රහයක් ලෙස පවතී.^[151] 2022 මැයි 25 දින, ජනාධිපති කයිස් සයිඩ් ජූලි 25 වන විට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කිරීම සඳහා නියෝගයක් නිකුත් කළේය.^[152] ජනමත විචාරණය පැවැත්වුණේ 30% ක අඩු ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් සඳහා වන අතර, ඔවුන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් නව ව්‍යවස්ථාව පිළිගත් අතර, ජනාධිපති බලතල සැලකිය යුතු ලෙස ශක්තිමත් කරන ලදී.^[153] මාග්‍රෙබ් රටවල් මෑතකදී යුරෝපය දෙසට ඔවුන්ගේ ස්වරය දැඩි කර ඇත.^[154]

විදේශ සබඳතා[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව රටවල් 160+ කට අධික සංඛ්‍යාවක් සමඟ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා පවත්වයි. හිටපු ජනාධිපති සයින් එල් අබිඩින් බෙන් අලි අරාබි සහ අප්‍රිකානු කලාපීය ආයතනවල ක්‍රියාකාරී භූමිකාවක් ඉටු කරන අතරම බටහිර සමඟ හොඳ සබඳතා සෙවීමේ දිගුකාලීන ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වා ගෙන යයි. ජනාධිපති හබීබ් බෝර්ගුයිබා නොබැඳි ආස්ථානයක් ගත් නමුත් යුරෝපය, පකිස්ථානය සහ එක්සත් ජනපදය සමග සමීප සබඳතා අවධාරණය කළේය.

යුද[සංස්කරණය]

2008 වන විට, ටියුනීසියාවේ ප්‍රධාන යුද ටැංකි 84 කින් සහ සැහැල්ලු ටැංකි 48 කින් සමන්විත 27,000 ක හමුදාවක් තිබුණි. නාවික හමුදාවේ මුර යාත්‍රා 25 ක් සහ වෙනත් යාත්‍රා 6 ක් මෙහෙයවන පුද්ගලයින් 4,800 ක් සිටියහ. ටියුනීසියානු ගුවන් හමුදාව සතුව ගුවන් යානා 154 ක් සහ UAV යානා 4 ක් ඇත. පැරාමිලිටරි හමුදා සාමාජිකයින් 12,000කින් යුත් ජාතික ආරක්ෂක භටයෙකුගෙන් සමන්විත විය.^[155] ටියුනීසියාවේ මිලිටරි වියදම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1.6% 2006 වන විට. ජාතික ආරක්‍ෂාව මෙන්ම අභ්‍යන්තර ආරක්‍ෂාව සම්බන්ධයෙන්ද හමුදාව වගකිව යුතුය. ටියුනීසියාව DROC සහ ඉතියෝපියාව/එරිත්‍රියාවේ සාම සාධක ප්‍රයත්නයන්ට සහභාගී වී ඇත.^[156] ටියුනීසියානු සන්නද්ධ හමුදාවන් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක ස්ථානගත කිරීම් ලෙස කාම්බෝජය (UNTAC), නැමීබියාව (UNTAG), සෝමාලියාව, රුවන්ඩාව, බුරුන්ඩි, බටහිර සහරා (MINURSO) සහ 1960 ගණන්වල කොංගෝවේ මෙහෙයුම (ONUC) හැදින්විය හැක.

බාහිර තර්ජන වලින් රට ආරක්ෂා කිරීම සඳහා හමුදාව ඓතිහාසිකව වෘත්තීය, දේශපාලනික නොවන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. 2011 ජනවාරියේ සිට සහ විධායක ශාඛාවේ මඟපෙන්වීම අනුව, දේශීය ආරක්ෂාව සහ මානුෂීය අර්බුදවලට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ වගකීම මිලිටරිය භාරගෙන ඇත.^[143]

පරිපාලන අංශ[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාව පළාත් (විලායා) 24 කට බෙදා ඇත, ඒවා තවදුරටත් දූත මණ්ඩල හෝ දිස්ත්‍රික්ක (මුටමාදියත්), සහ තවදුරටත් මහ නගර සභා (බලදියට්ස්)^[157] සහ අංශ (ඉමාඩාට්ස්)^[158] වලට බෙදා ඇත.

ආර්ථිකය[සංස්කරණය]

2009 දී ලෝක ආර්ථික සංසදය විසින් අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම තරඟකාරී ආර්ථිකය ලෙස ශ්‍රේණිගත කරන ලද,^[159] ටියුනීසියාව යනු ආර්ථිකයක් ලිබරල්කරණය සහ පුද්ගලීකරණය කිරීමේ ක්‍රියාවලියේ අපනයන-අභිමුඛ රටක් වන අතර, 1990 ගණන්වල මුල් භාගයේ සිට 5% දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය සාමාන්‍යයක් වන අතර, එයින් පීඩා විඳිති. දේශපාලනිකව සම්බන්ධ ප්‍රභූන්ට වාසි සැලසෙන දූෂණය.^[160] ටියුනීසියාවේ දණ්ඩ නීති සංග්‍රහය සක්‍රීය සහ උදාසීන අල්ලස් ගැනීම, කාර්යාල අපයෝජනය, කප්පම් ගැනීම් සහ උනන්දුව පිළිබඳ ගැටුම් ඇතුළු දූෂණ ක්‍රම කිහිපයක් අපරාධ කරයි, නමුත් දූෂණ විරෝධී රාමුව ඵලදායී ලෙස බලාත්මක නොවේ.^[161] කෙසේ වෙතත්, ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් වාර්ෂිකව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද දූෂණ සංජානන දර්ශකයට අනුව, 2016 දී ලකුණු 41ක් ලබා ගනිමින් ටියුනීසියාව අඩුම දූෂිත උතුරු අප්‍රිකානු රට ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. ටියුනීසියාවට කෘෂිකර්මාන්තය, පතල් කැණීම, නිෂ්පාදන සහ ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදන වැනි විවිධ ආර්ථිකයක් ඇත. 2009 වසරේ මුළු දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7%ක් සහ රැකියා 370,000ක් වූ සංචාරක ව්‍යාපාරයට.^[162] 2008 දී එය නාමික වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 41 ක ආර්ථිකයක් සහ PPP ලෙස ඩොලර් බිලියන 82 ක් විය.^[163]

කෘෂිකාර්මික අංශය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 11.6% ක්, කර්මාන්තය 25.7% ක් සහ සේවා 62.8% කි. කාර්මික අංශය ප්‍රධාන වශයෙන් ඇඳුම් සහ පාවහන් නිෂ්පාදනය, මෝටර් රථ අමතර කොටස් නිෂ්පාදනය සහ විදුලි යන්ත්‍රෝපකරණ වලින් සමන්විත වේ. පසුගිය දශකය තුළ ටියුනීසියාව සාමාන්‍ය 5% ක වර්ධනයක් කළමනාකරණය කළද, එය ඉහළ විරැකියා අනුපාතයකින්, විශේෂයෙන් තරුණයින් අතර දිගින් දිගටම පීඩා විඳිති.^[164]^[165]^[166]

යුරෝපීය සංගමය ටියුනීසියාවේ පළමු වෙළඳ සහකරු ලෙස පවතින අතර, දැනට ටියුනීසියානු ආනයනවලින් 72.5% ක් සහ ටියුනීසියානු අපනයනවලින් 75% ක් නියෝජනය කරයි. ටියුනීසියාව මධ්‍යධරණී කලාපයේ යුරෝපීය සංගමයේ වඩාත්ම ස්ථාපිත වෙළඳ හවුල්කරුවන්ගෙන් එකක් වන අතර යුරෝපා සංගමයේ 30 වැනි විශාලතම වෙළඳ හවුල්කරුවා ලෙස ශ්‍රේණිගත වේ. 1995 ජූලි මාසයේදී යුරෝපා සංගමය සමඟ සංගම් ගිවිසුමක් අත්සන් කළ පළමු මධ්‍යධරණී රට ටියුනීසියාවයි, නමුත් ඇතුල්වීමේ දිනය බලාත්මක වීමටත් පෙර, ටියුනීසියාව ද්විපාර්ශ්වික යුරෝපා සංගම් වෙළඳාම සඳහා තීරුබදු විසුරුවා හැරීමට පටන් ගත්තේය. ටියුනීසියාව 2008 දී කාර්මික නිෂ්පාදන සඳහා තීරුබදු විසුරුවා හැරීම අවසන් කරන ලද අතර එම නිසා EU සමඟ නිදහස් වෙළඳ ප්‍රදේශයකට ඇතුළු වූ පළමු EU නොවන මධ්‍යධරණී රට විය.^[167]

ගෝලීය ආහාර සැපයුම සඳහා රුසියානු යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීමේ ප්‍රතිවිපාක විශේෂයෙන් ටියුනීසියාවට තදින්ම දැනෙමින් තිබේ.^[168]^[169]

2023 ජූනි මාසයේදී ලෝක බැංකු සමූහය විසින් ටියුනීසියාවට ඩොලර් මිලියන 268.4ක් ණයට දුන්නේ ELMED, පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව වලින් නිපදවන විදුලිය මෙගාවොට් 600ක මුහුද යට කේබලයක් හරහා සිසිලියට සහ EU වෙත ආනයනය කිරීමට ඉතාලිය සමඟ ඇති විදුලි අන්තර් සම්බන්ධතා ව්‍යාපෘතියකි.^[170]

ටියුනීසියාව 2023 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 79 වැනි ස්ථානයට පත් විය.^[171]

සංචාරක[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ සංචාරක ආකර්ෂණයන් අතර එහි කොස්මොපොලිටන් අගනුවර වන ටියුනිස්, කාර්තේජ්හි පුරාණ නටබුන්, ඩර්බාහි මුස්ලිම් සහ යුදෙව් නිල නිවාස, මොනාස්ටිර් වලින් පිටත වෙරළබඩ නිකේතන සහ රාත්‍රී ජීවිතය මෙහෙයවන හම්මමෙට් නගරය වේ.^[172] නිව් යෝර්ක් ටයිම්ස් පුවත්පතට අනුව, ටියුනීසියාව එහි රන් වෙරළ, හිරු කාලගුණය සහ දැරිය හැකි සුඛෝපභෝගී භාණ්ඩ සඳහා ප්‍රසිද්ධය.^[173]

බලශක්ති[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ විදුලි නිෂ්පාදනයේ මූලාශ්‍ර^[174]

තාප වාෂ්ප (44%)

ඒකාබද්ධ චක්‍ර (43%)

ගෑස් ටර්බයින (11%)

සුළං, ජල, සූර්ය (2%)

ටියුනීසියාවේ භාවිතා කරන විදුලියෙන් බහුතරයක් දේශීයව නිෂ්පාදනය කරනු ලබන්නේ රජය සතු සමාගමක් වන STEG (Société Tunisienne de l'Electricité et du Gaz) විසිනි. 2008 දී, රට තුළ මුළු ජනනය 13,747 GWh නිෂ්පාදනය කරන ලදී.^[175]

ටියුනීසියාවේ තෙල් නිෂ්පාදනය දිනකට බැරල් 97,600 (15,520 m3/d) පමණ වේ. ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍රය එල් බෝර්මා වේ.^[176]

තෙල් නිෂ්පාදනය 1966 දී ටියුනීසියාවේ ආරම්භ විය. දැනට තෙල් නිධි 12ක් ඇත.^[177]

2020 වන විට න්‍යෂ්ටික බලාගාර දෙකක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට ටියුනීසියාවට සැලසුම් කර තිබුණි. මෙම පහසුකම් දෙකම මෙගාවොට් 900-1000 නිෂ්පාදනය කිරීමට අපේක්ෂා කෙරේ. ප්‍රංශය ටියුනීසියාවේ න්‍යෂ්ටික බලශක්ති සැලසුම්වල වැදගත් හවුල්කරුවෙකු වීමට නියමිත අතර, අනෙකුත් හවුල්කරුවන් සමඟ පුහුණුව සහ තාක්ෂණය ලබා දීම සඳහා ගිවිසුමක් අත්සන් කර ඇත.^[178]^[179] 2015 වන විට, ටියුනීසියාව මෙම සැලසුම් අත්හැර දමා ඇත. ඒ වෙනුවට, ටියුනීසියාව එහි බලශක්ති මිශ්‍රණය විවිධාංගීකරණය කිරීම සඳහා වෙනත් විකල්ප සලකා බලයි, එනම් පුනර්ජනනීය බලශක්ති, ගල් අඟුරු, ෂේල් ගෑස්, ද්‍රව ස්වභාවික වායු සහ ඉතාලිය සමඟ සබ්මැරීන බලශක්ති අන්තර් සම්බන්ධතාවයක් ගොඩනැගීමයි.^[180]

බලශක්ති සංරක්ෂණය සඳහා වූ ජාතික නියෝජිතායතනය (සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 ඔක්තෝබර් 2015 at the Wayback Machine) විසින් යෝජනා කරන ලද ටියුනීසියානු සූර්ය සැලැස්මට අනුව (එය ටියුනීසියාවේ පුනර්ජනනීය බලශක්ති උපාය මාර්ගය සූර්යයාට සීමා නොවේ, එහි මාතෘකාව යෝජනා කළ හැකි දෙයට පටහැනිව), ටියුනීසියාවේ අරමුණ 2030 වන විට විදුලිබල මිශ්‍රණයේ පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් 30%ක කොටසකට ළඟාවීමයි, ඒවායින් බොහොමයක් සුළං බලය සහ ප්‍රකාශ වෝල්ටීයතාව මගින් ගණනය කළ යුතුය.^[181] 2015 වන විට, ටියුනීසියාවේ සම්පූර්ණ පුනර්ජනනීය ධාරිතාව මෙ.වො. 312 කි. (සුළං මෙ.වො. 245, ජල විදුලිය මෙ.වො. 62, ප්‍රකාශ වෝල්ටීයතා මෙ.වො. 15.)^[182]^[183]

ප්‍රවාහන[සංස්කරණය]

රට පුරා කිලෝමීටර් 19,232 (සැතපුම් 11,950) මාර්ග ඇත,^[163] අධිවේගී මහාමාර්ග තුනක් සමඟ නඩත්තු කරයි: A1 ටියුනිස් සිට ස්ෆැක්ස් දක්වා (ස්ෆැක්ස්-ලිබියාව සඳහා ක්‍රියාත්මක වේ), A3 ටියුනිස්-බෙජා (ක්‍රියාත්මක වන බෙජා - බුසලෙම්, අධ්‍යයනය කරමින් පවතින බුසලෙම් - ඇල්ජීරියාව) සහ A4 Tයුනිස් - බිසර්ටේ. ටියුනීසියාවේ ගුවන් තොටුපළවල් 29ක් ඇති අතර ටියුනිස් කාර්තේජ් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ ඩර්බා-සාර්සිස් ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ වඩාත් වැදගත් ඒවා වේ. නව ගුවන් තොටුපළක්, එන්ෆිඩා - හම්මමෙට් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ 2011 දී විවෘත කරන ලදී. මෙම ගුවන් තොටුපළ සවුස්සේ වලට උතුරින් එන්ෆිඩා හි පිහිටා ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් කයිරෝවාන් වැනි අභ්‍යන්තර නගර සමඟ හම්මමෙට් සහ පෝට් එල් කන්ටෝයි හි නිවාඩු නිකේතනවලට සේවය කිරීමට නියමිතය. ගුවන් සමාගම් පහක් ටියුනීසියාවේ මූලස්ථානය කර ඇත: ටියුනීසාර්, සිෆක්ස් එයාර්ලයින්ස්, කාර්තාගෝ එයාර්ලයින්ස්, නූවලෙයාර් සහ ටියුනිසෙයාර් එක්ස්ප්‍රස්. දුම්රිය ජාලය SNCFT මගින් ක්‍රියාත්මක වන අතර මුළු කිලෝමීටර 2,135 (සැතපුම් 1,327) වේ.^[163] ටියුනිස් ප්‍රදේශය ට්‍රාන්ස්ටු විසින් කළමනාකරණය කරනු ලබන මෙට්‍රෝ ලෙගර් නම් සැහැල්ලු දුම්රිය ජාලයකින් සේවය කරයි.

ජල සැපයුම සහ සනීපාරක්ෂාව[සංස්කරණය]

මැද පෙරදිග සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ ජල සම්පාදන හා සනීපාරක්ෂක සේවා සඳහා ඉහළම ප්‍රවේශ අනුපාත ටියුනීසියාව අත්කර ගෙන ඇත. 2011 වන විට, ආරක්ෂිත පානීය ජලය සඳහා ප්‍රවේශය විශ්වීය ළං වීමට ආසන්න විය 100% නාගරික ප්‍රදේශවල සහ 90% ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල.^[184] ටියුනීසියාව වසර පුරා හොඳ තත්ත්වයේ පානීය ජලය සපයයි.^[185]

නාගරික ප්‍රදේශවල සහ විශාල ග්‍රාමීය මධ්‍යස්ථානවල ජල සැපයුම් පද්ධති සඳහා වගකීම පැවරී ඇත්තේ කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශය යටතේ ඇති ස්වාධීන පොදු ආයතනයක් වන ජාතික ජල සැපයුම් අධිකාරියක් වන Sociéte Nationale d'Exploitation et de Distribution des Eaux (SONEDE) වෙතය. ඉතිරි ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල කුඩා හා මධ්‍යම ජල සැපයුම් සැලසුම් කිරීම, සැලසුම් කිරීම සහ අධීක්ෂණය කිරීම Direction Générale du Génie Rurale (DGGR) හි වගකීම වේ.

