در این مجال بر آنم تا از کتاب «حسین وارث آدم»، اثر دکتر علی شریعتی یادکنم که در سال 1349 منتشر شد. در دههٔ چهل و پنجاه در میان آثار بسیار متعددی که دربارهٔ حوادث عاشورا به تحریر درآمد، سه اثر بیش از دیگر آثار محل توجه قرار گرفت: «شهید جاوید» اثر آقای صالحی نجف آبادی، «حماسهٔ حسینی» اثر استاد مرتضی مطهری، و «حسین وارث آدم» اثر دکتر علی شریعتی. به گمانم اثر شریعتی، بیش از دو اثر دیگر در میان جامعه، به خصوص در میان نسل جوان راه باز کرد و از اثرگذاری ژرفی برخوردار شد. حتی می توان گفت «حسین وارث آدم» یکی از زیباترین و عمیق‌ترین آثاری است که در تاریخ گذشته و حال ما دربارهٔ شهادت به تحریر درآمده است.
شریعتی به واسطهٔ بازخوانی مفهوم «شهادت»، خواهان نزدیک شدن به وجدان مغفول جامعه و دعوت افراد خوکرده به اخلاق ذلت و بردگی، به نوعی اصالت و خودجوشی بوده است. در همهٔ سنن دینی، شرقی و معنوی یکی از نشانه‌های باورمندی به وجود حقیقت و وفاداری با عهد و پیمانی که میان انسان مومن متفکر با حقیقت وجود دارد، آمادگی فرد مومن و متفکر برای مواجههٔ انتخابی و آزادانه با پدیدهٔ «مرگ» است.
در سنت تاریخی خود ما نیز «شهادت»، یعنی مرگ در راه خدا و ایمان به خداوند در همین سیاق، یعنی بر اساس درک خاصی از حقیقت و وجود پیوندی ازلی و ابدی میان فرد مومن با خداوند باید فهمیده شود.
البته باید توجه داشت که «شهادت» و «آمادگی برای شهادت» از ارزش‌های بسیار متعالی سنن دینی و معنوی از جمله اسلام و تشیع و حتی سنن غیردینی بوده است. لیکن این خطر وجود دارد که این مفاهیم و ارزش‌های متعالی به ابزارهایی سیاسی و ایدئولوژیک در دست قدرت‌ها یا جریان‌های سیاسی تبدیل شوند. آن‌چنان که این استحالهٔ معنایی دربارهٔ مفهوم متعالی «شهادت»، این روزها برای نمونه در عملیات تروریستی و انتحاری برخی از مسلمانان معتقد به گروهی از جریان‌های ظاهرا اسلام‌گرا و در واقع به شدت ضد اسلام و ضد معنویت دیده می‌شود.
شهادت و شهادت‌طلبی که امری بسیار متعالی است، اگر با «آگاهی و خودآگاهی» و نیز با «آزادی و انتخاب» همراه نباشد، بی‌تردید خود برای جامعه و فرهنگ دینی و معنوی به ابزاری بسیار آسیب‌رسان و خطرناک تبدیل می‌شود.
در «حسین وارث آدم»، شریعتی می‌کوشد تا بر اساس درکی وجودی، شهادت و امام حسین(ع) را از باوری بومی، قومی و فرقه‌ای که صرفا مورد اعتقاد شیعیان است، به یک نحوهٔ نگرش و به یک فلسفهٔ تاریخ برای همهٔ آن کسانی تبدیل کند که راهی برای نجات انسان از بردگی و اسارت جست‌وجو می‌کنند.
نظر شما