1974 දී, සනීපාරක්ෂක අංශය කළමනාකරණය කිරීම සඳහා ONAS පිහිටුවන ලදී. 1993 සිට, ONAS ජල පරිසරය ආරක්ෂා කිරීම සහ දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ප්‍රධාන ක්‍රියාකරුවෙකුගේ තත්ත්වය ලබා ඇත. ආදායම් නොලබන ජල අනුපාතිකය කලාපයේ අඩුම අගය වන අතර එය 2012 වසරේ 21%කි.^[186]

ජනවිකාසය[සංස්කරණය]

v t e ටියුනීසියාව හි විශාලතම නගර 2014 සංගණනයට අනුව^[187]
	ස්ථානය		පළාත	ජනගහණය
ටියුනිස් එස්ෆක්ස්	1	ටියුනිස්	ටියුනිස්	1,066,961	සවුස්සේ
	2	එස්ෆක්ස්	එස්ෆක්ස්	330,440
	3	සවුස්සේ	සවුස්සේ	271.428
	4	එත්තදමෙන්-ම්නිහ්ල	අරියානා	196,298
	5	කයිරෝවාන්	කයිරෝවාන්	186,653
	6	ගබේස්	ගබේස්	152,921
	7	බිසර්ටේ	බිසර්ටේ	142,966
	8	ලා සූක්‍රා	අරියානා	129,693
	9	ආර්යනාහ්	අරියානා	114,486
	10	සකීට් එඩයර්	එස්ෆක්ස්	113,776

CIA ට අනුව, 2021 වන විට, ටියුනීසියාවේ ජනගහනය 11,811,335කි.^[188] ටියුනීසියාවේ ආර්ථික සහ සමාජ ස්ථාවරත්වයට දායක වෙමින්, ජනගහන වර්ධන වේගය වසරකට 1%කට වඩා අඩු කර ඇති සාර්ථක පවුල් සැලසුම් වැඩසටහනකට රජය සහාය ලබා දී ඇත.^[189]

ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්[සංස්කරණය]

CIA ලෝක තොරතුරු පොතට අනුව, ටියුනීසියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන්නේ: අරාබි 98%, යුරෝපීය 1%, යුදෙව් සහ අනෙකුත් 1%.^[188]

1956 ටියුනීසියානු සංගණනයට අනුව, ටියුනීසියාවේ ජනගහනය 3,783,000 ක් වූ අතර, 95% ක් අරාබිවරුන් සහ බර්බර්වරුන්, යුරෝපීයයන් 256,000 ක් සහ යුදෙව්වන් 105,000 කින් සමන්විත වේ. බර්බර් උපභාෂා කතා කරන්නන් ජනගහනයෙන් 2%කි.^[190] තවත් මූලාශ්‍රයකට අනුව, අරාබිවරුන්ගේ ජනගහනය 98%,^[188]^[191]^[192] සහ බර්බර්වරුන්ගේ ජනගහනය 1% ලෙස ගණන් බලා ඇත.^[193]

කළු ටියුනීසියානුවන් ජනගහනයෙන් 10-15%ක්^[194]^[195] වන අතර බොහෝ දුරට පැවත එන්නේ වහල් වෙළඳාමේ කොටසක් ලෙස ටියුනීසියාවට ගෙන එන ලද උප-සහාරා අප්‍රිකානුවන්ගෙන්ය.^[196]

ඇමජිග්ස් සාමාන්‍යයෙන් සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත්තේ දහර් කඳුකරයේ සහ ගිනිකොන දෙසින් ඩර්බා දූපතේ සහ වයඹ දෙසින් කෲමියර් කඳුකර ප්‍රදේශයේ ය. වැදගත් ජානමය සහ අනෙකුත් ඓතිහාසික අධ්‍යයනයන් ටියුනීසියාවේ ඇමජිග්ස්වරුන්ගේ ප්‍රමුඛත්වය පෙන්වා දෙයි.^[197]

ටර්කෝ-ටියුනීසියානු ප්‍රජාව පිහිටුවීමේදී ඔටෝමාන් බලපෑම විශේෂයෙන් වැදගත් වී ඇත. බටහිර අප්‍රිකානුවන්, ග්‍රීකයින්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, ෆිනීෂියානුවන් (Punics), යුදෙව්වන් සහ ප්‍රංශ සහ ඉතාලි පදිංචිකරුවන් ඇතුළු විවිධ කාල වකවානුවලදී අනෙකුත් ජනයා ටියුනීසියාවට සංක්‍රමණය වී ඇත.^[198] 1870 වන විට, අරාබි භාෂාව කතා කරන ජනගහනය සහ තුර්කි ප්‍රභූ පැලැන්තිය අතර වෙනස බොඳ වී ගියේය.^[199]

19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු කාලය දක්වා, ටියුනීසියාව ප්‍රංශ සහ ඉතාලියානුවන් විශාල ජනගහනයකට නිවහන විය (1956 දී යුරෝපීයයන් 255,000),^[200] ඔවුන් සියල්ලන්ම පාහේ, යුදෙව් ජනගහනය සමඟ, ටියුනීසියාව ස්වාධීන වීමෙන් පසු ඉවත්ව ගියහ. ටියුනීසියාවේ යුදෙව්වන්ගේ ඉතිහාසය වසර 2,000 ක් පමණ ඈතට දිව යයි. 1948 දී යුදෙව් ජනගහනය 105,000ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති නමුත් 2013 වන විට ඉතිරිව සිටියේ 1000ක් පමණය.^[201]

වර්තමාන ටියුනීසියාවේ ඉතිහාසය දන්නා පළමු මිනිසුන් වූයේ බර්බර්ස් ය. ෆිනීෂියානුවන්/කාර්තජීනියානුවන්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, අරාබිවරුන්, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්, ඔටෝමන් ටර්ක්ස් සහ ජැනිසරීස් සහ ප්‍රංශ යන අයගේ ජනගහන බලපෑම් ඇතිව, බොහෝ ශිෂ්ටාචාර සහ ජනයා සහස්‍ර ගණනාවක් පුරා ජනගහනය ආක්‍රමණය කර, සංක්‍රමණය වී හෝ අවශෝෂණය කර ඇත. අරාබි අර්ධද්වීපයෙන් සංචාරක අරාබි ගෝත්‍රිකයන් අඛණ්ඩව ගලා ඒම සිදු විය.^[202]

රෙකොන්කිස්ටා සහ ක්‍රිස්තියානි නොවන අය සහ මොරිස්කෝස් ස්පාඤ්ඤයෙන් නෙරපා හැරීමෙන් පසුව, බොහෝ ස්පාඤ්ඤ මුස්ලිම්වරුන් සහ යුදෙව්වන් ටියුනීසියාවට පැමිණියා. මැතිව් කාර් ට අනුව, "මොරිස්කෝවරුන් අසූ දහසක් පමණ ටියුනීසියාවේ පදිංචි වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ටියුනීස් අගනුවර සහ ඒ අවට තවමත් සුකාක් අල්-ඇන්ඩලස් හෝ ඇන්ඩලූසියා ඇලී ලෙස හඳුන්වන හතරෙන් කොටසක් අඩංගු වේ."^[203]

භාෂා[සංස්කරණය]

අරාබි යනු ටියුනීසියාවේ නිල භාෂාවයි. ටූන්සි^[204] ලෙසින් හඳුන්වන ටියුනීසියානු අරාබි, මහජනතාව විසින් භාවිතා කරන ලද ජාතික, ස්වභාෂා ප්‍රභේදය වේ.^[205] රට තුළ ජෙබ්බාලි හෝ ෂෙල්හා ලෙස හැඳින්වෙන බර්බර් භාෂා කතා කරන සුළු සුළුතරයක් ද සිටිති. සක්‍රීයව කතා කරන බර්බර් භාෂා වන්නේ ඩර්බා දූපතේ ජර්බා බර්බර් සහ මැට්මාටා නගරයේ මත්මාටා බර්බර් ය. සෙනෙඩ් භාෂාව වඳ වී ගොස් ඇත.^[206]^[207]

නිල තත්වයක් නොමැති වුවද ටියුනීසියානු සමාජයේ ප්‍රංශ භාෂාව ද ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. එය අධ්‍යාපනයේ බහුලව භාවිතා වේ (උදා: ද්විතීයික පාසලේ විද්‍යාවන්හි ඉගැන්වීමේ භාෂාව ලෙස), මුද්‍රණාලය සහ ව්‍යාපාර. 2010 දී, ටියුනීසියාවේ ප්‍රංශ කතා කරන්නන් 6,639,000 ක් හෝ ජනගහනයෙන් 64% ක් පමණ සිටියහ.^[208] ටියුනීසියානු ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසක් ඉතාලි භාෂාව තේරුම් ගෙන කතා කරයි.^[209] ටියුනීසියාවේ සාප්පු සංඥා, මෙනු සහ මාර්ග සංඥා සාමාන්‍යයෙන් අරාබි සහ ප්‍රංශ යන භාෂා දෙකෙන්ම ලියා ඇත.^[210]

ආගම[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඉස්ලාමය නිල රාජ්‍ය ආගම ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරයි - සහ එහි ජනගහනයෙන් නිරපේක්ෂ බහුතරයක් හෝ 98% ක් පමණ මුස්ලිම්වරුන් ලෙස වාර්තා කරන අතර 2% ක් ප්‍රධාන වශයෙන් ක්‍රිස්තියානි ආගම හෝ යුදෙව් ආගම අනුගමනය කරයි.^[188] අරාබි බැරෝමීටරය විසින් කරන ලද 2018 සමීක්ෂණයකට අනුව, ටියුනීසියානුවන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් (99.4%) මුස්ලිම් ලෙස දිගටම හඳුනාගෙන ඇත.^[211] ටියුනීසියානුවන්ගෙන් තුනෙන් එකකට වැඩි ප්‍රමාණයක් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනාගෙන ඇති බව සමීක්ෂණයෙන් හෙළි විය. ටියුනීසියානුවන් තමන් ආගමික නොවන අය ලෙස හඳුනා ගන්නා ප්‍රතිශතය මෑතකදී 2013 දී 12% සිට 2018 දී 33% දක්වා වැඩි වී ඇති අතර, ටියුනීසියාව අරාබි ලෝකයේ අඩුම ආගමික රට බවට පත් කරයි.^[212] එම සමීක්ෂණයට අනුව තරුණ ටියුනීසියානුවන්ගෙන් අඩකට ආසන්න පිරිසක් තමන් ආගමික නොවන අය ලෙස විස්තර කර ඇත.^[213] කෙසේ වෙතත්, 2022 ජූලි වන විට, Arab Barometer විසින් කරන ලද නව සමීක්ෂණ වෙනත් ආකාරයකින් පවසන්නේ, විශේෂයෙන්ම BBC හි වැඩසටහන, The Newsroom මාධ්‍යවේදීන් තමන් ආගමික නොවන බව පවසන අයගේ කලින් සටහන් කළ රැල්ල, ඇත්ත වශයෙන්ම, "ආපසු හැරී" ඇති බව අවධාරණය කරයි.^[214] 2021 අරාබි බැරෝමීටර සමීක්ෂණය වාර්තා කළේ ටියුනීසියානුවන්ගෙන් 44% තමන් ආගමික, 37% තරමක් ආගමික සහ 19% ආගමික නොවන බවයි.^[211]

ටියුනීසියානුවන් සැලකිය යුතු මට්ටමේ ආගමික නිදහසක් භුක්ති විඳිති, එහි ව්‍යවස්ථාවෙන් තහවුරු කර ඇති සහ ආරක්ෂා කරන ලද අයිතිවාසිකමක්, එය සිතීමේ, විශ්වාසයන්ගේ සහ කෙනෙකුගේ ආගම ඇදහීමේ නිදහස සහතික කරයි.^[215] ආගම දේශපාලනයෙන් පමණක් නොව පොදු ජීවිතයෙන් ද වෙන් වූ ලෞකික සංස්කෘතියක් රට තුළ ඇත. තනි පුද්ගල ටියුනීසියානුවන් ආගමික නිදහස ඉවසන අතර සාමාන්‍යයෙන් පුද්ගලයෙකුගේ පෞද්ගලික විශ්වාසයන් ගැන විමසන්නේ නැත.^[215]

ටියුනීසියානුවන්ගෙන් බහුතරයක් සුන්නි ඉස්ලාමයේ මලිකි පාසලට අයත් වන අතර ඔවුන්ගේ පල්ලි හතරැස් මිනාර මගින් පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය. කෙසේ වෙතත්, තුර්කි ජාතිකයන් ඔටෝමාන් පාලන සමයේදී හනාෆි පාසලේ ඉගැන්වීම් රැගෙන ආ අතර, එය අදටත් තුර්කි සම්භවයක් ඇති පවුල් අතර පවතී; ඔවුන්ගේ පල්ලිවල සම්ප්‍රදායිකව අෂ්ටාස්‍ර මිනාර ඇත.^[216] සුන්නිවරුන් බහුතරයක් වන අතර, නිකායට අයත් නොවන මුස්ලිම්වරුන් දෙවන විශාලතම මුස්ලිම් කණ්ඩායම වේ,^[217] පසුව ඉබදයිට් අමාසිග්ස් විසින්.^[218]^[219]

නිදහසට පෙර, ටියුනීසියාව කිතුනුවන් 250,000 කට වඩා (බොහෝ විට ඉතාලි සහ මෝල්ටිස් පරම්පරාවේ) වාසය කළේය. බොහෝ ක්‍රිස්තියානි ඉතාලි පදිංචිකරුවන් ප්‍රංශයෙන් නිදහස ලැබීමෙන් පසු ඉතාලියට හෝ ප්‍රංශයට පිටත්ව ගියහ.^[220] අද, ටියුනීසියාවේ සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාවක් >35,000ක් පමණ අනුගාමිකයින්^[221]^[222] ප්‍රධාන වශයෙන් කතෝලිකයන් (22,000) සහ අඩු ප්‍රමාණයකට රෙපරමාදු භක්තිකයන්ගෙන් සමන්විත වේ. බර්බර් ක්‍රිස්තියානීන් 15 වැනි සියවසේ මුල් භාගය දක්වා සමහර නෙෆ්සාඕවා ගම්මානවල දිගටම ජීවත් වූ අතර,^[223] ටියුනීසියානු ක්‍රිස්තියානීන්ගේ ප්‍රජාව 18 වැනි සියවස දක්වා ටොසියූර් නගරයේ පැවතුණි.^[224] 2007 සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර ආගමික නිදහස වාර්තාව ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ ටියුනීසියානු මුස්ලිම්වරුන් දහස් ගණනක් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරී ඇති බවයි.^[225]^[226]

සාමාජිකයින් 1,000 ත් 1,400 ත් අතර සංඛ්‍යාවක් සිටින යුදෙව් ආගම තුන්වන විශාලතම ආගම වේ.^[227]^[228] යුදෙව් ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් අගනුවර සහ ඒ අවට ජීවත් වෙති. ඉතිරි අය ජීවත් වන්නේ සිනගෝග 39ක් සමඟින් ඩර්බා දූපතේ යුදෙව් ප්‍රජාව වසර 2,600කට පෙර සිට පැවත එන අතර,^[229] ස්ෆැක්ස්හි සහ හම්මාම්-ලිෆ් හි ජීවත් වේ.^[215] ගේබ්ස් බොක්කෙහි පිහිටි දූපතක් වන ඩ්'ජබා, ලොව පැරණිතම සිනගෝගයක් වන සහ අඛණ්ඩව භාවිතා කරන පැරණිතම සිනගෝගය වන එල් ග්රිබා සිනගෝගයට නිවහන වේ. බොහෝ යුදෙව්වන් එය වන්දනා ස්ථානයක් ලෙස සලකයි, එහි වයස සහ සිනගෝගය සලමොන්ගේ දේවමාළිගාවේ ගල් භාවිතා කර ඇති බවට ඇති ජනප්‍රවාදය හේතුවෙන් වසරකට වරක් එහි සැමරුම් පැවැත්වේ.^[230] යුදෙව් විරෝධී ප්‍රචණ්ඩත්වය වාර්තා වී ඇතත්,^[231] ටියුනීසියාව සහ මොරොක්කෝව ඔවුන්ගේ යුදෙව් ජනගහණය වැඩියෙන්ම පිළිගන්නා අරාබි රටවල් බව පැවසේ.^[232]

බහායි ප්‍රජාවක් ද ඇත.^[233]

අධ්‍යාපනය[සංස්කරණය]

2008 වසරේ සමස්ත වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 78%ක් වූ අතර^[234] මෙම අනුපාතය අවුරුදු 15 සිට 24 දක්වා පුද්ගලයන් පමණක් සැලකීමේදී 97.3% දක්වා ඉහළ යයි.^[235] අධ්‍යාපනයට ඉහළ ප්‍රමුඛතාවයක් සහ ගිණුම් ලබා දී ඇත. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6%. වයස අවුරුදු 6 ත් 16 ත් අතර ළමුන් සඳහා මූලික අධ්‍යාපනයක් 1991 සිට අනිවාර්ය කර ඇත. Global හි "[උසස්] අධ්‍යාපන ක්‍රමයේ ගුණාත්මක" කාණ්ඩයේ 17 වන ස්ථානය සහ "ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනයේ ගුණාත්මක භාවය" කාණ්ඩයේ 21 වැනි ස්ථානය ටියුනීසියාවට හිමි විය. තරඟකාරීත්ව වාර්තාව 2008-09, ලෝක ආර්ථික සංසදය විසින් නිකුත් කරන ලදී.^[236]

ළමයින් සාමාන්‍යයෙන් නිවසේදී ටියුනීසියානු අරාබි භාෂාව ලබා ගන්නා අතර, ඔවුන් වයස අවුරුදු හයේදී පාසලට ඇතුළු වූ විට, ඔවුන්ට සම්මත අරාබි භාෂාවෙන් කියවීමට සහ ලිවීමට උගන්වනු ලැබේ. වයස අවුරුදු 8 සිට ඔවුන්ට ප්‍රංශ භාෂාව උගන්වන අතර වයස අවුරුදු 11 දී ඉංග්‍රීසි හඳුන්වා දෙනු ලැබේ.^[237]

ද්විතීයික අධ්‍යාපනයේ සිව් අවුරුදු කාලය Diplôme de Fin d'Études de l'Enseignement de Base හි සියලුම දරන්නන් සඳහා විවෘත වන අතර එහිදී සිසුන් විශ්ව විද්‍යාල මට්ටමට ඇතුළු වීමට හෝ සම්පූර්ණ කිරීමෙන් පසු ශ්‍රම බලකායට බැඳීමට අවධානය යොමු කරයි. Enseignement secondaire අදියර දෙකකට බෙදා ඇත: සාමාන්‍ය ශාස්ත්‍රීය සහ විශේෂිත. ටියුනීසියාවේ උසස් අධ්‍යාපන ක්‍රමය ශීඝ්‍ර ව්‍යාප්තියක් අත්විඳ ඇති අතර පසුගිය වසර 10 තුළ සිසුන් සංඛ්‍යාව දළ වශයෙන් 1995 දී 102,000 සිට 2005 දී 365,000 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි වී ඇත. 2007 දී තෘතීයික මට්ටමින් දළ බඳවා ගැනීමේ අනුපාතය සියයට 31 ක් විය. GER හි ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතා දර්ශකය 1.5.^[236]

සෞඛ්‍ය[සංස්කරණය]

2010 දී සෞඛ්‍ය සේවය සඳහා වැය කළ මුදල රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.37% කි. 2009 දී, වැසියන් 10,000 කට වෛද්‍යවරුන් 12.02 ක් සහ හෙදියන් 33.12 ක් සිටියහ.^[238] උපතේදී ආයු අපේක්ෂාව 2016 දී අවුරුදු 75.73 ක් හෝ පිරිමින් සඳහා අවුරුදු 73.72 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා අවුරුදු 77.78 ක් විය.^[239] 2016 වසරේ ළදරු මරණ අනුපාතය 1000කට 11.7කි.^[240]

සංස්කෘතිය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියාවේ සංස්කෘතිය මිශ්‍ර වී ඇත්තේ රට ෆිනීෂියානුවන්, රෝමවරුන්, වැන්ඩල්වරුන්, බයිසැන්තියානුවන්, අරාබිවරුන්, සිකුලෝ-නෝමන්වරුන්, තුර්කි ජාතිකයන්, ඉතාලි ජාතිකයන්, මෝල්ටීස් සහ ප්‍රංශ වැනි මිනිසුන්ගේ බාහිර බලපෑම් පිළිබඳ දිගුකාලීන ඉතිහාසයක් නිසා ය.

චිත්‍ර[සංස්කරණය]

ටියුනීසියානු සමකාලීන චිත්‍ර කලාවේ උපත ටියුනීසියාවේ චිත්‍ර ශිල්පීන් කණ්ඩායමක් විසින් ස්වදේශීය තේමාවන් ඇතුළත් කිරීමේ ආශාව සහ පෙරදිග යටත් විජිත චිත්‍ර කලාවේ බලපෑම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම මගින් පිහිටුවන ලද ටියුනීස් පාසල සමඟ දැඩි ලෙස සම්බන්ධ වී ඇත. එය 1949 දී ආරම්භ කරන ලද අතර ප්‍රංශ සහ ටියුනීසියානු මුස්ලිම්වරුන්, ක්‍රිස්තියානීන් සහ යුදෙව්වන් එක් කරයි. යාහියා තුර්කි, අබ්දෙලාසිස් ගෝර්ගි, මෝසස් ලෙවී, අම්මර් ෆර්හාත් සහ ජූල්ස් ලෙලූෂ් සමග පියරේ බෝචර්ල් එහි ප්‍රධාන පෙළඹවීම විය. එහි මූලධර්මය අනුව, සමහර සාමාජිකයින් සෞන්දර්යාත්මක අරාබි-මුස්ලිම් කලාවේ ප්‍රභවයන් වෙත යොමු වී ඇත: කුඩා ඉස්ලාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය යනාදිය. අමරා ඩෙබ්බාචේ, ජෙලාල් බෙන් අබ්දල්ලා සහ අලි බෙන් සලෙම්ගේ ප්‍රකාශනවාදී සිතුවම් හඳුනාගෙන ඇති අතර එඩ්ගර් නකාචේ, නෙලෝ ලෙවී, සහ හෙඩි ටර්කි වැනි චිත්‍ර ශිල්පීන් වියුක්ත කලාව පරිකල්පනය ග්‍රහණය කරයි.^[241]

1956 නිදහසෙන් පසු, ටියුනීසියාවේ කලා ව්‍යාපාරය ජාතිය ගොඩනැගීමේ ගතිකත්වය සහ රාජ්‍යයට සේවය කරන කලාකරුවන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබීය. කලාව සහ අධ්‍යාපනය සහ බලය අධීක්‍ෂණය කළ හබීබ් බෝලරස් වැනි ඇමතිවරුන්ගේ නායකත්වය යටතේ සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශයක් පිහිටුවන ලදී.^[241] කලාකරුවන් හැටම් එල් මෙකී හෝ සූබීර් ටර්කි වැනි ජාත්‍යන්තර පිළිගැනීමක් ලබා ගත් අතර නව තරුණ චිත්‍ර ශිල්පීන්ගේ පරම්පරාවකට බලපෑම් කළහ. සදොක් ග්මෙච් ජාතික ධනයෙන් ඔහුගේ ආශ්වාදය ලබා ගන්නා අතර මොන්සෙෆ් බෙන් අමෝර් ෆැන්ටසිය වෙත හැරේ. තවත් වර්ධනයක දී, යූසෙෆ් රෙකික් වීදුරු මත පින්තාරු කිරීමේ තාක්ෂණය නැවත භාවිතා කළ අතර එහි අද්භූත මානය සමඟ න්ජා මහදවුයි අක්ෂර වින්‍යාසය ආරම්භ කළේය.^[241]

දැනට ටියුනීසියානු සහ ජාත්‍යන්තර කලාකරුවන්ගේ ප්‍රදර්ශන සඳහා කලාගාර පනහක් ඇත.^[242] මෙම ගැලරි වලට ටියුනිස් හි ගැලරිය යාහියා සහ කාර්තේජ් එසාඩි ගැලරිය ඇතුළත් වේ.^[242]

"ජාතියක පිබිදීම" ලෙස නම් කරන ලද බාර්ඩෝහි පැරණි රාජාණ්ඩු මාලිගයක නව ප්‍රදර්ශනයක් විවෘත විය. මෙම ප්‍රදර්ශනය 19 වැනි සියවසේ මැද භාගයේ ටියුනීසියානු ප්‍රතිසංස්කරණවාදී රාජාණ්ඩු පාලනයේ ලේඛන සහ පුරාවස්තු ගැන පුරසාරම් දොඩයි.^[243]

සාහිත්‍යය[සංස්කරණය]

ටියුනීසියානු සාහිත්‍යය ආකාර දෙකකින් පවතී: අරාබි සහ ප්‍රංශ. අරාබි සාහිත්‍යය ආරම්භ වන්නේ 7 වැනි සියවසේදී අරාබි ශිෂ්ටාචාරය කලාපයට පැමිණීමත් සමඟය. 1881 සිට ප්‍රංශ ආරක්‍ෂක ප්‍රදේශය තුළ හඳුන්වා දුන් ප්‍රංශ සාහිත්‍යයට වඩා එය පරිමාව හා වටිනාකම යන දෙකින්ම වැදගත් වේ.^[244]

සාහිත්‍ය චරිත අතරට ගුවන්විදුලි කතා 150කට වැඩි ප්‍රමාණයක්, කවි සහ ජන ගී 500කට අධික ප්‍රමාණයක් සහ නාට්‍ය 15කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කර ඇති අලි ඩවුගි,^[245] 1930 ගණන්වල කැපී පෙනෙන පොත් රාශියක් ප්‍රකාශයට පත් කළ සහ අපකීර්තියට හේතු වූ අරාබි නවකතාකරුවෙකු වන ක්‍රයිෆ් බෂීර් ඇතුළත් වේ. මක්නිසාද යත් දෙබස් ලියා ඇත්තේ ටියුනීසියානු උපභාෂාවෙන්,^[245] සහ මොන්සෙෆ් ගාචේම්, මොහොමඩ් සලා බෙන් ම්රාඩ් හෝ මහමුද් මෙසාඩි වැනි වෙනත් අය විසිනි.

කවිය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, ටියුනීසියානු කාව්‍ය සාමාන්‍යයෙන් අබුල්-කසෙම් එචෙබි වැනි කවියන් සමඟ නොගැලපීම සහ නව්‍යකරණයන් තෝරා ගනී.

ප්‍රංශ සාහිත්‍යය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, එය එහි විවේචනාත්මක ප්‍රවේශය මගින් සංලක්ෂිත වේ. ටියුනීසියානු සාහිත්‍යය තරුණ වියේදී මිය යන බවට පුරෝකථනය කළ ඇල්බට් මෙම්මිගේ අශුභවාදයට පටහැනිව,^[246] ටියුනීසියානු ලේඛකයින් විශාල ප්‍රමාණයක් විදේශගතව සිටින අතර අබ්දෙල්වහාබ් මෙඩෙබ්, බක්රි ටහාර්, මුස්තාපා ට්ලිලි, හෙලේ බෙජි හෝ මෙල්ලා ෆවුසි. ඉබාගාතේ යාම, පිටුවහල් කිරීම, හද ගැස්ම, විසන්ධි කිරීම, මතකය සහ නියෝජනය යන තේමාවන් බොහෝ විට ටියුනීසියානු සාහිත්‍යයේ කේන්ද්‍රගත වේ.^[247]^[248]

ජාතික ග්‍රන්ථ නාමාවලිය 2002 වසරේ ටියුනීසියාවේ ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද පාසල් නොවන පොත් 1249ක් ලැයිස්තුගත කර ඇති අතර අරාබි භාෂාවෙන් මාතෘකා 885ක් ඇත.^[249] 2006 දී මෙම අගය 1,500 සහ 2007 දී 1,700 දක්වා වැඩි විය.^[250] පොත්වලින් තුනෙන් එකක් පමණ ළමයින් සඳහා ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත.^[251]

2014 දී ටියුනීසියානු ඇමරිකානු නිර්මාණාත්මක ප්‍රබන්ධ නොවන ලේඛකයෙකු සහ පරිවර්තකයෙකු වන මෙඩ්-අලි මෙකී බොහෝ පොත් ලිවීය, ප්‍රකාශනය සඳහා නොව ඔහුගේම පෞද්ගලික කියවීම සඳහා පමණක් ටියුනීසියානු ජනරජයේ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ටියුනීසියානු ග්‍රන්ථ නාමාවලිය ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වරට අරාබි භාෂාවෙන් ඉංග්‍රීසියට පරිවර්තනය කළේය. පොත ඊළඟ වසරේ ලොව පුරා ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර එය අන්තර්ජාලයේ වැඩිපුරම නරඹන ලද සහ බාගත කළ ටියුනීසියානු පොත විය.

සංගීතය[සංස්කරණය]

20 වන ශතවර්ෂයේ ආරම්භයේ දී, සංගීත ක්‍රියාකාරකම් ආධිපත්‍යය දැරුවේ විවිධ ආගමික සහෝදරත්වයන් හා සම්බන්ධ පූජනීය ප්‍රසංගය සහ ලෞකික ප්‍රසංගය වන අතර එය විවිධ ඇන්ඩලූසියානු ස්වරූප සහ මූලාරම්භයේ සංගීත භාණ්ඩ සහ ගීත වලින් සමන්විත වූ අතර, අවශ්‍යයෙන්ම සංගීත භාෂාවේ ලක්ෂණ ණයට ගනී. 1930 දී රචිඩියා ආරම්භ කරන ලද අතර එය යුදෙව් ප්‍රජාවේ කලාකරුවන්ට ස්තූතිවන්ත විය. 1934 දී සංගීත පාසලක් ආරම්භ කිරීම, ටියුනීසියානු ජාතික අනන්‍යතාවයේ අත්තිවාරම්වලට තර්ජනයක් වන බව ඔවුන් විශ්වාස කළ සංගීත උරුමය අහිමි වීමේ අවදානම පිළිබඳව දැනුවත් වූ එවකට ප්‍රභූ පැලැන්තියේ නායකත්වයෙන් යුත් සමාජ හා සංස්කෘතික පුනර්ජීවනයකට අරාබි ඇන්ඩලූසියානු සංගීතය පුනර්ජීවනය කිරීමට උපකාරී විය. . සංගීතඥයන්, කවියන්, විද්වතුන් පිරිසක් එක්රැස් කිරීමට ආයතනයට වැඩි කාලයක් ගත නොවීය. 1938 දී රේඩියෝ ටියුනිස් නිර්මාණය කිරීම සංගීතඥයින්ට ඔවුන්ගේ කෘති බෙදා හැරීමට වැඩි අවස්ථාවක් ලබා දුන් අතර, එම ස්ථානය ටියුනීසියානු සංගීතඥයින් පමණක් ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් භාවිතා කරයි.^[252]

කැපී පෙනෙන ටියුනීසියානු සංගීතඥයන් අතර සබර් රෙබායි, ඩාෆර් යූසෙෆ්, බෙල්ගාසෙම් බොගුඑන්න, සෝනියා එම්බාරක්, ලතීෆා, සලාහ් එල් මහඩි, අනුවර් බ්‍රහම්, එමෙල් මැත්ලූති සහ ලොට්ෆි බුච්නැක් ඇතුළත් වේ.

උත්සව[සංස්කරණය]

ජාත්‍යන්තර උත්සව සිය ගණනක්, ජාතික, කලාපීය හෝ ප්‍රාදේශීය වශයෙන් කැලැන්ඩර වර්ෂයේ විරාම ලකුණු කරයි. ජාතික සංස්කෘතික වේදිකාවේ සංගීත හා නාට්‍ය උත්සව ආධිපත්‍යය දරයි.

වාර්ෂිකව ගිම්හානයේදී උත්සව කිහිපයක් පැවැත්වේ: ජූලි මාසයේ කාර්තේජ් ජාත්‍යන්තර උත්සවය, ජූලි අග සිට අගෝස්තු මුල දක්වා මහර්හි ජාත්‍යන්තර කලා උළෙල සහ ජූලි සහ අගෝස්තු මාසවල හැමමෙට් ජාත්‍යන්තර උත්සවය.

කාර්තේජ් සිනමා උළෙල අනෙක් සෑම වසරකම ඔක්තෝබර් සහ නොවැම්බර් මාසවලදී කාර්තේජ් රඟහල උළෙල සමඟ ප්‍රත්‍යාවර්තව පැවැත්වේ. එය මාග්‍රෙබ්, අප්‍රිකාව සහ මැද පෙරදිග චිත්‍රපට ප්‍රදර්ශනය කිරීම සඳහා ටියුනීසියානු සංස්කෘතික අමාත්‍යවරයා විසින් 1966^[253] දී නිර්මාණය කරන ලදී. තරඟය සඳහා සුදුසුකම් ලැබීමට නම්, චිත්‍රපටයකට අප්‍රිකානු හෝ මැද පෙරදිග ජාතිකත්වයේ අධ්‍යක්ෂකවරයෙකු සිටිය යුතු අතර, ඇතුළත් වීමට අවම වශයෙන් වසර දෙකකට පෙර නිෂ්පාදනය කර තිබිය යුතුය. මහා ත්‍යාගය වන්නේ පුරාණ කාර්තේජ්හි චන්ද්‍ර දේවතාවිය වෙනුවෙන් නම් කරන ලද ටැනිට් ඩි'ඕර් නොහොත් "Golden Tanit" ය; සම්මානය ඇගේ සංකේතයේ හැඩයෙන් යුතු වේ.

සහරාහි ජාත්‍යන්තර උත්සවය වාර්ෂිකව දෙසැම්බර් අගදී සමරනු ලබන අතර, ටියුනීසියානු කාන්තාරය ආශ්‍රිත සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායන්ට ගරු කරයි. මෙය ලොව පුරා සිටින බොහෝ සංචාරකයින් සහ සංගීතඥයන් මෙන්ම ඔවුන්ගේ සෑදලයන් සහ දේශීය රෙදිපිළි සහ කුසලතා ප්‍රදර්ශනය කරන අසරුවන් ආකර්ෂණය කරයි.

සංගීත උත්සව ගණනාවක් ද තිබේ; සමහරක් සම්ප්‍රදායික ටියුනීසියානු සංගීතයට ගරු කරන අතර අනෙක් ඒවා, ටබර්කා ජෑස් උත්සවය ඇතුළුව, වෙනත් ප්‍රභේද කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි.

Sousse නගරයේ, අවුස්සු කානිවල් යනු සෑම ජූලි 24 දිනකම දිගහැරෙන වාර්ෂික උත්සව සහ සංස්කෘතික උත්සවයකි. එය ටියුනීසියාවේ සහ වෙනත් තැන්වල සංකේතාත්මක අශ්ව රථ, රසිකයින් සහ ජන කණ්ඩායම්වල පෙළපාලියකි, එය 'අවුස්සු' (බර්බර්ට අනුව අගෝස්තු මාසයේ තාප තරංගය නම් කරන වචනය) ආරම්භයට ආසන්නයේ බුජාෆර් වෙරළ ආසන්නයේ සිදු වේ. දින දර්ශනය). මුලින් එය අප්‍රිකාවේ රෝම පළාතේ නෙප්චූන් මුහුදේ දෙවියා සමරන මිථ්‍යාදෘෂ්ටික මංගල්‍යයක් (නෙප්ටුනාලියාව) වන අතර එය ෆිනීෂියානු යුගයට පවා යන්නට ඉඩ ඇත: අවුස්සු යනු ඕෂනස් හි විය හැකි විකෘතියකි.^[254]

ඔමේක් ටැනූ යනු පුරාණ ටියුනීසියානු වැසි සෑදීමේ උත්සවයක් වන අතර එය ටැනිට් දේවතාවියගේ ආයාචනා ඇතුළත් පියුනික් සහ බර්බර් සම්ප්‍රදායන්ගෙන් උරුම විය. නියඟ කාලවලදී ගමක ගෙවල් අතර පෙරහැරේ ගෙන යන ස්ත්‍රියකගේ මූර්ති හිස (තරමක් ගැහැණු ළමයෙකුගේ බෝනික්කෙකුගේ හිසට සමාන) චාරිත්‍රානුකූලව භාවිතා කිරීම එහි ඇතුළත් වේ. "ඇමෙක් ටැන්ගෝ, ඕ කාන්තාවන්, දෙවියන්ගෙන් වැස්ස ඉල්ලන්න". මෙම ගීතය ප්‍රදේශය අනුව වෙනස් වන්නේ ෂ්ට යන පදයෙන් වැසි යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ ඇතැම් නාගරික ප්‍රදේශවල පමණක් බැවිනි. එවිට සෑම ගෘහණියක්ම ප්‍රතිමාවට වතුර ස්වල්පයක් වත් කරමින් වර්ෂාව ඉල්ලා සිටියි.

මාධ්‍ය[සංස්කරණය]

2010 මාර්තු සිට Télévision Tunisienne හි මූලස්ථානය

රූපවාහිනී මාධ්‍ය දිගු කලක් තිස්සේ 1957 දී ආරම්භ කරන ලද විකාශන අධිකාරියේ (ERTT) සහ එහි පූර්වගාමියා වූ ටියුනීසියානු ගුවන්විදුලිය සහ රූපවාහිනියේ ආධිපත්‍යය යටතේ පවතී. ව්‍යාපාරය 2007 අගෝස්තු 31 දින සිට ක්‍රියාත්මක වූ වෙනම සමාගම් දෙකක් බවට පත් විය. එතෙක්, ERTT විසින් සියලුම පොදු රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන (Télévision Tunisienne 1 මෙන්ම අභාවයට ගිය RTT 2 වෙනුවට Télévision Tunisienne 2) සහ ජාතික ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන හතරක් (Radio Tunis) කළමනාකරණය කළේය. , ටියුනීසියාවේ ගුවන්විදුලි සංස්කෘතිය, යෞවනය සහ RTCI) සහ Sfax, Monastir, Gafsa, Le Kef සහ Tataouine හි ප්‍රාදේශීය මධ්‍යස්ථාන පහක්. බොහෝ වැඩසටහන් අරාබි භාෂාවෙන් ඇත, නමුත් සමහර ඒවා ප්රංශ භාෂාවෙන් වේ. පුද්ගලික අංශයේ ගුවන්විදුලි සහ රූපවාහිනී විකාශනයේ වර්ධනය Radio Mosaique FM, Jawhara FM, Zaytuna FM, Hannibal TV, Ettounsiya TV, සහ Nessma TV ඇතුළු බොහෝ මෙහෙයුම් නිර්මාණය වී ඇත.^[255]^[256]

2007 දී, පුවත්පත් සහ සඟරා 245 ක් (1987 දී 91 ට පමණක් සසඳන විට) 90% ක් පුද්ගලික කණ්ඩායම් සහ ස්වාධීන පුද්ගලයින් සතු වේ.^[257] ටියුනීසියානු දේශපාලන පක්ෂවලට තමන්ගේම පුවත්පත් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට අයිතිය ඇත, නමුත් විරුද්ධ පක්ෂවලට ඇත්තේ ඉතා සීමිත සංස්කරණ (Al Mawkif හෝ Mouwatinoun වැනි). මෑත කාලීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංක්‍රාන්තියට පෙර, මාධ්‍ය නිදහස ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් විධිමත් ලෙස සහතික කර තිබුණද, ප්‍රායෝගිකව සෑම පුවත්පතක්ම පාහේ අනුගමනය කළේ රජයේ රේඛීය වාර්තාවයි. ජනාධිපති, ආන්ඩුව සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රැලි පක්ෂයේ (එවකට බලයේ සිටි) ක්‍රියාකාරකම් සඳහා විවේචනාත්මක ප්‍රවේශය යටපත් විය. සාරය වශයෙන්, මාධ්‍ය ආධිපත්‍යය දැරුවේ Agence Tunis Afrique Presse හරහා රාජ්‍ය බලධාරීන් විසිනි. බලධාරීන්ගේ මාධ්‍ය වාරණය බොහෝ දුරට අහෝසි වී ඇති හෙයින් සහ ස්වයං වාරණය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වී ඇති හෙයින් මෙය වෙනස් වී ඇත.^[258] එසේ වුවද, වත්මන් නියාමන රාමුව සහ සමාජ සහ දේශපාලන සංස්කෘතිය අදහස් කරන්නේ මාධ්‍ය සහ මාධ්‍ය නිදහසේ අනාගතය තවමත් අපැහැදිලි බවයි.^[258] 2022 සැප්තැම්බරයේදී ටියුනීසියානු ජනාධිපති Kais Saied විසින් අන්තර්ජාලයේ "අසත්‍ය තොරතුරු සහ කටකතා" වලට එරෙහිව සටන් කිරීමට අදහස් කරන ආඥා පනත 54 අත්සන් කරන ලදී. නියෝගයේ 24 වැනි වගන්තිය එවැනි තොරතුරු පතුරුවන ඕනෑම අයෙකුට වසර පහක් දක්වා සිරදඬුවමක් සහ ඩිනාර් 50,000 දක්වා දඩයක් නියම කරයි. රාජ්‍ය නිලධාරියෙකු සම්බන්ධයෙන් අමනාප ප්‍රකාශයක් කළහොත් මෙය දෙගුණ වේ.^[259]

ක්‍රීඩා[සංස්කරණය]

පාපන්දු යනු ටියුනීසියාවේ ජනප්‍රියම ක්‍රීඩාවයි. ටියුනීසියාවේ ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම, "The Eagles of Carthage" ලෙසද හැඳින්වේ, 2004 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානය (ACN) සත්කාරකයින් ලෙස ජයග්‍රහණය කළේය.^[260]^[261] ජර්මනියේ පැවති 2005 FIFA සංගම් කුසලාන තරඟාවලියේදීද ඔවුන් අප්‍රිකාව නියෝජනය කළ නමුත් ඔවුන්ට පළමු වටයෙන් ඔබ්බට යාමට නොහැකි විය.

ඔවුන්ගේ ප්‍රමුඛතම පාපන්දු ලීගය වන්නේ Tunisian Ligue Professionnelle 1. ප්‍රධාන සමාජ ශාලා වන්නේ Espérance Sportive de Tunis, Étoile Sportive du Sahel, Club Africain, Club Sportif Sfaxien, Union Sportive Monastirienne, Stade Tunisien, සහ CA Bizertin ය.

ටියුනීසියාවේ පිරිමි ජාතික අත්පන්දු කණ්ඩායම හෑන්ඩ්බෝල් ලෝක ශූරතා කිහිපයකටම සහභාගී වී ඇත. 2005 දී ටියුනීසියාව සිව්වන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික ලීගය කණ්ඩායම් 12කින් පමණ සමන්විත වන අතර ක්ලබ් අප්‍රිකානු සහ එස්පෙරන්ස් ආධිපත්‍යය දරයි. වඩාත් ප්‍රසිද්ධ ටියුනීසියානු අත්පන්දු ක්‍රීඩකයා වන්නේ විසෙම් හ්මාම් ය. 2005 ටියුනිස් හි පැවති හෑන්ඩ්බෝල් ශූරතාවලියේදී, තරඟාවලියේ වැඩිම ලකුණු ලාභියා ලෙස විස්සම් හ්මාම් ශ්‍රේණිගත විය. ටියුනීසියානු ජාතික අත්පන්දු කණ්ඩායම අප්‍රිකානු කුසලානය දස වතාවක් දිනා ගත් අතර, මෙම තරඟයේ ආධිපත්‍යය දරන කණ්ඩායම විය. ටියුනීසියානුවන් 2018 ගැබොන්හි පැවති අප්‍රිකානු කුසලානය ඊජිප්තුව පරාජය කරමින් ජයග්‍රහණය කළේය.^[262]

ටියුනීසියාවේ ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම අප්‍රිකාවේ ඉහළම කණ්ඩායමක් ලෙස මතු වී තිබේ. කණ්ඩායම 2011 Afrobasket ජයග්‍රහණය කළ අතර 1965, 1987 සහ 2015 දී අප්‍රිකාවේ ඉහළම පැසිපන්දු ඉසව්ව සඳහා සත්කාරකත්වය දැක්වීය. ටියුනීසියාව, අප්‍රිකාවේ පළමු තරඟකාරී ලීගයක් ස්ථාපිත කළ බැවින්, පැසිපන්දු මහාද්වීපයේ පුරෝගාමීන්ගෙන් කෙනෙකි.^[263]

බොක්සිං ක්‍රීඩාවේදී වික්ටර් පෙරෙස් ("තරුණ") 1931 සහ 1932 දී ෆ්ලයිවේට් බර පන්තියේ ලෝක ශූරයා විය.^[264]

2008 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ටියුනීසියානු ජාතික ඔස්සාමා මෙලූලි මීටර් 1500 නිදහස් ආර ඉසව්වෙන් රන් පදක්කමක් දිනා ගත්තාය.^[265] 2012 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ඔහු මීටර් 1500 නිදහස් ආර ඉසව්වෙන් ලෝකඩ පදක්කමක් සහ කිලෝමීටර් 10 ක් දුරින් පිරිමි මැරතන් පිහිනුම් ඉසව්වෙන් රන් පදක්කමක් දිනා ගත්තේය.

2012 දී, ටියුනීසියාව සිය ඉතිහාසයේ හත්වන වරටත් ගිම්හාන පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලට සහභාගී විය. ඔවුන්ගේ ජාතික කණ්ඩායම පදක්කම් 19කින් තරගය නිමා කළේය. රන් 9ක්, රිදී 5ක් සහ ලෝකඩ 5ක්. ටියුනීසියාව පැරා ඔලිම්පික් පදක්කම් සටහනේ 14 වැනි ස්ථානයට සහ මලල ක්‍රීඩාවලින් 5 වැනි ස්ථානයට වර්ගීකරණය විය.

වසර 2021 සිට 2023 දක්වා, ටෙනිස් ක්‍රීඩක ඔන්ස් ජබියර් ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල ඉහළට නැඟී ටෙනිස් ක්‍රීඩකයෙකු වන ඔන්ස් ජබියර් 2021 සිට 2023 දක්වා ටෙනිස් ජනප්‍රියත්වයේ ඉහළ යෑමක් දුටුවේය.

සටහන්[සංස්කරණය]

↑ Pronunciation: එරා :/tjuːˈnɪziə,_ʔˈnɪsʔ/, එජ :/ʔˈniːʒə,_ʔˈniːʃə,_ʔˈnɪʒə,_ʔˈnɪʃə/;[18] අරාබි: تونس‎ Tūnis, pronounced [tuː.nɪs]; Berber: Tunest, ; ප්‍රංශ: Tunisie.
↑ අරාබි: الجمهورية التونسية‎ al-Jumhūrīya at-Tūnisīya; ප්‍රංශ: République tunisienne. The native Arabic official name translates more closely to "Tunisian Republic", as does the commonly used French translation, but the less-exact English translation "Republic of Tunisia" is used in English even by the Tunisian government for official purposes (e.g., the designation used by the Tunisian embassy in Washington, D.C.)
↑ Lebanon and Iraq are confessional democracies.
↑ The Encyclopædia Britannica reads "TUNIS, Regency of, formerly one of the Barbary states of north Africa, but since 1881 a dependency of France,..." in its 1875–1889 ninth edition,^[34] but a 1902–1903 supplement (the tenth edition) and its celebrated eleventh edition (which reads "TUNISIA (Regency of Tunis), a country of North Africa, under the protection of France,..."^[35]). The New International Encyclopedia 1905 and 1916 editions read "TUNIS (Fr. Tunisie). A French protectorate in North Africa.",^[36]^[37] while the 1928 supplement reads "TUNIS or Tunisia. A French protectorate in North Africa..."^[38]

යොමු කිරීම්[සංස්කරණය]

↑ "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF). 26 January 2014. 9 February 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2014. Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."
↑ Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
↑ "Tunisia, Languages". 22 May 2022.
↑ ^4.0 ^4.1 "Tunisia - the World Factbook". 22 December 2022.
↑ "Tunisia Demographics".
↑ "Berbers Populations Distribution". 12 March 2004.
↑ "Q&A: The Berbers". 12 March 2004.
↑ "The Jews of Tunisia". www.pjvoice.com.
↑ "Tunisia". 13 March 2024.
↑ "Tunisia, Religions". 22 May 2022.
↑ "New survey reveals drop-off in religiosity across Arab world, especially North Africa".
↑ "2. Young adults around the world are less religious by several measures". 13 June 2018.
↑ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. 28 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2020.
↑ ^14.0 ^14.1 ^14.2 ^14.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Tunisia)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2023.
↑ "GINI index". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. p. 275. සම්ප්‍රවේශය 2024-05-09.
↑ "Report on the Delegation of تونس". Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. 2010. 31 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2010.
↑ Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman,
ISBN 9781405881180
↑ "Embassy of the Republic of Tunisia" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). Embassy of the Republic of Tunisia. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-30.
↑ Holes, Clive (2018-08-30). Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches (ඉංග්‍රීසි බසින්). Oxford University Press. p. 42. ISBN 978-0-19-100506-0.
↑ "Tunisie : les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre" [Tunisia: legislative elections fixed for 26 October and presidential elections for 23 November]. Jeune Afrique (ප්‍රංශ බසින්). 25 June 2014.
↑ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014.
↑ "Democracy Index 2021". The Economist. සම්ප්‍රවේශය 22 February 2022.
↑ "Democracy Index 2021: The China challenge". Economist Intelligence Unit. pp. 6–7. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2022.
↑ "Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international". Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.
↑ (ප්‍රංශ බසින්) "Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe". JOL Journalism Online Press (28 February 2014). සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 අගෝස්තු 2018 at the Wayback Machine. Retrieved on 5 September 2015.
↑ Ghanmi, Monia (12 September 2014). "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie" [Tunisia strengthens relations with Italy]. Magharebia (ප්‍රංශ බසින්). 14 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
↑ ^28.0 ^28.1 ^28.2 ^28.3 Room, Adrian (2006). "Tunisia". Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites. McFarland. p. 385. ISBN 978-0-7864-2248-7.
↑ Everett-Heath, John (2005). "Tunisia". The Concise Dictionary of World Place-names. Oxford University Press. p. 534. ISBN 978-0-19-860537-9.
↑ Rossi, Peter M.; White, Wayne Edward (1980). Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal. Pierian Press, University of Michigan. p. 132.
↑ Taylor, Isaac (2008). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. BiblioBazaar, LLC. p. 281. ISBN 978-0-559-29668-0.
↑ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Brill. p. 838. ISBN 978-90-04-08265-6.
↑ Livy (2006). Yardley, John & Hoyos, Dexter (eds.). History of Rome. Vol. Hannibal's War: Books Twenty-one to Thirty. Oxford University Press. p. 705. ISBN 978-0-19-283159-0.
↑ Baynes, T. S.; Smith, W.R., eds (1888). "Tunis, Regency of". Encyclopædia Britannica. XXIII (9th ed.). New York: Charles Scribner's Sons. p. 619.
↑
Chisholm, Hugh, ed (1911). "Tunisia". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. XXVII (11th ed.). Cambridge University Press. p. 393.
↑ "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XIX. Dodd, Mead and Company. 1905. p. 535.
↑ "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XXII. Dodd, Mead and Company. 1916. p. 545.
↑ "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XXV. Dodd, Mead and Company. 1928. p. 1311.
↑ "Tunisian". Oxford English Dictionary. Vol. 18 (2nd ed.). Oxford University Press. 1989. p. 674. ISBN 0-19-861230-3.
↑ "Tunisine". Oxford English Dictionary. Vol. 18 (2nd ed.). Oxford University Press. 1989. p. 674. ISBN 0-19-861230-3.
↑ Banjamin Isaac, The Invention of Racism in Classical Antiquity, Princeton University Press, 2013 p.147
↑ "Carthage and the Numidians". Hannibalbarca.webspace.virginmedia.com. 31 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.
↑ "Numidians (DBA II/40) and Moors (DBA II/57)". Fanaticus.org. 12 December 2001. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.
↑ "Numidia (ancient region, Africa)". Britannica Online Encyclopedia. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/422426/Numidia. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 October 2011.
↑ "The City of Carthage: From Dido to the Arab Conquest" (PDF). 10 August 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ Appian. The Punic Wars. livius.org
↑ Steel 2013, පිටු අංකය: 9–10.
↑ "Donatist". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/169009/Donatist.
↑ Bury, John Bagnell (1958) History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 2, Courier Corporation. pp.124–148
↑ Davidson, Linda Kay; Gitlitz, David Martin (2002). Pilgrimage: From the Ganges to Graceland: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 302. ISBN 978-1-57607-004-8.
↑ Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World. BRILL. p. 264. ISBN 978-90-04-15388-2.
↑ "Kairouan inscription as World Heritage". Kairouan.org. 22 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Jonathan Conant (2012). Staying Roman, Conquest and Identity in Africa and the Mediterranean, 439–700. Cambridge University Press. pp. 358–378. ISBN 9781107530720
↑ ^54.0 ^54.1 ^54.2 ^54.3 Lapidus, Ira M. (2002). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. pp. 302–303. ISBN 978-0-521-77933-3.
↑ Ham, Anthony; Hole, Abigail; Willett, David. (2004). Tunisia (3 ed.). Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-189-7.
↑ ^56.0 ^56.1 Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.
↑ Houtsma, M. Th. (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. BRILL. p. 852. ISBN 978-90-04-08265-6.
↑ ^58.0 ^58.1 Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of islamic dynasties. Vol. 4: A Continuing Series. Anmol. pp. 105–112. ISBN 978-81-261-0403-1.
↑ Ki-Zerbo, J.; Mokhtar, G.; Boahen, A. Adu; Hrbek, I. (1992). General history of Africa. James Currey Publishers. pp. 171–173. ISBN 978-0-85255-093-9.
↑ Abulafia, The Norman Kingdom of Africa, 27.
↑ "Populations Crises and Population Cycles, Claire Russell and W.M.S. Russell". Galtoninstitute.org.uk. 27 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN 0852550936.
↑ Baadj, Amar (2013). "Saladin and the Ayyubid Campaigns in the Maghrib". Al-Qanṭara. 34 (2): 267–295. doi:10.3989/alqantara.2013.010.
↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 46. ISBN 978-0-7486-2137-8.
↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 55. ISBN 978-0-7486-2137-8.
↑ Panzac, Daniel (2005). Barbary Corsairs: The End of a Legend, 1800–1820. BRILL. p. 309. ISBN 978-90-04-12594-0.
↑ Clancy-Smith, Julia A. (1997). Rebel and Saint: Muslim Notables, Populist Protest, Colonial Encounters (Algeria and Tunisia, 1800–1904). University of California Press. p. 157. ISBN 978-0-520-92037-8.
↑ Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Oxford University Press. p. 117. ISBN 978-0-19-986195-8.
↑ Ion Smeaton Munro (1933). Through fascism to world power: a history of the revolution in Italy. A. Maclehose & co. p. 221.
↑ Williamson, Gordon (1991). Afrikakorps 1941–43. Osprey. p. 24. ISBN 978-1-85532-130-4.
↑ Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Zenith Imprint. p. 199. ISBN 978-0-7603-3780-6.
↑ ^72.0 ^72.1 ^72.2 ^72.3 ^72.4 ^72.5 ^72.6 ^72.7 Rivlin, Benjamin (1952). "The Tunisian Nationalist Movement: Four Decades of Evolution". Middle East Journal. 6 (2): 167–193. ISSN 0026-3141. JSTOR 4322381.
↑ ^73.0 ^73.1 ^73.2 ^73.3 ^73.4 ^73.5 Houssi, Leila El (2017). "The History and Evolution of Independence Movements in Tunisia". Oriente Moderno. 97 (1): 67–88. doi:10.1163/22138617-12340139. ISSN 0030-5472. JSTOR 48572291.
↑ ^74.0 ^74.1 ^74.2 ^74.3 ^74.4 ^74.5 ^74.6 ^74.7 Levy, Henry L. (1955). "TUNISIA". The American Jewish Year Book. 56: 435–445. ISSN 0065-8987. JSTOR 23604900.
↑ "Tunisia profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-11-01. සම්ප්‍රවේශය 2020-04-05.
↑ "Tunisia Celebrates Independence Day". AllAfrica.com. 20 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2019.
↑ ^77.0 ^77.1 "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC. 6 April 2000.
↑ Black, Ian (13 July 2010). "Amnesty International censures Tunisia over human rights". The Guardian. London. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ ^79.0 ^79.1 ^79.2 "Tunisia Will Seek Loan From Public". The New York Times. 23 May 1964. ProQuest 115791987.
↑ "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC News (obituary). සම්ප්‍රවේශය 20 July 2018.
↑ AP (7 November 1987). "A Coup Is Reported in Tunisia". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Vely, Yannick (23 November 2009). "Ben Ali, sans discussion". ParisMatch.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Ganley, Elaine; Barchfield, Jenny (17 January 2011). "Tunisians hail fall of ex-leader's corrupt family". Sandiegounion-tribune.com. 16 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
↑ Tsourapas, Gerasimos (2013). "The Other Side of a Neoliberal Miracle: Economic Reform and Political De-Liberalization in Ben Ali's Tunisia". Mediterranean Politics. 18 (1): 23–41. doi:10.1080/13629395.2012.761475. S2CID 154822868.
↑ "Tunisie: comment s'enrichit le clan Ben Ali?" [Tunisia: how did the Ben Ali clan get rich?] (ප්‍රංශ බසින්). RadicalParty.org. 8 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Caught in the Net: Tunisia's First Lady". Foreign Policy. 13 December 2007.
↑ "Ajaccio – Un trafic de yachts entre la France et la Tunisie en procès" (ප්‍රංශ බසින්). 30 September 2009. 3 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
↑ Florence Beaugé (24 October 2009). "Le parcours fulgurant de Sakhr El-Materi, gendre du président tunisien Ben Ali" [The meteoric career of Sakhr El-Materi, son-in-law of Tunisian President Ben Ali]. Le Monde (ප්‍රංශ බසින්). 21 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Tunisia". Amnesty International. 9 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Protectionline.org". Protectionline.org. 18 January 2010. 29 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Droits de l'Homme : après le harcèlement, l'asphyxie" [Human rights: after harassment, asphyxiation] (ප්‍රංශ බසින්). RFI.fr. 16 December 2004. 5 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Dans le monde de l'après-11 septembre, seule la paix protège les libertés". RSF.org. 22 October 2008. 14 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Yasmine Ryan (26 January 2011). "How Tunisia's revolution began". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.
↑ "Wikileaks might have triggered Tunis' revolution". Alarabiya. 15 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.
↑ Spencer, Richard (13 January 2011). "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". The Telegraph. London. 10 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2011.
↑ Ryan, Yasmine (14 January 2011). "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2011.
↑ "Trade unions: the revolutionary social network at play in Egypt and Tunisia". Defenddemocracy.org. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2011.
↑ Tripp, Charles (2013). The power and the people: paths of resistance in the Middle East. New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521809658. OCLC 780063882.
↑ "When fleeing Tunisia, don't forget the gold". Korea Times. 25 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Interim President Announces Election of National Constituent Assembly on July 24". Tunis Afrique Presse. 3 March 2011 – via ProQuest.
↑ "Tunisian PM Announces October Date for Elections". BBC Monitoring Middle East. 9 June 2011 – via ProQuest.
↑ El Amrani, Issandr; Lindsey, Ursula (8 November 2011). "Tunisia Moves to the Next Stage". Middle East Report. Middle East Research and Information Project. 15 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2019.
↑ Zavis, Alexandra (13 December 2011). "Former dissident sworn in as Tunisia's president". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2011.
↑ "Tunisia's constitution will not be based on Sharia: Islamist party". Al Arabiya. 27 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
↑ Fleishman, Jeffrey (6 February 2013). "Tunisian opposition leader Chokri Belaid shot dead outside his home". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
↑ "Tunisia launches Truth and Dignity Commission". UNDP. 9 June 2014. 1 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2016.
↑ "The real reason Tunisia renewed its state of emergency". 20 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
↑ "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.
↑ "Tunisian President Beji Caid Essebsi dies aged 92". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 July 2019.
↑ "Tunisia election: Kais Saied to become president". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-10-14. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-26.
↑ "Tunisia's new president sworn in after surprise election win". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019.
↑ Yee, Vivian (2021-07-26). "Tunisia's Democracy Verges on Dissolution as President Moves to Take Control". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. 2021-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.
↑ "Tunisian president sacks PM, suspends parliament after violent protests". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-07-25. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.
↑ "Tunisian president moves to cement one-man rule". CNN. Reuters. 23 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2021.
↑ Amara, Tarek; Mcdowall, Angus (2021-09-29). "Tunisian leader names new PM with little experience at crisis moment". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.
↑ "New Tunisian government sworn in". Anadolu Agency. Tunis. 2021-10-11. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.
↑ "Tunisia elected member of African Union security council". Xinhua. 4 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2022.
↑ "Tunisia's talks with the IMF: What's at stake?". Al Jazeera. AFP. 18 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2022.
↑ "Tunisia closes offices of opposition party Ennahdha after arresting leader". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-04-17. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-18.
↑ "Tunisia arrests opposition figure as crackdown escalates – DW – 10/04/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
↑ "En Tunisie, l'opposante Abir Moussi placée en détention". Le Monde.fr (ප්‍රංශ බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
↑ "Tunisia detains Abir Moussi, prominent opponent of president". Arab News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
↑ red, ORF at/Agenturen (2023-10-04). "Tunesien: Erneut Oppositionspolitikerin festgenommen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.
↑ "EU, Tunisia sign €1 billion deal to fight illegal migration – DW – 07/16/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
↑ ^125.0 ^125.1 red, ORF at/Agenturen (2023-09-30). "Tunesien verschiebt Besuch von EU-Delegation zu Migration". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
↑ "EU Commission Should Stop Ignoring Tunisia's Abuses Against Migrants | Human Rights Watch" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-09-28. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
↑ "Migration as a weapon: Is Tunisia blackmailing the EU? – DW – 09/20/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.
↑ Redazione (2023-10-01). "La Tunisia: non possiamo proteggere le frontiere di altri paesi". Il Domani d'Italia (ඉතාලි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
↑ ^129.0 ^129.1 red, ORF at/Agenturen (2023-10-01). "Tunesien will nicht Grenzen anderer Länder überwachen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
↑ red, ORF at/Agenturen (2023-10-03). "Tunesien lehnt EU-Finanzhilfe wegen Migrationsabkommens ab". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
↑ Amara, Tarek (2023-10-02). "Tunisia rejects EU financial aid, casting doubt on an immigration deal". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
↑ AfricaNews (2023-10-03). "Tunisia: President Kais Saied rejects EU financial aid on immigration". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.
↑ "Tunisia can 'wire back' EU money if it doesn't want it: Commissioner". euronews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-05. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-07.
↑ "Présentation générale du pays". 2002. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2022.
↑ Ewan W., Anderson (2003). International Boundaries: Geopolitical Atlas. Psychology Press. p. 816. ISBN 978-1-57958-375-0.
↑ "Visit Tunis, Tunisia". visitafrica.site (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-04-13.
↑ "Climate of Tunisia". BBC. 9 February 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Aldosari, Ali (2006). Middle East, western Asia, and northern Africa. Marshall Cavendish. pp. 1270–. ISBN 978-0-7614-7571-2.
↑ Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
↑ "Tunisia holds first election under new constitution". BBC News. 26 October 2014. සම්ප්‍රවේශය 26 October 2014.
↑ "EIU Democracy Index 2019". infographics.economist.com.
↑ Coppedge, Michael, John Gerring, Carl Henrik Knutsen, Staffan I. Lindberg, Jan Teorell, Nazifa Alizada, David Altman, Michael Bernhard, Agnes Cornell, M. Steven Fish, Lisa Gastaldi, Haakon Gjerløw, Adam Glynn, Allen Hicken, Garry Hindle, Nina Ilchenko, Joshua Krusell, Anna Lührmann, Seraphine F. Maerz, Kyle L. Marquardt, Kelly McMann, Valeriya Mechkova, Juraj Medzihorsky, Pamela Paxton, Daniel Pemstein, Josefine Pernes, Johannes von Römer, Brigitte Seim, Rachel Sigman, Svend-Erik Skaaning, Jeffrey Staton, Aksel Sundström, Eitan Tzelgov, Yi-ting Wang, Tore Wig, Steven Wilson and Daniel Ziblatt. 2021. "V-Dem [Country–Year/Country–Date] Dataset v11.1" Varieties of Democracy (V-Dem) Project. https://doi.org/10.23696/vdemds21.
↑ ^143.0 ^143.1 මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.
↑ "TUNISIA. Majlis Al-Nuwab (Chamber of Deputies)". Inter-Parliamentary Union. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "49 femmes élues à l'assemblée constituante : 24% des 217 sièges". Leaders. 28 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.
↑ Ben Hamadi, Monia (29 April 2014). "Tunisie: Selma Znaidi, une femme de plus à l'Assemblée". Al Huffington Post. 28 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.
↑ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2014.
↑ ^148.0 ^148.1 ^148.2 "Tunisia" (PDF). Reunite International. 29 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.
↑ "State Department page on Tunisia". US Department of State. 19 March 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ Major Trends Affecting Families: A Background Document. United Nations Publications. 2003. p. 190. ISBN 978-92-1-130252-3. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2013.
↑ Tamanna, Nowrin (December 2008). "Personal status laws in Morocco and Tunisia: a comparative exploration of the possibilities for equality-enhancing reform in Bangladesh". Feminist Legal Studies. 16 (3): 323–343. doi:10.1007/s10691-008-9099-9. S2CID 144717130.
↑ Amara, Tarek (2022-05-25). "Tunisian president decrees a referendum for new constitution". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-05-26.
↑ "Tunisia referendum: Voters give president near unchecked power". BBC News. 27 July 2022.
↑ "EU-Maghreb ties: Reversing the old power asymmetry – DW – 10/07/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.
↑ International Institute for Strategic Studies (February 2008). The Military Balance 2008. Taylor & Francis Group. ISBN 978-1-85743-461-3.
↑ "Tunisia – Armed forces". Nationsencyclopedia.com. 18 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ "Tunisia Governorates". Statoids.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "Portail de l'industrie Tunisienne" (ප්‍රංශ බසින්). Tunisieindustrie.nat.tn. 6 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings" (PDF). weforum.org. 30 October 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2009.
↑ "GTZ in Tunisia". gtz.de. GTZ. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 October 2010.
↑ "Tunisia Corruption Profile". Business Anti-Corruption Portal. 14 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2015.
↑ "Trouble in paradise: How one vendor unmasked the 'economic miracle'". France24. 11 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.
↑ ^163.0 ^163.1 ^163.2 "Tunisia". CIA World Factbook. 19 October 2021.
↑ Haouas, Ilham; Sayre, Edward; Yagoubi, Mahmoud (September 2012). "Youth Unemployment in Tunisia: Characteristics and Policy Responses" (PDF). Topics in Middle Eastern and African Economies. 14. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.
↑ "Youth Inactivity and Unemployment". Tunisia: Breaking the Barriers to Youth Inclusion (PDF) (Report). World Bank. 1 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.
↑ Arous, Mohamed (14 September 2022). "To Support Youth, Tunisia Needs a New Approach to Development". United States Institute of Peace. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.
↑ "Bilateral relations Tunisia EU". europa.eu. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2009.
↑ "Tunesien: Was Saïed mit der rassistischen Gewalt zu tun hat". www.zdf.de (ජර්මන් බසින්). 2023-03-11. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-02.
↑ "The impact of the Russian-Ukrainian war on the Tunisian food system - Rosa Luxemburg Stiftung" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-02.
↑ "World Bank lends Tunisia $268 million for power line with Italy". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-06-22. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.
↑ WIPO (13 December 2023). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-29. {{cite book}}: |website= ignored (help)
↑ "HAMMAMET". TunisiaTourism.info (ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-08-25.
↑ Glusac, Elaine (22 November 2009). "A Night, and Day, In Tunisia at a New Resort". The New York Times.
↑ Arfa, M. Othman Ben. "Effort national de maitrise de l'energie : contribution de la steg" (PDF). steg.com.tn. 16 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 November 2009.
↑ "STEG, company website". steg.com.tn. 21 November 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2009.
↑ "Oil and Gas in Tunisia". mbendi.com. 13 May 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 October 2009.
↑ "MBendi oilfields in Tunisia". mbendi.com. 13 May 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2009.
↑ "Tunisias nuclear plans". Reuters. 23 April 2009.
↑ "Tunisia: A civil nuclear station of 1000 Megawatt and two sites are selected". africanmanager.com. 14 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 November 2009.
↑ "Débat national sur l'Énergie". 15 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2015.
↑ Nouvelle version du plan solaire tunisien සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මැයි 2018 at the Wayback Machine. anme.nat.tn (April 2012)
↑ "Tunisia Energy Situation - energypedia". energypedia.info.
↑ Production de l’électricité en Tunisie සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 අගෝස්තු 2019 at the Wayback Machine. oitsfax.org
↑ World Health Organization; UNICEF. "Joint Monitoring Programme for Drinking Water Supply and Sanitation". 16 February 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2012.
↑ (ප්‍රංශ බසින්) Ministère du Developpement et de la Cooperation Internationale, Banque Mondiale et Programme "Participation Privee dans les infrastructures mediterreeanees" (PPMI): "Étude sur la participation privée dans les infrastructures en Tunisie". සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 මාර්තු 2012 at the Wayback Machine, Volume III, 2004, accessed on 21 March 2010
↑ "Chiffres clés". SONEDE. 2 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2013.
↑ http://citypopulation.de/Tunisia-Cities.html
↑ ^188.0 ^188.1 ^188.2 ^188.3 "Tunisia". CIA World Factbook. 19 October 2021.
↑ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.
↑ Owen's Commerce & Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel Limited. 1964. p. 273. සම්ප්‍රවේශය 7 January 2018.
↑ Turchi, C.; Buscemi, L; Giacchino, E.; Onofri, V.; Fendt, L; Parson, W.; Tagliabracci, A. (2009). "Polymorphisms of mtDNA control region in Tunisian and Moroccan populations: An enrichment of forensic mtDNA databases with Northern Africa data". Forensic Science International: Genetics. 3 (3): 166–172. doi:10.1016/j.fsigen.2009.01.014. PMID 19414164.
↑ Bouhadib, M. A. (28 January 2010). "Le Tunisien: une dimension méditerranéenne qu'atteste la génétique" (ප්‍රංශ බසින්). Lapresse.tn. 22 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Q&A: The Berbers". BBC News. 12 March 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Tunisia 'needs a cultural revolution' to combat racism". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018.
↑ "What's in a name? How the legacy of slavery endures in Tunisia". the Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-11-07. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.
↑ "Tunisia court rules that 81-year-old can drop slave name". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-10-19. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.
↑ "Indigenous Peoples in Tunisia". www.iwgia.org. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2019.
↑ "Tunisia – Land | history – geography". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tunisia/Land#toc46604. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 July 2017.
↑ Green, Arnold H. (1978), The Tunisian Ulama 1873–1915: Social Structure and Response to Ideological Currents, Brill, p. 69,
ISBN 978-90-04-05687-9
↑ Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. p. 214. ISBN 978-0-19-922721-1. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ "The Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/tunisjews.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 11 July 2014.
↑ Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.
↑ Carr, Matthew (2009). Blood and faith: the purging of Muslim Spain. The New Press. p. 290. ISBN 978-1-59558-361-1.
↑ Sayahi, Lotfi (2014). Diglossia and Language Contact: Language Variation and Change in North Africa. Cambridge University Press. p. 227. ISBN 978-1-139-86707-8.
↑ Albert J. Borg; Marie Azzopardi-Alexander (1997). Maltese. Routledge. p. 13. ISBN 978-0-415-02243-9. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2013. The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic.
↑ "An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)". Australian Digital Theses Program. 26 May 2008. 26 May 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ Volk, Lucia (2015). The Middle East in the World: An Introduction. Routledge. p. 473. ISBN 978-1-317-50173-2.
↑ "Le dénombrement des francophones" [The count of francophones] (PDF) (ප්‍රංශ බසින්). Organisation internationale de la Francophonie. 12 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ McGuinness, Justin (2002). Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide. Globe Pequot Press. ISBN 978-1-903471-28-9. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ "Tunisian Languages". Tunisia-tourism.org. 5 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.
↑ ^211.0 ^211.1 "Data Analysis Tool – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-13.
↑ "The Arab world in seven charts: Are Arabs turning their backs on religion?". BBC News. 23 June 2019. සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.
↑ "Young Arabs are Changing their Beliefs and Perceptions: New Survey". සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.
↑ "The Newsroom: The Arab World Survey 2021-2022 – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-02-05.
↑ ^215.0 ^215.1 ^215.2 Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (2008). "Report on Tunisia". International Religious Freedom Report 2008. US State Department.
↑ Jacobs, Daniel; Morris, Peter (2002). The Rough Guide to Tunisia. Rough Guides. p. 460. ISBN 978-1-85828-748-5.
↑ Chapter 1: Religious Affiliation retrieved 4 September 2013
↑ Brugnatelli, Vermondo (2005). "Studi berberi e mediterranei. Miscellanea offerta in onore di Luigi Serra, a cura di A.M. Di Tolla" [A new Berber Ibadite poem] (PDF). Studi Magrebini. 3: 131–142.
↑ "Les mosquées ibadites du Maghreb" [The Ibadi mosques of the Maghreb]. Remmm.revues.org. Retrieved on 5 September 2015.
↑ F. Nyrop, Richard (1972). Area Handbook for Morocc. University of Illinois Urbana-Champaign. p. 97. ISBN 9780810884939.
↑ "Christians in Tunisia: Cause for Concern". 9 October 2013.
↑ "Tunisia 2018 International Religious Freedom Report" (PDF).
↑ Fr Andrew Phillips. "The Last Christians of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today". Orthodox England. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN 0852550936.
↑ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "International Religious Freedom Report 2007: Tunisia". United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007).
↑ Johnstone, Patrick; Miller, Duane Alexander (2015). "Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census". Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11: 8. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2015.
↑ "Tunisia" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.
↑ "Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.
↑ "Pilgrims flock to Tunisia's Djerba Jewish festival | Lamine Ghanmi". Arab Weekly (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-17.
↑ Gruber, Samuel (1 May 1999). Synagogues. Metro Books.
↑ "Tunisia: Jewish population determined to stay despite anti-Semitic violence". Deutsche Welle. 11 January 2018.
↑ Harris, David A. (13 March 2010). "Usurping History". Aish.com. 20 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "United in our diversity". Bahai.org. 22 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 10 May 2023.
↑ "National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.
↑ "Tunisia - Literacy rate". www.indexmundi.com.
↑ ^236.0 ^236.1 "The Global Competitiveness Report 2008–2009". World Economic Forum. 19 June 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
↑ "The Tunisia K-12 Education System – Basic and Secondary Education". www.tunisiaeducation.info. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-16.
↑ "Health". SESRIC. 30 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ "Life expectancy at birth, total (years) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.
↑ "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.
↑ ^241.0 ^241.1 ^241.2 "Un pays pour les peintres" [A country for painters] (ප්‍රංශ බසින්). Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ ^242.0 ^242.1 "Culture de la Tunisie". Tunisia Online. 10 February 2001. 10 February 2001 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "A Tunis, une exposition réveille l'histoire précoloniale du pays" [In Tunis, an exhibition awakens the precolonial history of thecountry] (ප්‍රංශ බසින්).
↑ "La littérature tunisienne de langue française (Mémoire vive)". 24 December 2007. 24 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ ^245.0 ^245.1 "Fantaisie arabe et poésie". Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ "Littérature francophone". Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.
↑ Omri, Mohamed-Salah. "Memory and Representation in the Novels of Fawzi Mellah". International Journal of Francophone Studies. 3 (1): 33–41. ISSN 1368-2679. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.
↑ Pardey, Charlotte (2022). Oscillating Bodies: Understanding Tunisian Society through its Novels (1956–2011). Literatures in Context. Vol. 47: Oscillating Bodies. Dr. Ludwig Reichert Verlag. doi:10.29091/9783752005028. ISBN 978-3-95490-380-1.
↑ "Littérature tunisienne". Ministère de la Culture et de la Sauvegarde du patrimoine. 29 December 2005. 29 December 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "2009, l'année des rendez-vous culturels importants", Réalités, 18 November 2008 ^{[භින්න වූ සබැඳිය]}
↑ Badri, Balghis (15 February 2017). Women's Activism in Africa: Struggles for Rights and Representation. Zed Books. p. 8. ISBN 9781783609116.
↑ Davis, Ruth (October 1996). "The art/popular music paradigm and the Tunisian Ma'lūf". Popular Music. 15 (3). Cambridge University Press: 313–323. doi:10.1017/S0261143000008308. JSTOR 931332. S2CID 193235351. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.
↑ "Carthage Film Festival prepares to launch". Magharebia. 20 October 2008. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2009.
↑ "Le Carnaval d'Aoussou à Sousse, Tunisie". 2 July 2017.
↑ Houda Trabelsi (5 October 2010). "Shems FM hits Tunisia airwaves". Magharebia.com. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Television TV in Tunisia". TunisPro. 30 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Presse et communication en Tunisie" (ප්‍රංශ බසින්). Tunisie.com. 19 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ ^258.0 ^258.1 "Tunisia". 23 April 2015. 21 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2015.
↑ "تونس: مرسوم رئاسي يقضي بالسجن 5 سنوات لكل من ينشر "أخبارا كاذبة" أو "إشاعات"" [Tunisia: Presidential Decree Imposing a Five-Year Imprisonment for Anyone Who Spreads "False News" or "Rumours"]. فرانس 24 / France 24 (අරාබි බසින්). 17 September 2022. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2023.
↑ "Tunisia win Cup of Nations". BBC News. 14 February 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.
↑ "Previous winners of major international cups And tournaments: the African Cup of Nations". Napit.co.uk. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ "Tunisian handball team wins 2010 African Cup of Nations". Tunisia Daily. 20 February 2010. 5 February 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.
↑ Nxumalo, Lee (20 December 2020). "Basketball's next frontier is Africa". New Frame. 16 January 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 January 2021.
↑ Gilbert E. Odd (1989). Encyclopedia of Boxing. Book Sales. p. 108. ISBN 978-1-55521-395-4.
↑ Lohn, John (2010). Historical Dictionary of Competitive Swimming. Scarecrow Press. p. 95. ISBN 978-0-8108-6775-8.

අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව

[19] Pronunciation: එරා :/tjuːˈnɪziə,_ʔˈnɪsʔ/, එජ :/ʔˈniːʒə,_ʔˈniːʃə,_ʔˈnɪʒə,_ʔˈnɪʃə/;^[18] අරාබි: تونس‎ Tūnis^ⓘ, pronounced [tuː.nɪs]; Berber: Tunest, ; ප්‍රංශ: Tunisie.

[20] අරාබි: الجمهورية التونسية‎ al-Jumhūrīya at-Tūnisīya^ⓘ; ප්‍රංශ: République tunisienne. The native Arabic official name translates more closely to "Tunisian Republic", as does the commonly used French translation, but the less-exact English translation "Republic of Tunisia" is used in English even by the Tunisian government for official purposes (e.g., the designation used by the Tunisian embassy in Washington, D.C.)

[26] Lebanon and Iraq are confessional democracies.

[42] The Encyclopædia Britannica reads "TUNIS, Regency of, formerly one of the Barbary states of north Africa, but since 1881 a dependency of France,..." in its 1875–1889 ninth edition,^[34] but a 1902–1903 supplement (the tenth edition) and its celebrated eleventh edition (which reads "TUNISIA (Regency of Tunis), a country of North Africa, under the protection of France,..."^[35]). The New International Encyclopedia 1905 and 1916 editions read "TUNIS (Fr. Tunisie). A French protectorate in North Africa.",^[36]^[37] while the 1928 supplement reads "TUNIS or Tunisia. A French protectorate in North Africa..."^[38]

[art1-1] "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF). 26 January 2014. 9 February 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2014. Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."

[2] Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.

[3] "Tunisia, Languages". 22 May 2022.

[auto-4] 4.0 ^4.1 "Tunisia - the World Factbook". 22 December 2022.

[5] "Tunisia Demographics".

[6] "Berbers Populations Distribution". 12 March 2004.

[7] "Q&A: The Berbers". 12 March 2004.

[8] "The Jews of Tunisia". www.pjvoice.com.

[9] "Tunisia". 13 March 2024.

[10] "Tunisia, Religions". 22 May 2022.

[11] "New survey reveals drop-off in religiosity across Arab world, especially North Africa".

[12] "2. Young adults around the world are less religious by several measures". 13 June 2018.

[ins-13] "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. 28 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2020.

[IMFWEO.TN-14] 14.0 ^14.1 ^14.2 ^14.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Tunisia)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 14 October 2023.

[15] "GINI index". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[UNHDR-16] "Human Development Report 2023/24" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. p. 275. සම්ප්‍රවේශය 2024-05-09.

[iana-17] "Report on the Delegation of تونس". Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. 2010. 31 May 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 November 2010.

[18] Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman,
ISBN 9781405881180

[21] "Embassy of the Republic of Tunisia" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). Embassy of the Republic of Tunisia. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-30.

[22] Holes, Clive (2018-08-30). Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches (ඉංග්‍රීසි බසින්). Oxford University Press. p. 42. ISBN 978-0-19-100506-0.

[23] "Tunisie : les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre" [Tunisia: legislative elections fixed for 26 October and presidential elections for 23 November]. Jeune Afrique (ප්‍රංශ බසින්). 25 June 2014.

[24] "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014.

[25] "Democracy Index 2021". The Economist. සම්ප්‍රවේශය 22 February 2022.

[27] "Democracy Index 2021: The China challenge". Economist Intelligence Unit. pp. 6–7. සම්ප්‍රවේශය 2 March 2022.

[28] "Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international". Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.

[29] (ප්‍රංශ බසින්) "Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe". JOL Journalism Online Press (28 February 2014). සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 අගෝස්තු 2018 at the Wayback Machine. Retrieved on 5 September 2015.

[30] Ghanmi, Monia (12 September 2014). "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie" [Tunisia strengthens relations with Italy]. Magharebia (ප්‍රංශ බසින්). 14 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[Adrian-31] 28.0 ^28.1 ^28.2 ^28.3 Room, Adrian (2006). "Tunisia". Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites. McFarland. p. 385. ISBN 978-0-7864-2248-7.

[32] Everett-Heath, John (2005). "Tunisia". The Concise Dictionary of World Place-names. Oxford University Press. p. 534. ISBN 978-0-19-860537-9.

[peter-ross-33] Rossi, Peter M.; White, Wayne Edward (1980). Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal. Pierian Press, University of Michigan. p. 132.

[34] Taylor, Isaac (2008). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. BiblioBazaar, LLC. p. 281. ISBN 978-0-559-29668-0.

[ej-brill-35] Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Brill. p. 838. ISBN 978-90-04-08265-6.

[hann-war-36] Livy (2006). Yardley, John & Hoyos, Dexter (eds.). History of Rome. Vol. Hannibal's War: Books Twenty-one to Thirty. Oxford University Press. p. 705. ISBN 978-0-19-283159-0.

[37] Baynes, T. S.; Smith, W.R., eds (1888). "Tunis, Regency of". Encyclopædia Britannica. XXIII (9th ed.). New York: Charles Scribner's Sons. p. 619.

[38] 
Chisholm, Hugh, ed (1911). "Tunisia". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා. XXVII (11th ed.). Cambridge University Press. p. 393.

[39] "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XIX. Dodd, Mead and Company. 1905. p. 535.

[40] "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XXII. Dodd, Mead and Company. 1916. p. 545.

[41] "Tunis". The New International Encyclopædia. Vol. XXV. Dodd, Mead and Company. 1928. p. 1311.

[43] "Tunisian". Oxford English Dictionary. Vol. 18 (2nd ed.). Oxford University Press. 1989. p. 674. ISBN 0-19-861230-3.

[44] "Tunisine". Oxford English Dictionary. Vol. 18 (2nd ed.). Oxford University Press. 1989. p. 674. ISBN 0-19-861230-3.

[45] Banjamin Isaac, The Invention of Racism in Classical Antiquity, Princeton University Press, 2013 p.147

[46] "Carthage and the Numidians". Hannibalbarca.webspace.virginmedia.com. 31 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.

[47] "Numidians (DBA II/40) and Moors (DBA II/57)". Fanaticus.org. 12 December 2001. 27 September 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.

[48] "Numidia (ancient region, Africa)". Britannica Online Encyclopedia. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/422426/Numidia. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 28 October 2011.

[49] "The City of Carthage: From Dido to the Arab Conquest" (PDF). 10 August 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[50] Appian. The Punic Wars. livius.org

[FOOTNOTESteel20139–10-51] Steel 2013, පිටු අංකය: 9–10.

[52] "Donatist". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/169009/Donatist.

[53] Bury, John Bagnell (1958) History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 2, Courier Corporation. pp.124–148

[54] Davidson, Linda Kay; Gitlitz, David Martin (2002). Pilgrimage: From the Ganges to Graceland: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 302. ISBN 978-1-57607-004-8.

[55] Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World. BRILL. p. 264. ISBN 978-90-04-15388-2.

[56] "Kairouan inscription as World Heritage". Kairouan.org. 22 April 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[57] Jonathan Conant (2012). Staying Roman, Conquest and Identity in Africa and the Mediterranean, 439–700. Cambridge University Press. pp. 358–378. ISBN 9781107530720

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_lapidus-58] 54.0 ^54.1 ^54.2 ^54.3 Lapidus, Ira M. (2002). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. pp. 302–303. ISBN 978-0-521-77933-3.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_tunisia-lp-59] Ham, Anthony; Hole, Abigail; Willett, David. (2004). Tunisia (3 ed.). Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-189-7.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_stearns-60] 56.0 ^56.1 Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_locfatamids-61] Houtsma, M. Th. (1987). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. BRILL. p. 852. ISBN 978-90-04-08265-6.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_islamic-dynasties-62] 58.0 ^58.1 Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of islamic dynasties. Vol. 4: A Continuing Series. Anmol. pp. 105–112. ISBN 978-81-261-0403-1.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_history-of-africa-63] Ki-Zerbo, J.; Mokhtar, G.; Boahen, A. Adu; Hrbek, I. (1992). General history of Africa. James Currey Publishers. pp. 171–173. ISBN 978-0-85255-093-9.

[64] Abulafia, The Norman Kingdom of Africa, 27.

[65] "Populations Crises and Population Cycles, Claire Russell and W.M.S. Russell". Galtoninstitute.org.uk. 27 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_hrbek-66] Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN 0852550936.

[67] Baadj, Amar (2013). "Saladin and the Ayyubid Campaigns in the Maghrib". Al-Qanṭara. 34 (2): 267–295. doi:10.3989/alqantara.2013.010.

[68] Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 46. ISBN 978-0-7486-2137-8.

[69] Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 55. ISBN 978-0-7486-2137-8.

[70] Panzac, Daniel (2005). Barbary Corsairs: The End of a Legend, 1800–1820. BRILL. p. 309. ISBN 978-90-04-12594-0.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_Clancy-Smith1997-71] Clancy-Smith, Julia A. (1997). Rebel and Saint: Muslim Notables, Populist Protest, Colonial Encounters (Algeria and Tunisia, 1800–1904). University of California Press. p. 157. ISBN 978-0-520-92037-8.

[72] Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Oxford University Press. p. 117. ISBN 978-0-19-986195-8.

[73] Ion Smeaton Munro (1933). Through fascism to world power: a history of the revolution in Italy. A. Maclehose & co. p. 221.

[74] Williamson, Gordon (1991). Afrikakorps 1941–43. Osprey. p. 24. ISBN 978-1-85532-130-4.

[75] Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Zenith Imprint. p. 199. ISBN 978-0-7603-3780-6.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:02-76] 72.0 ^72.1 ^72.2 ^72.3 ^72.4 ^72.5 ^72.6 ^72.7 Rivlin, Benjamin (1952). "The Tunisian Nationalist Movement: Four Decades of Evolution". Middle East Journal. 6 (2): 167–193. ISSN 0026-3141. JSTOR 4322381.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:12-77] 73.0 ^73.1 ^73.2 ^73.3 ^73.4 ^73.5 Houssi, Leila El (2017). "The History and Evolution of Independence Movements in Tunisia". Oriente Moderno. 97 (1): 67–88. doi:10.1163/22138617-12340139. ISSN 0030-5472. JSTOR 48572291.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:2-78] 74.0 ^74.1 ^74.2 ^74.3 ^74.4 ^74.5 ^74.6 ^74.7 Levy, Henry L. (1955). "TUNISIA". The American Jewish Year Book. 56: 435–445. ISSN 0065-8987. JSTOR 23604900.

[79] "Tunisia profile". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2017-11-01. සම්ප්‍රවේශය 2020-04-05.

[80] "Tunisia Celebrates Independence Day". AllAfrica.com. 20 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2019.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_BBC-81] 77.0 ^77.1 "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC. 6 April 2000.

[82] Black, Ian (13 July 2010). "Amnesty International censures Tunisia over human rights". The Guardian. London. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:1-83] 79.0 ^79.1 ^79.2 "Tunisia Will Seek Loan From Public". The New York Times. 23 May 1964. ProQuest 115791987.

[84] "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC News (obituary). සම්ප්‍රවේශය 20 July 2018.

[85] AP (7 November 1987). "A Coup Is Reported in Tunisia". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[86] Vely, Yannick (23 November 2009). "Ben Ali, sans discussion". ParisMatch.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_sandiegounion-tribune.com-87] Ganley, Elaine; Barchfield, Jenny (17 January 2011). "Tunisians hail fall of ex-leader's corrupt family". Sandiegounion-tribune.com. 16 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[88] Tsourapas, Gerasimos (2013). "The Other Side of a Neoliberal Miracle: Economic Reform and Political De-Liberalization in Ben Ali's Tunisia". Mediterranean Politics. 18 (1): 23–41. doi:10.1080/13629395.2012.761475. S2CID 154822868.

[89] "Tunisie: comment s'enrichit le clan Ben Ali?" [Tunisia: how did the Ben Ali clan get rich?] (ප්‍රංශ බසින්). RadicalParty.org. 8 October 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[90] "Caught in the Net: Tunisia's First Lady". Foreign Policy. 13 December 2007.

[91] "Ajaccio – Un trafic de yachts entre la France et la Tunisie en procès" (ප්‍රංශ බසින්). 30 September 2009. 3 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[92] Florence Beaugé (24 October 2009). "Le parcours fulgurant de Sakhr El-Materi, gendre du président tunisien Ben Ali" [The meteoric career of Sakhr El-Materi, son-in-law of Tunisian President Ben Ali]. Le Monde (ප්‍රංශ බසින්). 21 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[93] "Tunisia". Amnesty International. 9 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[94] "Protectionline.org". Protectionline.org. 18 January 2010. 29 April 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[95] "Droits de l'Homme : après le harcèlement, l'asphyxie" [Human rights: after harassment, asphyxiation] (ප්‍රංශ බසින්). RFI.fr. 16 December 2004. 5 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[96] "Dans le monde de l'après-11 septembre, seule la paix protège les libertés". RSF.org. 22 October 2008. 14 January 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[97] Yasmine Ryan (26 January 2011). "How Tunisia's revolution began". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.

[98] "Wikileaks might have triggered Tunis' revolution". Alarabiya. 15 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.

[99] Spencer, Richard (13 January 2011). "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". The Telegraph. London. 10 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 January 2011.

[100] Ryan, Yasmine (14 January 2011). "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera English. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2011.

[101] "Trade unions: the revolutionary social network at play in Egypt and Tunisia". Defenddemocracy.org. සම්ප්‍රවේශය 11 February 2011.

[102] Tripp, Charles (2013). The power and the people: paths of resistance in the Middle East. New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521809658. OCLC 780063882.

[103] "When fleeing Tunisia, don't forget the gold". Korea Times. 25 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[104] "Interim President Announces Election of National Constituent Assembly on July 24". Tunis Afrique Presse. 3 March 2011 – via ProQuest.

[105] "Tunisian PM Announces October Date for Elections". BBC Monitoring Middle East. 9 June 2011 – via ProQuest.

[106] El Amrani, Issandr; Lindsey, Ursula (8 November 2011). "Tunisia Moves to the Next Stage". Middle East Report. Middle East Research and Information Project. 15 September 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2019.

[107] Zavis, Alexandra (13 December 2011). "Former dissident sworn in as Tunisia's president". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 13 December 2011.

[108] "Tunisia's constitution will not be based on Sharia: Islamist party". Al Arabiya. 27 March 2012. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.

[109] Fleishman, Jeffrey (6 February 2013). "Tunisian opposition leader Chokri Belaid shot dead outside his home". Los Angeles Times. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.

[110] "Tunisia launches Truth and Dignity Commission". UNDP. 9 June 2014. 1 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 December 2016.

[111] "The real reason Tunisia renewed its state of emergency". 20 December 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.

[112] "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.

[113] "Tunisian President Beji Caid Essebsi dies aged 92". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 July 2019.

[114] "Tunisia election: Kais Saied to become president". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-10-14. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-26.

[115] "Tunisia's new president sworn in after surprise election win". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019.

[116] Yee, Vivian (2021-07-26). "Tunisia's Democracy Verges on Dissolution as President Moves to Take Control". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). ISSN 0362-4331. 2021-12-28 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.

[117] "Tunisian president sacks PM, suspends parliament after violent protests". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2021-07-25. සම්ප්‍රවේශය 2021-07-26.

[118] "Tunisian president moves to cement one-man rule". CNN. Reuters. 23 September 2021. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2021.

[119] Amara, Tarek; Mcdowall, Angus (2021-09-29). "Tunisian leader names new PM with little experience at crisis moment". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.

[120] "New Tunisian government sworn in". Anadolu Agency. Tunis. 2021-10-11. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-13.

[121] "Tunisia elected member of African Union security council". Xinhua. 4 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2022.

[122] "Tunisia's talks with the IMF: What's at stake?". Al Jazeera. AFP. 18 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2022.

[123] "Tunisia closes offices of opposition party Ennahdha after arresting leader". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-04-17. සම්ප්‍රවේශය 2023-04-18.

[124] "Tunisia arrests opposition figure as crackdown escalates – DW – 10/04/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.

[125] "En Tunisie, l'opposante Abir Moussi placée en détention". Le Monde.fr (ප්‍රංශ බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.

[126] "Tunisia detains Abir Moussi, prominent opponent of president". Arab News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-04. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.

[127] red, ORF at/Agenturen (2023-10-04). "Tunesien: Erneut Oppositionspolitikerin festgenommen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-05.

[128] "EU, Tunisia sign €1 billion deal to fight illegal migration – DW – 07/16/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:3-129] 125.0 ^125.1 red, ORF at/Agenturen (2023-09-30). "Tunesien verschiebt Besuch von EU-Delegation zu Migration". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.

[130] "EU Commission Should Stop Ignoring Tunisia's Abuses Against Migrants | Human Rights Watch" (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-09-28. සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.

[131] "Migration as a weapon: Is Tunisia blackmailing the EU? – DW – 09/20/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-09-30.

[132] Redazione (2023-10-01). "La Tunisia: non possiamo proteggere le frontiere di altri paesi". Il Domani d'Italia (ඉතාලි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.

[ටියුනීසියාවේ_ඉතිහාසය_:4-133] 129.0 ^129.1 red, ORF at/Agenturen (2023-10-01). "Tunesien will nicht Grenzen anderer Länder überwachen". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.

[134] red, ORF at/Agenturen (2023-10-03). "Tunesien lehnt EU-Finanzhilfe wegen Migrationsabkommens ab". news.ORF.at (ජර්මන් බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.

[135] Amara, Tarek (2023-10-02). "Tunisia rejects EU financial aid, casting doubt on an immigration deal". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.

[136] AfricaNews (2023-10-03). "Tunisia: President Kais Saied rejects EU financial aid on immigration". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-03.

[137] "Tunisia can 'wire back' EU money if it doesn't want it: Commissioner". euronews (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-10-05. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-07.

[138] "Présentation générale du pays". 2002. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2022.

[139] Ewan W., Anderson (2003). International Boundaries: Geopolitical Atlas. Psychology Press. p. 816. ISBN 978-1-57958-375-0.

[140] "Visit Tunis, Tunisia". visitafrica.site (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-04-13.

[141] "Climate of Tunisia". BBC. 9 February 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[142] Aldosari, Ali (2006). Middle East, western Asia, and northern Africa. Marshall Cavendish. pp. 1270–. ISBN 978-0-7614-7571-2.

[ටියුනීසියාවේ_භූගෝලය_DinersteinOlson2017-143] Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.

[144] "Tunisia holds first election under new constitution". BBC News. 26 October 2014. සම්ප්‍රවේශය 26 October 2014.

[145] "EIU Democracy Index 2019". infographics.economist.com.

[ටියුනීසියාවේ_රජය_සහ_දේශපාලනය_vdem_dataset-146] Coppedge, Michael, John Gerring, Carl Henrik Knutsen, Staffan I. Lindberg, Jan Teorell, Nazifa Alizada, David Altman, Michael Bernhard, Agnes Cornell, M. Steven Fish, Lisa Gastaldi, Haakon Gjerløw, Adam Glynn, Allen Hicken, Garry Hindle, Nina Ilchenko, Joshua Krusell, Anna Lührmann, Seraphine F. Maerz, Kyle L. Marquardt, Kelly McMann, Valeriya Mechkova, Juraj Medzihorsky, Pamela Paxton, Daniel Pemstein, Josefine Pernes, Johannes von Römer, Brigitte Seim, Rachel Sigman, Svend-Erik Skaaning, Jeffrey Staton, Aksel Sundström, Eitan Tzelgov, Yi-ting Wang, Tore Wig, Steven Wilson and Daniel Ziblatt. 2021. "V-Dem [Country–Year/Country–Date] Dataset v11.1" Varieties of Democracy (V-Dem) Project. https://doi.org/10.23696/vdemds21.

[ටියුනීසියාවේ_රජය_සහ_දේශපාලනය_cnsd-147] 143.0 ^143.1 මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.

[148] "TUNISIA. Majlis Al-Nuwab (Chamber of Deputies)". Inter-Parliamentary Union. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[149] "49 femmes élues à l'assemblée constituante : 24% des 217 sièges". Leaders. 28 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.

[150] Ben Hamadi, Monia (29 April 2014). "Tunisie: Selma Znaidi, une femme de plus à l'Assemblée". Al Huffington Post. 28 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2014.

[151] "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 23 November 2014.

[ටියුනීසියාවේ_රජය_සහ_දේශපාලනය_ri-law-152] 148.0 ^148.1 ^148.2 "Tunisia" (PDF). Reunite International. 29 April 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 February 2013.

[153] "State Department page on Tunisia". US Department of State. 19 March 2009. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[154] Major Trends Affecting Families: A Background Document. United Nations Publications. 2003. p. 190. ISBN 978-92-1-130252-3. සම්ප්‍රවේශය 10 February 2013.

[155] Tamanna, Nowrin (December 2008). "Personal status laws in Morocco and Tunisia: a comparative exploration of the possibilities for equality-enhancing reform in Bangladesh". Feminist Legal Studies. 16 (3): 323–343. doi:10.1007/s10691-008-9099-9. S2CID 144717130.

[156] Amara, Tarek (2022-05-25). "Tunisian president decrees a referendum for new constitution". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-05-26.

[157] "Tunisia referendum: Voters give president near unchecked power". BBC News. 27 July 2022.

[158] "EU-Maghreb ties: Reversing the old power asymmetry – DW – 10/07/2023". dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-08.

[159] International Institute for Strategic Studies (February 2008). The Military Balance 2008. Taylor & Francis Group. ISBN 978-1-85743-461-3.

[160] "Tunisia – Armed forces". Nationsencyclopedia.com. 18 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[161] "Tunisia Governorates". Statoids.com. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[162] "Portail de l'industrie Tunisienne" (ප්‍රංශ බසින්). Tunisieindustrie.nat.tn. 6 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[163] "The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings" (PDF). weforum.org. 30 October 2010 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2009.

[164] "GTZ in Tunisia". gtz.de. GTZ. 11 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 October 2010.

[165] "Tunisia Corruption Profile". Business Anti-Corruption Portal. 14 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 14 July 2015.

[166] "Trouble in paradise: How one vendor unmasked the 'economic miracle'". France24. 11 January 2011. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2011.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_CIA-167] 163.0 ^163.1 ^163.2 "Tunisia". CIA World Factbook. 19 October 2021.

[168] Haouas, Ilham; Sayre, Edward; Yagoubi, Mahmoud (September 2012). "Youth Unemployment in Tunisia: Characteristics and Policy Responses" (PDF). Topics in Middle Eastern and African Economies. 14. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.

[169] "Youth Inactivity and Unemployment". Tunisia: Breaking the Barriers to Youth Inclusion (PDF) (Report). World Bank. 1 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.

[170] Arous, Mohamed (14 September 2022). "To Support Youth, Tunisia Needs a New Approach to Development". United States Institute of Peace. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.

[171] "Bilateral relations Tunisia EU". europa.eu. සම්ප්‍රවේශය 16 September 2009.

[172] "Tunesien: Was Saïed mit der rassistischen Gewalt zu tun hat". www.zdf.de (ජර්මන් බසින්). 2023-03-11. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-02.

[173] "The impact of the Russian-Ukrainian war on the Tunisian food system - Rosa Luxemburg Stiftung" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-10-02.

[174] "World Bank lends Tunisia $268 million for power line with Italy". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2023-06-22. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-01.

[175] WIPO (13 December 2023). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (ඉංග්‍රීසි බසින්). World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. සම්ප්‍රවේශය 2023-10-29. {{cite book}}: |website= ignored (help)

[176] "HAMMAMET". TunisiaTourism.info (ප්‍රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-08-25.

[177] Glusac, Elaine (22 November 2009). "A Night, and Day, In Tunisia at a New Resort". The New York Times.

[178] Arfa, M. Othman Ben. "Effort national de maitrise de l'energie : contribution de la steg" (PDF). steg.com.tn. 16 July 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 November 2009.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_STEG_in_figures-179] "STEG, company website". steg.com.tn. 21 November 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 October 2009.

[180] "Oil and Gas in Tunisia". mbendi.com. 13 May 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 October 2009.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_MBendi_economical_information-181] "MBendi oilfields in Tunisia". mbendi.com. 13 May 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 31 October 2009.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_Reuters-182] "Tunisias nuclear plans". Reuters. 23 April 2009.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_African_manager-183] "Tunisia: A civil nuclear station of 1000 Megawatt and two sites are selected". africanmanager.com. 14 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 November 2009.

[184] "Débat national sur l'Énergie". 15 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2015.

[185] Nouvelle version du plan solaire tunisien සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මැයි 2018 at the Wayback Machine. anme.nat.tn (April 2012)

[186] "Tunisia Energy Situation - energypedia". energypedia.info.

[187] Production de l’électricité en Tunisie සංරක්ෂණය කළ පිටපත 8 අගෝස්තු 2019 at the Wayback Machine. oitsfax.org

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_JMP-188] World Health Organization; UNICEF. "Joint Monitoring Programme for Drinking Water Supply and Sanitation". 16 February 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2012.

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_PSP-189] (ප්‍රංශ බසින්) Ministère du Developpement et de la Cooperation Internationale, Banque Mondiale et Programme "Participation Privee dans les infrastructures mediterreeanees" (PPMI): "Étude sur la participation privée dans les infrastructures en Tunisie". සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 මාර්තු 2012 at the Wayback Machine, Volume III, 2004, accessed on 21 March 2010

[ටියුනීසියාවේ_ආර්ථිකය_SONEDE_Chiffres-190] "Chiffres clés". SONEDE. 2 December 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 December 2013.

[191] ttps://citypopulation.de/Tunisia-Cities.html

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_CIA-192] 188.0 ^188.1 ^188.2 ^188.3 "Tunisia". CIA World Factbook. 19 October 2021.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_cnsd-193] මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Tunisia (03/09/12)". US Department of State. 9 March 2012.

[194] Owen's Commerce & Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel Limited. 1964. p. 273. සම්ප්‍රවේශය 7 January 2018.

[195] Turchi, C.; Buscemi, L; Giacchino, E.; Onofri, V.; Fendt, L; Parson, W.; Tagliabracci, A. (2009). "Polymorphisms of mtDNA control region in Tunisian and Moroccan populations: An enrichment of forensic mtDNA databases with Northern Africa data". Forensic Science International: Genetics. 3 (3): 166–172. doi:10.1016/j.fsigen.2009.01.014. PMID 19414164.

[196] Bouhadib, M. A. (28 January 2010). "Le Tunisien: une dimension méditerranéenne qu'atteste la génétique" (ප්‍රංශ බසින්). Lapresse.tn. 22 July 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_Popber1p-197] "Q&A: The Berbers". BBC News. 12 March 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[198] "Tunisia 'needs a cultural revolution' to combat racism". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2018.

[199] "What's in a name? How the legacy of slavery endures in Tunisia". the Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-11-07. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.

[200] "Tunisia court rules that 81-year-old can drop slave name". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2020-10-19. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-29.

[201] "Indigenous Peoples in Tunisia". www.iwgia.org. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2019.

[202] "Tunisia – Land | history – geography". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tunisia/Land#toc46604. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 July 2017.

[203] Green, Arnold H. (1978), The Tunisian Ulama 1873–1915: Social Structure and Response to Ideological Currents, Brill, p. 69,
ISBN 978-90-04-05687-9

[204] Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. p. 214. ISBN 978-0-19-922721-1. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[205] "The Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/tunisjews.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 11 July 2014.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_stearns-206] Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.

[207] Carr, Matthew (2009). Blood and faith: the purging of Muslim Spain. The New Press. p. 290. ISBN 978-1-59558-361-1.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_sayahi-208] Sayahi, Lotfi (2014). Diglossia and Language Contact: Language Variation and Change in North Africa. Cambridge University Press. p. 227. ISBN 978-1-139-86707-8.

[209] Albert J. Borg; Marie Azzopardi-Alexander (1997). Maltese. Routledge. p. 13. ISBN 978-0-415-02243-9. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2013. The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic.

[210] "An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)". Australian Digital Theses Program. 26 May 2008. 26 May 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[211] Volk, Lucia (2015). The Middle East in the World: An Introduction. Routledge. p. 473. ISBN 978-1-317-50173-2.

[212] "Le dénombrement des francophones" [The count of francophones] (PDF) (ප්‍රංශ බසින්). Organisation internationale de la Francophonie. 12 October 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[213] McGuinness, Justin (2002). Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide. Globe Pequot Press. ISBN 978-1-903471-28-9. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[214] "Tunisian Languages". Tunisia-tourism.org. 5 June 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 September 2013.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_:0-215] 211.0 ^211.1 "Data Analysis Tool – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-11-13.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_:The_Arab_world_in_seven_charts-216] "The Arab world in seven charts: Are Arabs turning their backs on religion?". BBC News. 23 June 2019. සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_arabbarometer.org-217] "Young Arabs are Changing their Beliefs and Perceptions: New Survey". සම්ප්‍රවේශය 3 April 2021.

[218] "The Newsroom: The Arab World Survey 2021-2022 – Arab Barometer" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2023-02-05.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_irfrtun-219] 215.0 ^215.1 ^215.2 Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (2008). "Report on Tunisia". International Religious Freedom Report 2008. US State Department.

[220] Jacobs, Daniel; Morris, Peter (2002). The Rough Guide to Tunisia. Rough Guides. p. 460. ISBN 978-1-85828-748-5.

[221] Chapter 1: Religious Affiliation retrieved 4 September 2013

[222] Brugnatelli, Vermondo (2005). "Studi berberi e mediterranei. Miscellanea offerta in onore di Luigi Serra, a cura di A.M. Di Tolla" [A new Berber Ibadite poem] (PDF). Studi Magrebini. 3: 131–142.

[223] "Les mosquées ibadites du Maghreb" [The Ibadi mosques of the Maghreb]. Remmm.revues.org. Retrieved on 5 September 2015.

[224] F. Nyrop, Richard (1972). Area Handbook for Morocc. University of Illinois Urbana-Champaign. p. 97. ISBN 9780810884939.

[225] "Christians in Tunisia: Cause for Concern". 9 October 2013.

[226] "Tunisia 2018 International Religious Freedom Report" (PDF).

[227] Fr Andrew Phillips. "The Last Christians of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today". Orthodox England. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_hrbek-228] Hrbek, Ivan (1992). Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa. J. Currey. p. 34. ISBN 0852550936.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_report-229] මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "International Religious Freedom Report 2007: Tunisia". United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007).

[230] Johnstone, Patrick; Miller, Duane Alexander (2015). "Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census". Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11: 8. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2015.

[231] "Tunisia" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). United States Department of State. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.

[232] "Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. සම්ප්‍රවේශය 2020-12-19.

[233] "Pilgrims flock to Tunisia's Djerba Jewish festival | Lamine Ghanmi". Arab Weekly (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-03-17.

[234] Gruber, Samuel (1 May 1999). Synagogues. Metro Books.

[235] "Tunisia: Jewish population determined to stay despite anti-Semitic violence". Deutsche Welle. 11 January 2018.

[236] Harris, David A. (13 March 2010). "Usurping History". Aish.com. 20 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[237] "United in our diversity". Bahai.org. 22 February 2022. සම්ප්‍රවේශය 10 May 2023.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_unescolit-238] "National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 January 2013.

[239] "Tunisia - Literacy rate". www.indexmundi.com.

[ටියුනීසියාවේ_ජනවිකාසය_Weforum.org-240] 236.0 ^236.1 "The Global Competitiveness Report 2008–2009". World Economic Forum. 19 June 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.

[241] "The Tunisia K-12 Education System – Basic and Secondary Education". www.tunisiaeducation.info. සම්ප්‍රවේශය 2021-03-16.

[242] "Health". SESRIC. 30 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[243] "Life expectancy at birth, total (years) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.

[244] "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 25 August 2018.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_tangka3-245] 241.0 ^241.1 ^241.2 "Un pays pour les peintres" [A country for painters] (ප්‍රංශ බසින්). Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_tunisia_online-246] 242.0 ^242.1 "Culture de la Tunisie". Tunisia Online. 10 February 2001. 10 February 2001 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[247] "A Tunis, une exposition réveille l'histoire précoloniale du pays" [In Tunis, an exhibition awakens the precolonial history of thecountry] (ප්‍රංශ බසින්).

[248] "La littérature tunisienne de langue française (Mémoire vive)". 24 December 2007. 24 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_tangka2-249] 245.0 ^245.1 "Fantaisie arabe et poésie". Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[250] "Littérature francophone". Guide Tangka. 7 October 2011. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 January 2013.

[251] Omri, Mohamed-Salah. "Memory and Representation in the Novels of Fawzi Mellah". International Journal of Francophone Studies. 3 (1): 33–41. ISSN 1368-2679. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.

[252] Pardey, Charlotte (2022). Oscillating Bodies: Understanding Tunisian Society through its Novels (1956–2011). Literatures in Context. Vol. 47: Oscillating Bodies. Dr. Ludwig Reichert Verlag. doi:10.29091/9783752005028. ISBN 978-3-95490-380-1.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_littérature-253] "Littérature tunisienne". Ministère de la Culture et de la Sauvegarde du patrimoine. 29 December 2005. 29 December 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_hzreal-254] "2009, l'année des rendez-vous culturels importants", Réalités, 18 November 2008 ^{[භින්න වූ සබැඳිය]}

[255] Badri, Balghis (15 February 2017). Women's Activism in Africa: Struggles for Rights and Representation. Zed Books. p. 8. ISBN 9781783609116.

[256] Davis, Ruth (October 1996). "The art/popular music paradigm and the Tunisian Ma'lūf". Popular Music. 15 (3). Cambridge University Press: 313–323. doi:10.1017/S0261143000008308. JSTOR 931332. S2CID 193235351. සම්ප්‍රවේශය 10 January 2024.

[257] "Carthage Film Festival prepares to launch". Magharebia. 20 October 2008. සම්ප්‍රවේශය 11 September 2009.

[258] "Le Carnaval d'Aoussou à Sousse, Tunisie". 2 July 2017.

[259] Houda Trabelsi (5 October 2010). "Shems FM hits Tunisia airwaves". Magharebia.com. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[260] "Television TV in Tunisia". TunisPro. 30 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[261] "Presse et communication en Tunisie" (ප්‍රංශ බසින්). Tunisie.com. 19 March 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[ටියුනීසියාවේ_සංස්කෘතිය_freedomhouse.org-262] 258.0 ^258.1 "Tunisia". 23 April 2015. 21 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 December 2015.

[263] "تونس: مرسوم رئاسي يقضي بالسجن 5 سنوات لكل من ينشر "أخبارا كاذبة" أو "إشاعات"" [Tunisia: Presidential Decree Imposing a Five-Year Imprisonment for Anyone Who Spreads "False News" or "Rumours"]. فرانس 24 / France 24 (අරාබි බසින්). 17 September 2022. සම්ප්‍රවේශය 18 July 2023.

[264] "Tunisia win Cup of Nations". BBC News. 14 February 2004. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2013.

[265] "Previous winners of major international cups And tournaments: the African Cup of Nations". Napit.co.uk. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[266] "Tunisian handball team wins 2010 African Cup of Nations". Tunisia Daily. 20 February 2010. 5 February 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 January 2013.

[267] Nxumalo, Lee (20 December 2020). "Basketball's next frontier is Africa". New Frame. 16 January 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 January 2021.

[268] Gilbert E. Odd (1989). Encyclopedia of Boxing. Book Sales. p. 108. ISBN 978-1-55521-395-4.

[269] Lohn, John (2010). Historical Dictionary of Competitive Swimming. Scarecrow Press. p. 95. ISBN 978-0-8108-6775-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[lower-alpha 1]

[lower-alpha 2]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[lower-alpha 3]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[lower-alpha 4]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

[101]

[102]

පිළිගත් ස්වෛරී රාජ්‍යයන්
ඇල්ජීරියාව * ඇන්ගෝලාව * බෙනින් * බොට්ස්වානාව * බුර්කිනා ෆාසෝ * බුරුන්ඩි * කැමරූන් * කේප් වර්ඩ් * මධ්‍යම අප්‍රිකාව * චෑඩ් * කොමරොස් * කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය * කොංගෝ ජනරජය * ජිබුටි * ඊජිප්තුව * සමක ගිනියාව * එරිත්‍රියාව * එස්වාටිනි * ඉතියෝපියාව * ගැබොන් * ගැම්බියාව * ඝානාව * ගිනියාව * ගිනි බිසවු * අයිවරි කෝස්ට් * කෙන්යාව * ලෙසොතෝව * ලයිබීරියාව * ලිබියාව * මැඩගස්කරය * මලාවි * මාලි * මොරිටේනියාව * මුරුසිය * මොරොක්කෝව * මොසැම්බික් * නැමීබියාව * නයිජර් * නයිජීරියාව * රුවන්ඩාව * සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ * සෙනෙගල් * සීෂෙල්ස් * සියෙරා ලියොන් * සෝමාලියාව * දකුණු අප්‍රිකාව * දකුණු සුඩානය * සුඩානය * ටැන්සානියාව * ටෝගෝ * ටියුනීසියාව * උගන්ඩාව * සැම්බියාව * සිම්බාබ්වේ
සීමිත හෝ පිළිගැනීමක් නොමැති රාජ්‍යයන්
සහරාවි අරාබි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය * සෝමාලිලන්තය
අප්‍රිකානු නොවන රාජ්‍යවල සංඝටක කොටස්
අසෝර්ස් * කැනරි දූපත් * සියුටා * ප්‍රංශ දකුණු සහ ඇන්ටාක්ටික් ඉඩම් * මැඩෙයිරා * මයෝට්ටේ * මෙලිලා * පෙලගී දූපත් * ප්ලාසාස් ඩි සොබෙරානියා * රීයූනියන් * සොකොත්‍රා දූපත් සමූහය
ස්වෛරී රාජ්‍යයක යැපෙන භූමි
ශාන්ත හෙලේනා, ඇසෙන්ෂන් සහ ට්‍රිස්ටන් ඩා කුන්හා